Ιδομενέας (Μότσαρτ)

Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης

Τίτλος	Idomeneo, re di Creta ossia Ilia e Idamante
Γλώσσα	Ιταλικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1780
Ημερομηνία δημοσίευσης	18ος αιώνας
Μορφή	όπερα
Χαρακτήρες	High priest of Neptune, The voice of the Oracle of Neptune, Two Cretan women, Two Trojans, Ilia, Arbace (Arbaces), Idomeneo (Idomeneus), Elettra (Electra) και Idamante (Idamantes)
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Το έργο Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης ή Ίλια και Ιδαμάντης (ιταλικά: Idomeneo, re di Creta ossia Ilia e Idamante) είναι η πρώτη σοβαρή όπερα του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ σε λιμπρέτο του Τζαμπαττίστα Βαρέσκο. Η όπερα είχε ανατεθεί στον Μότσαρτ και στον Βαρέσκο από τον Κάρολο Θεόδωρο, ο οποίος πιθανών να επέλεξε το θέμα αν και ίσως ήταν ο Μότσαρτ. Το έργο έκανε πρεμιέρα στις 29 Ιανουαρίου 1781 στο Cuvilliés Theatre στο Μόναχο.

Ιστορικό σύνθεσης

Η όπερα αυτή γράφτηκε από τον Μότσαρτ στο Ζάλτσμπουργκ το 1780-1781, λίγο πριν ο συνθέτης αναχωρήσει για τη δεκαετή και εξαιρετικά γόνιμη παραμονή του στη Βιέννη. Διά χειρός Μότσαρτ πάντως υπήρξε η τελευταία του είδους της καθώς ο συνθέτης στη συνέχεια στράφηκε σε πιο ελεύθερες δομές στη σύνθεση όπερας. Το λιμπρέτο αντλεί ξεκάθαρα έμπνευση από τον Πιέτρο Μεταστάζιο στη συνολική του διάταξη, την ανάπτυξη χαρακτήρων και στη ποιητική γλώσσα. Ακόμα και το στυλ των χορωδιακών, των εμβατηρίων και των μπαλέτων φαίνεται γαλλικό και η σκηνή του ναυαγίου στο τέλος της πράξης 1 δεν διαφέρει πολύ από μια δραματική σκηνή στην όπερα Ιφιγένεια εν Ταύροις του Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ.

Μπορεί η όπερα να περιείχε γαλλικό στυλ, όμως χάρις τον Μότσαρτ επέστρεψε στις ιταλικές ρίζες της, ερμηνεύοντας οι τραγουδιστές στο κλασικό ιταλικό στυλ και οι απαγγελίες να είναι κλασικά ιταλικές.

Ιστορικό απόδοσης

Η όπερα πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Cuvilliés Theatre του Μονάχου στις 29 Ιανουαρίου 1781, υπό τη μουσική διεύθυνση του Κρίστιαν Κάναβιτς και απέφερε προφανώς μεγάλο μέρος της επιτυχίας του Μότσαρτ. Ο Ιδομενέας παρουσιάστηκε τρεις φορές στο Μόναχο ενώ αργότερα ο Μότσαρτ εξέτασε το γεγονός το ότι το έργο ήταν πιο κοντά στο ύφος του Γκλουκ, έτσι έκανε βαθύφωνο τον Ιδομενέα και τον Ιδαμάντη τενόρο.

Η έκδοση του Ρίχαρντ Στράους

Το 1931 η Κρατική όπερα της Βιέννης παρουσίασε μια ξεχωριστή παρεμβατική εκδοχή της όπερας από τον Ρίχαρντ Στράους. Για την προσαρμογή του έργου, ο Στράους χρησιμοποίησε ένα γερμανικό λιμπρέτο του Λόθαρ Γουόλερστιν, που ήταν εν μέρει μετάφραση του αρχικού ιταλικού λιμπρέτου. Ο Στράους αντικατέστησε περίπου το 1/3 της μουσικής του Μότσαρτ με δική του. Έγιναν επίσης μερικές σημαντικές αλλαγές στην πλοκή, όπως η αλλαγή της πριγκίπισσας Ηλέκτρας στην ιέρεια Ισμήνη. Οι κριτικοί σημείωσαν ότι οι αλλαγές του Στράους περιέχουν ένα ενδιαφέρον μείγμα του κλασικού στυλ σύνθεσης και του χαρακτηριστικού ήχου, και το 1984, το Φεστιβάλ Μότσαρτ της Νέα Υόρκης παρουσίασε την εκδοχή του Στράους.

