Φέλα Κούτι

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Fela Kuti
Βιογραφικό
Πραγματικό όνομαOlufela Olusegun Oludotun Ransome-Kuti
Επίσης γνωστός ωςFela Anikulapo Kuti
Abami Eda
Γέννηση15 Οκτωβρίου 1938 (1938-10-15)
Abeokuta, Western Region, British Nigeria
(now Abeokuta, Ogun State, Nigeria)
Θάνατος2 Αυγούστου 1997 (58 ετών)
Lagos, Lagos State, Nigeria
Είδη
Ιδιότητες
  • Singer-songwriter
  • musician
  • activist
Μουσικά όργανα
Παρουσία1958–1997
Δισκογραφικές
Συνεργασία
Ιστοσελίδαfelakuti.com

Ο Φέλα Ανικουλάπο Κούτι (γεννημένος ως Olufela Olusegun Oludotun Ransome-Kuti, 15 Οκτωβρίου 1938 – 2 Αυγούστου 1997), επίσης γνωστός ως Αμπάμι Εντα ήταν Νιγηριανός πολυοργανίστας, αρχηγός συγκροτήματος, συνθέτης, πολιτικός ακτιβιστής και παναφρικανός. Θεωρείται ως ο πρωτοπόρος του Αφρομπίτ, ενός αφρικανικού είδους μουσικής που συνδυάζει τα παραδοσιακά κρουστά γιορούμπα και το φωνητικό στυλ της αμερικανική φανκ και τζαζ. [1] Στο απόγειο της δημοτικότητάς του, θεωρείτο ως ένας από τους πιο «προκλητικούς και χαρισματικούς μουσικούς ερμηνευτές» της Αφρικής. [2] Ο Οδηγός AllMusic τον περιέγραψε ως «μουσική και κοινωνικοπολιτική φωνή» διεθνούς εμβέλειας.

Ο Κούτι ήταν γιος της Νιγηριανής ακτιβίστριας για τα δικαιώματα των γυναικών, της Funmilayo Ransome-Kuti. Μετά από κάποιες πρώτες εμπειρίες στο εξωτερικό, αυτός και η μπάντα του Africa 70 (με τον ντράμερ Τόνι Άλεν) έγιναν διάσημοι στη Νιγηρία κατά τη δεκαετία του 1970, κατά τη διάρκεια της οποίας ήταν ανοιχτά επικριτικός και γιαυτό βρισκόταν στο στόχαστρο της στρατιωτικής χούντας της Νιγηρίας. [3] Το 1970, ίδρυσε την κοινότητα της Δημοκρατίας της Καλακούτα, η οποία αυτοανακηρύχτηκε ανεξάρτητη από τη κυβέρνηση της στρατιωτικής χούντας. Η κοινότητα καταστράφηκε το 1978 σε επιδρομή των στρατιωτικών δυνάμεων. Από τον θάνατό του το 1997, οι επανεκδόσεις και οι συλλογές της μουσικής του επιβλέπονται από τον γιο του, Φέμι Κούτι. [3]

Πρώιμη ζωή και καριέρα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η οικογένεια Ρανσόμε-Κούτι γύρω στο 1940: ο αιδεσιμότατος Ισραήλ και ο αρχηγός Φουνμιλάγιο καθισμένοι, η Ντόλου στο πίσω μέρος, ο Φέλα στο πρώτο πλάνο και το μωρό Μπέκο, με τον Ολικόγιε στα δεξιά

Ο Ολουφέλα Ολουσεγκούν Ολουντοτούν Ράνσομε Κούτι [4] γεννήθηκε στην οικογένεια Ράνσομε Κούτι, μια οικογένεια της ανώτερης μεσαίας τάξης της Νιγηρίας, στις 15 Οκτωβρίου 1938 στην Abeokuta (τη σύγχρονη πρωτεύουσα της πολιτείας Ogun [5] ), η οποία την εποχή εκείνη άνηκε στη Βρετανική Αποικία της Νιγηρίας. [6] Η μητέρα του, αρχηγός Funmilayo Ransome-Kuti, ήταν μια αντιαποικιακή φεμινίστρια και ο πατέρας του, ο αιδεσιμότατος Israel Oludotun Ransome-Kuti, ήταν Αγγλικανικός ιερέας, διευθυντής σχολείου και ο πρώτος πρόεδρος της Διδασκαλικής Ένωσης της Νιγηρίας. [7] Τα αδέρφια του Beko Ransome-Kuti και Olikoye Ransome-Kuti, και οι δύο γιατροί, ήταν γνωστοί σε εθνικό επίπεδο. Ο Κούτι ήταν πρώτος ξάδερφος του συγγραφέα και νομπελίστα Wole Soyinka, του πρώτου μαύρου Αφρικανού που κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, καθώς και οι δύο είναι απόγονοι του Josiah Ransome-Kuti, ο οποίος είναι ο παππούς του Κούτι και ο προπάππος της Soyinka. [8]

Ο Κούτι φοίτησε στο σχολείο Abeokuta Grammar School. Το 1958, στάλθηκε στο Λονδίνο για να σπουδάσει ιατρική, αλλά αποφάσισε να σπουδάσει μουσική στο Trinity College of Music, με την τρομπέτα να είναι το όργανο επιλογής του. Εκεί σχημάτισε το συγκρότημα Koola Lobitos το οποίο έπαιζε ένα συνδυασμό τζαζ και highlife. [9] Το 1960, ο Κούτι παντρεύτηκε την πρώτη του σύζυγο, Remilekun (Remi) Taylor, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά ( Femi, Yeni και Sola). [10] Το 1963, ο Κούτι επέστρεψε στην άρτι ανεξάρτητη Ομοσπονδία της Νιγηρίας, επανένωσε το συγκρότημα Koola Lobitos και εκπαιδεύτηκε ως ραδιοφωνικός παραγωγός για τον Οργανισμό Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης της Νιγηρίας. Έπαιξε για κάποιο διάστημα με τον Victor Olaiya και τους All-Stars του.

Το 1967, ο Κούτι ταξίδεψε στην Γκάνα αναζητώντας μια νέα μουσική κατεύθυνση. [1] Ονόμασε το στυλ του Αφρομπίτ, έναν συνδυασμό highlife, funk, jazz, salsa, calypso και παραδοσιακής Yoruba μουσικής. [1] Το 1969, ο Κούτι ταξίδεψε με το συγκρότημα στις Ηνωμένες Πολιτείες και πέρασε δέκα μήνες στο Λος Άντζελες. Ενώ ήταν εκεί, ανακάλυψε το κίνημα της Μαύρης Δύναμης μέσω της Σάντρα Σμιθ (τώρα γνωστής ως Sandra Izsadore ή Sandra Akanke Isidore), [11] ενός μάχιμου μέλους του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων. Αυτή η εμπειρία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη μουσική και τις πολιτικές του απόψεις. [12] Μετονόμασε το συγκρότημα του σε Νιγηρία 70. Κάποια στιγμή αργότερα η Υπηρεσία Μετανάστευσης και Πολιτογράφησης ενημερώθηκε από έναν διοργανωτή συναυλιών ότι ο Κούτι και η μπάντα του βρίσκονταν στις ΗΠΑ χωρίς άδειες εργασίας. Το συγκρότημα πραγματοποίησε μια γρήγορη ηχογράφηση στο Λος Άντζελες που αργότερα θα κυκλοφορούσε ως The '69 Los Angeles Sessions. [13]

Η δεκαετία του 1970[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αφού ο Κούτι και η μπάντα του επέστρεψαν στη Νιγηρία, το συγκρότημα μετονομάστηκε σε Αφρική '70, καθώς τα λυρικά θέματα άλλαξαν από ερωτικά σε κοινωνικά θέματα. [9] Δημιούργησε τη Δημοκρατία της Καλακούτα— κατ' ουσία ένα χώρο όπου φιλοξενούσε ένα κοινόβιο, ένα στούντιο ηχογράφησης και χρησίμευε ως σπίτι ανθρώπων που είχαν σχέση με το συγκρότημα — αναγγέλοντας την ανεξαρτησία της από το νιγηριανό κράτος σε μεταγενέστερο χρόνο.

