Μπεατρίς (Μπαλζάκ)

Μπεατρίς

Συγγραφέας	Ονορέ ντε Μπαλζάκ
Εικονογράφος	Adrien Moreau
Τίτλος	Béatrix
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	1839
Μορφή	μυθιστόρημα
Σειρά	Η Ανθρώπινη κωμωδία
Χαρακτήρες	Félicité des Touches
Προηγούμενο	Ονορίν
Επόμενο	Γκομπσέκ
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Μπεατρίς (γαλλικός τίτλος: Béatrix) είναι μυθιστόρημα του Ονορέ ντε Μπαλζάκ που εκδόθηκε το 1839. Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Le Siècle τον Αύγουστο του 1839, πριν εκδοθεί σε βιβλίο την ίδια χρονιά. Περιλαμβάνεται στις Σκηνές της ιδιωτικής ζωής, του πρώτου από τους αφηγηματικούς κύκλους που συνθέτουν την Ανθρώπινη κωμωδία.

Πρότυπα των χαρακτήρων του έργου ήταν η συγγραφέας Ζωρζ Σαντ, ο συνθέτης Φραντς Λιστ και άλλα πραγματικά πρόσωπα της εποχής.

Υπόθεση

Ι. Γκεράντ, 1836. Αρχικά παρουσιάζεται μια εικόνα της επαρχιακής ζωής στην πόλη Γκεράντ της Βρετάνης, όπου ζει η φτωχή αλλά παλιά αριστοκρατική οικογένεια ντε Γκενίκ, που αποτελείται από τον ηλικιωμένο βαρόνο, τη σύζυγο και τον γιο τους, τον 20χρονο Καλίστ ντε Γκενίκ. Η επαρχιακή ειρήνη διαταράσσεται όταν στο γειτονικό κτήμα εγκαθίσταται η ιδιοκτήτρια, η 40χρονη Φελισιτέ ντε Τους, μια διάσημη συγγραφέας και διανοούμενη, που εκδίδει με το αντρικό ψευδώνυμο Καμίγ Μωπέν. Η αποχώρησή της από τον μεγάλο κόσμο, στον οποίο ανήκε λόγω καταγωγής και πλούτου, ήταν μια συνειδητή απόφαση, που σχετιζόταν με την αποστροφή της για τον παραδοσιακό ρόλο της γυναίκας και την αντίληψή της για την υψηλή κοινωνία του Παρισιού. Μαζί της είναι ο εραστής της δημοσιογράφος Κλωντ Βιγιόν. Ο νεαρός Καλίστ την επισκέπτεται καθημερινά στο σπίτι της, μαγεύεται από την προσωπικότητά της και την ερωτεύεται. Η γυναίκα γοητεύεται από τον νεαρό αλλά αρχικά δεν ανταποδίδει τα αισθήματά του.

Η Ζωρζ Σαντ, πορτρέτο του Ντελακρουά (1838)

II. Γκεράντ, 1837. Μια νεότερη γυναίκα, φίλη της Φελισιτέ, η ξανθιά μαρκησία Μπεατρίς ντε Ροσφίντ φθάνει στο κτήμα ντε Τους συνοδευόμενη από τον Ιταλό εραστή της, τον συνθέτη Τζενάρο Κόντι, για τον οποίο η μαρκησία εγκατέλειψε τον σύζυγό της, τον γιο της και την παριζιάνικη κοινωνία πριν δύο χρόνια. Ο ερχομός της Μπεατρίς αλλάζει τελείως τον Καλίστ, ο οποίος την ερωτεύεται αμέσως, απορρίπτει τη σχεδιασμένη από την οικογένειά του πιθανότητα ενός οικονομικά κερδοφόρου γάμου και χαλαρώνει τις επαφές του με τη Φελισιτέ. Η Φελισιτέ ντε Τους, θυσιάζοντας τον εαυτό της, από αγάπη για τον νεαρό, προσπαθεί να τον βοηθήσει με συμβουλές να κερδίσει την καρδιά της αντιπάλου της - αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Η Μπεατρίς απορρίπτει τον έρωτά του και φεύγει με τον Κόντι. Η θλίψη του Καλίστ είναι τέτοια που μεσολαβούν μερικές εβδομάδες μεταξύ ζωής και θανάτου. Ο πατέρας του, συντετριμμένος από την ασθένεια του γιου του, πεθαίνει από θλίψη, παρακαλώντας τον γιο του να υπακούσει στη θέλησή του και να παντρευτεί. Τελικά, ο Καλλίστ παντρεύεται τη νεαρή Σαμπίν, κόρη του δούκα ντε Γκρανλιέ και αποκτά μια περιουσία. Η Φελισιτέ ντε Τους αποσύρεται σε μοναστήρι.