Ρόλοι

Ρόλος	Φωνή	Πρωταγωνιστές στην πρεμιέρα, 29 Ιανουαρίου 1781
Ίλια, κόρη του βασιλιά Πρίαμου	σοπράνο	Δωροθέα Βέντλινγκ
Ιδομενέας, βασιλεύς της Κρήτης	τενόρος	Άντον Ράαφ
Ιδαμάντης, γιος του Ιδομενέα	Τενόρος	Βινσένζο Ντάλ Πράτο
Ηλέκτρα, πριγκίπισσα του Άργους	σοπράνο	Ελισάβετ Βέντλινγκ
Αρμπάκης, έμπιστος του βασιλιά Ιδομενέα	τενόρος	Nτομένικο ντε Παντσάτσι
Αρχιερέας του Ποσειδώνα	τενόρος	Τζοβάνι Βαλέζι
Φωνή του Μαντείου του Ποσειδώνα	μπάσος
Δύο Κρητικές γυναίκες	σοπράνο και μέτζο-σοπράνο
Δύο Τρώες	τενόρος και μπάσος

Πλοκή

Πράξη Α΄

Ο Άντον Ράαφ ως Ιδομενέας στη πρεμιέρα του έργου

Το σκηνικό της πρώτης Πράξης είναι το νησί της Κρήτης, λίγο μετά τον Τρωικό Πόλεμο. Η Ίλια, κόρη του βασιλιά Πρίαμου, μεταφέρθηκε στην Κρήτη ως λάφυρο μετά τον πόλεμο. Είναι ερωτευμένη με τον πρίγκιπα Ιδαμάντη, γιο του Κρητικού βασιλιά Ιδομενέα, αλλά διστάζει να αποκαλύψει την αγάπη της προς αυτόν. Ο Ιδαμάντης, σε μια πράξη καλής θέλησης, ελευθερώνει τους Τρώες αιχμαλώτους και λέει στην Ίλια, ότι δεν φταίει αυτός για την έχθρα των πατέρων τους. Οι Τρώες και οι Κρητικοί είναι χαρούμενοι που τώρα βασιλεύει η ειρήνη ανάμεσά τους, αλλά η Ηλέκτρα, πριγκίπισσα του Άργους, ζηλεύει την Ίλια και δεν εγκρίνει την ειρήνη που κρατάει ο Ιδαμάντης με τους Τρώες. Εν τω μεταξύ ο Αρμπάκης, ο έμπιστος του βασιλιά, φέρνει νέα ότι ο Ιδομενέας χάθηκε στη θάλασσα ενώ επέστρεφε από την Τροία στην Κρήτη. Η Ηλέκτρα, φοβούμενη ότι η Ίλια, μια Τρωαδίτισσα, σύντομα θα γίνει βασίλισσα της Κρήτης, αρχίζει να νιώθει ζήλια και ''οργή του Κάτω Κόσμου''. Έτσι τραγουδά την άρια (''Tutte nel cor vi sento, furie del crudo averno" - Όλα στην καρδιά σας νιώθω!'')

Ο Ιδομενέας, ο οποίος ναυάγησε στη θάλασσα, κατά τη διάρκεια της διαδρομής του προς την Κρήτη, τελικά σώζεται από από τον θεό Ποσειδώνα και το καράβι του ξεβράζεται στις ακτές μιας κρητικής παραλίας. Εκεί αρχίζει να σκέφτεται τον όρκο που έδωσε στον Ποσειδώνα: Αν έπρεπε να φτάσει με ασφάλεια στην Κρήτη, έπρεπε να θυσιάσει το πρώτο ζωντανό πλάσμα που θα συναντούσε. Ο Ιδαμάντης έρχεται στην παραλία και συναντάει τον Ιδομενέα, ο οποίος επειδή έχει λείψει για πολύ καιρό, δεν τον αναγνωρίζει. Όταν ο Ιδομενέας συνειδητοποιεί ότι είναι γιος του, με θλίψη διατάζει τον Ιδαμάντη να μην τον ξανασυναντήσει. Ο Ιδαμάντης θλίβεται από την απόρριψη του πατέρα του και τρέχει μακριά του.