Ο Κούτι δημιούργησε ένα νυχτερινό κέντρο διασκέδασης στο ξενοδοχείο Empire, το οποίο ονομάστηκε αρχικά σε Afro-Spot και αργότερα σε Afrika Shrine, όπου και ο ίδιος έπαιζε τακτικά και προοίστατο σε ιδιότυπες τελετές της θρησκείας Γιορούμπα προς τιμήν της προγονικής πίστης του έθνους του. Άλλαξε και το όνομά του σε Ανικουλάπο (δηλαδή «Αυτός που κουβαλά τον θάνατο στο πουγκί του», με την ερμηνεία: «Θα είμαι ο κύριος της μοίρας μου και θα αποφασίσω πότε είναι η ώρα να με πάρει ο θάνατος»). [14] Σταμάτησε να χρησιμοποιεί το τονικό επώνυμο Ρανσομέ επειδή το θεωρούσε όνομα σκλάβου.

Η μουσική του Κούτι ήταν δημοφιλής στο Νιγηριανό κοινό και στους Αφρικανούς γενικότερα. Αποφάσισε να τραγουδήσει στα αγγλικά Pidgin, έτσι ώστε άτομα σε όλη την Αφρική να μπορούν να απολαμβάνουν τη μουσική του, όπου οι τοπικές γλώσσες που μιλούν είναι ποικίλες και πολυάριθμες. Όσο δημοφιλής κι αν είχε γίνει η μουσική του Κούτι στη Νιγηρία και αλλού, δεν ήταν καθόλου προσφιλής στους κυβερνώντες και οι επιδρομές στη Δημοκρατία της Καλακούτα ήταν συχνές. Κατά τη διάρκεια του 1972, ο Τζίντζερ Μπάκερ ηχογράφησε το άλμπουμ Stratavarious, με τον Κούτι να εμφανίζεται δίπλα στον τραγουδιστή και κιθαρίστα Bobby Tench. [15] Γύρω σε αυτή την εποχή, ο Κούτι ασχολήθηκε ακόμη περισσότερο με τη θρησκεία Γιορούμπα. [2]

Το 1977, ο Κούτι και οι Africa 70 κυκλοφόρησαν το άλμπουμ <i id="mwow">Zombie</i>, το οποίο επέκρινε έντονα τους Νιγηριανούς στρατιώτες και χρησιμοποιούσε την ιδέα των ζόμπι για να περιγράψει τις μεθόδους του νιγηριανού στρατού. Το άλμπουμ είχε τεράστια επιτυχία και εξόργισε την κυβέρνηση, η οποία έκανε επιδρομή στη Δημοκρατία της Καλακούτα με 1.000 στρατιώτες. Κατά τη διάρκεια της επιδρομής, ο Κούτι ξυλοκοπήθηκε άγρια και η ηλικιωμένη μητέρα του τραυματίστηκε θανάσιμα αφού την πέταξαν από ένα παράθυρο. Η κομμούνα κάηκε και το στούντιο, τα μουσικά όργανα και οι ηχογραφήσεις του Κούτι καταστράφηκαν. Ο Κούτι ισχυρίστηκε ότι θα είχε σκοτωθεί αν δεν είχε παρέμβει ένας διοικητής καθώς τον ξυλοκοπούσαν. Η απάντηση του Κούτι στην επίθεση ήταν να αποστείλει το φέρετρο της μητέρας του στους Στρατώνες Dodan στο Λάγος, την κατοικία του στρατηγού Olusegun Obasanjo, και να γράψει δύο τραγούδια, "Coffin for Head of State" και "Unknown Soldier", αναφερόμενος στην επίσημη έρευνα που ισχυρίστηκε ένας άγνωστος στρατιώτης είχε καταστρέψει την κομμούνα. [16]

Ο Κούτι και η μπάντα του εγκαταστάθηκαν στο ξενοδοχείο Crossroads Hotel μετά την καταστροφή της κύριας οικίας τους στην κομμούνα. Το 1978, παντρεύτηκε 27 γυναίκες: Kikelomo Oseyni, Folake Oladejo, Tejumade Adebiyi, Naa Lamiley, Sewaa Kuti, Omotola Osaeti, Omowunmi Oyedele, Alake Anikulapo Kuti, Shade Shodeinde, Adeola Williams, Najite Kütienor Osaeti., Adejonwo Iyabode Ogunitro, Bose Anikulapo Kuti, Lara Anikulapo Kuti, Suru Eriomola, Tokunbo Akran, Funmi Kuti, Omowunmi Afesumo, Laide Anikulapo Kuti, Ronke Edason, Damiregba Anikulapo Kuti, Aduni Idowu και Omolara Shosanya Remilekun Taylor. Πολλές από αυτές ήταν χορεύτριες, συνθέτριες και τραγουδίστριες με τις οποίες συνεργαζόταν. Ο γάμος δεν χρησίμευσε μόνο για τον εορτασμό της επετείου της επίθεσης στη Δημοκρατία της Καλακούτα, αλλά και για την προστασία του Κούτι και των συζύγων του από τους ψευδείς ισχυρισμούς των αρχών ότι ο Κούτι απήγαγε γυναίκες. [17] Αργότερα, υιοθέτησε ένα σύστημα εκ περιτροπής διατήρησης 12 ταυτόχρονων συζύγων. [18] Υπήρχαν επίσης δύο συναυλίες τη χρονιά: η πρώτη ήταν στην Άκρα, στην οποία ξέσπασαν ταραχές κατά τη διάρκεια του τραγουδιού "Zombie", που προκάλεσε την απαγόρευση εισόδου στον Κούτι στην Γκάνα; η δεύτερη συναυλία ήταν μετά το Φεστιβάλ Τζαζ του Βερολίνου, όταν οι περισσότεροι μουσικοί του Κούτι τον εγκατέλειψαν λόγω φημών ότι σχεδίαζε να χρησιμοποιήσει όλα τα έσοδα για να χρηματοδοτήσει την προεδρική του εκστρατεία.

Το 1979, ο Κούτι ίδρυσε το πολιτικό του κόμμα, το οποίο ονόμασε Κίνημα του Λαού (MOP), τα αρχικά του οποίου σχημάτιζαν την αγγλική λέξη σφουγγαρίστρα, τονίζοντας το σλόγκαν του κόμματος, να «καθαρίσει την κοινωνία σαν σφουγγαρίστρα», αλλά γρήγορα έγινε ανενεργό λόγω των αντιπαραθέσεων του με την τότε κυβέρνηση. Ο MOP κήρυξε τον Νκρουμαχισμό και τον Αφρικανισμό. [19] [20]

Δεκαετία 1980 και μετά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1983, ο Κούτι αυτοπροτάθηκε για τη θέση του προέδρου στις πρώτες εκλογές της Νιγηρίας εδώ και δεκαετίες, αλλά η υποψηφιότητά του απορρίφθηκε. Εκείνη την εποχή, ο Κούτι δημιούργησε ένα νέο συγκρότημα, τους Egypt 80, το οποίο αντικατόπτριζε την άποψη ότι ο αιγυπτιακός πολιτισμός, η γνώση, η φιλοσοφία, τα μαθηματικά και τα θρησκευτικά συστήματα είναι αφρικανικά και πρέπει να θεωρηθούν ως τέτοια. Ο Κούτι δήλωσε σε συνέντευξή του: «Τονίζοντας τον στόχο μου ότι πρέπει να καταστήσω τους Αφρικανούς να συνειδητοποιήσουν το γεγονός ότι ο αιγυπτιακός πολιτισμός ανήκει στον Αφρικανό. Αυτός ήταν λοιπόν ο λόγος που άλλαξα το όνομα της μπάντας μου σε Egypt 80." [21] Ο Κούτι συνέχισε να ηχογραφεί μουσικά άλμπουμ και να περιοδεύει στη χώρα. Εξόργισε περαιτέρω το πολιτικό κατεστημένο εμπλέκοντας τον αντιπρόεδρο της ITT Corporation, Moshood Abiola, και τον Obasanjo στο δημοφιλές πολιτικό τεύχος 25 λεπτών με τίτλο "ITT (International Thief-Thief)".[22]

