Χρήστης:Nataly8/Αμμοδοχείο/προετοιμασία άρθρων/Αλεξάντερ Βασίλεβιτς Σουβόροφ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Αλεξάντερ Βασίλεβιτς Σουβόροφ
Κόμης των Ιτάλικς και του Ρίμνικ, Αλεξάντερ Βασίλεβιτς Σουβόροφ (Князь Александр Васильевич Италийский, граф Суворов-Рымникский)
Γέννηση13 (24) Νοεμβρίου 1729
Μόσχα
Θάνατος6 (18) Μαΐου 1800
Αγία Πετρούπολη
Χώρα Ρωσική Αυτοκρατορία
ΒαθμόςΑρχιστράτηγος
Μάχες/πόλεμοιΦοκσάνες, Ιζμαϊλ, Πράγα
ΤιμέςΤάγμα του Αγίου Γεωργίου, Τάγμα του Αγίου Βλαδίμηρου
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Αλεξάντερ Βασίλεβιτς Σουβόφορ (ρωσ. Александр Васильевич Суворов) ήταν γνωστός Ρώσος στρατιωκός, ο οποιός δεν δέχτηκε καμία ήττα σε όλη τη πολεμική του καριέρα, ένας από τους πιο σημαντικούς πρωτεργάτες της ρωσικής πολεμικής επιστήμης, κόμης των Ιτάλικς (1799), κόμης του Ρίμνικ, κόμης της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αρχιστράτηγος των ρωσικών δυνάμεων ξηράς και θάλασσας, στρατηγός-στρατάρχης των δυνάμεων της Αυστρίας και της Σαρδηνίας, πρίγκιπας του Βασιλείου της Σαρδηνίας, βραβευμένος με όλα τα ρωσικά και με πολλά ξένα βραβεία, τα οποία απονεμόταν εκείνη την εποχή[1].

Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καταγωγή. Παιδικά χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γεννήθηκε στις 13 (24) Νοεμβρίου[Σημ. 1] 1729 ή 1730 σε οικογένεια στρατιωτικού[2]. Ενδιαφέρον είναι, ότι στη μοναδική σημειώση του, ο Σουβόροφ γράφει ότι γεννήθηκε το 1730, ενώ σε μια από τις αυτοβιογραφίες του[Σημ. 2] γράφει πώς κατατάχθηκε στο στρατό στην ηλικία των 15 και πώς αυτό ήταν το 1742 (δηλ. έτος γέννησης είναι το 1727)[3]. Εκτός από αυτό, στα έγγραφα του σώματος από τις 25 Οκτωβρίου 1742, όπου κατατάχθηκε ο Σουβόροφ, αναφέρεται, πώς ο Σουβόροφ ήταν 12 ετών όταν κατατάχθηκε στο σώμα (δηλ. έτος γέννησης είναι το 1730). Άλλη πληροφορία, η οποία να υποδεικνύει τη πραγματική ημερομηνία γέννησης του Σουβόροφ, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει[3]. Επίσης θεωρείται πώς ο τόπος γέννησης του Σουβόροφ είναι η Μόσχα, αλλά και για αυτό δεν υπάρχει ακριβής πληροφορία.

Πατέρας του ήταν ο Βασίλι, στρατηγός, ο οποίος ξεχώριζε με την εξυπνάδα του, ήταν δημιουργός του πρώτου ρωσικού πολεμικού λεξικού και νονός του Πέτρου Α', ενώ μητέρα του ήταν η Αβντότια (Ευδοκία) Φεντόσεεβνα Σουβόροβα (πραγματικό επίθετο Μακούνοβα). Για τη μητέρα του Σουβόροφ υπάρχουν λίγες πληροφορίες. Σύμφωνα με μια εκδοχή, ο πατέρας της, Φεντόσι Σεμιόνοβιτς, ανήκει σε ένα παλιό οίκο των ευγενών της Μόσχας. Κάποιες φορές συναντιούνται θεωρίες για αρμενική καταγωγή της μητέρας του Σουβόροφ, εξαιτίας του επιθέτους της, το οποίο θυμίζει το αρμενικό επίθετο Μακουνιάν[4][5][6]. Αλλά, αυτή η θεωρία δεν πιστεύεται να είναι αληθινή, αλλά ψέμα[7]. Σύμφωνα με το οικογενειακό δένδρο της οικογένειας, προέρχονται από αρχαία πλούσια οικογένεια της Σουηδίας. Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του Σουβόροφ, το αρχικό όνομα των προγόνων του ήταν Σουβόρ, και έφυγαν στην Ρωσία το 1622, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μιχάηλ Α' και έλαβαν τη ρωσική ιθαγενεία[8].

Ο Σουβόροφ μεγάλωσε σε ένα χωριό[5]. Ήταν συχνά άρρωστος. Ο πατέρας του τον ετοίμαζε για κοινωνική υπηρεσία. Αλλά, ο Σουβόροφ από τα παιδικά χρόνια ενδιαφέρθηκε για τον πόλεμο, και χρησιμοποιόντας τη πλούσια βιβλιοθήκη του πατέρα του, μάθαινε τη πολεμική ιστορία. Αφού αποφάσισε να γίνει στρατιωτικός, ο Σουβόροφ άρχισε και τη σωματική του προετοιμασία. Μεγάλη επιρροή στο μέλλον του Σουβόροφ είχε ο στρατηγός Αμπράμ Γκαννιμπάλ, οικογενειακός φίλος των Σουβόροφ, ο οποίος βλέποντας το ενδιαφέρον του Αλεξάντερ για το πόλεμο, έπεισε το πατέρα του να αφήσει το γιο του να αρχίσει τη πολεμική του καριέρα[9].

Το 1742, κατατάχθηκε στο Σώμα του Σεμιόνοφσκ, όπου το 1748 άρχισε τη πραγματική του θητεία. Στο σώμα, ο Σουβόροφ υπηρετούσε για 6 και μισό χρόνια. Την ίδια ώρα συνέχιζε την εκπαίδευση του, χωρίς δασκάλους, και μάθαινε ξένες γλώσσες.

Αρχή της πολεμικής καριέρας. 1754—1762[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1754, έλαβε το πρώτο τίτλο του υπολοχαγού και στάλθηκε στο σώμα πεζικού του Ινγκερμανλάνστκ. Από το 1756 μέχρι το 1758 υπηρετούσε στο Στρατιωτικό Συμβούλιο (ρωσ. Военная коллегия).

Η αρχή της πολεμικής καριέρας του Σουβόροφ έγινε κατά τη περίοδο του Επταετή Πολέμου (1756-1763). Στα πρώτα χρόνια του πολέμου ο Σουβόροφ υπηρετούσε στο πυροβολικό ως ταγματάρχης.

Το 1758, αρχίζει τη καριέρα του στο στρατό και διορίζεται διοικητής του Κλαϊπέντα, από το 1759 - αξιωματικός του ρωσικού στρατού. Στις 14 (25) Ιουλίου 1759, ο Σουβόροφ συμμετείχε στη πρώτη μάχη στη καριέρα του, όταν μαζί με το σώμα του έτρεψαν σε άτακτη φυγή ένα γερμανικό σώμα Δράκων. Λίγο αργότερα, ο Σουβόροφ γίνεται αξιωματικός στο σώμα του Βιλλίμ Φέρμορ. Με αυτό το βαθμό συμμετείχε στη Μάχη του Κούνερσντορφσκ (1 (13) Αυγούστου 1759)[10]. Το 1760, λαμβάνει το βαθμό του υποστράτηγου και συμμετέχει στη κατάλαψη του Βερολίνου από το ρωσικό στρατό.

«Η κατάληψη του οχυρού Κόλμπεργκ κατά τη διάρκεια του Επταετή Πολέμου» (ρωσ. «Взятие крепости Кольберг в ходе Семилетней войны».) - Αλεξάντερ Κοτσέμπου (ρωσ. А. Коцебу) 1852. Στο πίνακα απεικονίζεται η κατάληψη του οχυρού απο το ρωσικό στρατό, το 1761

Το 1761, διοικούσε διάφορα σώματα (δράκων, ιππέων και κοζάκων), στόχος των οποίων ήταν να καλύπτουν την απόσυρση ρωσικών δυνάμεων στο Βρότσλαβ και να επιτείθονται ασταμάτητα στο πρωσικό στρατό στην Πολωνία. Συμμετείχε στις μάχες στο Λάντσμπεργκ, στο Μπιρστάιν, στο χωριό Κέλετς, στη κατάληψη του Γκολνάου, βοηθούσε το σώμα του Πιότρ Ριουμάντσεφ στη κατάληψη του Κόλμπεργκ, όπου ανάγκασε το στρατηγό Πλάτεν να υποχωρήσει.

Πολεμική καριέρα στην εποχή της Αικατερίνης Β'. 1762—1796[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 26 Αυγούστου (7 Σεπτεμβρίου) 1762, ο Σουβόροφ γίνεται συνταγματάρχης και διοικητής του 12ου σώμα γρεναδιέρων του Άστραχαν, το οποίο έπρεπε να ελέγχει τη φρουρά της Αγίας Πετρούπολης κατά τη διάρκεια της στέψης της Αικατερίνης Β' στη Μόσχα. Όταν έφτασε στη Μόσχα, ο Σουβόροφ έγινε δεκτός από την Αικατερίνη Β', η οποία του είχε κάνει δώρο ένα πίνακα. Αργότερα, ο Σουβόροφ θα γράψει στο πίνακα «Αυτή η πρώτη συνάντηση άνοιξε το δρόμο μου στη δόξα» (ρωσ. «Это первое свидание проложило мне путь к славе…»)[11].

Το εξώφυλλο και τα κεφάλαια του «Εγκατάσταση Συντάγματος»

Από το 1763 μέχρι το 1769 διοικούσε το 62ο σώμα πεζικού του Σούζνταλσκ στη Νέα Λάντογκα, και έγραψε το «Εγκατάσταση Συντάγματος» (ρωσ. «Полковое учреждение» 1764—1765) — όπου κατέγραφε κανόνες για την εκπαίδευση των στρατιωτιών, την υπηρεσία και την προετοιμασία τους[12][13].

Από το Σεπτέμβριο του 1768 - ταξίαρχος.

Πολέμοι με τη Συνομοσπονδία του Μπαρ. 1769—1772[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Συνομοσπονδία του Μπαρ

Στις 15 (26) Μαΐου, ο Σουβόροφ διορίζεται διοικητής σωμάτων φρουράς από το Σμολένσκ, το Σούζνταλσκ και το Νιζεγκορόντσκ και κατευθύνεται στην Πολωνία για να συμμετέχει στις μάχες απέναντι στη Συνομοσπονδία του Μπαρ (εχρό της Ρωσικής Αυτοκρατορίας). Η εκστρατεία στη Πολωνία έδειξε τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης του Σουβόροφ: σε 30 μέρες οι στρατιώτες του διέσχισαν 850 μίλια, και κατά τη διάρκεια της διαδρομής αρρώστησαν μόνο 6 στρατιώτες[14].

Η πρώτη εκστρατεία στη Πολωνία είχε γίνει η πρώτη επείδειξη της τακτικής που επέλεξε ο Σουβόροφ, η οποία είχε φέρει πολλές νίκες στο ρωσικό στρατό[15]. Ο Σουβόροφ διοικούσε διάφορα σώματα, με τα οποία συνέχεια επειτεθόταν στο στρατό της Συνομοσπονδίας του Μπαρ σε διάφορα μέρη της Πολωνίας. Στις 2 (13) Σεπτεμβρίου 1769, ο Σουβόροφ καταφέρνει να νικήσει στη μάχη του χωριού Ορέχοβο.

Στις 1 (12) Ιανουαρίου 1770, ο Σουβόροφ λαμβάνει το βαθμό του υποστράτηγου.

Το ίδιο έτος ο Σουβόροφ έχει νικήσει αρκετές φορές του Πολωνούς, για αυτό και το Σεπτέμβριο του 1770 έλαβε το πρώτο του βραβείο - το Τάγμα της Αγίας Άννας. Τον Οκτώβριο διορίζεται διοικητής του ρωσικού στρατού στη περιφέρεια Λιούμπλινσκ. Καθώς κατευθύνονταν στο Βιστούλα, ο Σουβόροφ έπεσε και έσπασε ένα μέρος του στήθους του, για αυτό και για κάποιους μήνες βρισκόταν στο νοσοκομείο. Μετά την ανάρρωση του, το Μάη του 1771, ο Σουβόροφ βγαίνει νικητής στη μάχη του Λαντσκορόνα, διαλύοντας το γνωστό Γάλλο στρατηγό Σαρλ Φρανσουά Ντιουμουριέ. Τον Αύγουστο, βραβεύεται με τους πρώτους 3 (Α' Τάξη, Β' Τάξη και Γ' Τάξη) βαθμούς του πιο γνωστού ρωσικού πολεμικού βραβείου - του Τάγματος του Αγίου Γεωργίου[16].

Μια από τις πιο σημαντικές νίκες του Σουβόροφ ήταν όταν με 900 στρατιώτες διέλυσε το σώμα του Μιχαήλ Ογκίνσκ (5.000 στρατιώτες), στη μάχη του Στολόβιτσα, στις 13 (24) Σεπτεμβρίου 1771. Οι Ρώσοι έχασαν 80 στρατιώτες, οι Πολωνοί - περίπου 1000 νεκρούς, 700 αιχμάλωτους, 30 από τους οποίους διοικητές[17].

Το τελευταίο επίτευγμα του Σουβόροφ στη πρώτη εκστρατεία στη Πολωνία ήταν η κατάληψη του οχυρού της Κρακοβίας, η οποία άρχισε όταν το γαλλικό σώμα του αντισυνταγματάρχη Σουαζί ως αποτέλεσμα της αμέλειας του υποδιοικητή του σώματος του Σούζνταλσκ, Στάλμπεργκ κατέβαλε το οχυρό. Μαθαίνοντας για τη κατάληψη του οχυρού, ο Σουβόροφ με ένα μικρό σώμα κατευθύνθηκε στη Κρακοβία, όπου ενώθηκε με άλλα ρωσικά σώματα και άρχισε τη πολιορκία, η οποία διάρκησε 3 μήνες, κατά τη διάρκεια της οποίας, οι Πολωνοί συνέχεια προσπαθούσαν να σπάσουν τη πολιορκία και να βοηθήσουν τα σώματα που βρισκόταν στη Κρακοβία. Η πολιορκία τελείωσε με τη κατάληψη του οχυρού στις 15 (26) Απριλίου 1772. Για αυτή τη νίκη, ο Σουβόροφ έλαβε από την Αικατερίνη Β' 1000 τσέρνοβετς (νόμισμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και μετέπειτα της ΕΣΣΔ) και 10.000 ρούβλια[18]. Οι πράξεις του Σουβόροφ είχαν μεγάλη επιρροή στη πρώτη μοιρασιά των εδάφων της Πολωνίας, μεταξύ της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας το Σεπτέμβριο του 1772[19].


