Φαίδρα (Ρακίνας)

Φαίδρα

Εικονογράφηση της έκδοσης του 1678
Συγγραφέας	Ρακίνας
Τίτλος	Phèdre
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1677
Ημερομηνία δημοσίευσης	1677
Πολιτιστικό κίνημα	κλασικισμός
Μορφή	θεατρικό έργο ποίημα drama in Alexandrine verse
Εμπνευσμένο από	Ιππόλυτος
Χαρακτήρες	Φαίδρα, Ιππόλυτος, Θηραμένης, Θησέας, Οινώνη, Αρικία, Ισμήνη και Πανόπη
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Φαίδρα (γαλλικός τίτλος: Phèdre) είναι έμμετρη πεντάπρακτη τραγωδία του Ρακίνα που παρουσιάσθηκε την 1η Ιανουαρίου 1677 στο Παρίσι με τον τίτλο Φαίδρα και Ιππόλυτος. Ο τίτλος Φαίδρα αναφέρεται από τη δεύτερη έκδοση των έργων του συγγραφέα το 1687. Η τραγωδία αποτελείται από 1.654 στίχους.

Ο Ρακίνας επέλεξε για άλλη μια φορά ένα θέμα από την ελληνική μυθολογία. Αναφέρεται στον έρωτα της Φαίδρας, συζύγου του Θησέα, για τον Ιππόλυτο, γιο του Θησέα από προηγούμενο γάμο, θέμα που έχει δραματοποιηθεί από Έλληνες και Ρωμαίους τραγικούς ποιητές, κυρίως από τον Ευριπίδη στον Ιππόλυτο και τον Σενέκα στη Φαίδρα.Αντίθετα με τα έργα του Ευριπίδη και του Σενέκα, ο Ρακίνας εστιάζει στο πρόσωπο της Φαίδρας και όχι του Ιππόλυτου.

Η Φαίδρα είναι ένα από τα πιο διάσημα έργα του Ρακίνα και μια από τις πιο συχνά σκηνοθετημένες τραγωδίες του 17ου αιώνα στην εποχή μας.

Τα πρόσωπα του έργου

• Θησέας, γιος του Αιγέα, βασιλιάς της Αθήνας
• Φαίδρα, σύζυγος του Θησέα, κόρη του Μίνωα και της Πασιφάης. Ο χαρακτήρας της Φαίδρας έχει συχνά ερμηνευτεί από μεσήλικες γυναίκες. Ωστόσο, στο έργο υποδηλώνεται ότι πρόκειται για νεαρή γυναίκα.
• Ιππόλυτος, γιος του Θησέα και της αμαζόνας Αντιόπης.
• Αρικία, πριγκίπισσα της Αθήνας, αδελφή των Παλλαντιδών, εχθρών του Θησέα,
• Οινώνη, τροφός και έμπιστη της Φαίδρας
• Θηραμένης, δάσκαλος του Ιππόλυτου
• Ισμήνη, έμπιστη της Αρικίας
• Πανόπη, ακόλουθος της Φαίδρας
• Φρουροί

Υπόθεση

Το έργο διαδραματίζεται στη βασιλική αυλή στην Τροιζήνα, στην ανατολική ακτή της Πελοποννήσου στην Αρχαία Ελλάδα.

Πρώτη πράξη - Θάνατοι και εξομολογήσεις

Φαίδρα και Ιππόλυτος, Τζόζεφ Γκάιρνερτ (1819)