Το 1984, η κυβέρνηση του Muhammadu Buhari, της οποίας ο Κούτι ήταν ένθερμος αντίπαλος, τον φυλάκισε με την κατηγορία της λαθρεμπορίας συναλλάγματος. Η Διεθνής Αμνηστία και άλλοι κατήγγειλαν τις κατηγορίες ως πολιτικά υποκινούμενες. [23] Η Αμνηστία τον όρισε κρατούμενο συνείδησης [24] και άλλες ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανέλαβαν επίσης την υπόθεσή του. Μετά από 20 μήνες, ο στρατηγός Ιμπραήμ Μπαμπανγκίντα τον απελευθέρωσε από τη φυλακή. Μετά την αποφυλάκισή του, ο Κούτι χώρισε από τις 12 τρέχοντες συζύγους του, αναφέροντας ότι «ο γάμος φέρνει ζήλια και εγωισμό». [18]

Ο Κούτι συνέχισε να κυκλοφορεί άλμπουμ με την Egypt 80 και έκανε περιοδείες στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη ενώ συνέχισε να είναι πολιτικά ενεργός. Το 1986 έπαιξε στο Giants Stadium στο Νιου Τζέρσεϊ ως μέρος της συναυλίας A Conspiracy of Hope της Διεθνούς Αμνηστίας μαζί με τους Bono, Κάρλος Σαντάνα και τους Neville Brothers. Το 1989, οι Κούτι και Egypt 80 κυκλοφόρησαν το άλμπουμ κατά του απαρτχάιντ Beasts of No Nation που απεικόνιζε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν, την πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου Μάργκαρετ Θάτσερ και τον Πρόεδρο του Κράτους της Νότιας Αφρικής Πίτερ Βίλεμ Μπότα στο εξώφυλλό του. Ο τίτλος της σύνθεσης προέκυψε από μια δήλωση του Botha: «Αυτή η εξέγερση [ενάντια στο σύστημα του απαρτχάιντ] θα αναδείξει το τέρας μέσα μας».

Η παραγωγή μουσικών άλμπουμ του Κούτι επιβραδύνθηκε τη δεκαετία του 1990 και τελικά, σταμάτησε να κυκλοφορεί άλμπουμ εντελώς. Στις 21 Ιανουαρίου 1993, [25] αυτός και τέσσερα μέλη της Africa 70 συνελήφθησαν και αργότερα κατηγορήθηκαν στις 25 Ιανουαρίου για τη δολοφονία ενός ηλεκτρολόγου. [26] Οι φήμες έκαναν επίσης εικασίες ότι έπασχε από μια ασθένεια για την οποία αρνιόταν τη θεραπεία. Ωστόσο, δεν είχε υπάρξει καμία επιβεβαιωμένη δήλωση από τον Κούτι σχετικά με αυτή την εικασία.

Στις 3 Αυγούστου 1997, ο αδελφός του Κούτι Olikoye Ransome-Kuti, ήδη εξέχων ακτιβιστής για το AIDS και πρώην υπουργός Υγείας, ανακοίνωσε ότι ο Κούτι πέθανε την προηγούμενη μέρα από επιπλοκές που σχετίζονται με το AIDS. Ο Κούτι ήταν αρνητής του AIDS [27] και η χήρα του υποστήριξε ότι δεν πέθανε από AIDS. [28] [29] Ο μικρότερος γιος του Σεούν ανέλαβε τα ηνία του πρώην συγκροτήματος του Κούτι Egypt 80. Ως τις 2020, το συγκρότημα είναι ακόμα ενεργό, κυκλοφορώντας μουσική με το ψευδώνυμο Seun Kuti & Egypt 80 . [30]

ΜΟΥΣΙΚΗ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το μουσικό στυλ του Κούτι ονομάζεται Αφρομπίτ. Είναι ένα στυλ που επινόησε ο ίδιος σε μεγάλο βαθμό και είναι μια σύνθετη συγχώνευση τζαζ, φανκ, highlife και παραδοσιακών νιγηριανών, αφρικανικών τραγουδιών και ρυθμών. Περιέχει στοιχεία ψυχεδελικής σόουλ και έχει ομοιότητες με το στυλ σύνθεσης του Τζέιμς Μπράουν. Το Αφρομπίτ δανείζεται επίσης σε μεγάλο βαθμό από το εγγενές (νιγηριανό' είδος "Tinker Pan". [31] Ο Τόνι Άλλεν (ο επί είκοσι χρόνια ντράμερ του Κούτι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία του Αφρομπίτ. Ο Κούτι είχε δηλώσει κάποτε ότι «δεν θα υπήρχε Αφρομπίτ χωρίς τον Τόνι Άλλεν». [32]

Το συγκρότημα του Κούτι είχε την ιδιαιτερότητα το ότι είχε δύο βαρύτονα σαξόφωνα, όταν τα περισσότερα γκρουπ χρησιμοποιούσαν μόνο ένα. Αυτή είναι μια κοινή τεχνική σε αφρικανικά και αφρικανικά μουσικά στυλ και μπορεί να παρατηρηθεί στο φανκ και το χιπ χοπ. Οι μπάντες του έπαιζαν μερικές φορές με δύο μπασίστες ταυτόχρονα παίζοντας αλληλοσυνδεόμενες μελωδίες και ρυθμούς. Υπήρχαν πάντα δύο ή περισσότεροι κιθαρίστες. Η συμβολή της ηλεκτρικής κιθάρας σε στιλ Δυτικής Αφρικής στα συγκροτήματα Αφρομπίτ είναι υψίστης σημασίας, και χρησιμοποιείται για να προσδώσει υποδομή, παίζοντας μια επαναλαμβανόμενη χορδή/μελωδικό μοτίβο.

Μερικά στοιχεία που υπάρχουν συχνά στη μουσική του Κούτι είναι ο διάλογος μεταξύ οργάνων/φωνών (call-and-response) μέσα στο ρεφρέν και οι γλαφυροί αλλά απλοί στίχοι. Τα τραγούδια του ήταν επίσης πολύ μεγάλα, διάρκειας τουλάχιστον 10-15 λεπτών, και πολλά έφταναν τα 20 ή 30 λεπτά, ενώ ορισμένα ακυκλοφόρητα κομμάτια θα διαρκούσαν έως και 45 λεπτά όταν εκτελούνταν ζωντανά. Η διάρκεια τους ήταν ένας από τους πολλούς λόγους που η μουσική του δεν απέκτησε μεγάλη δημοτικότητα εκτός Αφρικής. Οι δίσκοι του LP είχαν συχνά ένα κομμάτι 30 λεπτών ανά πλευρά. Τυπικά, κάθε κομμάτι ξεκινά με μία ορχιστρική εισαγωγή του τραγουδιού για περίπου 10-15 λεπτά πριν ο Κούτι αρχίσει να τραγουδά το "κύριο" μέρος του τραγουδιού, με τους στίχους και το τραγούδι του, για άλλα 10-15 λεπτά. Σε ορισμένες ηχογραφήσεις, τα τραγούδια του χωρίζονται σε δύο μέρη: Μέρος 1 ως ορχηστρικό και Μέρος 2 προσθήκη φωνητικών.

Τα τραγούδια του Κούτι τραγουδιούνται ως επί το πλείστον στα νιγηριανά pidgin αγγλικά, αν και ερμήνευσε επίσης μερικά τραγούδια στη γλώσσα των Γιορούμπα. Τα κύρια όργανα του ήταν το σαξόφωνο και τα πλήκτρα, αλλά έπαιζε επίσης τρομπέτα, ηλεκτρική κιθάρα και περιστασιακά σόλο ντραμς. Ο Κούτι αρνήθηκε να ερμηνεύσει ξανά τραγούδια αφού τα είχε ήδη ηχογραφήσει, κάτι που εμπόδισε τη δημοτικότητά του εκτός Αφρικής.