Ρωσοτούρκικος πόλεμος 1768-1774[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Ρωσοτούρκικος πόλεμος (1768-1774)

Μετά την εκστρατεία στη Πολωνία, ο Σουβόροφ κατευθύνθηκε στην Φινλανδία για επιθεώρηση και ενίσχυση των συνόρων με την Σουηδία. Αλλά, τον Απρίλιο του 1773, ο Σουβόροφ κατάφερε να διοριστεί στρατιωτικός στα Βαλκάνια, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτούρκικου πολέμου του 1768-1774, στη 1η στρατιά του στρατηγού Πιότρ Ρουμιάντσεφ, καθώς επίσης στο σώμα του στρατηγού Σαλτικόφ. Λίγο αργότερα, ο Σουβόροφ έφτασε στο Νεγκοέστι, στις 6 (17) Μαΐου, και δέχτηκε διαταγή να αρχίσει κατασκοπία και χωρίς άδεια να καταβάλει το οχυρό του Τουρτουκάι. Οι Τούρκοι δεν περίμεναν γρήγορη απάντηση, για αυτό και το Τουρτουκάι καταλήφθηκε με λιγότερους, από ότι οι Τούρκοι, στρατιώτες και με λίγες απώλειες (οι Ρώσοι είχαν στη κατοχή τους 800-900 στρατιώτες, ενώ οι Τούρκοι 4000. Κατά τη διάρκεια της μάχης, οι Ρώσοι έχασαν 200 στρατιώτες, ενώ οι Τούρκοι περίπου 1000-1500). Η πόλη καταστράφηκε, και οι γεωργοί της περιοχής έφυγαν και σταμάτησαν στα ρωσικά εδάφη στο Δούναβη. Ο Σουβόροφ τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι. Σύμφωνα με μια εκδοχή, δέχθηκε σοβαρή επίπλεξη για τη κατάληψη του οχυρού, η οποία αρχικά ήταν σχεδιασμένη ως κατασκοπία. Σύμφωνα με άλλη, ακόμα μη αποδεδειγμένη εκδοχή, το Στρατιωτικό Συνέδριο αποφάσισε να σκοτώσει το Σουβόροφ. Η Αικατερίνη Β' δεν έγκρινε τη πρόταση του συνεδρίου για το θάνατο του Σουβόροφ, με τα λόγια: «Τους νικητές δεν τους δικάζουν» (ρωσ. «Победителей не судят»)[20].

Η διοικήση δεν εκμεταλλεύτηκε τη νίκη του Σουβόροφ, για αυτό και οι Τούρκοι ξανακατέβαλαν το όχυρο του Τουρτουκάι. Για αυτό, στις 17 (28) Ιουνίου, ο Σουβόροφ άρχισε ακόμα μια επειχήρηση και κατάφερε να καταβάλει το οχυρό. Οι Ρώσοι σε αυτοί τη μάχη είχαν 2000 στρατιώτες, ενώ οι Τούρκοι τους διπλάσιους (4000). Για τις νίκες στο Τουρτουκάι, ο Σουβόροφ έλαβε το Τάγμα του Αγίου Γεωργίου Β' Τάξης[21].

Άμυνα του Γκίρσοβο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Ιούλιο, ο Σουβόροφ διορίζεται διοικητής των αμυνόμενων του Γκίρσοβο. Στις 3 (14) Σεπτεμβρίου 1773, οι Τούρκοι, έχοντας στη διάθεση τους 4000 πεζούς και 3000 ιππείς, προσπάθησαν να καταβάλουν τη πόλη με πολιορκία. Οι Ρώσοι είχαν στη κατοχή τους 3000 στρατιώτες. Ο Σουβόροφ αποφάσισε να αντιμετωπίσει ανοιχτά τους Τούρκους, ενώ αργότερα, αναπάντεχα άρχισε αντεπιθέσεις σε διάφορες κατευθύνσεις. Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, καθώς είχαν υπέστη μεγάλες απώλειες. Οι Τούρκοι έχασαν 1100-2000 στρατιώτες, συμπεριλαμβανόμενου και 2 πασάδες, ενώ οι Ρώσοι έχασαν 200 στρατιώτες[22].

Μάχη του Κοζλούντζι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Μάχη του Κοζλούντζι

Στα τέλη του Οκτωβρίου, ο Σουβόροφ πηγαίνει στην Μόσχα για διακοπές. Στις 17 (28) Μαρτίου 1774, γίνεται αντιστράτηγος. Μετά από λίγο καιρό, επιστρέφει στο στρατό, και αρχικά καλύπτει την επίθεση της μονάδας του Μιχαήλ Καμένσκι στο Μπαζαρντζίκ, και αργότερα το σώμα του ενώνεται με τη μονάδα του Καμένσκι και συμμετέχει στη μάχη στο Κοζλούντζι (10 (21) Ιουνίου 1774), όπου χάρη στη βοήθεια του Καμένσκι, ο Σουβόροφ κατάφερε να διαλύσει το σώμα του Αμπντούλ-Ρεζάκ. Οι Ρώσοι έχασαν 209 στρατιώτες, ενώ οι Τούρκοι 1.200 στρατιώτες. Σε αυτή τη μάχη, η οποία τελικά είχε μεγάλη επιρροή και έφερε στην υπογραφή της συνθήκης Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, οι πράξεις του Σουβόροφ είχε ως αποτέλεσμα τις νίκες των Ρώσων[23].

Ως αποτέλεσμα, η πόλη μετανομάστηκε σε Σουβόροβο, όνομα που κρατά μέχρι σήμερα.

Πορτρέτο του Α. Β. Σουβόροφ (ρωσ. «Портрет А. В. Суворова»), Κ. Στέιμπεν (ρωσ. К. Штейбен), 1815

Μεταξύ των 2 ρωσοτουρκικών πολέμων. 1774—1786[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1774, ο Σουβόροφ διορίζεται διοικητής της 6ης μονάδας της Μόσχας και τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου στάλθηκε για να συμμετέχει στη καταστολή του Αγροτικού Πολέμου, επανάστασης, η οποία άρχισε από αγρότες με αρχηγό τον Εμελιάν Πουγκατσιόφ[24], κάτι που σήμαινε, πώς η κυβέρνηση ασχολήθηκε σημαντικά με αυτό το ζήτημα[25]. Αλλά, μέχρι την άφιξη του Σουβόροφ στο Βόλγα, οι κύριες δυνάμεις των επαναστάτων διαλύθηκαν από τον Ιβάν Ιβάνοβιτς Μίχελσον. Ο Σουβόροφ και οι στρατιώτες του κατευθύνθηκαν στο Τσαρίτσιν, όπου στις αρχές Σεπτεμβρίου ενώθηκε με το Μίχελσον και άρχισαν να ψάχνουν τον Πουγκατσιόφ. Στη λίμνη Μπολσόι Ούζεν, τον είχε σχεδόν φτάσει, αλλά αυτή την ώρα το σώμα Κοζάκων του Χάρτσεφ είχε ήδη πιάσει τον Πουγκατσιόφ. Ο Σουβόροφ τον έφερε στο Σιμπίρσκ[26] και για κάποιο καιρό ασχολούταν με την εξάλειξη των σωμάτων των επαναστατών καθώς και με την ειρήνευση του πληθυσμού.


Το 1775, ο Σουβόροφ έλαβε άδεια για να ξεκουραστεί για ένα έτος, εξαιτίας του θανάτου του πατέρα του, όπως επίσης τον ίδιο χρόνο, στις 12 (23) Αυγούστου γεννήθηκε η κόρη του Νατάλια[27]. Το 1776, διορίστηκε διοικητής της μονάδας της Αγίας Πετρούπολης. Το δεύτερο μισό του 1776, ο Σουβόροφ είναι στρατιωτικός στη Κριμαία, στην μονάδα του Προζορόφσκι, αλλά λίγο αργότερα λόγω της ασθένειας του Προζορόφσκι αναγκάστηκε να αναλάβει τη διοίκηση όλων των Ρώσων στρατιωτών στη χερσόνησο και στα δέλτα του Δούναβη. Ο Σουβορόφ συμφώνησε να γίνει ο Σαχίν Γκιρέι χάνος, ο οποίος εκλέχτηκε μετά από μεγάλη πίεση των ρώσων διπλωμάτων και στρατιωτών. Ο προηγούμενος χάνος, Ντεβλέτ Δ' Γκιρέι, στις αρχές του 1777 προσπάθησε να αντισταθεί, αλλά οι στρατιώτες δέχτηκαν πολλές ήττες χάρη στη τακτική του Σουβόροφ, αλλά ο Ντεβλέτ έφυγε στη Τουρκία[28].

Μετά τη χαλάρωση της κατάστασης στην χερσόνησο, ο Σουβόροφ έλαβε άδεια για ξεκούραση λόγω της ασθένειας του και έφυγε με την οικογένεια του στη Πολτάβα, όπου τα τέλη του 1777, διορίζεται διοικητής του σώματος του Κουμπάν, το οποίο έπρεπε να φρουρεί τα σύνορα του[29]. Κατά τη διάρκεια των 3 μηνών υπηρεσίας στο Κουμπάν, ο Σουβόροφ αναδιοργάνωσε την άμυνα της πόλης, καθώς επίσης έμαθε τα σώματα πώς να μπορούν να βοηθήσουν τους υπόλοιπους σε δύσκολη κατάσταση. Ο Σουβόροφ επίσης οργάνωσε εξαιρετική κατασκοπία, η οποία του έδινε τη δυνατότητα να μαθαίνει τις προθέσεις των στρατιωτών που βρισκόταν στα βουνά και των Νογκάις (τουρκικό φύλο)[30]. Ο Σουβόροφ έδειξε διπλωματική επιδεξιότητα, και χάρη σε αυτό κατάφερε να σταματήσει τις αναταραχές μεταξύ των Νογκάις. Θέλοντας να έχει καλές σχέσεις με τους τοπικούς μουσουλμάνους, ο Σουβόροφ απαγόρευσε τη σκληρότητα κατά των αιχμαλώτων και αποφαστικά κατέστειλε βαρβαρότητα κατά του άμαχου πληθυσμού[31].

Το 1778, με το βαθμό του λοχαγού, ο Αλεξάντερ Βασίλεβιτς Σουβόρφ μετέφερε τους Αρμένιους και τους Έλληνες της Κριμαίας, με διαταγή της Αικατερίνης Β', στον Ντον και δημιούργησε το πρώτο οικισμό κοντά στο οχυρό του Αγίου Δημητρίου του Ροστόφ - τη πόλη Νορ-Ναχίτσεβαν, η οποία αργότερα μετανομάστηκε σε Ναχίτσεβαν στο Ντον (ρωσ. Нахичевань-на-Дону), και έγινε μέρος της περιφέρειας του Ροστόφ[32]. Τον Μάη του 1778, ο Σουβόροφ ανέλαβε τη διοίκηση της Κριμαίας, καθώς και του Κουμπάν. Η κύρια αποστολή του Σουβόροφ ήταν η αποτροπή της τουρκικής εισβολής, καθώς ο κίνδυνος εισβολής των Τούρκων είχε αυξηθεί δραματικά[33].

Τον Οκτώβριο του 1778, ο Σουβόροφ μετέφερε το σώμα του από το Μπαχτσίσαρ στο Γκιοζλιόφ (σημερινή Ευπατόρια)[34], και έμεινε εκεί για 7 μήνες. Τον ίδιο χρόνο, στην Ευρώπη κυκλοφόρησε η επιδημίας της πανούκλας, αλλά χάρη στις αποφάσεις του Σουβόροφ η Ευπατόρια απέφυγε αυτή την επιδημία[34]. Οι Ρώσοι στρατιώτες καθάρισαν στη πόλη όλες τις τουαλέτες και τους στάβλους, επισκεύασαν όλες τα πηγάδια και τα λουτρά, έλεγχαν τα εισαγώμενα προϊόντα και οι κάτοικοι καθάριζαν το εσωτερικό και το εξωτερικό των σπιτιών τους[34]. Όμως, οι ντόπιοι κάτοικοι άρχισαν να διαμαρτύρονται για τις αποφάσεις που είχε πάρει ο Σουβόροφ, αλλά το Στρατιωτικό Συνέδριο δεν έλαβε υπόψη τις διαμαρτυρίες τους. Το 2004, στην περιοχή δημιουργήθηκε άγαλμα προς τιμή του στρατηγού[35]. Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία το 1783, με πρωτοβουλία του Σουβόροφ στη θέση του φρούριου του ρωσικού στρατού δημιουργήθηκε στρατιωτικό οφθαλμιατρείο[34].

Στα μέσα του 1778, ο Σουβόροφ απέτρεψε την απόβαση των τουρκικών στρατευμάτων στη παραλία του Αχτίαρσκ, με αποτέλεσμα να αποτύχει η προσπάθεια της Τουρκίας να αρχίσει νέο πόλεμο με τη Ρωσία: ο Σουβόροφ αναδιοργάνωσε τη φρουρά της παραλίας και προειδοποίησε, πώς οποιαδήποτε προσπάθεια απόβασης των τουρκικών στρατευμάτων θα σταματά με τη βια, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι στρατιώτες που βρισκόταν στα πλοιά αποφάσισαν να μην κάνουν απόβαση, και η Τουρκία αναγνώρισε τον Σαχίμ-Γκιρέι ως χάνο[36].

Λόγω αυτού, οι κύριες δυνάμεις του ρωσικού στρατού το 1779 φεύγουν από τη Κριμαία, και το Μάη ο Σουβόροφ διορίζεται διοικητής της μονάδας του Μαλοροσσίσκ στη Πολτάβα, και λίγο αργότερα διορίζεται διοικητής του Νοβορωσίσκ, όπου πρέπει να προστατεύει τα σύνορα του. Από τις αρχές του 1780 μέχρι τα τέλη του 1781 - ο Σουβόροφ βρίσκεται στο Άστραχαν, όπου ετοιμάζει τα σώματα για επίθεση στο Ιράν, η οποία αργότερα ακυρώθηκε. Μετά, τον Δεκέμβριο του 1781, κατευθύνεται στο Καζάν, ενώ τον Αύγουστο του 1782 κατευθύνεται και πάλι στο Κουμπάν για να καταστείλει την εξέγερση των Νογκάις, η οποία ξέσπασε ως διαμαρτυρία για την απόφαση να απολαθούν άτομα από το Ουράλ. Κοντά στο οχυρό του Κρεμεντσίκ, ο Σουβόροφ καταστρέφει τα σώματα των Νογκάις, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι από τους Νογκάις εξέφρεσαν τη ταπεινότητα τους στο Σουβόροφ και αναγνώρισαν την προσχώρηση της Κριμαίας και των εδάφων των Νογκάις στην Ρωσία[37]. Κατά τη διάρκεια του 1783, ο Σουβόροφ συνεχίζει τις μάχες κατά των Νογκάις. Για αυτό το λόγο, ο Σουβόροφ βραβεύεται με το Τάγμα του Αγίου Βλαδίμηρου Α' Τάξης[38].

Μετά την αναγνώριση της Τουρκίας για την προσχώρηση αυτών των εδάφων στη Ρωσία, τον Απρίλιο του 1784 ο Σουβόροφ διορίζεται διοικητής της μονάδας του Βλαντίμιρσκ, ενώ το 1785 αναλαμβάνει τη διοίκηση της μονάδας της Αγίας Πετρούπολης[39].