Μετά από εξάμηνη απουσία του Θησέα, ο γιος του Ιππόλυτος ανακοινώνει στον δάσκαλό του Θηραμένη την πρόθεσή του να εγκαταλείψει την Τροιζήνα για να αναζητήσει τον πατέρα του. Όταν πιέζεται από τον Θηραμένη, αποκαλύπτει ότι το πραγματικό κίνητρο είναι ο απαγορευμένος έρωτάς του για την Αρικία, τη μοναδική επιζήσασα του βασιλικού οίκου που ανέτρεψε ο Θησέας, που την ερωτεύτηκε παρά τη θέλησή του. Κατά τη διάρκεια της απουσίας του συζύγου της, η Φαίδρα έχει καταληφθεί από ένα παράνομο και ακαταμάχητο πάθος για τον θετό της γιο Ιππόλυτο, το οποίο κρατάει μυστικό. Υπό την πίεση της τροφού της Οινώνης, της εξομολογείται τον ένοχο έρωτά της, λέγοντας ότι προτιμά να αυτοκτονήσει παρά να ατιμασθεί. Ανακοινώνεται ο θάνατος του Θησέα με την είδηση ​​ότι για τη διαδοχή υπάρχουν τρεις υποψήφιοι: ο Ιππόλυτος, η Φαίδρα και η απόγονος των Παλλαντιδών, η πριγκίπισσα Αρικία. Με την αναγγελία του θανάτου, η Οινώνη προσπαθεί να αποτρέψει τη Φαίδρα από τα σχέδια αυτοκτονίας, κάνοντάς την να καταλάβει ότι το πολιτικό της ενδιαφέρον τη δένει με τον Ιππόλυτο, έστω και μόνο για το μελλοντικό όφελος του νήπιου γιου της.

Δεύτερη πράξη - Δύο ερωτικές εξομολογήσεις

Η Αρικία αποκαλύπτει στην έμπιστη συνοδό της Ισμήνη τα συναισθήματά της για τον Ιππόλυτο, ο οποίος εμφανίζεται και της δηλώνει ότι είναι έτοιμος να της παραχωρήσει τον θρόνο και στη συνέχεια της εξομολογείται τον έρωτά του. Η ομιλία τους διακόπτεται από τη Φαίδρα, η οποία ανησυχεί για τα δικαιώματα του ανήλικου γιου της, κρύβοντας έτσι την ψυχρότητα και την προσωπική της απόγνωση. Ξαφνικά, μπαίνοντας σε μια κατάσταση έκστασης, κυριευμένη από το πάθος της, εξομολογείται άθελά της τον κρυφό της έρωτα στον τρομοκρατημένο και κατάπληκτο θετό της γιο. Αισθανόμενη την απόρριψη, φεύγει μανιασμένη, ζητώντας το ξίφος του Ιππόλυτου για να αυτοκτονήσει και να τελειώσει το μαρτύριο της. Η Οινώνη τη σταματάει και την απομακρύνει. Ο Θηραμένης φέρνει τα νέα στον Ιππόλυτο ότι ο Θησέας μπορεί να είναι ακόμη ζωντανός.

Τρίτη πράξη - Η επιστροφή του βασιλιά Θησέα

Η Σάρα Μπερνάρ στον ρόλο της Φαίδρας, περ. 1874

Η Φαίδρα βρίσκεται σε απόγνωση, αισθάνεται ότι έχοντας ξεπεράσει τα όρια της ευπρέπειας, δεν μπορεί να ανακαλέσει αλλά ούτε μπορεί να απαρνηθεί τον έρωτά της. Εξακολουθεί να ελπίζει και δίνει εντολή στην έμπιστή της να κάνει τα πάντα για να ανταποκριθεί ο Ιππόλυτος. Στέλνει μήνυμα στον Ιππόλυτο καλώντας τον να μοιραστούν το στέμμα της Αθήνας. Ωστόσο, η Οινώνη της φέρνει τα καταστροφικά γι'αυτήν νέα ότι ο Θησέας επέστρεψε υγιής. Για να σώσει την κυρά της από την πιθανή εξιστόρηση των συμβάντων από τον Ιππόλυτο στον πατέρα του, η τροφός τη συμβουλεύει να αναστρέψει τις κατηγορίες καταγγέλλοντας συκοφαντικά ότι δήθεν ο Ιππόλυτος της έκανε ανήθικες προτάσεις. Μετά από τη μακρά περίοδο αιχμαλωσίας του, ο Θησέας εκπλήσσεται από την ψυχρή υποδοχή από τη γυναίκα και τον γιο του, που ο καθένας προσπαθεί να κρύψει τα πάθη του: η Φαίδρα είναι κυριευμένη από ενοχές και ο Ιππόλυτος ανυπομονεί να ξεφύγει από τις ανήθικες βλέψεις της μητριάς του και συγχρόνως δεν τολμά να ομολογήσει στον πατέρα του τον έρωτά του για την Αρικία.