Ο Κούτι ήταν γνωστός για την παρουσία του στη σκηνή και οι συναυλίες του ήταν συχνά αλλοπρόσαλες και τρελές. Αναφερόταν στη σκηνική του παρουσία ως το «Υπόγειο πνευματικό παιχνίδι». Πολλοί περίμεναν ότι θα έκανε παραστάσεις όπως αυτές του δυτικού κόσμου, αλλά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 δεν τον ενδιέφερε να διασκεδάσει το κοινό. Η ευρωπαϊκή του ερμηνεία ήταν μια αναπαράσταση αυτού που ήταν σχετικό εκείνη την εποχή και των άλλων εμπνεύσεών του. [2] Προσπάθησε να κάνει μια ταινία αλλά έχασε όλα τα υλικά από τη φωτιά που έβαλε στο σπίτι του η στρατιωτική κυβέρνηση στην εξουσία. [33] Σκέφτηκε ότι η τέχνη, και συνεπώς και η δική του μουσική, θα έπρεπε να έχουν πολιτικό νόημα. [2]

Ο Κούτι ήταν μέρος ενός κινήματος αφροκεντρικής συνείδησης που θεμελιώθηκε και διαδόθηκε μέσω της μουσικής του. Σε μια συνέντευξη που περιλαμβάνεται στο Noise of the World του Hank Bordowitz, ο Κούτι δήλωσε:

Η μουσική υποτίθεται ότι όφειλε να έχει κάποια επίδραση. Αν παίζεις μουσική και οι άνθρωποι δεν αισθάνονται κάτι, δεν κάνεις τίποτα. Αυτό είναι το θέμα της αφρικανικής μουσικής. Ακούς κάτι, και σε κάνει να κινηθείς. Θέλω να κάνω τον κόσμο να χορεύει, αλλά και να σκέφτεται. Η μουσική θέλει να υπαγορεύσει μια καλύτερη ζωή, ενάντια σε μια κακή ζωή. Όταν ακούτε κάτι που απεικονίζει μια καλύτερη ζωή, και δεν έχετε μια καλύτερη ζωή, οφείλει να έχει επίδραση πάνω σας. [34]

Η μουσική και ο ακτιβισμός του Κούτι εμπνεύστηκαν από το περιβάλλον του. Σε πλάνα συνέντευξης που βρέθηκε στο Faces of Africa στο CGTN Africa, μίλησε για σύγκριση μεταξύ αγγλικών τραγουδιών αγάπης και της δικής του μουσικής:

Ναι, αν βρίσκεστε στην Αγγλία, η μουσική μπορεί να είναι ένα μέσο απόλαυσης. Μπορείτε να τραγουδήσετε για την αγάπη, μπορείτε να τραγουδήσετε για το μελλοντικό σας αίσθημα. Αλλά στο δικό μου περιβάλλον, η κοινωνία μου είναι υπανάπτυκτη λόγω ενός αφύσικου συστήματος στους ανθρώπους μας. Άρα δεν υπάρχει μουσική απόλαυση. Δεν υπάρχει τίποτα σαν την αγάπη. Υπάρχει κάτι σαν τον αγώνα για την ύπαρξη των ανθρώπων. [35]

Πολιτικές απόψεις και ακτιβισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ακτιβισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Κούτι ασχολήθηκε έντονα με τον πολιτικό ακτιβισμό στην Αφρική από τη δεκαετία του 1970 μέχρι τον θάνατό του. Επέκρινε τη διαφθορά νιγηριανών κυβερνητικών αξιωματούχων και την κακομεταχείριση Νιγηριανών πολιτών. Μίλησε για την αποικιοκρατία ως τη ρίζα των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών προβλημάτων που ταλαιπωρούσαν τον αφρικανικό λαό. Η διαφθορά ήταν ένα από τα χειρότερα πολιτικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Αφρική τη δεκαετία του 1970 και η Νιγηρία ήταν μεταξύ των πιο διεφθαρμένων χωρών. Η κυβέρνησή της Νιγηρίας νόθευε εκλογές και πραγματοποιούσε πραξικοπήματα που τελικά επιδείνωναν τη φτώχεια, την οικονομική ανισότητα, την ανεργία και την πολιτική αστάθεια, προωθώντας περαιτέρω τη διαφθορά και το έγκλημα. Τα τραγούδια διαμαρτυρίας του Κούτι κάλυψαν θέματα εμπνευσμένα από την επίδραση της διαφθοράς και της κοινωνικοοικονομικής ανισότητας στην Αφρική. Οι πολιτικές δηλώσεις του Κούτι είχαν απήχηση σε όλη την Αφρική. [33]

Οι ξεκάθαρη εναντίωση του Κούτι για το βίαιο και καταπιεστικό καθεστώς που έλεγχε τη Νιγηρία δεν ήρθε χωρίς συνέπειες. Συνελήφθη σε περισσότερες από 200 διαφορετικές περιπτώσεις και πέρασε χρόνο στη φυλακή, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης θητείας του των 20 μηνών μετά τη σύλληψή του το 1984. Εκτός από τη φυλάκιση, η διεφθαρμένη κυβέρνηση έστειλε στρατιώτες για να βιαιοπραγήσουν κατά του Κούτι, της οικογένειας και των φίλων του και να καταστρέψουν οπουδήποτε ζούσε και ό,τι όργανα ή ηχογραφήσεις είχε. [36] [37]

Τη δεκαετία του 1970, ο Κούτι άρχισε να γράφει και να δημοσιεύει εκ βαθέων πολιτικά άρθρα στον διαφημιστικό χώρο ημερήσιων και εβδομαδιαίων εφημερίδων όπως οι The Daily Times και The Punch, παρακάμπτοντας τη συντακτική λογοκρισία στα κατά κύριο λόγο κρατικά ελεγχόμενα ΜΜΕ της Νιγηρίας. Αυτά τα γραπτά, που δημοσιεύτηκαν στη δεκαετία του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, με τον τίτλο "Chief Priest Say", ήταν προεκτάσεις των διάσημων Yabi Sessions του Κούτι — τελετουργίες στις οποίες οι ήχοι και οι λέξεις εναγάγουν τη συνείδηση με τον ίδιο στο ρόλο του αρχιερέα, και που διεξάγονταν στο νυχτερινό κλαμπ του στο Λάγος. Οργανωμένο γύρω από μια μαχητική αφροκεντρική απόδοση της ιστορίας και της έννοιας της μαύρης ομορφιάς, το «Chief Priest Say» επικεντρώθηκε στον ρόλο της πολιτιστικής ηγεμονίας στη συνεχιζόμενη υποταγή των Αφρικανών. Ο Κούτι αναφέρθηκε σε πολλά θέματα, από σφοδρές καταγγελίες για την εγκληματική συμπεριφορά της νιγηριανής κυβέρνησης, τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του Ισλάμ και του Χριστιανισμού και τις κακές πολυεθνικές εταιρείες. στην αποδόμηση της δυτικής ιατρικής, στους μαύρους μουσουλμάνους, στο σεξ, στη ρύπανση και στη φτώχεια. Η δημοσίευση των "Chief Priest Say" τελικά ακυρώθηκαν από τους The Daily Times και The Punch. Πολλοί υπέθεσαν ότι οι συντάκτες της εφημερίδας πιέστηκαν να σταματήσουν τη δημοσίευση, υποκύπτοντας σε απειλές ακόμα και για βία. 

Πολιτικές απόψεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Φανταστείτε τον Τσε Γκεβάρα και τον Μπομπ Μάρλεϋ ως ένα άτομο και τότε μπορείτε να αποκτήσετε μια ιδέα για τον Νιγηριανό μουσικό και ακτιβιστή Φέλα Κούτι.