Στις 22 Σεπτεμβρίου (3 Οκτωβρίου) 1786, ο Σουβόροφ λαμβάνει το βαθμό του επικεφαλής. Τον Ιανουάριο του 1786, διορίζεται διοικητής της μονάδας του Κρεμεντσούγκ. Με αυτό το βαθμό, ο Σουβόροφ έλαβε μέρος στις στρατιωτικές ασκήσεις, τις οποίες παρακολούθησαν οι αυτοκράτορες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Αυστρίας[40].

Στρατιώτες ντυμένοι με τη στολή των 1786-1796

Ρωσοτούρκικος πόλεμος 1787—1792[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Ρωσοτούρκικος πόλεμος (1787—1792)

Η πρώτη επίθεση των Τούρκων έγινε στο οχυρό Κινμπούρν. Ο Σουβόροφ μαζί με 4000 στρατιώτες κατάφερε να νικήσει τους Τούρκους.

Μια από τις πιο σημαντικές μάχες του πολέμου έγινε η Μάχη του Ρίμνικ. Μιας και οι κύριες δυνάμεις του ρωσικού στρατού βρισκόταν στο Ιζμαϊλ, οι Τούρκοι με αρχηγό τον Γιουσούφ-πασά διέσχισαν τον ποταμό Μπουζέου, κοντά στο Μπραϊλοφ. Ο διοικητής των Αυστριακών έστειλε γράμμα στο Σουβόροφ ζητόντας βοήθεια. Οι Ρώσοι στρατιώτες, αφού πέρασαν 100 χιλιόμετρα σε 2-3 μέρες, το πρωί στις 10 (21) Σεπτεμβρίου ενώθηκαν με τους Αυστριακούς. Ο πρίγκιπας του Κόμπουργκ πρότεινε στο Σουβόροφ, παρατηρόντας πώς οι τουρκικές δυνάμεις ήταν τετραπλάσιες, να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους στην άμυνα, αλλά ο Σουβόροφ προτιμήσε να επιτεθεί, απειλόντας, πώς αν ο πρίγκιπας αρνηθεί, οι Ρώσοι θα επιτεθούν χωρίς τους Αυστριακούς. Ο πρίγκιπας δέχτηκε να γίνει όπως ήθελε ο Σουβόροφ. Εκμεταλλευόμενος την αιφνιδιαστική επίθεση και τις ιδιαιτερότητες της τοποθεσίας, ο Σουβόροφ με επιτυχία επιτέθοταν στους Τούρκους. Κατά την υποχώρηση, οι Τούρκοι είχαν υποστεί περισσότερες απώλειες, από ότι στη διάρκεια της μάχης. Μετά τη μάχη, οι Τούρκοι είχαν στη διάθεση τους 15.000 στρατιώτες.

Η νίκη στο Ρίμνικ ήταν από τις πιο σημαντικές στη ζωή του Σουβόροφ. Για τη νίκη σε αυτή τη μάχη, η Αικατερίνη Β' του έδωσε το τίτλο του κόμη του Ρίμνικ (ρωσ. граф «Рымникский»)[41].

Το 1789 και το 1790, οι Ρώσοι στρατιώτες προσπάθησαν αρκετές φορές να καταβάλουν το Ιζμαϊλ, με αρχηγούς τους Ρέπνιν, Γκούντοβις και Ποτιόμκιν. Στις 26 Νοεμβρίου, λόγω του παγερού χειμώνα, το Στρατιωτικό Συνέδριο αποφάσισε να πάψει τη πολιορκία του οχυρού. Αλλά, ο κύριος επικεφαλής, η Αικατερίνη Β', δεν έγκρινε αυτή την απόφαση και διέταξε το Σουβόροφ να αναλάβει τη πολιορκία του οχυρού[42]. Ο Σουβόροφ ανέλαβε τη διοίκηση στις 2 (13) Δεκεμβρίου. Στις 11 (22) Δεκεμβρίου, μετά από προσεχτική προετοιμασία, οι Ρώσοι άρχισαν την πολιορκία[43]. Μετά από 2,5 ώρες είχαν καταβάλει όλα τα κτίρια, και το απόγευμα σταμάτησε η οποιαδήποτε αντίσταση στους δρόμους του Ιζμαϊλ. Η κατάληψη του οχυρού είχε μεγάλη επιρροή στο τελικά αποτέλεσμα του πολέμου[44].

Μάχη του Κίνμπουρν[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Μάχη του Κίνμπουρν
[45]
Άγαλμα του Α. Β. Σουβόροφ στο Οτσάκοφ (με το δεξιό χέρι δείχνει προς το Κίνμπουρν)

Στην αρχή του ρωσοτουρκικού πολέμου 1787-1792, ο Σουβόροφ ανέλαβε τη διοίκηση του σώματος στο Κίνμπουρν, το οποίο έπρεπε να φρουρεί τη Μαύρη Θάλασσα. Στην αρχή του πολέμου, οι Τούρκοι με μεγάλες δυνάμεις άρχισαν επίθεση στο οχυρό του Κίνμπουρν, το οποίο προστάτευαν 4000 Ρώσοι στρατιώτες με αρχηγό τον Σουβόροφ. Η Μάχη του Κίνμπουρν διεξήχθη στις 1 (12) Οκτωβρίου 1787. Οι Τούρκοι έκαναν απόβαση με 5-6 χιλιάδες στρατιώτες. Αρχικά ο Σουβόροφ απαγόρεψε στους στρατιώτες να αντεπιτείθονται, αλλά όταν οι Τούρκοι έφτασαν 200 βήματα κοντά στο οχυρό, ο Σουβόροφ άρχισε την αντεπίθεση. Ως αποτέλεσμα, οι Τούρκοι άρχισαν να υποχωρούν. Στη μάχη, οι Τούρκοι έχασαν 4000 στρατιώτες[46]. Για την άμυνα του Κίνμπουρν, ο Σουβόροφ έλαβε το Τάγμα του Αγίου αποστόλου Ανδρέα του Πρωτόκλητου, καθώς επίσης τραυματίστηκε 2 φορές κατά τη διάρκεια της μάχης[47].

Τον επόμενο χρόνο, ο Σουβόροφ με τον Ποτιόμκιν συμμετέχει στη πολιορκία του Οτσάκοφ[48]. Πολλές φορές, ο Σουβόροφ είχε ζητήσει να αρχίσει η πολιορκία, αλλά ο Ποτιόμκιν αρνιόταν να το κάνει αμέσως. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, ο Σουβόροφ κατάφερε να διαλύσει τις επιθέσεις του αντιπάλου[49]. Μετά από αυτο, ο Σουβόροφ και ο Σαρλ-Ζοζέφ ντε Λιν πρότειναν να αρχίσουν τη πολιορκία του οχυρού, αλλά ο Ποτιόμκιν και αυτή τη φορά αρνήθηκε. Λόγω των διαφωνιών του με τον Ποτιόμκιν, ο Σουβόροφ έδωσε τη διοίκηση στον Αλεξάντερ Μπίμπικοφ[50]. Οι Ρώσοι κατάφεραν να καταβάλουν το Οτσάκοφ στα τέλη του 1788[51].

Μάχη των Φοκσάνων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Μάχη των Φοκσάνων
[52]

Το 1789, ο Σουβόροφ έλαβε τη διοίκηση σώματος από 7000 στρατιώτες, το οποίο έπρεπε να φρουρεί την αριστερή ακτή του ποταμού Προυτ και να βοηθά τους συμμαχούς σε περίπτωση που αυτοί το χρειαστούν. Λόγω της αργής προώθησης του ρωσικού στρατού, οι Τούρκοι με αρχηγό τον Οσμάνα-πασά (με 30.000 στρατιώτες) κινήθηκαν στην Αντζούντα, για να διαλύσουν τον αυστριακό στρατό. Ο πρίγκιπας Φρίντριχ Ιόσια Κομπούργκ ζήτησε τη βοήθεια του Σουβόροφ[53], ο οποίος, στις 17 (28) Ιουλίου ενώθηκε με τους Αυστριακούς (αφού πέρασε σε 26 ώρες 40 μίλια). Στις 18 (29) Ιουλίου, στις 3 το πρωί, οι συμμάχοι (Αυστριακοί και Ρώσοι) υπό την ηγεσία του Σουβόροφ, προχώρησαν στο χωριό Φοκσάνες, όπου ως αποτέλεσμα 10ωρης μάχης, οι Τούρκοι έχασαν 1600 στρατιώτες, ενώ οι Ρώσοι και οι Αυστριακοί έχασαν 400 στρατιώτες.

Μάχη του Ρίμνικ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Μάχη του Ρίμνικ

Μετά την νίκη στις Φοκσάνες, ο Ποτιόμκιν μετέφερε τις κύριες δυνάμεις του ρωσικού στρατού στις Μπεντέρες. Την ίδια ώρα, οι Τούρκοι με αρχηγό τον Γιουσούφ-πασά και 220.000 στρατιώτες άρχισαν να πλησιάζουν τις Φοκσάνες, όπου βρισκόταν το σώμα των Αυστριακών, το οποιό έστειλε σώμα στα ανατολικά του Προυτ για την αποδιοργάνωση των Ρώσων. Ο Σουβόροφ και πάλι δέχθηκε να βοηθήσει, και αφού αυτός και το σώμα του πέρασαν 100 χιλιόμετρα σε 2-3 μέρες, ενώθηκε με τους Αυστριακούς. Στις 11 (22) Σεπτεμβρίου 1789, ο Σουβόροφ με 25.000 στρατιώτες, παρά τις τετραπλάσιες (100.000 στρατιώτες) δυνάμεις των Τούρκων, πέρασε τον ποταμό Ρίμνικ και επιτέθηκε στους Τούρκους. Η μάχη του Ρίμνικ διέρκησε για 12 ώρες, και οι Τούρκοι έχασαν 20.000 στρατιώτες ενώ οι Ρώσοι και οι Αυστριακοί 600 στρατιώτες. Για την νίκη στο Ρίμνικ, ο Σουβόροφ έλαβε από την Αικατερίνη Β' το τίτλο του κόμη του Ρίμνικ και το Τάγμα του Αγίου Γεωργίου Α' Τάξης, καθώς επίσης το τίτλο του κόμη της Αυστριακής Αυτοκρατορίας[54].

Γραμματόσημο της ΕΣΣΔ, από τη σειρά «Για τα 150 χρόνια μετά τη κατάληψη του οχυρού του Ιζμαϊλ» (ρωσ. «К 150-летию взятия крепости Измаил».
Η πολιορκία του Ιζμαϊλ.
1941, 15 καπίκια

Κατάληψη του Ιζμαϊλ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Κατάληψη του Ιζμαϊλ (1790)

Το 1790, η Νότια στρατιά του Ποτιόμκιν, μετά από αρκετές νίκες, έφθασε στο Ιζμαϊλ, για να καταβάλει το οχυρό. Αλλά, ο Ποτιόμκιν δεν κατάφερε να καταβάλει το οχυρό, και όταν έφθασε ο Σουβόροφ στη περιοχή στις 2 (13) Δεκεμβρίου 1790, ο Ποτιόμκιν του ανέθεσε τη πολιορκία του οχυρού[55].

Κατά τη διάρκεια 8 ημερών, ο Σουβόροφ ετοίμαζε τους στρατιώτες για τη πολιορκία. Αργότερα, ο Σουβόροφ έστειλε γράμμα στο διοικητή του οχυρού, Μεχμέτ-πασά, απαιτόντας από αυτόν να παραδωθεί. Μόλις έλαβε την άρνηση του τελευταίου, στις 11 (22) Δεκεμβρίου 1790, ο Σουβόροφ άρχισε τη πολιορκία.

Οι Ρώσοι έχασαν 4000 στρατιώτες και είχαν 6000 τραυματίες. Οι Τούρκοι έχασαν 26.000 στρατιώτες και είχαν 9000 στρατιώτες. Η κατάληψη του Ιζμαϊλ αποτέλεσε αποφασιστικός παράγοντας για τη νίκη των Ρώσων στο πόλεμο[56]. Ο Σουβόροφ έλαβε το τιμητικό τίτλο του συνταγματάρχη του σώματος του Πρεομπραζένσκι.

Ο ίδιος ο Σουβόροφ δεν ήταν ευχαριστημένος με αυτή την βαθμολόγηση του στρατιωτικού του ταλέντου, ειδικά σε σύγκριση με τα βραβεία και τις τιμές που έλαβε ο Ποτιόμκιν, με τον οποίο ο Σουβόροφ δεν είχε καλές σχέσεις[57].

Άγαλμα του Σουβόροφ στη Τιρασπόλη

Από το 1791, καθώς διοικούσε τους Ρώσους στρατιώτες στην Φινλανδία, ο Σουβόροφ ανέλαβε τη δημιουργία οχυρού στα σύνορα με τη Σουηδία. Το 1792, μετά το θάνατο του Ποτιόμκιν, ο Σουβόροφ ανέλαβε τη διοίκηση των Ρώσων στρατιωτών στα νότια της Ρωσίας.

Μετά την νίκη στο ρωσοτούρκικο πόλεμο, αποφασίστηκε να ενισχυθούν τα νέα ρωσοτούρκικα σύνορα στο ποταμό Δνείστερο, την οποία ανέλαβε ο Σουβόροφ. Ο Σουβόροφ έδωσε μεγάλη προσοχή στην ενίσχυση των συνόρων της αριστερής ακτής του ποταμού. Με διαταγή του Σουβόροφ, στη θέση του πολιορκημένου από τους Τούρκους χωριό δημιουργήθηκε οχυρό και το 1792 εκεί δημιουργήθηκε η Τιρασπόλη[58][59].

Η καταστολή της πολωνικής εξέγερσης του 1794. Πολιορκία της Πράγας.[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Εξέγερση Κοστιούσκο

Τον Μάη του 1794, ο Σουβόροφ αρχίζει τη προετοιμασία για τη δεύτερη εκστρατεία στη Πολωνία. Στο πρώτο μισό του Αύγουστου, κατατάχθηκε στο σώμα του επικεφαλής Ν. Β. Ρέπνιν με 4-5 χιλιάδες στρατιώτες. Μετά την ένωση του σώματος του Σουβόροφ με άλλα σώματα, ο Σουβόροφ είχε στη κατοχή του 11.000 στρατιώτες. Σε 6 μέρες ο Σουβόροφ είχε κερδίσει 4 μάχες: Στις 3 (14) Σεπτεμβρίου στο Ντίβιν, την επόμενη μέρα στο Κόμπριν[60]. Στις 6 (17) Σεπτεμβρίου, στο μοναστήρι του Κρούπνιτς ο Σουβόροφ επιτέθηκε στο σώμα του Καρόλ Σερακόφσκι (5.000 στρατιώτες) και το έριξε στο Μπρέστ[61]. Στις 8 (19) Σεπτεμβρίου, ο Σουβόροφ για δεύτερη φορά αντιμετώπισε τον Σερακόφσκι στο Μπρέστ και κατάφερε να διαλύσει το σώμα του.