III. Παρίσι, 1839-1840. Δύο χρόνια αργότερα, ο Καλίστ ζει στο Παρίσι με τη γυναίκα του και τον νεογέννητο γιο του και κινείται στους κύκλους της υψηλότερης αριστοκρατίας. Ωστόσο, δεν μπορεί να ξεχάσει τη Μπεατρίς. Η συμπεριφορά της σε όλους τους τομείς παραμένει γι' αυτόν ένα ιδανικό που η γυναίκα του προσπαθεί μάταια να μιμηθεί. Ξαφνικά, συναντά τη Μπεατρίς, εγκαταλελειμμένη από τον άντρα για τον οποίο κάποτε θυσίασε τη θέση της στην κοινωνία, περιφρονημένη από τον κόσμο, το παλιό πάθος του αναβιώνει και ουσιαστικά εγκαταλείπει τη γυναίκα του. Η νεαρή Σαμπίν στρέφεται για βοήθεια στη μητέρα της, τη δούκισσα ντε Γκρανλιέ, η οποία, με τη σειρά της, καλεί τον κόμη Μαξίμ ντε Τράιγ, έναν πανούργο δανδή, και άλλους που παρεμβαίνουν, θεραπεύουν τον Καλίστ από τις ψευδαισθήσεις του και τον επαναφέρουν στους κόλπους του γάμου.

Τα πρόσωπα

Το μυθιστόρημα είναι ιδιαίτερα διάσημο για το γεγονός ότι ο Μπαλζάκ χρησιμοποίησε ως έμπνευση ερωτικές ιστορίες της πραγματικής ζωής.

• Φελισιτέ ντε Τους - η συγγραφέας Ζωρζ Σαντ
• Ο δημοσιογράφος Κλωντ Βιγιόν, ο εραστής της  - Ζαν Μπατίστ Γκυστάβ Πλανς
• Ο συνθέτης Τζενάρο Κόντι  - Φραντς Λιστ
• Η μαρκησία Μπεατρίς ντε Ροσφίντ  - η συγγραφέας Μαρί ντ'Αγκού, η μακροχρόνια ερωμένη του Λιστ και μητέρα των παιδιών του.
• Σαμπίν ντε Γκενίκ - η ποιήτρια Ντελφίν ντε Ζιραρντέν, της οποίας ο σύζυγος, ο δημοσιογράφος Εμίλ ντε Ζιραρντέν, υπήρξε άλλος εραστής της Μαρί ντ'Αγκού.

Η Μαρί ντ'Αγκού (1843)

Ωστόσο, οι χαρακτήρες του βιβλίου και οι σχέσεις τους αλλάζουν σημαντικά σε σύγκριση με τα πραγματικά γεγονότα. Συγκεκριμένα, η Φελισιτέ ντε Τους, είναι ένα «ήπιο» πορτρέτο της Ζωρζ Σαντ και της ζωής της. Επίσης, η σχέση μεταξύ Μπεατρίς και Κόντι είναι πολύ απλοποιημένη σε σύγκριση με τον πολυετή δεσμό του Λιστ και της ντ'Αγκού. Η Μπεατρίς, σε αντίθεση με το πρωτότυπο, δεν είναι συγγραφέας, στο τέλος του βιβλίου η εικόνα της γίνεται καρικατούρα και η ιστορία της τελικής σχέσης της με τον νόμιμο σύζυγό της αλλάζει επίσης.