Άρθρο στην εφημερίδα Χέραλντ Σαν, Φεβρουάριος 2011

Οι στίχοι του Κούτι εξέφραζαν τις εσωτερικές του σκέψεις. Η άνοδος της δημοτικότητάς του κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 σηματοδότησε μια αλλαγή στη σχέση μεταξύ της μουσικής ως μορφής τέχνης και του κοινωνικοπολιτικού δημόσιου διαλόγου στη Νιγηρία. [38] Το 1984 άσκησε κριτική και προσέβαλε τον αυταρχικό τότε πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Νιγηρίας, Muhammadu Buhari. [39] Το "Beast of No Nation", ένα από τα πιο δημοφιλή τραγούδια του, αναφέρεται στον Buhari ως "ζώο στο σώμα ενός τρελού". στα νιγηριανά Pidgin: "No be out out Buhari dey ee / na craze man be dat / animal in craze man skini." Ο Κούτι πίστευε πολύ στην Αφρική και πάντα κήρυττε την ειρήνη μεταξύ των λαών της. Σκέφτηκε ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να αντισταθούν τον ευρωπαϊκό πολιτιστικό ιμπεριαλισμό ήταν να υποστηρίξουν τις παραδοσιακές θρησκείες και τον τρόπο ζωής στην ήπειρό τους. [2] Το αμερικανικό κίνημα της Μαύρης Δύναμης επηρέασε επίσης τις πολιτικές απόψεις του Κούτι. Ο Κούτι ήταν οπαδός του Παναφρικανισμού και του σοσιαλισμού και καλούσε για μια ενωμένη, δημοκρατική αφρικανική δημοκρατία. [40] [41] Οι Αφρικανοί ηγέτες που υποστήριξε κατά τη διάρκεια της ζωής του ήταν οι Κβάμε Νκρούμαχ και Τομά Σανκαρά. [19] Ο Κούτι ήταν γνήσιος υποστηρικτής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολλά από τα τραγούδια του είναι ευθείς επιθέσεις κατά των δικτατοριών, ειδικά των μιλιταριστικών κυβερνήσεων της Νιγηρίας στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Επίσης επέκρινε τους ομοεθνείς Αφρικανούς (ειδικά την ανώτερη τάξη) για τις συμπεριφορές που θεωρούσε ότι αποτελούσαν προδοσία της παραδοσιακής αφρικανικής κουλτούρας.

Το 1978 ο Κούτι έγινε πολύγαμος όταν παντρεύτηκε ταυτόχρονα 27 γυναίκες. [42] [43] Ο γάμος προσέλκυσε μεγάλη δημοσιότητα και εξυπηρέτησε πολλούς σκοπούς: η ημέρα του γάμου ήταν στην επέτειο ενός έτους από την επίθεση της νιγηριανής κυβέρνησης στη Δημοκρατία της Καλακούτα το 1977, [44] και επίσης επισημοποίησε τις σχέσεις του Κούτι με τις γυναίκες που ήδη ζούσαν μαζί του. Η επισημοποίηση των σχέσεων τους εμπόδισε τη νιγηριανή κυβέρνηση να κάνει επιδρομή στο συγκρότημα του Κούτι χρησιμοποιώντας το πρόσχημα ότι ο Κούτι είχε απαγάγει τις γυναίκες. [44] Ο Κούτι περιέγραψε επίσης την πολυγαμία ως λογική και βολική: «Ο άντρας πηγαίνει με πολλές γυναίκες έτσι και αλλιώς. Όπως στην Ευρώπη, ένας παντρεμένος άντρας βγαίνει έξω και ξενοκοιμάται, όταν η γυναίκα πάει για ύπνο. Είναι καλύτερα να φέρνει τις γυναίκες στο σπίτι, φίλε, να ζήσουν μαζί του και να σταματήσει να τρέχει στους δρόμους!» [45] Κάποιοι χαρακτηρίζουν τις απόψεις του ως μισογυνικές και συνήθως αναφέρουν τραγούδια του όπως το "Mattress" ως περαιτέρω απόδειξη. [46] [47] Σε ένα πιο αμφιλεγόμενο παράδειγμα, χλευάζει τη προσπάθεια των Αφρικανών γυναικών να υιοθετήσουν τα ευρωπαϊκά πρότυπα ομορφιάς, ενώ εκθειάζει τις αξίες της των απλών γυναικών που δουλεύουν στις υπαίθριες αγορές στο "Lady". [47] Ωστόσο, ο Κούτι επέκρινε επίσης αυτό που θεωρούσε παρεκκλίνουσες εκδηλώσεις αφρικανικής αρρενωπότητας. Στα τραγούδια του "JJD (Johnny Just Drop)" και "Gentleman", ο Κούτι χλευάζει την πολιτιστικά και πολιτικά ανάρμοστη υιοθέτηση ευρωπαϊκών προτύπων από τους Αφρικανούς άνδρες και για τον εαυτό του δηλώνει ως πρότυπο Αφρικάνου άνδρα "African Man: Original". [44]

Ο Κούτι ήταν επίσης απερίφραστος επικριτής των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε μια συνάντηση κατά τη διάρκεια της περιοδείας του στο Άμστερνταμ το 1981, "σχολίασε για τον ψυχολογικό πόλεμο που διεξήγαγαν αμερικανικές οργανώσεις όπως η ITT και η CIA εναντίον των αναπτυσσόμενων εθνών όσον αφορά τη γλώσσα". Επειδή όροι όπως Τρίτος Κόσμος, μη ανεπτυγμένες ή —ακόμα χειρότερα— αδέσμευτες χώρες υποδηλώνουν κατωτερότητα, ο Κούτι θεωρούσε ότι δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται. [42]

Κληρονομιά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Κούτι μνημονεύεται ως ένα ίνδαλμα με επιρροή που εξέφρασε τις απόψεις του για θέματα που επηρέασαν το νιγηριανό έθνος μέσω της μουσικής του. Από το 1998, το φεστιβάλ Felabration, μια ιδέα που επινόησε η κόρη του Yeni Kuti [48] πραγματοποιείται κάθε χρόνο στο New Afrika Shrine για να γιορτάσει τη ζωή αυτού του θρύλου της μουσικής και τα γενέθλιά του. Από τον θάνατο του Κούτι το 1997, υπήρξε μια αναβίωση της επιρροής του στη μουσική και τη λαϊκή κουλτούρα, με αποκορύφωμα επανεκδόσεις του καταλόγου του από τη δισκογραφική εταιρία UMG, βιογραφικές μουσικοθεατρικές παραστάσεις στο Μπρόντγουεϊ, και νέα συγκροτήματα, όπως οι Antibalas, που συστήνουν τη μουσική Αφρομμπίτ σε μια νέα γενιά ακροατών.

Το 1999, η Universal Music France, υπό τον Francis Kertekian, έκανε remaster τα 45 άλμπουμ του Κούτι που είχε στην κατοχή της και τα κυκλοφόρησε σε 26 compact δίσκους. Αυτοί οι τίτλοι αδειοδοτήθηκαν παγκοσμίως, εκτός από τη Νιγηρία και την Ιαπωνία, όπου άλλες εταιρείες κατείχαν τη μουσική του Κούτι. Το 2005, οι αμερικανικές θυγατρικές της UMG παραχώρησαν τον μουσικό κατάλογο τους στο είδος της world music στη δισκογραφική εταιρεία Wrasse Records που εδρεύει στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία εξέδωσε επανεκδόσεις των ίδιων 26 δίσκων για διανομή στις Ηνωμένες Πολιτείες (όπου αντικατέστησαν τους τίτλους από την MCA) και το Ηνωμένο Βασίλειο. Το 2009, η Universal σύναψε μια νέα συμφωνία για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, με την Knitting Factory Records και την PIAS αντίστοιχα, η οποία περιελάμβανε την κυκλοφορία της ηχογράφησης του μιούζικαλ Φέλα! Το 2013, η FKO Ltd., η εταιρία που κατείχε τα δικαιώματα για όλες τις συνθέσεις του Κούτι, εξαγοράστηκε από την BMG Rights Management.

Το 2003, η έκθεση Black President έκανε το ντεμπούτο της στο Νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Νέας Υόρκης και περιλάμβανε συναυλίες, συμπόσια, ταινίες και έργα 39 διεθνών καλλιτεχνών. [49] [42] [50]

Ο Αμερικανός τραγουδιστής Bilal ηχογράφησε μια διασκευή της σύνθεσης του Κούτι "Sorrow Tears and Blood " για το δεύτερο άλμπουμ του, Love for Sale, με συμμετοχή του ράπερ Common. Ο Μπιλάλ δήλωσε ότι το πάντρεμα της τζαζ και έθνικ μουσικών από τον Κούτι ως επιρροή στη μουσική του. [51]

Η ταινία του 2007 The Visitor, σε σκηνοθεσία Thomas McCarthy, απεικόνιζε έναν απογοητευμένο από τη ζωή καθηγητή πανεπιστημίου (Richard Jenkins) που ήθελε να μάθει να παίζει το κρουστό όργανο djembe; τον βοηθά ένας νεαρός Σύριος ( Haaz Sleiman ) που λέει στον καθηγητή ότι δεν θα καταλάβει ποτέ αληθινά την αφρικανική μουσική αν δεν ακούσει Κούτι. Η ταινία περιλαμβάνει κλιπ από τα "Open and Close" του Κούτι και "Je'nwi Temi (Don't Gag Me)".