Στις 10 Οκτωβρίου, ο αρχηγός της εξέγερσης Αντζέι Κοστιούσκο αιχμαλωτίστηκε από το σώμα του Ιβάν Φέρζεν, το οποίο αργότερα ενώθηκε με αυτό του Σουβόροφ, και μεγάλωσε τον αριθμό των στρατιωτών κατά 6.000 (σύνολο 17.000). Αυτοί οι στρατιώτες κατευθύνθηκαν στην Βαρσοβία. Εκεί ετοιμαζόταν να τον αντιμετωπίσει ο στρατηγός Μαϊένα, ο οποίος είχε στη κατοχή του 5.560 στρατιώτες. Στις 15 (26) Οκτωβρίου, στις 5 το πρωί, άρχισε η μάχη στο Κόμπιλκ, η οποία διέρκησε 5 ώρες και τελείωσε με τη διάλυση του πολωνικού σώματος, ενώ αρκετοί στρατιώτες υποχώρησαν στη Πράγα, στη δεξιά πλευρά του Βιστούλα. Μέχρι τις 21 Οκτωβρίου (1 Νοεμβρίου) ο Σουβόροφ ασχολούταν με τη προετοιμασία των στρατιωτών του.

Η πολιορκία της Πράγας από τους στρατιώτες του Σουβόροφ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

«Σφαγή στη Πράγα». Μια ματιά στα γεγονότα από τη πολωνική πλευρά
Κύριο λήμμα: Πολιορκία της Πράγας (1794)

Στις 23 Οκτωβρίου (3 Νοεμβρίου) οι στρατιώτες του Σουβόροφ (25.000) έφθασαν στη Πράγα, προάστιο της Βαρσοβίας, και άρχισε τη πολιορκία της πόλης. Την επόμενη, περίπου στις 5 το πρωί, 7 σώματα έφθασαν κοντά στα μισοκατεστρεμένα τείχη της πόλης. Τα ρωσικά σώματα επιτέθηκαν στη Πράγα από διάφορα σημεία. Μεταξύ των υπερασπιστών της πόλης ξέσπασε πανικός, και στις 24 Οκτωβρίου (4 Νοεμβρίου), στις 9 το πρωί, οι Πολωνοί παραδόθηκαν.

Στη μάχη πέθαναν σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς περίπου 10 με 13 χιλιάδες[62], ενώ σύμφωνα με τον Καμένσκι[63] μέχρι 20.000[64] Πολωνοί, ενώ από τη ρωσική πλευρά πέθαναν 580 στρατιώτες και τραυματίστηκαν 960[65]

Ο Ρώσος στρατηγός φον Κλούγκεν είχε δηλώσει για τη μάχη της Πράγας[66]:

Μας πυροβολούσαν από τα σπίτια και τις στέγες, και οι στρατιώτες μας έμπαιναν στα σπίτια και σκότωναν όποιον έβρισκαν μπροστά τους <…> Η πίκρα και η δίψα για εκδίκηση έφτασαν το πιο ψηλό βαθμό <…> οι στρατιωτικοί δεν είχαν τις δυνάμεις να σταματήσουν την αιματοχυσία <…> Οι στρατιώτες μας πυροβολούσαν στο πλήθος, χωρίς να βλέπουν σε ποιόν - τα δάκρυα των γυναικών και οι φωνές των παιδιών προκαλούσαν τρόμο στη ψυχή...

Καρικατούρα της κεφαλής του Σουβόροφ, από τον Γιαν Νόρμπλιν τ0 1795

Ο Σουβόροφ δέχθηκε τους αξιωματούχους από τη Βαρσοβία στο πεδίο της μάχης, ανάμεσα σε πολλά πτώματα, και με αυτό το τρόπο προειδοποίησε τους Πολωνούς για τα αποτελέσμετα της αντίστασης. Τα γεγονότα που διεξήχθαν στη Πράγα καθώς και η πολωνική και γαλλική προπογάνδα απεικόνισε το Σουβόροφ ως σκληρό πολεμιστή. Αλλά, στις 29 Οκτωβρίου (9 Νοεμβρίου) ο διοικητής της Βαρσοβίας παρέδωσε το κλειδί της πόλης στο Σουβόροφ, καθώς επίσης και ένα κουτί με χρυσό και διαμάντια[67].

Μετά το τέλος της μάχης, ο Σουβόροφ έστειλε γράμμα στην Αικατερίνη Β' με τις λέξες: «Ζήτω! Η Βαρσοβία είναι δική μας» (ρωσ. «Ура! Варшава наша!») και έλαβε απάντηση «Ζήτω! Στρατάρχη Σουβόροφ!» (ρωσ. «Ура! Фельдмаршал Суворов!»[68]). Για τη κατάληψη της Πράγας, ο Σουβόροφ έλαβε το βαθμό του στρατάρχη.

Στις αρχές του 1795, ο Σουβόροφ διορίζεται διοικητής όλων των Ρώσων στρατιωτών στην Πολωνία και αργότερα επικεφαλής 80.000 στρατιωτών, στις περιοχές του Χάρκοβου και του Εκατερινμπούργκ. Την ίδια εποχή, ο Σουβόροφ έγραψε το γνωστό του βιβλίο, Η επιστήμη να νικάς (ρωσ. Наука побеждать)Σφάλμα αναφοράς: Η αρχική ετικέτα <ref> έχει κακή μορφή ή έχει κακό όνομα[69]

Πολεμική καριέρα στην εποχή του Παύλου Α'[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σχέσεις με το Παύλο Α'. Δυσμενεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά το θάνατο της αυτοκρατείρας Αικατερίνης Β' στις 6 (17) Νοεμβρίου 1796[70], αυτοκράτορας της Ρωσίας έγινε ο Παύλος Α', φανατικός των τακτικών του Φρίντριχ του Μέγα, με βάση τις οποίες άρχιζε να αλλάζει το ρωσικό στρατό. Άλλαξε τη στολή των στρατιωτών, καθώς και δημιούργησε νέο στρατιωτικό κανονισμό[71]. Ο Σουβόροφ ήταν εναντίον αυτών των αλλαγών, για αυτό και οι σχέσεις του με το Παύλο Α' δεν ήταν καλές. Παρά τις διαταγές του Παύλου Α', ο Σουβόροφ συνέχιζε να εκπαιδεύει τους στρατιώτες με το δικό του σύστημα, λέγοντας συνέχεια πώς «Οι Ρώσοι πάντα νικούσαν τους Πρώσους, τι έχουμε να μάθουμε από αυτούς;»[72]. Αυτό εκνευρίασε τον αυτοκράτορα, ο οποίος έδιωξε τον Σουβόροφ από το στρατό[73]. Τον Απρίλιο, ο Σουβόροφ έφτασε στο Κόμπριν, και τον Μάη του ίδιου χρόνου στάλθηκε στο χωριό του Κοντσάνσκοε. Η παρακολούθηση του Σουβόροφ ανατέθηκε στον Α. Λ. Βιντόμσκι, αλλά λόγω της ασθένειας του, η δουλειά ανατέθηκε στον Α. Ν. Νικολάεφ, ο οποίος έφτασε στο Κόμπριν με τη διαταγή να φύγει ο Σουβόροφ και συνέλλαβε όλους τους αξιωματικούς που έφτασαν στο Κόμπριν για να επισκεπτούν τον Σουβόροφ[74].

Όπως γράφει ο Πετρουσέφσκι[70]:

Από τις αναφορές βλέπουμε τη σπιτική ζωή του Σουβόροφ. Ξυπνούσε 2 ώρες πριν την ανατολή του ήλιου, έπινε τσάι, έπλενε τον εαυτό του με νερό, όταν ανέτειλε ο ήλιος πήγαινε στην εκκλησία, όπου έψαλνε ύμνους. Έτρωγε στις 7, και μετά κοιμόταν, μετά έπλενε το πρόσωπο του, περπατούσε, και μετά γύριζε, πλενόταν και πήγαινε να κοιμηθεί. Δεν μιλούσε σε κανένα, εκτός σε κάποιους φίλους του, οι οποίοι είχαν φύγει από το στρατό...

Ο Σουβόροφ το 1799

Στις 1 (12) Φεβρουαρίου 1798, ο κόμης Αντρέι Γκορτσάκοφ έλαβε διαταγή και να ανακοινώσει στο Σουβόροφ από το όνομα του Παύλου Α', ότι μπορεί να επιστρέψει στην Αγία Πετρούπολη[75]. Αλλά, ο Σουβόροφ αποφάσισε να μείνει στο Κοντσάνσκοε. Η υγεία του άρχισε να χειροτερεύει, για αυτό και αποφάσισε να φύγει σε μοναστήρι και έστειλε αναφορά στον Παύλο Α'. Στις 6 (17) Φεβρουαρίου, ο Σουβόροφ έλαβε γράμμα από τον Παύλο Α' με τα λόγια «Κόμη Αλεξάντερ Βασίλεβιτς! Τώρα δεν είναι ώρα για τσακωμούς. Τον φταίχτη θα τον συγχωρέσει ο Θεός. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας σας θέλει διοικητή του στρατού και σας δίνει το μέλλον της Αυστρίας και της Ιταλίας...» (ρωσ. «Граф Александр Васильевич! Теперь нам не время рассчитываться. Виноватого Бог простит. Римский император требует вас в начальники своей армии и вручает вам судьбу Австрии и Италии…»)[76].

Στις αρχές του Σεπτέμβριου του 1798, ο υποστράτηγος Πρέβο ντε Λουμίνα στάλθηκε από τον Παύλο Α' για να ρωτήσει το Σουβόροφ τι έπρεπε να κάνουν στον πόλεμο με τους Γάλλους. Ο Σουβόροφ υπαγόρευσε 9 κανόνες, οι οποίοι έδειξαν πώς ο Σουβόροφ προτιμούσε να επιτείθεται[77].

Εκστρατεία στην Ιταλία (1799)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύρια λήμματα: Η ιταλική εκστρατεία του Σουβόροφ, Μάχη του Νόβι (1799) και Μάχη του ποταμού Άντα
Ν. Α. Σαμπούνιν - Ο Σουβόροφ φεύγει από το χωριό Κοντσάνσκοε στην εκστρατεία του 1799 (Ομοσπονδιακό μουσείο του Α. Β. Σουβόροφ)

Το 1798, η Ρωσική Αυτοκρατορία έγινε μέλος της 2ης αντιγαλλικής συνομοσπονδίας (μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο, την Αυστρία, την Τουρκία και το Βασίλειο της Νάπολης). Δημιουργήθηκε ρωσο-αυστριακός στρατός για εκστρατεία στην Βόρεια Ιταλία, τα εδάφη της οποίας είχε κατακτήσει η Γαλλία. Αρχικά, οι συμμάχοι σκέφτονταν να διορίσουν διοικητή τον αρχίδουκα Ιώσηφ. Αλλά, μετά από πίεση της Αγγλίας, η Αυστρία ζήτησε από τον Παύλο Α' να διορίσει διοικητή τον Σουβόροφ[78]. Στις 14 (25) Μαρτίου, ο Σουβόροφ έφτασε στη Βιέννη, όπου έλαβε τον τίτλο του στρατάρχη της Αυστρίας από τον αυτοκράτορα Φράντς Α'[79]. Στις 4 (15) Απριλίου, ο Σουβόροφ φτάνει στην Βερόνα, ενώ την επόμενη, μαζί με τους στρατιώτες του, έφτασε στο Βαλέντζι.

Μάχη του ποταμού Άντα

Στις 8 (19) Απριλίου άρχισε η προώθηση από το Βαλέντζι στο ποταμό Άντα των Ρώσων και των Αυστριακών, με αρχηγό τον Σουβόροφ, ο οποίος είχε στη διάθεση του 80.000 στρατιώτες. Η πρώτη σύγκρουση των συμμάχων και των Γάλλων στη Βόρεια Ιταλία έγινε στις 10 (21) Απριλίου, και είχε ως αποτέλεσμα τη κατάληψη της πόλης-οχυρού Μπρέσια. Η κατάληψη της Μπρέσια έδωσε την δυνατότητα στους συμμάχους να αρχίσουν τη πολιορκία των οχυρών Μαντούα και Πεσκέρα, και να αρχίσουν να στέλνουν τις κύριες δυνάμεις στο Μιλάνο. Στις 15 (26) Απριλίου καταλήφθηκε η πόλη Λέκκο, στις 16 (27) Απριλίου άρχισε η μάχη στο ποταμό Άντα[80] - οι Ρώσοι κατάφεραν να νικήσουν τους Γάλλους, οι οποίοι είχαν αρχηγό το στρατηγό Ζαν Βίκτορ Μόρο. Οι Γάλλοι έχασαν 3.000 στρατιώτες, ενώ άλλοι 5.000 Γάλλοι αιχμαλωτίστηκαν[81].

Στις 17 (28) Απριλίου, οι συμμάχοι έφθασαν στο Μιλάνο. Στις 20 Απριλίου (1 Μαΐου), έφθασαν στο ποταμό Πάδο. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, είχαν πέσει τα οχυρά Πεσκέρα, Τορτόνα, Πινιγκετόνε, και σε κάθε από αυτό ο Σουβόροφ άφηνε ένα σώμα από Αυστριακούς, για αυτό και ο αριθμός των στρατιωτών που είχε στη διάθεση του μίκρυνε. Στις αρχές του Μάη, ο Σουβόροφ κινήθηκε στο Τουρίνο. Στις 5 (16) Μαΐου, το σώμα του Μόρο επιτέθηκε σε αυτό των Αυστριακών στο Μαρένγκο, αλλά χάρη στη βοήθεια του σώματος του Μπαγκρατιόν η επίθεση απεκρούστηκε. Οι Γάλλοι υποχώρησαν, και παρέδωσαν χωρίς μάχη τα οχυρά Καζάλε και Βαλέντσι και άνοιξαν το δρόμο για το Τουρίνο, το οποίο παραδώθηκε χωρίς μάχη στις 15 (26) Μαΐου.

Την ίδια ώρα, στα μέσα του Μάη, στην Φλωρεντία έφτασε το σώμα του στρατηγού Μακντόναλντ, το οποίο κινήθηκε στην Γένοβα για να ενωθεί με το σώμα του Μόρο. Στις 6 (17) Ιουνίου στο ποταμό Τρέβια άρχισε μάχη μεταξύ των στρατιωτών του Σουβόροφ και των στρατιωτών του Μακντόναλντ. Διέρκησε 3 μέρες, και τελείωσε με ήττα των Γάλλων, οι οποίοι έχασαν το μισό στρατό τους[82].

Τον Ιούλιο του 1799 έπεσαν τα οχυρά Αλεσσάντρια και Μαντούα. Μετά τη κατάληψη του οχυρού της Μαντούα, ο Σουβόροφ έλαβε το τίτλο του κόμη των Ιτάλικς, ενώ ο βασιλιάς της Σαρδηνίας Καρλ-Εμμανουίλ τον βραβεύσε με τα πιο υψηλά βραβεία. Την ίδια ώρα, ο νέος διοικητής των Γάλλων στρατιωτών στην Ιταλία, Μ. Ζούμπερ ένωσε όλα τα γαλλικά σώματα και κινήθηκε στο Πιεμόντ. Στις 3 (14) Αυγούστου οι Γάλλοι κατέβαλαν το Νόβι. Στην περιοχή έφτασε και ο στρατός των συμμάχων, και στις 4 (15) Αυγούστου διεξήχθη η μάχη. Κατά τη διάρκεια της 18ωρης μάχης, πέθαναν 7.000 Γάλλοι (μαζί με το Ζούμπερ), αιχμαλωτίστηκαν άλλοι 4,5 χιλιάδες, τραυματίστηκαν 5000 και 4000 στρατιώτες λιποτάκτησαν[83].