Τον Φεβρουάριο του 1838 ο Μπαλζάκ πέρασε μια εβδομάδα με τη Ζωρζ Σαντ στο εξοχικό της κτήμα στη Νοάν, όπου η Σαντ του διηγήθηκε το τέλος μιας ιστορίας αγάπης, την αρχή της οποίας γνώριζε όλο το Παρίσι: τη δραματική φυγή στις 11 Μαΐου 1835, της 28χρονης κόμισσας ντ' Αγκού, με τον 22χρονο εραστή της πιανίστα Φραντς Λιστ. Μετά από δύο χρόνια περιπλάνησης στις ιταλικές λίμνες και την Ελβετία, η Ζωρζ Σαντ τους δέχθηκε στο σπίτι της στη Νοάν και είδε το παρασκήνιο της σχέσης τους. Είχαν αρχίσει να κουράζονται από τον έρωτά τους. Η Σαντ περιέγραψε στον Μπαλζάκ τη σχέση στην οποία ήταν και οι δύο καταδικασμένοι, η Λιστ από τη ματαιοδοξία ενός σαγηνευτή, η Ντ' Αγκού βλέποντας ότι ο μόνος τρόπος να μειώσει την ενοχή της ήταν να την κάνει αιώνια. «Δεν αγαπούσαν πια ο ένας τον άλλον, το ήξεραν, αλλά δεν μιλούσαν γι' αυτό ...». Αυτό αποδεικνύεται και από την πρώτη εκδοχή του τίτλου του μυθιστορήματος, που αργότερα απορρίφθηκε από τον Μπαλζάκ: «Σκλάβοι της γαλέρας, ή Έρωτας υπό εξαναγκασμό». Η ίδια η Σαντ δεν ήθελε να γράψει μυθιστόρημα για αυτό το θέμα, γράφει ο Αντρέ Μωρουά στη βιογραφία του Μπαλζάκ, για να μην έρθει σε σύγκρουση με τον Λιστ.

Σχολιασμός

Η Μπεατρίς είναι μια από τις πολλές μελέτες του Μπαλζάκ για τη γυναικεία ψυχολογία και, ταυτόχρονα, ένας προβληματισμός για το ρόλο της γυναίκας στη σύγχρονη του συγγραφέα κοινωνία. Οι δύο κύριες ηρωίδες βασίστηκαν σε πραγματικά πρόσωπα - η Φελισιτέ ντε Τους είναι ένα λογοτεχνικό πορτρέτο της Ζωρζ Σαντ και η Μπεατρίς ντε Ροσφίντ είναι η Μαρί ντ'Αγκού, ερωμένη του συνθέτη Φραντς Λιστ.

Υπάρχει μια σαφής ρομαντική επιρροή στο μυθιστόρημα, που εκφράζεται με μια εξαιρετικά περίπλοκη ερωτική ιστορία γεμάτη απροσδόκητες ανατροπές και ταυτόχρονα εξαιρετικά οξυδερκείς περιγραφές των συναισθημάτων των χαρακτήρων. Ωστόσο, ο Μπαλζάκ δεν έχει αυταπάτες ως προς τη θέση του έρωτα σε έναν κόσμο που κυβερνάται από διασυνδέσεις και χρήματα - όταν η δράση μετακινείται από τη γαλλική επαρχία στο Παρίσι, όπου κυριαρχούν αυτές οι αξίες και όπου ακόμη και τα πιο συναισθηματικά άτομα αναγκάζονταν να προσαρμοστούν στις επικρατούσες συνθήκες αν δεν ήθελαν να χάσουν την κοινωνική τους θέση, ο Καλίστ περιορίζεται σε ένα ερωτικό τρίγωνο τυπικό εκείνης της εποχής και τελικά επανέρχεται στο γάμο του.

Το μυθιστόρημα είναι μια ακόμη κριτική στα ήθη και τις αξίες του μεγάλου παριζιάνικου κόσμου: Κάθε άτομο (κυρίως μια γυναίκα) που θέλει να ζήσει διαφορετικά - λόγω ταλέντου και προσωπικότητας - αναγκάζεται, όπως η Φελισιτέ ντε Τους, να εγκαταλείψει τη ζωή του μεγάλου κόσμου και ακόμη και να κρύψει κάποιες από τις δραστηριότητές της. Αντιπαραθέτοντας δύο δυνατές προσωπικότητες - τη Φελισιτέ και τη Μπεατρίς - ο Μπαλζάκ έδειξε τις επιλογές που ενδεχομένως αντιμετώπιζαν οι έξυπνες γυναίκες της υψηλής κοινωνίας - να κυνηγήσουν τα όνειρά τους παραιτούμενες από το κοινωνικό κύρος ή να συνεχίσουν μια ζωή περιορισμένη σε επόμενους δεσμούς, κοινωνικές σχέσεις και χορούς. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα παραδείγματα των ηρωίδων, καμία από αυτές τις δυνατότητες - σε σύγκριση με μια σειρά από άλλους κοινωνικούς παράγοντες - δεν εγγυάται την ευτυχία.