Το 2008, μια θεατρική παραγωγή εκτός Μπρόντγουεϊ για τη ζωή του Κούτι, με τίτλο Fela! και εμπνευσμένη από τη βιογραφία του 1982 Fela, Fela! This Bitch of a Life by Carlos Moore, [52] [53] ξεκίνησε με μία σύμπραξη μεταξύ του συγκροτήματος Afrobeat Antibalas και του βραβευμένου Tony Bill T. Jones. Η παραγωγή σημείωσε τεράστια επιτυχία, με όλα τα εισιτήρια να εξαντλούνται για τις όλες τις προγραμματισμένες παραστάσεις και κερδίζοντας την εκτίμηση των κριτικών. Στις 22 Νοεμβρίου 2009, η παράσταση Fela! ξεκίνησε μια σειρά παραστάσεων στο Μπρόντγουεϊ στο Θέατρο Eugene O'Neill. Ο Τζιμ Λιούις βοήθησε στη συγγραφή του σεναρίου (μαζί με τον Τζόουνς) και έλαβε τη συμμετοχή του Τζέι-Ζ και του Γουίλ Σμιθ ως παραγωγών, μεταξύ άλλων. Στις 4 Μαΐου 2010,το Fela! προτάθηκε για 11 Βραβεία Tony, συμπεριλαμβανομένων Καλύτερου Μιούζικαλ, Καλύτερου Βιβλίου Μιούζικαλ, Καλύτερης Σκηνοθεσίας Μιούζικαλ για τον Μπιλ Τ. Τζόουνς, καλύτερου πρωταγωνιστικού ρόλου σε μιούζικαλ για τη Sahr Ngaujah και καλύτερης ηθοποιού σε μιούζικαλ για τη Λίλιας Γουάιτ. [54] Το 2011 η λονδρέζικη παραγωγή του Fela! (που ανέβηκε στο Βασιλικό Εθνικό Θέατρο) μαγνητοσκοπίστηκε. [42] Στις 11 Ιουνίου 2012 ανακοινώθηκε ότι το Fela! θα επέστρεφε στο Μπρόντγουεϊ για 32 παραστάσεις.

Στις 18 Αυγούστου 2009, ο DJ J.Period κυκλοφόρησε μία δωρεάν μίξη μουσικών κομματιών στου Κούτι, με τίτλο The Messengers. Είναι μια συνεργασία με τον γεννημένο στη Σομαλία καλλιτέχνη hip-hop K'naan που αποτίει φόρο τιμής στους Κούτι, Μπομπ Μάρλεϊ και Μπομπ Ντίλαν.

Δύο μήνες αργότερα, η εταιρία Knitting Factory Records άρχισε να επανακυκλοφορεί τους 45 δίσκους τα δικαιώματα των οποίων ελέγχονται από την UMG, ξεκινώντας με μια ακόμη επανέκδοση στις ΗΠΑ της συλλογής The Best of the Black President, η οποία ολοκληρώθηκε και κυκλοφόρησε το 2013. [55]

Ο τίτλος Fela Son of Kuti: The Fall of Kalakuta είναι ένα θεατρικό έργο που γράφτηκε από τον Onyekaba Cornel Best το 2010. Είχε θριαμβευτική αναγνώριση όταν προβλήθηκε στο φεστιβάλ Felabration εκείνης της χρονιάς και παίχτηκε το 2014 στο Εθνικό Θέατρο και στο Πάρκο Ελευθερίας στο Λάγος. Το έργο πραγματεύεται γεγονότα που διαδραματίζονται σε ένα κρησφύγετο, μια μέρα μετά την έφοδο του στρατού και την πτώση της Καλακούτα.

Το μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ Finding Fela, σε σκηνοθεσία Alex Gibney, έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Sundance 2014.

Άγαλμα Φέλα Κούτι στο Ikeja, Λάγος

Μια βιογραφική ταινία της Focus Features, σε σκηνοθεσία Στηβ ΜακΚουήν και σενάριο Biyi Bandele, φημολογήθηκε ότι ήταν σε παραγωγή το 2010, με τον Τσιούετελ Έτζιοφορ στον πρωταγωνιστικό ρόλο. [56] Ωστόσο, το 2014, η παραγωγή δεν ήταν στον έλεγχο της εταιρίας παραγωγής Focus Features και ενώ διατήρησε τον ρόλο του ως κύριος σεναριογράφος, ο ΜακΚουήν αντικαταστάθηκε από τον Andrew Dosunmu στη θέση σκηνοθέτη. Ο ΜακΚουήν είπε στο Hollywood Reporter ότι η ταινία ήταν «νεκρή». [57]

Το ντοκιμαντέρ του 2019 Ο Φίλος μου ο Φέλα ( Meu amigo Fela ), του Joel Zito Araújo, εξερευνά την πολυπλοκότητα της ζωής του Κούτι «μέσα από τα μάτια και τις συνομιλίες» του βιογράφου του Carlos Moore. [58]

Η μουσική σύμπραξη τζαζ/αφρομπίτ στο άλμπουμ Rejoice των Tony Allen και Hugh Masekela, που κυκλοφόρησε το 2020, περιλαμβάνει το κομμάτι "Never (Lagos Never Gonna Be the Same)", ένα αφιέρωμα στον Κούτι, μέσω του οποίου ο Άλλεν και ο Μασεκέλα συναντήθηκαν για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1970. [59] [60]

Το τραγούδι του Κούτι "Zombie" εμφανίστηκε στο βιντεοπαιχνίδι Grand Theft Auto: IV και προτάθηκε μεταθανάτια στο Rock & Roll Hall of Fame το 2021. [61]

Το 2021, το συνδρομητικό κανάλι HULU κυκλοφόρησε ένα ντοκιμαντέρ έξι επεισοδίων με τίτλο "McCartney 3, 2, 1", στο οποίο ο Πωλ ΜακΚάρτνεϋ φέρεται να διηγείται για μια επίσκεψη όπου είδε τον Φέλα Κούτι στο African Shrine, το κλαμπ του Κούτι έξω από το Λάγος, στις αρχές της δεκαετίας του 1970. : «Η μουσική ήταν τόσο απίστευτη που έκλαψα. Η εμπειρία ήταν μια από τις μεγαλύτερες μουσικές στιγμές της ζωής μου.» [62]

Την 1η Νοεμβρίου 2021, έγιναν τα αποκαλυπτήρια μιας επίσημης πλακέτας από το Nubian Jak Community Trust στο 12 Stanlake Road, Shepherd's Bush, όπου έζησε για πρώτη φορά ο Κούτι όταν ήρθε στο Λονδίνο το 1958 και σπούδαζε μουσική στο Trinity College. [63] [64] Η εκδήλωση περιελάμβανε αφιερώσεις από την κόρη του Κούτι, Shalewa Ransome-Kuti, την εκπομπή Resonance FM Debbie Golt, τον πρώην μάνατζερ του Κούτι Rikki Stein, τον καλλιτέχνη του εξωφύλλου Lemi Ghariokwu και άλλους. [65] [66] [67]

Δισκογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Φιλμογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • My Friend Fela, 2019, Joel Zito Araújo (Casa de Criação Cinema)
  • Finding Fela, 2014, Alex Gibney και Jack Gulick (Jigsaw Productions)
  • Femi Kuti — Live at the Shrine, 2005, ηχογραφήθηκε ζωντανά στο Λάγος της Νιγηρίας (Palm Pictures)
  • Fela Live! Fela Anikulapo-Kuti και το Egypt '80 Band, 1984, ηχογραφήθηκε ζωντανά στο Glastonbury, Αγγλία (Yazoo)
  • Fela Kuti: Teacher Don't Teach Me Nonsense & Berliner Jazztage '78 (Double Feature), 1984 ( Lorber Films )
  • Fela in Concert, 1981 (ΠΡΟΒΟΛΗ)
  • Music Is the Weapon, 1982, Stéphane Tchalgadjieff και Jean-Jacques Flori (Universal Music)

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Albert Oikelome. «Stylistic Analysis of Afrobeat Music of Fela Anikulapo Kuti» (PDF). Analysisworldmusic.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 7 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2013. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Grass, Randall F. (1 January 1986). «Fela Anikulapo-Kuti: The Art of an Afrobeat Rebel». The Drama Review: TDR 30 (1): 131–148. doi:10.2307/1145717. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Φέλα Κούτι στο Allmusic
  4. ↑ Ogunnaike, Lola (17 July 2003). «Celebrating the Life and Impact of the Nigerian Music Legend Fela». The New York Times. https://www.nytimes.com/2003/07/17/arts/celebrating-the-life-and-impact-of-the-nigerian-music-legend-fela.html?pagewanted=1. Ανακτήθηκε στις 18 November 2010. 
  5. ↑ Hamilton, Janice. Nigeria in Pictures, p. 70.
  6. ↑ «Abeokuta». Abeokuta. Encyclopædia Britannica Inc.. https://archive.org/details/newencyclopaedia2009ency/page/27. 
  7. ↑ «Origin of NUT». nut-nigeria.org. Nigeria Union of Teachers. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2020. 
  8. ↑ Spencer, Neil (2010-10-30). «Fela Kuti remembered: 'He was a tornado of a man, but he loved humanity'» (στα αγγλικά). The Guardian. ISSN 0261-3077. https://www.theguardian.com/music/2010/oct/31/fela-kuti-musical-neil-spencer. Ανακτήθηκε στις 1 October 2016. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Olatunji, Michael (2007). «Yabis: A Phenomenon in the Contemporary Nigerian Music». The Journal of Pan African Studies 1: 26–46. http://www.jpanafrican.com/docs/vol1no9/Yabis.pdf. 
  10. ↑ «VANGUARD». allafrica. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2020. 
  11. ↑ Arogundade, Funsho (12 Οκτωβρίου 2015). «Sandra Iszadore, Fashola, Ajibade, others speak at Felabration». PM News. Nigeria. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2021. 
  12. ↑ Tewksbury, Drew (December 13, 2011). «Fela Kuti's Lover and Mentor Sandra Smith Talks About Afrobeat's L.A. Origins, as Fela! Musical Arrives at the Ahmanson». L.A. Weekly. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-08-15. https://web.archive.org/web/20180815164636/https://www.laweekly.com/arts/fela-kutis-lover-and-mentor-sandra-smith-talks-about-afrobeats-la-origins-as-fela-musical-arrives-at-the-ahmanson-2370345. Ανακτήθηκε στις April 3, 2016. 
  13. ↑ Olaniyan, Tejumola. (2004). Arrest the music! : Fela and his rebel art and politics. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 0-253-11034-3. 
  14. ↑ «Meaning of Anikulapo in». Nigerian.name. 11 Ιανουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2011. 
  15. ↑ Bobby Gass credits, AllMusic
  16. ↑ Matthew McKinnon (12 August 2005). «Rebel Yells: A protest music mixtape». Canadian Broadcasting Corporation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-07-03. https://web.archive.org/web/20150703033106/http://www.cbc.ca/arts/photoessay/protest/index14.html. Ανακτήθηκε στις 22 November 2009. 
  17. ↑ See: Washington, Teresa N. (2014). The Architects of Existence: Aje in Yoruba Cosmology, Ontology, and Orature. Oya's Tornado. σελίδες 218–219. ISBN 978-0991073016. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Culshaw, Peter (15 August 2004). «The big Fela». The Guardian (London). http://music.guardian.co.uk/world/story/0,,1927705,00.html. Ανακτήθηκε στις 2 May 2010. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Collins, John (5 Ιουνίου 2015). Fela: Kalakuta Notes. Wesleyan University Press. ISBN 9780819575401. 
  20. ↑ Fela Kuti: Music is the Weapon. Directors Jean-Jacques Flori and Stephane Tchalgadjieff. 1982. Universal Import. March 2004.
  21. ↑ Archived at Ghostarchive and the «Fela Kuti & Egypt 80 Arsenal TV3 Catalonian TV 1987-08-04». YouTube. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαρτίου 2014. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2020. CS1 maint: Unfit url (link) : «Fela Kuti & Egypt 80 Arsenal TV3 Catalonian TV 1987-08-04». YouTube. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2020. 
  22. ↑ «Fela Kuti: Chronicle of A Life Foretold». The Wire (169). September 2011. http://www.thewire.co.uk/in-writing/essays/fela-kuti_chronicle-ofa-life-foretold. Ανακτήθηκε στις 2015-06-13. 
  23. ↑ Adenekan, Shola (15 February 2006). «Obituary: Dr Beko Ransome-Kuti». The Guardian (London). https://www.theguardian.com/news/2006/feb/15/guardianobituaries.mainsection. 
  24. ↑ «Success stories». Amnesty International. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2012. 
  25. ↑ Akinyemi, Oluwamayowa. «NOSTALGIA: 28 Years Ago Today, Fela Kuti Was Arrested On Suspicion Of Murder - A New Touch of Africa» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2021. 
  26. ↑ «NIGERIAN MUSICIAN FELA CHARGED WITH MURDER» (στα αγγλικά). The Washington Post. 1993-01-25. ISSN 0190-8286. https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/1993/01/26/nigerian-musician-fela-charged-with-murder/53f09d58-3ad4-47c3-b6e6-8b2fd2b21643/. Ανακτήθηκε στις 2021-01-24. 
  27. ↑ Schoofs, Mark (3 Νοεμβρίου 1999). «Part 2: A Tale of Two Brothers». The Village Voice. 
  28. ↑ «Fela Did Not Die of AIDS, Widow Insists». Daily Times Nigeria. 29 Μαρτίου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2021. 
  29. ↑ See: Washington, Teresa N. (2014). The Architects of Existence: Aje in Yoruba Cosmology, Ontology, and Orature. Oya's Tornado. σελίδες 285n105. ISBN 978-0991073016. 
  30. ↑ «Seun Kuti & Egypt 80 | Biography & History». AllMusic (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 2020. 
  31. ↑ As Iwedi Ojinmah points out in his article "Baba is Dead – Long Live Baba,"
  32. ↑ Williamson, Nigel (1 Μαΐου 2020). «Giants of Afrobeat: an interview with Tony Allen and Orlando Julius». Songlines (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2021. 
  33. ↑ 33,0 33,1 Darnton, John (1977-07-24). «NIGERIA'S DISSIDENT SUPERSTAR» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1977/07/24/archives/nigerias-dissident-superstar-fela.html. Ανακτήθηκε στις 2021-04-29. 
  34. ↑ Bordowitz, Hank (2004). Noise of the World: Non-Western Musicians In Their Own Words. Canada: Soft Skull Press. σελ. 170. 
  35. ↑ CGTN Africa (20 Νοεμβρίου 2016). Faces of Africa - Fela Kuti: The Father of Afrobeat, Part 1 (documentary series). CGTN Africa. 
  36. ↑ Editor (3 Αυγούστου 2017). «20 years after Fela's death, his music, lifestyle and influence lives on » YNaija». YNaija (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2021. 
  37. ↑ Darnton, John (1977-07-24). «NIGERIA'S DISSIDENT SUPERSTAR (Published 1977)» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1977/07/24/archives/nigerias-dissident-superstar-fela.html. Ανακτήθηκε στις 2021-01-20. 
  38. ↑ Shonekan, Stephanie (1 January 2009). «Fela's Foundation: Examining the Revolutionary Songs of Funmilayo Ransome-Kuti and the Abeokuta Market Women's Movement in 1940s Western Nigeria». Black Music Research Journal 29 (1): 127–144. 
  39. ↑ Denselow, Robin (1 April 2015). «Nigeria's new president Muhammadu Buhari – the man who jailed Fela Kuti» (στα αγγλικά). The Guardian. ISSN 0261-3077. https://www.theguardian.com/music/2015/apr/01/nigerias-new-president-muhammadu-buhari-is-the-man-who-put-fela-kuti-in-jail. Ανακτήθηκε στις 4 October 2016. 
  40. ↑ Stewart, Alexander (5 December 2013). «Make It Funky: Fela Kuti, James Brown and the Invention of Afrobeat». American Studies 52 (4): 99–118. doi:10.1353/ams.2013.0124. ISSN 2153-6856. http://journals.ku.edu/amerstud/article/view/4463. [νεκρός σύνδεσμος]
  41. ↑ Hadj-Moussa, R.· Nijhawan, M. (9 Ιουλίου 2014). Suffering, Art, and Aesthetics. Springer. ISBN 9781137426086. 
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 Collins, John (5 Ιουνίου 2015). Fela: Kalakuta Notes. Wesleyan University Press. ISBN 9780819575401. 
  43. ↑ Moore, Carlos· Gil, Gilberto (1982). Fela: This Bitch of a Life. Chicago Review Press. ISBN 9781556528354. 
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Washington, Teresa N. (2014). The Architects of Existence: Aje in Yoruba Cosmology, Ontology, and Orature. Oya's Tornado. σελ. 218. ISBN 978-0991073016. 
  45. ↑ «Fela Kuti». Jaybabcock.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαΐου 2008. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2011. 
  46. ↑ Stanovsky, Derek (1998). «Fela and His Wives: The Import of a Postcolonial Masculinity». Jouvert. english.chass.ncsu.edu. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2010. 
  47. ↑ 47,0 47,1 Olaniyan, Tejumola (1 May 2001). «The Cosmopolitan Nativist: Fela Anikulapo-Kuti and the Antinomies of Postcolonial Modernity». Research in African Literatures 32 (2): 76–89. doi:10.2979/RAL.2001.32.2.76. ISSN 1527-2044. https://muse.jhu.edu/article/29585. 
  48. ↑ «Felabration 2019: How We Came About the Theme, 'From Lagos, With Love!' – Yeni Kuti». The News. 22 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 2021. 
  49. ↑ "Black President: the Art and Legacy of Fela Anikulapo-Kuti", New Museum Digital Archive.
  50. ↑ Koirala, Snigdha. «—Black President: The Art and Legacy of Fela Anikulapo Kuti, New Museum of Contemporary Art». BOMB Magazine. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2016. [νεκρός σύνδεσμος]
  51. ↑ Bilal. Συνέντευξη με Alex Nagshineh. Bilal Interview – Bonafide Exclusive. May 9, 2011.
  52. ↑ Bossler, Gregory (13 Ιουλίου 2012). «Fela!: Review Roundup». Gregorybossler.com. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2013. 
  53. ↑ Reedy, R. Scott (3 Μαΐου 2012). «Theatergoers can't stay in their seats during 'Fela!'». Marshfield Mariner. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2013. 
  54. ↑ «Tony Award Nominations, 2010». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαΐου 2010. 
  55. ↑ Chick, Stevie (4 Μαρτίου 2013). «BBC - Music - Review of Fela Kuti - The Best of the Black President 2». BBC (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2021. 
  56. ↑ Mike Fleming Jr (4 Μαΐου 2010). «As 'Fela!' Lands 11 Tony Noms, Pic On The Musician/Activist Signs Chiwetel Ejiofor». Deadline.com. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  57. ↑ Ginsberg, Merle· Baum, Gary (9 Ιανουαρίου 2014). «Fela Kuti Biopic Soldiers On, Without Steve McQueen or Focus Features». The Hollywood Reporter (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2021. 
  58. ↑ "My Friend Fela", IFFR.
  59. ↑ Denselow, Robin (19 Μαρτίου 2020). «Tony Allen: Afrobeat's master on Hugh Masekela, Damon Albarn and friction with Fela Kuti». 
  60. ↑ Music News. «Tony Allen & Hugh Masekela Pay Tribute to Fela In 'Never (Lagos Never Gonna Be The Same)'». OkayAfrica. Ανακτήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 2021. 
  61. ↑ «Jay-Z, Mary J. Blige, Tina Turner Among 16 Nominees For Rock & Roll Hall Of Fame». NPR.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2021. 
  62. ↑ Ruggieri, Melissa. "Paul recalls The Beatles' 'laboratory'", USA Today, Monday, 19 July 2021, p. 7B.
  63. ↑ «Afrobeat legend Fela Kuti honoured with blue plaque in Shepherds Bush». H&F (Hammersmith & Fulham). 3 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2021. 
  64. ↑ «Fela Kuti honoured with Blue Plaque at former London home». The Voice. 4 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2021. 
  65. ↑ Smith, Eugene (3 Νοεμβρίου 2021). «Another Fela Kuti Plaque unveiled in London». African Voice. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2021. 
  66. ↑ News Team (4 Νοεμβρίου 2021). «New Blue Plaque Honours Local Afrobeat Legend». The Chiswick Herald. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2021. 
  67. ↑ Nkrumah, Afrikatu Kofi (1 Νοεμβρίου 2021). «Fela Kuti, godfather of Afrobeat, honoured with a blue heritage plaque in London, England». GhanaWeb. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2021. 