Μωσαϊκό «Το πέρασμα του Σουβόροφ από τις Άλπεις το 1799» (ρωσ. «Переход Суворова через Альпы в 1799 году»)

Εκστρατεία στην Ελβετία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Η ελβετική εκστρατεία του Σουβόροφ

Μετά την απελευθέρωση της Βόρειας Ιταλίας, ο Σουβόροφ πρότεινε να αρχίσουν την επίθεση στην Γαλλία, με τις κύριες δυνάμεις να επιτείθονται στην Γκρενόμπλ, στην Λυών και στο Παρίσι. Αλλά οι συμμάχοι αρνήθηκαν, φοβούμενοι μην αυξηθεί η επιρροή της Ρωσίας στη Μεσόγειο και στην Ιταλία. Η Αγγλία και η Αυστρία αποφάσισαν να απομακρύνουν τους Ρώσους από την Βόρεια Ιταλία. Διέταξαν το Σουβόροφ να αφήσει τους Αυστριακούς στην Ιταλία, και ως αρχηγός του ρωσικού στρατού να κινηθεί στην Ελβετία, για να ενωθεί με το σώμα του Αλεξάντερ Κορσάκοφ και να αρχίσουν τις επιθέσεις κατά των Γάλλων[84].

Οι Ρώσοι στρατιώτες πέρασαν σε 6 μέρες 150 χιλιόμετρα από την Αλεσσάντρια μέχρι το Ταβέρνο. Όταν έφτασαν στο Ταβέρνο ανακάλυψαν, πώς οι Αυστριακοί, παρά τη συμφωνία να στείλουν εκεί 1429 ζώα, χρήσιμα για να μεταφέρουν το πυροβολικό, δεν το έκαναν. Την ίδια ώρα, οι Ρώσοι μετέφεραν το πυροβολικό τους με άλλο τρόπο. Τα ζώα έφτασαν 4 μέρες αργότερα, και αντί 1429 έφτασαν μόνο 650. Οι Αυστριακοί έδωσαν επίσης λάθος πληροφορίες και για τον αριθμό των Γάλλων στρατιωτών, καθώς και για το πυροβολικό τους[85].

Στις 31 Αυγούστου (11 Σεπτεμβρίου) με δύο σώματα οι Ρώσοι άρχισαν να επιτείθονται, και με αυτό το τρόπο άρχισε η ελβετική εκστρατεία του Σουβόροφ, η οποία έμμελε να γίνει η τελευταία του[86]. Η πρώτη σημαντική σύγκρουση με τους Γάλλους έγινε η μάχη στο Σεν-Γκόνταρντ, το οποίο άνοιγε το δρόμο για την Ελβετία. Το οχυρό υπερασπιζόταν από τους Γάλλους του Λέμπουρ. Αφού κατέκτησαν τα χωριά Ούρζερν και Χοσπεντάλ, οι Ρώσοι άρχισαν την πολιορκία του Σεν-Γκόνταρντ τα ξημερώματα στις 13 (24) Σεπτεμβρίου. Με την τρίτη προσπάθεια, οι Ρώσοι κατάφεραν να καταβάλουν το οχυρό. ΣΤις 14 (25) Σεπτεμβρίου οι Ρώσοι κινήθηκαν στο Σβίτσου, και στο δρόμο για το Σβίτσου, οι Ρώσοι έπρεπε να πολιορκήσουν τα οχυρά των Γάλλων σε δύσκολες συνθήκες[87].

Οι Ρώσοι κατάφεραν να ρίξουν τους Γάλλους στην Γέφυρα του Διαβόλου (γερ. Teufelsbrucke). Οι Ρώσοι κατάφεραν να καταβάλουν τη γέφυρα, χωρίς να χρειαστεί να την καταστρέψουν[88]. Μετά από δύσκολες μάχες, οι Ρώσοι κατάφεραν να προωθηθούν. Η πιο δύσκολη δοκιμασία για τους Ρώσους ήταν να περάσουν από το βουνό Μπίντνέρμπεργκ, όπου οι Ρώσοι έχασαν πολλούς στρατιώτες. Όταν κατάφεραν να περάσουν από το βουνό και να φτάσουν στο Άλτντορφ, ο Σουβόροφ ανακάλυψε ότι δεν υπήρχαν δρόμοι μέχρι το ποταμό Λιούτσερνσκ, για τους οποίους του είχαν πει οι Αυστριακοί, κάτι που έκανε τη πρόωθηση μέχρι το Σβίτς αδύνατη[89].

Άγαλμα του Σουβόροφ στις ελβετικές Άλπεις

Την ίδια ώρα, οι Γάλλοι συγκέντρωναν τις κύριες τους δυνάμεις στο ποταμό Φιρβαλστέντσκι, και ο Σουβόροφ αποφάσισε να περάσει με τους στρατιώτες του από την κορυφή του Ρόστοκ και, αφού την περάσουν, να περάσουν την κοιλάδα Μούττενσκ, και από εκεί να κατευθυνθούν στο Σβίτς. Καθώς περνούσαν από την κορυφή του Ρόστοκ, ο Σουβόροφ αρρώστησε σοβαρά[90]. Καθώς έφτασαν στην κοιλάδα Μούττεν, οι Ρώσοι άρχισαν την πολιορκία, κάτι που ήταν αναπάντεχο για τους Γάλλους. Εκεί, οι στρατιώτες του Σουβόροφ έμαθαν για την ήττα του Κορσάκοφ, τον οποίο προσπαθούσαν να βοηθήσουν. Οι στρατιώτες του Σουβόροφ περικυκλώθηκαν από τους Γάλλους[89].

Ο ρωσικός στρατός κατάφερε να σπάσει το μέτωπο των Γάλλων και με μάχες να προχωρήσει από τα χιονισμένα βουνά και περάσματα, αλλά υπέστει πολλές απώλειες: δεν είχαν μείνει πολλά πυρομαχικά, τα ρούχα των στρατιωτών ήταν σχισμένα, ενώ κάποιοι από αυτούς περπατούσαν χωρίς παπούτσια. Στις 20 Σεπτεμβρίου, 7000 Ρώσοι στρατιώτες με αρχηγό τον Αντρέι Ρόζενμπεργκ, οι οποίοι κάλυπταν τον Σουβόροφ, διέλυσαν ένα σώμα των Γάλλων με αρχηγό τον Μασσένα και 15.000 στρατιώτες. Στη μάχη πέθαναν από 4 μέχρι 5 χιλιάδες Γάλλοι και 1000 Γάλλοι αιχμαλωτίστηκαν (οι Ρώσοι έχασαν 650 στρατιώτες)[89]. Μετά από αυτό, το τελευταίο σώμα των Αυστριακών άφησε τους Ρώσους στο Γκλάρις, και οι Ρώσοι στρατηγοί αποφάσισαν να περάσουν από τη κοιλάδα Πάνκις και να ενωθούν με το σώμα του Κορσάκοφ. Παρά τις προσπάθειες των Γάλλων να σταματήσουν τους Ρώσους, αλλά δεν τα κατέφεραν. Η ελβετική εκστρατεία τελείωσε όταν ο Σουβόροφ έφτασε στο Φελντκίρχ.

Γραμματόσημο «Ο Σουβόροφ στις Άλπεις» (ρωσ. Марка «Суворов в Альпах»)

Στην ελβετική εκστρατεία, οι Ρώσοι έχασαν το 1/4 του στρατού τους (5000 στρατιώτες), ενώ οι απώλειες των Γάλλων ήταν 3-4 φορές μεγαλύτερες. Αιχμαλωτίστηκαν 2778 Γάλλοι, από τους οποίους ο Σουβόροφ κατάφερε να κρατήσει στη ζωή μόνο τους μισούς, οι οποίοι έγιναν απόδειξη του θριάμβου του[89].

Για την επιτυχία στην ελβετική εκστρατεία, στις 28 Οκτωβρίου 1799, ο Σουβόροφ έλαβε από τον Παύλο Α' το βαθμό του αρχιστράτηγου, και έγινε ο 4ος στην ιστορία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στρατιωτικός που λαμβάνει αυτό το βαθμό[91].

Επιστροφή στη Ρωσία. Θάνατος[92][Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 29 Οκτωβρίου (9 Νοεμβρίου) ο Σουβόροφ δέχεται από το Παύλο Α' δύο διαταγές, στις οποίες ο Παύλος μιλά για τη διάλυση της συμμαχίας με την Αυστρία και διατάζει το Σουβόροφ να ετοιμάσει το ρωσικό στρατό και να επιστρέψει στη Ρωσία. Στο δεύτερο μισό του Νοεμβρίου, οι Ρώσοι στρατιώτες άρχισαν το δρόμο της επιστροφής. Στη Βοημία και στη Βόρεια Αυστρία, ο ρωσικός στρατός σταμάτησε για να ξεκουραστεί (ο ίδιος ο Σουβόροφ έμεινε στη Πράγα) καθώς περίμεναν να ξαναρχίσει ο πόλεμος με τη Γαλλία. Αλλά, αυτό δεν έγινε και στις 14 (25) Ιανουαρίου 1800 ο ρωσικός στρατός έφτασε τελικά στη Ρωσία.

Ο τάφος του Σουβόροφ στο Λαύριο Αλεξάντερ Νέφσκι, με την επιγραφή «Εδώ κοιμάται ο Σουβόροφ»

Στη Κρακοβία, ο Σουβόροφ παρέδωσε τον έλεγχο της πόλης στον Αντρέι Ρόζενμπεργκ και κατευθύνθηκε στην Αγία Πετρούπολη. Στο δρόμο για τη πόλη, ο Σουβόροφ αρρώστησε και έμεινε στο εξωχικό του στο Κόμπριν. Ο αποσταλμένος από τον αυτοκράτορα Ι. Ι. Βέικαρτ κατάφερε να βελτιώσει τη κατάσταση του Σουβόροφ, έτσι ώστε αυτός να μπορέσει να συνεχίσει το δρόμο για την Αγία Πετρούπολη. Στην Αγία Πετρούπολη του ετοίμαζαν εορταστική υποδοχή. Αλλά, ο Σουβόροφ έπεσε σε δυσμενεία. Ακόμα είναι άγνωστο ποιά είναι η αληθινή αιτιά για αυτό. Η πιο γνωστή θεωρεία λέει πώς ο Σουβόροφ έπεσε σε δυσμενεία καθώς κατά τη διάρκεια των μαχών σε Ιταλία και Ελβετία, όταν ήταν άρρωστος, είχε στη κατοχή του βοηθιτικό στρατηγό (ρωσ. дежурный генерал), κάτι που μπορούσε να κάνει μόνο ο μονάρχος[93][94].

О вечность! прекрати твоих шум вечных споров
Кто превосходней всех героев в свете был.
В святилище твое от нас в сей день вступил,'
Суворов.
- Г.Р. Державин
«На смерть Суворова»
 Ω, αιωνιότητα! πάψε τους θορύβους του αιώνιου πολέμου
Ποιός ήταν ο πιο τέλειος από όλους τους ήρωες
Στο ιερό σου από εμάς ήρθες,
Σουβόροφ
- Γαβριήλ Ντερζάβιν
«На смерть Суворова»
[95]
Η νεκρική μάσκα του Σουβόροφ

Η υγεία του Σουβόροφ χειροτέρευε[96]. Η εορταστική υποδοχή ακυρώθηκε. Όταν έφτασε στην Αγία Πετρούπολη, ο Σουβόροφ έμεινε στο σπίτι του συζύγου της ανιψιάς του, Ντμίτρι Χβοστόφ. Ο Παύλος Α' αρνήθηκε να συναντήσει το στρατηγό, αλλά όταν έμαθε πώς ο στρατηγός ήταν ετοιμοθάνατος, έδωσε το δικαίωμα σε φίλους και συγγενείς του στρατηγού να τον επισκεπτούν[97]. Σύμφωνα με μια εκδοχή, ο Σουβόροφ είπε στον Ιβάν Κουταϊσοφ: «Ετοιμάζομαι να δώσω αναφορά στο Θεό, ενώ για τον τσάρο δεν θέλω να σκέφτομαι»[98]. Επίσης σύμφωνα με μια εκδοχή, τον ετοιμοθάνατο Σουβόροφ είχει επισκεπτεί ο κόμης και ποιητής Χβοστόφ, και ο Σουβόροφ του είχε πει «Μίτια (Ντμίτρι), είσαι καλός άνθρωπος, μη γράφεις στίχους. Αν δεν ξέρεις να γράφεις, για το Θεό, μη γράφεις»[98].

Ο Αλεξάντερ Βασίλεβιτς Σουβόροφ πέθανε στην Αγία Πετρούπολη, στις 6 (18) Μαΐου 1800, στις 2 το μεσημέρι[98][97]. Τον έθαψαν στο Λαύριο του Αλεξάντερ Νιέφσκι, με την επιγραφή «Εδώ κοιμάται ο Σουβόροφ» (ρωσ. «Здесь лежит Суворов» (δημιουργός - Γ. Ρ. Ντερζάβιν — ρωσ. Г. Р. Державин)[99].

Οικογενειακή ζωή - Απογόνοι[100][Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 16 (27) Ιανουαρίου 1774, στην Μόσχα, ο Σουβόροφ παντρεύτηκε τη Βαρβάρα Ιβάνοβνα Προζορόφσκι (1750—1806), κόρη του κόμη Ιβάν Αντρέεβιτς Προζορόφσκι και της Μαρίας Μιχάηλοβνα[101]. Οι σχέσεις του Σουβόροφ με τη σύζυγο του ήταν άσχημες. Το 1779, ο Σουβόροφ άρχισε να πιστεύει πώς η σύζυγος του δεν του είναι πιστή[102] για αυτό και χώρισαν. Η Νατάλια συνέχισε την εκπαίδευση της στο Πανεπιστήμιο Σμόλνι, ενώ ο Αρκάντι έμεινε με τη μητέρα του.