Τα κρητικά στρατεύματα του Ιδομενέα, αποβιβάζονται από το πλοίο, συναντιούνται με τις γυναίκες και τα παιδιά τους και όλοι επαινούν τον Ποσειδώνα.

Πράξη Β΄

Στο παλάτι του, ο Ιδομενέας ζητά συμβουλή από τον Αρμπάκη, ο οποίος του λέει ότι ένα άλλο θύμα θα μπορούσε να θυσιαστεί, αν εξοριστεί ο Ιδαμάντης. Ο Ιδομενέας ζητά από τον γιο του, να συνοδεύσει την πριγκίπισσα Ηλέκτρα, στο σπίτι της, στο Άργος. Τα γεμάτα καλοσύνη λόγια του Ιδομενέα για την Ίλια, την κάνουν να δηλώσει ότι αφού έχει χάσει τα πάντα στη ζωή της, θα είναι αυτός ο πατέρας της και η Κρήτη η χώρα της. Καθώς φεύγει, ο Ιδομενέας συνειδητοποιεί ότι άμα εξοριστεί ο Ιδαμάντης, η Ίλια θα είναι δυστυχισμένη.

Εν τω μεταξύ η Ηλέκτρα χαίρεται ότι ο αγαπημένος της, ο Ιδαμάντης, θα την συνοδεύσει στο Άργος.

Πράξη Γ΄

Παρτιτούρα του Ιδομενέα

Στον βασιλικό κήπο, η Ίλια ζητά από τον άνεμο να μεταφέρει την αγάπη της στον Ιδαμάντη, που εμφανίζεται, εξηγώντας ότι πρέπει να πάει να σκοτώσει το γιγάντιο κήτος που έστειλε ο Ποσειδώνας. Όταν της λέει ότι θα προτιμούσε να πεθάνει παρά να υποφέρει τα βασανιστήρια της απορριφθείσας αγάπης του, η Ίλια ομολογεί την αγάπη της. Εκπλήσσονται η Ηλέκτρα και ο Ιδομενέας. Όταν ο Ιδαμάντης ρωτάει τον πατέρα του γιατί τον στέλνει μακριά, ο Ιδομενέας μπορεί να απαντήσει μόνο όταν φύγει. Η Ίλια ζητά παρηγοριά από την Ηλέκτρα, η οποία ορκίζεται να την εκδικηθεί. Ο Αρμπάκης έρχεται με ειδήσεις ότι οι άνθρωποι, με επικεφαλής τον Αρχιερέα του Ποσειδώνα, διαμαρτύρονται στον Ιδομενέα. Ο Αρχιερέας λέει στον βασιλιά για την καταστροφή που προκλήθηκε από το τέρας του θαλάσσιου θεού, προτρέποντας τον Ιδομενέα να αποκαλύψει το όνομα του ατόμου του οποίου η θυσία απαιτείται από τον θεό. Όταν ο βασιλιάς ομολογεί ότι ο γιος του είναι το θύμα, ο λαός τρομοκρατείται.

Έξω από το ναό, ο βασιλιάς και ο Αρχιερέας προσεύχονται τους ιερείς του Ποσειδώνα για να ικανοποιηθεί ο θεός. Ο Αρμπάκης φέρνει νέα ότι ο Ιδαμάντης σκότωσε το τέρας. Καθώς ο Ιδομενέας φοβάται νέες καταστροφές από τον Ποσειδώνα, ο Ιδαμάντης μπαίνει, λέγοντας ότι δεν αντέχει άλλο να βλέπει τον πατέρα του να βασανίζεται και είναι έτοιμος να πεθάνει. Μετά από έναν αγωνιώδη αποχαιρετισμό, ο Ιδομενέας, πρόκειται να θυσιάσει τον γιο του όταν παρεμβαίνει η Ίλια, αποφασίζει να προσφέρει την δική της ζωή για την θυσία. Ακούγεται η φωνή του Ποσειδώνα. Ο Ιδομενέας πρέπει να παντρέψει τον Ιδαμάντη με την Ίλια. Όλοι ανακουφίζονται εκτός από την Ηλέκτρα, που αναστενάζει για την ήττα της. Ο Ιδομενέας χρήζει τον Ιδαμάντη και τη νύφη του νέους ηγέτες. Οι κάτοικοι καλούν τον θεό Έρωτα για να ευλογήσουν το βασιλικό ζευγάρι και να φέρουν ειρήνη.