Περαιτέρω ανάγνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Alimi, Shima και Iroju Opeyemi Anthony (2013), "No Agreement Today, No Agreement Tomorrow: Fela Anikulapo-Kuti And Human Rights Activism In Nigeria", Journal of Pan African Studies.
  • Bordowitz, Hank (2004). Noise of the World:Non-Western Musicians In Their Own Words. Soft Skull Press. Canada. 
  • Chude, Olisaemeka (11 Νοεμβρίου 2015), "Ας συνεχίσουμε να γιορτάζουμε" Αρχειοθετήθηκε 2021-12-31 στο Wayback Machine., περιοδικό Ayiba
  • Idowu, Mabinuori Kayode (2002). Fela, le Combattant. Le Castor Astral. France. 
  • Moore, Carlos (1982). Fela, Fela! This Bitch of a Life. Allison & Busby. UK.  (Εξουσιοδοτημένο βιογραφικό). Νέα έκδοση Chicago Review Press, 2009 (με εισαγωγή από τη Margaret Busby και τον πρόλογο του Gilberto Gil ). Νιγηριανή έκδοση Cassava Republic Press (με Πρόλογο της Lindsay Barrett ).
  • Ogunyemi, Christopher Babatunde (2020), "Fela Kuti's Black Consciousness: African Cosmology and the Reconfiguration of Blackness in 'Colonial Mentality'", African Identities, ISSN 1472-5851.
  • Olorunyomi, Sola (2002). Afrobeat: Fela and the Imagined Continent. Africa World Press. USA. 
  • Olaniyan, Tejumola (2004). Arrest the Music! Fela and his Rebel Art and Politics. Indiana University Press. USA. 
  • Schoonmaker, Trevor (ed) (2003). Fela: From West Africa to West Broadway. Palgrave Macmillan. USA. CS1 maint: Extra text: authors list (link)
  • Schoonmaker, Trevor (ed) (2003). Black President: The Art & Legacy of Fela Anikulapo Kuti. New Museum of Contemporary Art, New York. ISBN 0-915557-87-8. CS1 maint: Extra text: authors list (link) 0-915557-87-8
  • Sithole, Tendayi (2012), "Fela Kuti and the Oppositional Lyrical Power", Journal of Music Research in Africa, USA.
  • Στιούαρτ, Άλεξ. "Make It Funky: Fela Kuti, James Brown And The Invention Of Afrobeat." American Studies 4 (2013): 99. Έργο MUSE. Ιστός. 22 Οκτωβρίου 2015.
  • Veal, Michael E. (1997). Fela: The Life of an African Musical Icon. Temple University Press. USA. 
  • Wilmer, Val (Σεπτέμβριος 2011), «Fela Kuti στο Λονδίνο», στο The Wire, No. 331.


Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Φέλα_Κούτι&oldid=10519405"