  1. Κόρη - Νατάλια (1775—1844), από το γάμο με το κόμη Νικολάι Ζούμποφ απέκτησε 6 παιδιά.
  2. Γιος — Αρκάντι (1784—1811) — στρατηγός, πνίγηκε στο ποταμό Ρίμνικ. Από το γάμο με την Ελένα Γκολίτσινα (1785—1855) απέκτησε 4 παιδιά:
    1. Μαρία (1802—1870), παντρεύτηκε το Μ. Μ. Γκολίτσιν (1793—1856) (3 παιδιά)
    2. Βαρβάρα (1803—1885), παντρεύτηκε 2 φορές: τη πρώτη φορά με το Ντ. Ε. Μπασμακοφ (1792—1835), ενώ τη δεύτερη φορά με το θείο της Αντρέι Ιβάνοβιτς Γκορτσάκοφ (από το πρώτο γάμο απέκτησε 6 παιδιά)
    3. Αλεξάντερ (1804—1882). Από το γάμο με τη Λιουμπόφ Βασίλοβνα Γιάρτσοφ (1811—1867) απέκτησε 3 παιδιά:
      1. Λιουμπόφ (1831—1883), παντρεύτηκε 2 φορές: τη πρώτη φορά με το πρίγκιπα Α. Β. Γκολίτσιν (χώρισαν), ενώ στο δεύτερο με το Β. Β. Μολοστβόβ (1835—1877) (από το 2ο γάμο - 7 παιδιά)
      2. Νικολάι (1833—1893), πέθανε άκληρος. Ο τελευταίος απόγονος της οικογένειας[103]
      3. Αλεξάντρα (1844—1927) σύζυγος του ταγματάρχη Σεργκέι Κοζλόφ (1853—1906) (2 παιδιά)
    4. Κονσταντίν (1809—1877), συνταγματάρχης - Σύζυγος: Ελιζαβέτα Αλεξέεβνα Χιτρόβο, χωρίς παιδιά.

Στις 5 (17) Φεβρουαρίου 1848, οι πρίγκιπες Αλεξάντερ και Κονσαντίν Αρκάντεβιτς, μαζί με το Σουβόροφ, έλαβαν το τίτλο της Γαληνότατης.

              
Η κόρη του Σουβόροφ, Νατάλια, στα 20 χρόνια, Ιογκάν Μπατίστ Λάμπι, 1795
Ο εγγονός του Σουβόροφ - Αλεξάντερ

Προσωπικότητα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΗ' είχε συναντήσει το Σουβόροφ και άφησε αρκετές σημειώσεις για το χαρακτήρα του:

Ο Σουβόροφ ήξερε πώς να κάνει τους στρατιώτες να τον αγιοποιούν και να το φοβούνται. Ήταν το σπαθί της Ρωσίας, ο τρόμος των Τούρκων και κίνδυνος για τους Πολωνούς. Κάποιες φορές σκληρός, άφοβος από τη φύση, μπορούσε με απόλυτη ηρεμία να βλέπει να χύνεται το αίμα των στρατιωτιών και καταστρεμμένες πόλεις. Ήταν όπως ο Αττίλας, με τις δικές του απόψεις και τη πίστη του στη μαγεία. Με λίγες λέξεις, ο Σουβόροφ ένωνε τις αδυναμίες του λαού και τα υψηλά χαρακτηριστικά ηρώων

— Απομνημονεύματα του Λουδοβίκου ΙΗ'[104]

Επίσης γνωστές οι ακόλουθες απόψεις για τη προσωπικότητα του Σουβόροφ:

Ο Σουβόροφ γευματίζει το πρωί, δειπνίζει το μεσημέρι, κοιμάται το απόγευμα, στις 1 μετά τα μεσάνυχτα τραγουδά, και τα ξημερώμετα περπατά σχεδόν γυμνός ή να κοιλιέται στο χορτάρι, κάτι, κατά τη γνώμη του, ήταν πολύ καλό για την υγεία του

— Αρμάν ντ Ρισελιέ

Ήταν ένας από τους πιο εξαιρετικούς ανθρώπους του αιώνα - εξαιρετικός στρατιωτικός και πολιτικός

— Αλεξάντερ Λάνζερον[105]

Ο πρέσβης της Γαλλίας στη Ρωσία Λουί-Φιλίππ Σεγκιούρ:

Ο στρατηγός Σουβόροφ μου δημιουργούσε πολλές απορίες. Με το θάρρος του, την ευγένεια του, με την οποία έμπνευε τους στρατιώτες του, μπορούσε να ξεχωρίζει, έστω και αν δεν ήταν πλούσιος, από πλούσια οικογένεια, και δεν είχε σημαντικούς φίλους. Όπου θα γινόταν κάτι επικύνδινο, και χρειαζόταν ένα θαύμα, οι αρχηγοί έστελναν εκεί το Σουβόροφ...

Ο Σουβόροφ για τον εαυτό του[106]

Θέλετε να μάθετε για μένα; Θα σας πώ ο ίδιος.. Οι φίλοι μένουν έκπληκτοι, οι αντίπαλοι με μισούν... Ήμουν και Εζοπ, Λαφοντέν: με αστεία και αυστηρά λόγια έλεγα την αλήθεια.

Έχω αρκετούς παλιούς φίλους: Τον Καίσαρα, τον Αννιμπάλ, τον Βόμπαν, τον Κέγκορν, τον Φόλαρντ, τον Τιούρενν, τον Μοντεκουκούλι, τον Ρόλλεν... δύσκολο να τους θυμηθώ όλους. Είναι αμαρτία να αλλάζω τους παλιούς φίλους με νέους

Υποθέσεις για μασονία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Αλεξάντερ Πετρουσέφσκι, στη τριλογία «Στρατηγός και κόμης Σουβόροφ» (ρωσ. «Генералиссимус князь Суворов») (1884) γράφει[107] με πηγές στο αρχείο του κύριου επιτελείου της Μόσχας[108]: «Υπάρχουν πληροφορίες, ότι ο Σουβόροφ επισκέπτηκε πρωσικούς οίκους μασονίας». Ο Πετρουσέφκι θεωρεί, πώς ο Σουβόροφ το έκανε επειδή αγαπούσε να μαθαίνει κάτι νέο, και όχι επειδή ήταν μάσονας.

Η Τατάνια Μπακούνινα στο βιβλίο «Γνωστοί Ρώσοι μάσονες» (ρωσ. «Знаменитые русские масоны»(1935)) γράφει ότι στα έγγραφα του οικου μασονίας του Κένιγκσμπεργκ «Zu den Drei Kronen» («Στις τρείς κορόνες»), τα οποία παρουσιάστηκαν στις 16 Μαρτίου 1761, στον οίκο «Τρείς σφαίρες» (ρωσ. «Три глобуса»), υπό το Νο. 6 ήταν γραμμένο το όνομα «Oberleutnant Alexander von Suworow». Η Μπακούνινα θεωρεί πώς αυτός ήταν ο Αλεξάντερ Σουβόροφ. Σύμφωνα με τη Μπακίνινα, ο Σουβόροφ είχε λάβει το τρίτο βαθμό στην Αγία Πετρούπολη στον οίκο «Aux Trois Etoiles» («Τρία αστέρια»), ενώ στις 27 Ιανουαρίου 1761 έλαβε το τίτλο του μάστορα στο σκωτζέζικο οίκο «Zu den Drei Kronen» στο Κένιγκσμπεργκ (όπου συνάντησε το πατέρα του) και θεωρούταν μέλος της μασονίας μέχρι το 1762, όποτε και έφυγε από τη πόλη. Η Μπακούνινα τονίζει, ότι στο «χρονολογιο των ρωσικών οικείων μασονίας» (ρωσ. «хронологическом указателе русских лож») στο βιβλίο του Α. Ν. Πίπιν, ο οίκος «Аuх Trois Etoiles» δεν αναφέρεται[109].

Η «Εγκυκλοπαίδεια της μασονίας» (ρωσ. «Энциклопедия масонства» (1858)) βεβαιώνει πώς, σύμφωνα με τους κανόνες των οίκων μασονίας, στον οίκο μπορούσε να μπεί χωρίς εξέταση αυτός που ήταν γνωστός σε όλα τα μέλη του οίκου, ή αυτός που για τη μασονία του οποίου μπορεί να σταθεί ένα από τα μέλη του οίκου. Η λίστα των μελών πρωτοπαρουσίασε η «Εγκυκλοπαίδεια της μασονίας», το 1858, αλλά ο δημιουργός δήλωσε πώς αυτοί οι κανόνες των μασόνων ήταν πολύ αρχαίοι[110][111]

Ο Βιτσισλάφ Λοπάτιν στο άρθρο «Ήταν ο στρατηγός Σουβόροφ μάσονας;» (ρωσ. «Был ли генералиссимус А.Суворов масоном?» (2003)) αναλύει αυτά που έγραψε η Μπακούνινα. Ο Λοπάτιν αμφιβάλλει, αν το «Oberleutnant Alexander von Suworow» μιλά για το Σουβόροφ. Ο Λοπάτιν έχει δώσει αρκετά επειγχηρήματα υπέρ και κατά αυτής της υπόθεσης. Αναλύοντας κάποιες φράσεις του Σουβόροφ, ο Λοπάτιν δήλωσε πώς ο Σουβόροφ δίχνει σε αυτές το μίσος του για τους μάσονες. Ο Λοπάτιν θεωρεί, πώς τα εγχειρήματα πώς ο Σουβόροφ ήταν μάσονας δεν αποδεικνύονται επιστημονικά[109].

Ο Λεονίντ Μάτσιχ στο πρόγραμμα «Αδέρφια» (ρωσ. «Братья») στο ραδιόφωνο «Έχο Μόσχας» (ρωσ. «Эхо Москвы»(2009)) δήλωσε πώς «Ο Σουβόροφ πάντα έψαχνε την αληθινή δύναμη της ζωής, όπως γράφει στο νεκρικό κρεβάτι του. Και αυτές οι προσπάθειες τον οδήγησαν στη μασονία». Ο Μάτσιχ εξηγεί πολλές πράξεις του Σουβόροφ ως συνέπεια με της δέσμευσης του με τις ιδέες της μασονίας. Ο Μάτσιχ επίσης δήλωσε, πώς ο Σουβόροφ δεν είχε τη δυνατότητα να επισκέπτεται συχνά τα οικήματα των μασώνων: «σωματικά δεν μπορούσε να επισκέπτεται αυτά τα οικήματα, καθώς όλη την ώρα βρισκόταν σε πεδία μάχης». Ο Μάτσιχ επίσης αποδέχεται πώς «για τη μασονία του Σουβόροφ δεν θα βρείτε καμία σημείωση στη σοβιετική ιστορογραφία»[112].

Η συνεισφορά του στη πολεμική επιστήμη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Σουβόροφ μπήκε στη πολεμική ιστορία ως εξαιρετικός στρατιωτικός και πολεμικός εφευρέτης[113][114]. Θεωρείται ως ένας από τους πιο μορφωμένους της εποχής του, στη πολεμική επιστήμη, καθώς και σε άλλες επισήμες, καθώς επίσης θεωρείται πώς άφησε μεγάλη κληρονομία στο τομέα του πολέμου[115]. Έδωσε 60 μάχες και δεν έχασε καμία[116].

Άγαλμα του Σουβόροφ στην Αγία Πετρούπολη, Μιχαήλ Κοζλόφσκι, 1801

Σύμφωνα με τη στρατηγική του Σουβόροφ, ο κύριος στόχος ήταν η διάλυση του στρατού των αντιπάλων σε ανοιχτές μάχες[117]. Ο κύριος τρόπος για να υλοποιήσει το στόχο θεωρούταν η επίθεση. «Σημαντικός κανόνας της πολεμικής επιστήμης - έλεγε ο Σουβόροφ - είναι η επίθεση στο αδύνατο σημείο του αντιπάλου»[118]. Αν και προτιμούσε να επιτείθεται, ο Σουβόροφ θεωρούσε πώς κάποιες φορές ήταν ίσως αναγκαίο να αμύνεται για να σώσει τους στρατιώτες του από τα δυνατά χτυπήματα του αντιπάλου[117].


Ο Σουβόροφ δεν ήταν μόνο εξαιρετικός στρατηγός, αλλά και θεωρούταν εξαιρετικός στη τακτική. Η πιο μεγάλη του τακτική εφεύρεση ήταν η τελειοποιήση της τακτικής με την οποία τα σώματα συνδέονται με εκτεταμένη σειρά - τακτική, η οποία δημιουργήθηκε στη Δύση κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης στα τέλη του 18ου αιώνα και τελειοποιήθηκε αργότερα από τον Ναπολέοντα. Στη τακτική του Σουβόροφ συνδεέονταν η φωτιά και το χτύπημα με λόγχες[117]. Στη τακτική του Σουβόροφ συμπεριλαμβανόταν η πολεμική κατασκοπία και οι αναπάντεχες και γρήγορες ενέργειες[117].

Ο Σουβόροφ είχε δημιουργήσει δικό του τρόπο μάθησης και εκπαίδευσης των στρατιωτών[119]. Ο κύριος τρόπος για επιτυχή χρήση της τακτικής ήταν να πείσει το στρατιώτη ότι αποτελούσε το αποφασιστικό όργανο για τη νίκη. Ο Σουβόροφ μισούσε τις άχρηστες πολιορκίες, προσπαθούσε να γεννήσει στους στρατιώτες του το αίσθημα αγάπης για τη πατρίδα, και με αυτό να τους καθοδηγήσει στις δύσκολες μάχες. Κύριος στόχος ήταν επίσης να μάθει ο στρατιώτης τι έπρεπε να κάνει στο πόλεμο[117].

Ο Σουβόροφ ενδιαφερόταν και για την υγεία των στρατιωτών του, με αποτέλεσμα οι ασθένειες στα σώματα που διοικούσε να μειώνονταν[117]. Ο Σουβόροφ έλεγε:

Αυτός που δεν ξέρει πώς να φροντίζει τους στρατιώτες του, πρέπει να συλληφθεί...

— «Η επιστήμη να νικάς» (ρωσ. «Наука побеждать»[120]

Ο Σουβόροφ είχε αφήσει το ίχνος και στην ιστορία του ρωσικού στρατού. Μαθητεύομενος του Π. Α. Ρουμάντσιεφ και ακολουθόντας τις ιδέες του Πέτρου Α' της Ρωσίας, ο Σουβόροφ έγινε δάσκαλος πολλών γνωστών ρώσων στρατηγών, όπως ο Μ. Ι. Κουτούζοφ και ο Π. Ι. Μπαγκρατιόν[121]. Με βάση τις ιδέες του Σουβόροφ εκπαιδεύτηκαν ο Ντ. Α. Μιλιούτιν, ο Μ. Ι. Ντραγκομίροφ, ο Α. Α. Μπρουσίλοφ και άλλοι γνωστοί ρώσοι στρατιωτικοί[122].

Ο Ρώσος πολεμικός ιστορικός Φ. Ν. Γκλίνκα στο «Σημειώσεις της Πολεμικής ιστορίας» (ρωσ. «Кратком начертании Военного журнала») (1877) έγραψε: «Τώρα είναι επιτέλους αποδεδειγμένο, ότι πολλούς κανόνες της πολεμικής επιστήμης ο Ναπολέοντας πήρε από το Σουβόροφ. Αυτό δεν το αρνούνται οι Γάλλοι - ούτε ο ίδιος ο Ναπολέοντας - σε γράμματα του[123] από την Αίγυπτο[124], κλεμέννα από τους Άγγλους, ο Ναπολέοντας έγραφε πώς ο Σουβόροφ θα είναι ανίκητος μέχρι να μάθουμε τους κανόνες του και δεν θα τον αντιμετωπίσουμε με αυτούς»[125].