Τέταρτη πράξη - Συκοφαντία και κατάρα

Ο Θησέας ενημερώνεται από την Οινώνη ότι ο Ιππόλυτος προσπάθησε να βιάσει τη Φαίδρα. Κυριευμένος από οργή, διώχνει τον Ιππόλυτο και ζητά από τον θεό Ποσειδώνα, ο οποίος εκπληρώνει κάθε επιθυμία του Θησέα, τον θάνατο του γιου του για να εκδικηθεί την προσβολή, παρά την αγάπη που τρέφει προς αυτόν. Διαμαρτυρόμενος για την αθωότητά του, χωρίς να αποκαλύψει τη Φαίδρα, ο Ιππόλυτος ομολογεί στον δύσπιστο πατέρα του τον κρυφό του έρωτα για την Αρικία και φεύγει απελπισμένος. Με τον φόβο ότι μπορεί να γίνει η αιτία για τον θάνατο του Ιππόλυτου, η Φαίδρα είναι έτοιμη να αποκαλύψει την αλήθεια στον σύζυγό της, όταν εκείνος αρχίζει να της μιλάει για τον έρωτα του Ιππόλυτου για την Αρικία. Κυριευμένη από ζήλια, η Φαίδρα αρνείται να υπερασπιστεί αυτόν που την περιφρόνησε για μια άλλη, αφήνοντας την κατάρα του πατέρα του να συνεχίσει την πορεία της. Η Φαίδρα οργίζεται με την Οινόη και την κατηγορεί ότι είναι ένα δηλητηριώδες πονηρό τέρας και τη διώχνει από μπροστά της.

Πέμπτη πράξη - Θάνατοι και εξιλέωση: η τραγωδία αποκαλύφθηκε

Ο θάνατος του Ιππόλυτου, Λώρενς Άλμα-Τάντεμα (1860)

Ο Ιππόλυτος αποχαιρετάει την Αρικία, υποσχόμενος να την παντρευτεί σε ναό έξω από την Τροιζήνα. Βλέποντας την τρυφερότητα του αποχωρισμού τους, ο Θησέας αρχίζει να έχει αμφιβολίες για την ενοχή του γιου του. Αποφασίζει να ανακρίνει την Οινώνη, αλλά φθάνει η είδηση ότι η τροφός αυτοκτόνησε πέφτοντας στη θάλασσα. Στη συνέχεια διατάζει να ενημερωθεί ο γιος του ότι θέλει να τον δει και να τον ακούσει ξανά και ζητά από τον Ποσειδώνα να μην ικανοποιήσει την επιθυμία του για εκδίκηση εναντίον του Ιππόλυτου, όμως είναι πολύ αργά: ο Θηραμένης φέρνει την είδηση ​​του θανάτου του Ιππόλυτου: Το άρμα του δέχθηκε επίθεση από ένα τρομακτικό κερασφόρο τέρας που αναδύθηκε από τα κύματα. Ο Ιππόλυτος το πλήγωσε θανάσιμα, αλλά τα φοβισμένα άλογα έφυγαν τρέχοντας με φρενήρη ταχύτητα, το άρμα χτύπησε στα βράχια και ο αφέντης του σύρθηκε αβοήθητος στο θάνατο. Στην τελευταία σκηνή, η Φαίδρα, ήρεμη πλέον και μόλις έχει πιει δηλητήριο, εμφανίζεται στον Θησέα, ομολογεί την ενοχή της επιβεβαιώνοντας την αθωότητα του Ιππόλυτου και πεθαίνει. Ως πράξη εξιλέωσης και σεβασμό προς τον γιο του, ο Θησέας υιοθετεί την Αρικία ως κόρη του.

Ελληνική μετάφραση

• Φαίδρα, μετάφραση: Στρατής Πασχάλης, εκδόσεις Ίκαρος και εκδόσεις ΚΑΠΑ Εκδοτική, 2019
• Φαίδρα, μετάφραση: Μαίρη Βιδάλη, εκδόσεις Δωδώνη, 2020

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Φαίδρα | Ρακίνα |Παράσταση σε σκηνοθεσία του Κώστα Αρζόγλου και μετάφραση Μαίρης Βιδάλη.