Γνώμες αντιπάλων:

Βραβεία[130][Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ρωσικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τάγμα του Αγίου Γεωργίου Α' Τάξης. Το απεικονισμένο αστέρι και η ταινία ανήκουν στον Α. Β. Σουβόροφ

Ξένα βραβεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μνήμη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Τάγμα του Σουβόροφ Γ' Τάξης

Ο Σουβόροφ ήταν ο πρώτος άνθρωπος, προς τιμή του οποίου στη Ρωσία δημιουργηθήκε προσωπικό μουσείο[138]. Στη Ρωσία και σε άλλες χώρες υπάρχουν μουσεία αφιερωμένα σε αυτό το στρατηγό[139], προς τιμή του έλαβαν το όνομα τους πολλές πόλεις, χωριά, πλατείες καθώς και αστεροειδείς[140]. Το 1904, δημιουργήθηκε καράβι, το οποίο έλαβε το όνομα του Σουβόροφ[141], όπως επίσης και πολεμικά και κοινωνικά δικαστήρια. Προς τιμή του δημιουργήθηκαν αγάλματα σε πολλές χώρες[142].

Κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, στις 29 Ιουλίου 1942, σύμφωνα με Διάταγμα του Ανώνατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, δημιουργήθηκε το Τάγμα του Σουβόροφ[143] τριών βαθμών[144]. Διεξήχθησαν πάνω από 7.000 απονομές αυτού του βραβείου[145]. Πολλά τμήματα στρατού καθώς και ομάδες παρτιζάνων είχαν πάρει το όνομα του Σουβόροφ.

Με το διάταγμα του ΣΝΚ ΕΣΣΔ (Σοβιέτ Ναρόντνιχ Κομισάροφ της ΕΣΣΔ) και του Κύριου Επιτελείου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, στις 21 Αυγούστου 1943, δημιουργήθηκε το Πολεμικό Σχολείο Σουβόροφ[146].

Το 1986, όταν κυκλοφόρησε η σειρά βιβλίων «Λογοτεχνικά μνημεία» (ρωσ. «Литературные памятники»)[147], εκδόθηκαν και τα γράμματα του Σουβόροφ[148], και ο εκδότης είχε γράψει: «Τα γράμματα του Σουβόροφ αποτελούν σημαντικά ιστροικά έγγραφα του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα - εποχή, κατά την οποία διεξήχθησαν πολλά σημαντικά γεγοντότα στην ιστορία της Ρωσίας» (ρωσ. «Письма Суворова являются важнейшим историческим памятником второй половины XVIII века — эпохи, на которую приходится разрешение великих исторических задач, стоявших перед Россией на протяжении нескольких столетий»[149]).

Το πρόσωπο του Σουβόροφ είναι απεικονισμένο σε νομίσματα της Υπερδνειστερίας (περιοχή στη Μολδαβία), και για αυτό το 1993 πήραν το όνομα «σουβόρικι»[150] (πλυθηντικός του σουβόρικ, ρωσ. «суворики»), καθώς και σε αναμνηστικά νομίσματα της Ρωσίας[151]. Στην Ελβετία και στο Λιχτενστάιν, εκδόθηκαν μάρκες με το Σουβόροφ εικονισμένο σε αυτές[152].

  • Γραμματόσημο της ΕΣΣΔ, προς τιμή του Α. Β. Σουβόροφ, 1980
    Γραμματόσημο της ΕΣΣΔ, προς τιμή του Α. Β. Σουβόροφ, 1980
  • Μάρκα της ΕΣΣΔ «Ένδοξος ρώσος στρατιωτικός Α. Β. Σουβόροφ» (ρωσ. «Великий русский полководец А. В. Суворов»), 1980
    Μάρκα της ΕΣΣΔ «Ένδοξος ρώσος στρατιωτικός Α. Β. Σουβόροφ» (ρωσ. «Великий русский полководец А. В. Суворов»), 1980

Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Η ημερομηνία στη παρένθεση είναι η ημερομηνία σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο, ενώ η πρώτη ημερομηνία είναι η ημερομηνία σύμφωνα με το Ιουλιανό Ημερολόγιο, το οποίο χρησιμοποιόταν εκείνο το καιρό στην Ρωσική Αυτοκρατορία
  2. ↑ Ο Σουβόροφ είχε γράψει 2 αυτοβιογραφίες. Η πρώτη γράφτηκε το 1786, και παρουσιάστηκε στο βιβλίο «Βιογραφία του Α. Β. Σουβόροφ, γραμμένη από τον ίδιο το 1786» (ρωσ. «Биография А. В. Суворова, им самим написанная в 1786 г.»), ενώ η δεύτερη γράφτηκε στις 28 Οκτωβρίου, και παρουσιάστηκε στο βιβλίο «Γράμματα και χαρτιά του Σουβόροφ» (ρωσ. «Письма и бумаги Суворова») στην Αγία Πετρούπολη το 1901

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Военная энциклопедия: В 8-й т. / Гл. ред. комис. П. С. Грачев. — М., 1995. — С. 310.(Ρωσικά)
  2. ↑ Вячеслав Лопатин, Когда же родился Александр Васильевич Суворов?: Если мы раскроем том со статьёй «Суворов» в последнем издании Большой Советской энциклопедии (1976), то прочтём, что великий полководец родился в 1729 или в 1730 г. В 1-м (1946) и во 2-м (1956) изданиях БСЭ называлась только одна дата — 1730 год. Советская историческая энциклопедия (1971), напротив, уверяет читателей, что Суворов родился в 1729 г.(Ρωσικά)
  3. ↑ 3,0 3,1 Суворов А.В, Автобиография: В службу я вступил 15 лет, в 1742 году..(Ρωσικά)
  4. ↑ Результаты поиска в Яндексе(Ρωσικά)
  5. ↑ 5,0 5,1 Арсений Замостьянов ДЕТСТВО и ЮНОСТЬ В СУДЬБЕ СУВОРОВА(Ρωσικά)
  6. ↑ «Сколько языков знаешь, столько ты человек» — Информационно-аналитическая газета Армянской диаспоры стран СНГ «Ноев Ковчег»(Ρωσικά)
  7. ↑ Молева Н. М. Москва — Столица — 2003. — С. 251.(Ρωσικά)
  8. ↑ Биографии российских генералиссимусов и генерал-фельдмаршалов, 29-й Генералъ-Фельдмаршалъ и 3-й Генералиссимусъ Князь Александръ Васильевичь Италійскій, Графъ Суворовъ-Рымникскій(Ρωσικά)
  9. ↑ Великая Эпоха (The Epoch Times): Завещание Суворова потомкам - Еще будучи ребенком, едва научившись читать и писать, маленький Саша проявил невиданный интерес к изучению военной истории и сделал свой выбор, хотя отец пророчил сыну гражданское будущее(Ρωσικά)
  10. ↑ Пальцигская и Куннерсдорфская операции: Раздел из книги "Записки по истории военного искуства в России" - Д.Ф. Масловский. Вып. I, СПб 1891(Ρωσικά)
  11. ↑ 2/18 - Биография Суворова (1730-1800): «Это первое свидание проложило мне путь к славе…»(Ρωσικά)
  12. ↑ А.В. Суворов - Полковое учреждение, Печатается по изданию: А.В. Суворов. Документы. Том I. — М.: Военное издательство, 1949(Ρωσικά)
  13. ↑ Рогулин Н. Г. «Полковое учреждение» А. В. Суворова и пехотные инструкции екатерининского времени. — СПб.: Дмитрий Буланин, 2005. — 248 с(Ρωσικά)
  14. ↑ Военное искусство в России второй половины 18-го века, А. В. Суворов -Поход суздальцев как нельзя лучше продемонстрировал эффективность суворовской системы подготовки солдат : 850 верст полк прошёл за 30 дней, причем в дороге заболело всего шесть человек(Ρωσικά)
  15. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 128. (Ρωσικά)
  16. ↑ ПИСЬМА А. В. СУВОРОВА К ДОЧЕРИ НАТАЛЬЕ (СУВОРОЧКЕ) - Берлад. 8 ноября 1789: Знаки Св. Андрея тысяч в пятьдесят, да выше всего, голубушка, Первый класс Св. Георгия. Вот каков твой папенька. За доброе сердце, чуть право от радости не умер. Божие благословенье с тобою(Ρωσικά)
  17. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 138 – 140. (Ρωσικά)
  18. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 142 – 147. (Ρωσικά)
  19. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 147 – 148. (Ρωσικά)
  20. ↑ Энциклопедический словарь крылатых слов и выражений, Вадим Серов, Буква П - Победителей не судят: Слова, которые, по преданию, принадлежат российской императрице Екатерине 2. Их она якобы сказала, защищая А. В. Суворова, которого хотели судить за то, что он, вопреки приказу главнокомандующего Румянцева, предпринял в 1773 г. штурм турецкой крепости Туртукай. На приговоре Екатерина написала: «Победителей не судят». Но это предание никакими историческими источниками не подтверждается(Ρωσικά)
  21. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 153. (Ρωσικά)
  22. ↑ Шабловский, А. Г. АКТИВНАЯ ОБОРОНА УКРЕПЛЕННОГО ПОСТА ГИРСОВО 3 СЕНТЯБРЯ 1773 г (PDF). (Ρωσικά)
  23. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 160 – 161. (Ρωσικά)
  24. ↑ КРЕСТЬЯНСКАЯ ВОЙНА 1773–1775 ГГ (PDF). σελ. 10. (Ρωσικά)
  25. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 172 – 180. (Ρωσικά)
  26. ↑ Протокол допроса Е. И. Пугачева в следственной комиссии в Симбирске, — записи вопросных пунктов следователей и ответов подследственного(Ρωσικά)
  27. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 177 – 178. (Ρωσικά)
  28. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 181 – 183. (Ρωσικά)
  29. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 185. (Ρωσικά)
  30. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 186 – 188. (Ρωσικά)
  31. ↑ Суворовское военное училище - Наследие Суворова (страница 2): В целях установления дружественных отношений с местным мусульманским населением Суворов строго запрещал жестокое обращение с пленными и решительно пресекал грубость но отношению к безоружному населению(Ρωσικά)
  32. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 197. (Ρωσικά)
  33. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 197 – 199. (Ρωσικά)
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 А.В. Суворов в Гезлеве (Евпатории)(Ρωσικά)
  35. ↑ Суворовский редут(Ρωσικά)
  36. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 221. (Ρωσικά)
  37. ↑ Энциклопедия Крыма - Александр Васильевич Суворов: Суворов и Крым: Около крепости Кременчик Суворов полностью разбил ногайские войска, вследствие чего большинство татарских мурз выразили покорность Суворову и признали присоединение Крыма и ногайских земель к России.(Ρωσικά)
  38. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 224 – 225. (Ρωσικά)
  39. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 236. (Ρωσικά)
  40. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 237 – 238. (Ρωσικά)
  41. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 282. (Ρωσικά)
  42. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 291. (Ρωσικά)
  43. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 292 – 295. (Ρωσικά)
  44. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 295 – 300. (Ρωσικά)
  45. ↑ Сражение при Кинбурне 1 октября 1787 г.(Ρωσικά)
  46. ↑ Из реляции Суворова о сражении при Кинбурне 1787 г.(Ρωσικά)
  47. ↑ Письмо Суворова Потемкину о сражении при Кинбурне. Октября 3 дня 1787 года(Ρωσικά)
  48. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 259. (Ρωσικά)
  49. ↑ Осада Очакова Русской армией. 1788 г.(Ρωσικά)
  50. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 268. (Ρωσικά)
  51. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 269. (Ρωσικά)
  52. ↑ Сражение при Фокшанах 1789 г.
  53. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 270 – 271. (Ρωσικά)
  54. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 282. (Ρωσικά)
  55. ↑ Орлов Н.А., Штурм Измаила Суворовым в 1790 году, III. Действия под Измаилом до прибытия Суворова: «Моя надежда на Бога и на Вашу храбрость, поспеши мой милостивый друг. По моему ордеру к тебе, присутствие там личное твое соединит все части. Много тамо равночинных генералов, а из того выходит всегда некоторой род сейма нерешительного… огляди все и распоряди, и помоляся Богу предпримайте! есть слабые места лишь бы дружно шли» - вернейший друг и покорнейший слуга - Князь Потемкин-Таврический(Ρωσικά)
  56. ↑ Рапорт генерал-аншефа А. В. Суворова князю Г. А. Потемкину о штурме Измаила 21 декабря 1790 г.(Ρωσικά)
  57. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 284. (Ρωσικά)
  58. ↑ История Тирасполя(Ρωσικά)
  59. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 319 – 320. (Ρωσικά)
  60. ↑ Отрывок из рапорта А. Суворова Н. Репнину о разгроме восставших под Кобриным и Дивино(Ρωσικά)
  61. ↑ Рапорт А. Суворова П. Румянцеву с обобщением итогов сражения под Крупчицами(Ρωσικά)
  62. ↑ История русской армии, Вторая Польская война 1794 года (Восстание Костюшко)(Ρωσικά)
  63. ↑ По данным Бантыш-Каменского(Ρωσικά)
  64. ↑ Ledonne, 2003, с.144 Google Print(Αγγλικά)
  65. ↑ Генералиссимус князь Суворов - А. Петрушевского, ГЛАВА СЕМНАДЦАТАЯ: Польская война: Прага; 1794: Потеря с русской стороны заключалась не менее, как в 2000 убитых и раненых, или несколько выше(Ρωσικά)
  66. ↑ Воспоминания Ф. В. Булгарина, ч.6, гл.3 — Булгарин передаёт рассказ фон Клуге, бывшего под начальством Суворова при штурме Праги
  67. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 346. (Ρωσικά)
  68. ↑ Д. Н. Бантыш-Каменский, Биографии генерал-фельдмаршалов
  69. ↑ А. Суворов. Наука побеждать(Ρωσικά)
  70. ↑ 70,0 70,1 Генералиссимус князь Суворов, А. Петрушевского - ГЛАВА ДВАДЦАТЬ ЧЕТВЕРТАЯ: В Тульчине и Кобрине; 1796 - 1797(Ρωσικά)
  71. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 372. (Ρωσικά)
  72. ↑ Суворов А.В., Мысли и афоризмы Александра Васильевича Суворова: 113 - Русские прусских всегда бивали, что ж тут перенять?(Ρωσικά)
  73. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 378 – 379. (Ρωσικά)
  74. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 379 – 380. (Ρωσικά)
  75. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 384. (Ρωσικά)
  76. ↑ Полевой Н.А., История князя Италийского, графа Суворова-Рымникского, генералиссимуса российских войск - «Граф Александр Васильевич! Теперь нам не время рассчитываться. Виноватого Бог простит. Римский император требует вас в начальники своей армии и вручает вам судьбу Австрии и Италии. Мое дело на сие согласиться, а ваше спасти их. Поспешите приездом сюда и не отнимайте у славы вашей времени, а у меня удовольствия вас видеть»(Ρωσικά)
  77. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 388 – 389. (Ρωσικά)
  78. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 394. (Ρωσικά)
  79. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 398. (Ρωσικά)
  80. ↑ Д. Милютин. Сражение на р. Адда. 1799 г.(Ρωσικά)
  81. ↑ Реляция А. В. Суворова Павлу I о ходе военных действий, сражении на р. Адде и занятии Милана(Ρωσικά)
  82. ↑ Реляция А. В. Суворова Павлу I о военных действиях с 24 мая по 10 июня и о сражении при Треббии(Ρωσικά)
  83. ↑ Из реляции А. В. Суворова Павлу I о сражении при Нови. 14 авг. 1799 г.(Ρωσικά)
  84. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελίδες 483 – 485. (Ρωσικά)
  85. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 489. (Ρωσικά)
  86. ↑ Фон Рединг-Биберегг - Πоход Суворова через Швейцарию (24 Сентября - 10 Октября 1799 года)., Первая глава - Борьба в Швейцарии между Францией и союзными державами с января до конца августа 1799 года(Ρωσικά)
  87. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 496. (Ρωσικά)
  88. ↑ А. В. Суворов. Документы, т 1 — 4; т.4 1799—1800. М, Воениздат, 1949—1953(Ρωσικά)
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 89,3 1799 г. октября 3. Из реляции А. В. Суворова Павлу I о походе в Швейцарию(Ρωσικά)
  90. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 516. (Ρωσικά)
  91. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 519. (Ρωσικά)
  92. ↑ «Энциклопедия Смерти. Хроники Харона», Часть 2: Словарь избранных Смертей: СУВОРОВ Александр Васильевич(Ρωσικά)
  93. ↑ Однако в это время Суворов неожиданно вновь попадает в опалу. Поводом к ней было то, что в Итальянском и Швейцарском походах Суворов держал при себе дежурного генерала, что полагалось иметь только монарху.(Ρωσικά)
  94. ↑ Шишов, Α.Β. Генералиссимус Суворов. σελίδες 425 – 426. ISBN 5-224-03839-1. (Ρωσικά)
  95. ↑ Гаврила Державин, На смерть графа Александра Васильевича Суворова-Рымникского, князя Италийского, в С.-Петербурге 1800 года(Ρωσικά)
  96. ↑ Шишов, А. В. (1936). Генералиссимус Суворов. σελ. 426. (Ρωσικά)
  97. ↑ 97,0 97,1 Шишов, А. В. (1936). Генералиссимус Суворов. σελ. 427. (Ρωσικά)
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 О. Михайлов, Суворов, Глава 20. Смерть и бессмертие : Я готовлюсь отдать отчет богу, а о государе я теперь и думать не хочу...(Ρωσικά)
  99. ↑ Шишов, А. В. (1936). Генералиссимус Суворов. σελ. 430. (Ρωσικά)
  100. ↑ Андрей Епатко (Юрич) Неизвестный Суворов(Ρωσικά)
  101. ↑ Михайлов, Олег. Суворов (PDF). σελ. 163. (Ρωσικά)
  102. ↑ Суворов Александр Васильевич : Семья, Генеалогическое дерево рода(Ρωσικά)
  103. ↑ Нарбут А. Н. Род и потомки генералиссимуса А. В. Суворова. Изд. 2-е(Ρωσικά)
  104. ↑ Мемуары Людовика XVIII(Ρωσικά)
  105. ↑ Правда о Ришелье
  106. ↑ П. Усов, История Суворова, ХIII. ЛИЧНОСТЬ СУВОРОВА.: Хотите ли меня знать? Я вам себя раскрою...Если бы я был Цезарь, то старался бы иметь всю благородную гордость души его, но всегда чуждался бы его пороков(Ρωσικά)
  107. ↑ Петрушевский А. Ф. «Генералиссимус князь Суворов» — т. 1, Гл. 2. на сайте "Адъютант!
  108. ↑ Петрушевский А. Ф. «Генералиссимус князь Суворов» — Ссылки и пояснения к 1 тому на сайте "Адъютант!
  109. ↑ 109,0 109,1 Вячеслав Лопатин «Был ли генералиссимус А.Суворов масоном?» - из публикации в газете "История", №№42, 43 за 2003 год(Ρωσικά)
  110. ↑ Albert Gallatin Mackey Encyclopedia of Freemasonry Part 1, Landmarks, номер 15, стр. 502(Αγγλικά)
  111. ↑ Ландмарки, номер 15 — Публикация Исследовательской ложи ВЛР Четверо Коронованных # 8, 2009(Ρωσικά)
  112. ↑ Масоны и российская армия в екатерининскую эпоху — выпуск программы «Братья» на радио «Эхо Москвы», 30.12.2009(Ρωσικά)
  113. ↑ 100 величайших полководцев истории.(Ρωσικά)
  114. ↑ J. Goodwin, Lords of the Horizons, p. 244, 1998, Henry Holt and Company(Αγγλικά)
  115. ↑ Александр Васильевич Суворов. Государственный исторический музей. Альбом. 1988. σελ. 80. (Ρωσικά)
  116. ↑ Русский архистратиг(Ρωσικά)
  117. ↑ 117,0 117,1 117,2 117,3 117,4 117,5 Большая советская энциклопедия(Ρωσικά)
  118. ↑ Из письма А.В.Суворова: ТРИ ВОИНСКИЕ ИСКУССТВА(Ρωσικά)
  119. ↑ Суворов А. Наука побеждать(Ρωσικά)
  120. ↑ Суворов А. В. Наука побеждать. — М.: «Молодая гвардия», 1984
  121. ↑ Суворовское военное училище - Наследие Суворова (страница 6)(Ρωσικά)
  122. ↑ Новости ХРОНОСа, Вячеслав Румянцев, Родился Суворов: На идеях Суворова были воспитаны Д.Милютин, М.Драгомиров, М.Скобелев, А.Брусилов и другие известные русские военные деятели(Ρωσικά)
  123. ↑ Letters of Napoleon(Αγγλικά)
  124. ↑ Napoleon's Egypt: Invading the Middle East by Juan Cole(Αγγλικά)
  125. ↑ Биографические задачи (81 - 90), 85. Генералиссимус: до тех пор не остановят на пути побед, пока не постигнут особенного искусства его воевать и не противопоставят ему собственных его правил(Ρωσικά)
  126. ↑ Реляция А. В. Суворова Павлу I о военных действиях с 24 мая по 10 июня и о сражении при Треббии(Ρωσικά)
  127. ↑ Моро и Суворов(Ρωσικά)
  128. ↑ Маршалы Наполеона, МАКДОНАЛЬД Этьенн-Жак-Жозеф-Александр (1765-1840): Это поражение никто не мог поставить ему в упрек: его противником был великий Суворов(Ρωσικά)
  129. ↑ МАРШАЛ МАССЕНА(Ρωσικά)
  130. ↑ Награды А.В. Суворова(Ρωσικά)
  131. ↑ КАВАЛЕРЫ СВ. ГЕОРГИЯ 1-го класса(Ρωσικά)
  132. ↑ КАВАЛЕРЫ СВ. ГЕОРГИЯ 2-го класса(Ρωσικά)
  133. ↑ КАВАЛЕРЫ СВ. ГЕОРГИЯ 3-го класса(Ρωσικά)
  134. ↑ ОРДЕН СВ. ИОАННА ИЕРУСАЛИМСКОГО (МАЛЬТИЙСКИЙ КРЕСТ)(Ρωσικά)
  135. ↑ ВОЕННЫЙ ОРДЕН МАРИИ-ТЕРЕЗИИ, MILITARY MARIA THERESIA ORDER(Ρωσικά)
  136. ↑ Raffaele Cuomo, Ordini Cavallereschi Antichi e Moderni, Vol. I, Naples, 1894, p. 11.(Αγγλικά)
  137. ↑ Military Orders of St. Hubert(Αγγλικά)
  138. ↑ Государственный мемориальный музей А. В. Суворова(Ρωσικά)
  139. ↑ МУЗЕЙ СУВОРОВА В ШВЕЙЦАРИИ(Ρωσικά)
  140. ↑ «JPL Small-Body Database Browser: 2489 Suvorov». Ανακτήθηκε στις 01.08.2009.  Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |accessdate= (βοήθεια)(Αγγλικά)
  141. ↑ Эскадренный броненосец «Князь Суворов»(Ρωσικά)
  142. ↑ Объекты культурного наследия (памятники истории и культуры) народов российской федерации(Ρωσικά)
  143. ↑ Описание и история ордена(Ρωσικά)
  144. ↑ Изображения знаков ордена трёх степеней(Ρωσικά)
  145. ↑ Полный список кавалеров ордена Суворова I степени(Ρωσικά)
  146. ↑ Значение слова "Суворовское училище" в Большой Советской Энциклопедии(Αγγλικά)
  147. ↑ Литературные памятники М.; Л.: Наука, с 1948, 25000-100000 экз.(Ρωσικά)
  148. ↑ Переписка князя Александра Васильевича Суворова с разными особами(Ρωσικά)
  149. ↑ Письма, Суворов, А.В.(Ρωσικά)
  150. ↑ Pridnestrovskih rouble(Αγγλικά)
  151. ↑ Монеты России и СССР(Ρωσικά)
  152. ↑ Юрий Квасников. К 150-летию филателистической «Россики»// Независимая газета от 24 сентября 2004 года(Ρωσικά)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα ρωσικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε άλλες γλώσσες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα ρωσικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Александр Васильевич Суворов: К 250-летию со дня рождения / Отв. ред. Л. Г. Бескровный. — М.: Наука, 1980. — 280 с.
  • Александр Васильевич Суворов: Библиографическое пособие / Сост. К. Н. Шапошникова. — Белгород, 1999.
  • Александр Васильевич Суворов глазами современников / Сост. Э. И. Юрченко. — М., 1999.
  • Алексеев С. Рассказы о Суворове и русских солдатах. — М.: Детская литература, 1968. — 127 с.
  • Анисимов Е. В., Каменский А. Б. Россия в XVIII — первой половине XIX вв. — М., 1994.
  • Биография Александра Васильевича Суворова, им самим писанная в 1786 году // Время и судьбы: Воен.-мемуар. сб. Вып. 1. — М.: Воениздат, 1991. — С. 143—157.
  • Бескровный Л. Г. Итальянский и швейцарский походы А. В. Суворова // Военно-исторический журнал. — 1974. — № 8. — С. 98—103.
  • Григорьев С. Т. Александр Суворов: Ист. повесть. — М.: Мысль 1990. — 319 с.
  • Грусланов В. Н., Лободин М. П. Шпага Суворова. — Л.: Детская литература, 1990. — 239 с.
  • Драгунов Г. П. Чёртов мост. По следам Суворова в Швейцарии. — М.: Мысль, 1995. — 238 с.
  • Заичкин И. А., Почкаев И. Н. Екатерининские орлы. — М.: Мысль, 1996. — 350 с.
  • Золотарёв В. А., Межевич М. Н., Скородумов Д. Е. Во славу Отечества Российского. (Развитие военной мысли и военного искусства в России во второй половине XVIII века.) — М., 1984.
  • Ковалев К. Причуды генералиссимуса // Ковалев К. П. Имена и лица русской культуры. — М., 2005. — С. 157—161.
  • Лебедянский М. С. Памятник А. В. Суворову. Биография московского памятника. — М.: Московский Рабочий, 1989. — 32 с.
  • Лопатин B.C. Потёмкин и Суворов. — М.: Наука, 1992. — 288 с.
  • Суворов в Петербурге. — Л.: Лениздат, 1978. — 304 с.
  • Милютин Д. А. История войны 1799 г. между Россией и Францией в царствование императора Павла I. — СПб., 1857.
  • Михайлов О. Н. Суворов. — Ростов-на-Дону: Изд-во «Феникс», 1997. — 640 с — ISBN 5-85880-439-X.
  • Осипов К. Суворов. — Рига: Литгосиздат, 1949. — 384 с.
  • П. А. Румянцев, А. В. Суворов, М. И. Кутузов: документы и материалы. — К.: Наукова думка, 1974. — 87 с.
  • Петров А. Суворов и Домбровский: встреча на Треббии [1799] // Родина. — 1994. № 12. — С. 84—88.
  • Помарнацкий А. В. Портреты А. В. Суворова. — Л.: Эрмитаж, 1963. — 180 с.
  • Раковский Л. Генералиссимус Суворов. — Л.: Лениздат, 1975. — 527 с.
  • Рогулин Н. Г. «Полковое учреждение» А. В. Суворова и пехотные инструкции екатерининского времени. — СПб.: Дмитрий Буланин, 2005. — 248 с.
  • Ростунов И. И. Генералиссимус Александр Васильевич Суворов. — М.: Воениздат, 1989.
  • Рыбкин Н. Генералиссимус Суворов. Жизнь его в своих вотчинах и хозяйственная деятельность. — М.: 1874. — 158 с.
  • Сакович П. М. Действия Суворова в Турции в 1773 году. — СПб.: К.Край, 1853.
  • Семанов С. Н. Александр Васильевич Суворов. Суворов в воспоминаниях современников. — М.: Русский мир, 2000. — 560 с.
  • Смитт, Фридрих фон Суворов и падение Польши. — СПб.: 1866.
  • Соловьёв В. А. Суворов на Кубани, 1778—1793. — Краснодар: Кн. изд-во, 1986. — 190 с.
  • Советская военная энциклопедия. — М., 1978.
  • Суворов А. В. — М.: Наука, 1980. — 278 с.
  • Суворов А. В.: Великий сын России. — М.: Тиада-Х, 2000. — 320 с.
  • Суворов А. В. Сборник документов. — T. 1. — М., 1949.
  • Суворов А. В. Наука побеждать. — М.: Воениздат, 1987. — 39 с.
  • Суворов А. В. Письма / Изд. подгот. B.C. Лопатин; Отв. ред. А. М. Самсонов. — М.: Наука, 1986. — 807 с.
  • Суворовский сборник. — М.: Изд-во АН СССР, 1951. — 280 с.
  • Цветков С. Э. Александр Суворов. 1730—1800. — М.: Центрполиграф, 2005. — 495 с.
  • Шишов А. В. Генералиссимус великой империи. — М.: Олма, 2005. — 480 с.

Σε άλλες γλώσσες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • J.F. Anthing, Versuch einer Kriegsgeschichte des Grafen Suworow (Gotha, 1796–1799)
  • F. von Smut, Suworows Leben und Heerzüge (Vilna, 1833—1834) and Suworow and Polens Untergang (Leipzig, 1858,)
  • Von Reding-Biberegg, Der Zug Suworows durch die Schweiz (Zürich 1896)
  • Lieut.-Colonel Spalding, Suvorof (London, 1890)
  • G. von Fuchs, Suworows Korrespondenz, 1799 (Glogau, 1835)
  • Souvorov en Italie by Gachot, Masséna's biographer (Paris, 1903)
  • The standard Russian biographies of Polevoi (1853; Ger. trans., Mitau, 1853); Rybkin (Moscow, 1874), Vasiliev (Vilna, 1899), Meshcheryakov and Beskrovnyi (Moscow, 1946), and Osipov (Moscow, 1955).
  • The Russian examinations of his martial art, by Bogolyubov (Moscow, 1939) and Nikolsky (Moscow, 1949).
  • "1799 le baionette sagge" by Marco Galandra and Marco Baratto (Pavia, 1999).
  • "SUVOROV - La Campagna Italo-Svizzera e la liberazione di Torino nel 1799" by Maria Fedotova ed. Pintore (Torino, 2004).
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χρήστης:Nataly8/Αμμοδοχείο/προετοιμασία_άρθρων/Αλεξάντερ_Βασίλεβιτς_Σουβόροφ&oldid=10115906"