Θέμα Χερσώνος

Θέμα Χερσώνος
Γεωγραφική υπαγωγή	Κριμαία
Πρωτεύουσα	Χερσόνησος η Ταυρική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	44°40′34″N 34°3′47″E
δεδομένα ()

Το Θέμα Χερσώνος αποτελούσε διοικητικό διαμέρισμα («θέμα») της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, περιλαμβάνοντας τα εδάφη της νότιας Κριμαίας. Σε παλαιότερη εποχή το θέμα ονομαζόταν τα Κλίματα.

Ιστορία

Η περιοχή ήταν υπό τη Ρωμαϊκή κυριαρχία ως τις αρχές του 8ου αι., οπότε πέρασε στον έλεγχο των Χαζάρων. Η Ρωμαϊκή εξουσία επανήλθε από τον Αυτοκράτορα Θεόφιλο (βασ. 829-842), που έδειξε ενδιαφέρον για τα βόρεια παράλια στον Εύξεινο Πόντο και ειδικά για τις σχέσεις με τους Χαζάρους. Η παραδοσιακή έρευνα θεωρεί ότι ως πρωτεύουσα του Θέματος ορίστηκε η Χερσώνα περί το 833/34, αλλά οι πιο πρόσφατες έρευνες τη συνδέουν με τη Ρωμαϊκή αποστολή για την κατασκευή της νέας πρωτεύουσας των Χαζάρων στο Σαρκέλ το 839 και προσδιορίζουν τον Πετρωνά Καματηρό ως τον αρχιτέκτονα του Σαρκέλ και πρώτο κυβερνήτη (δούκα) του θέματος το 840/41. Η νέα επαρχία ήταν η πρώτη που κλήθηκε τα Κλίματα, δηλ. οι περιοχές, αλλά λόγω της εξέχουσας θέσης της πρωτεύουσας Χερσώνος, από περίπου το 860 ήταν γνωστή -ακόμη και σε επίσημα έγγραφα- ως το Θέμα της Χερσώνος.

Η επαρχία έπαιξε σημαντικό ρόλο στις Ρωμαϊκές σχέσεις με τους Χαζάρους και αργότερα, έπειτα από την κατάρρευση του Χαγανάτου των Χαζάρων, με τους Πετσενέγκους και τους Ρως. Ήταν κέντρο της Ρωμαϊκής διπλωματίας μάλλον παρά στρατιωτικής δραστηριότητας, καθώς η στρατιωτική εγκατάσταση του Θέματος φαίνεται πως ήταν μικρή και αποτελείτο κυρίως από εντόπιους. Η μικρή ισχύς της καταδεικνύεται από τον όρο στις Ρωμαϊκές συνθήκες με τους Ρως των ετών 945 και 971, ότι οι Ρως αναλάμβαναν την άμυνα εναντίον των Βουλγάρων του Βόλγα.

Η Χερσών ευδοκίμησε μεγάλως από τον 9ο μέχρι τον 11ου αι. ως το κέντρο του εμπορίου στον Εύξεινο Πόντο, παρά την καταστροφή της πόλης από τον Βλαδίμηρο Α΄ μεγάλο πρίγκιπα του Κιέβου, το 988/9. Η πόλη ανέκαμψε γρήγορα: οι οχυρώσεις της αποκαταστάθηκαν και επεκτάθηκαν στο λιμάνι στις αρχές του 11ου αι. Την ίδια εποχή, πιθανώς έπειτα από την ήττα του Γεωργίου Τζουλ το 1016, το Θέμα επεκτάθηκε και περιέλαβε την ανατολική Κριμαία, όπως δηλώνει ο τίτλος κάποιου Λέοντα Αλιάτη ως στρατηγού της Χερσώνος και της Σουγδαίας το 1059. Η περιοχή πάντως χάθηκε πάλι στα τέλη του 11ου αι. στους Κουμάνους. Δεν είναι τίποτε σχεδόν γνωστό για τη Χερσώνα τον 12ο αι., που φανερώνει μία μάλλον ήσυχη περίοδο. Η Χερσών και η επαρχία της παρέμεινε υπό Ρωμαϊκή κυριαρχία ως τον κατακερματισμό της Αυτοκρατορίας από την Δ΄ Σταυροφορία το 1204, όταν πέρασε υπό την εξουσία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας και Περατείας, όπου Περατεία ονομάστκε τώρα η περιοχή της Χερσώνας.

Η διοίκηση

ΚΥΡΙΕ ΒΟΗΘΕΙ ΤΩ CΩ ΔΟΥΛΩ ΝΙΚΗΦΟΡΩ Α'CΠΑΘΑΡΙΩ Κ CΤΡΑΤΗΓΩ ΧΕΡΣΩΝΟC TΩ ΚΑCCITEΡΑ. Σφραγίδα του πρωτοσπαθαρίου Νικηφόρου Κασσιτερά, στρατηγού Χερσώνος.

Το Θέμα της Χερσώνος εμφανίζεται να έχει οργανωθεί με τυπικό τρόπο, με μία απλήρη σειρά αξιωματικών του θέματος, από τους οποίους ένας τουρμάρχης της Γοτθίας είναι γνωστός στα τέλη του 11ου αι., καθώς και οι πανταχού παρόντες φορολογικοί και τελωνειακοί υπάλληλοι γνωστοί ως κομμερκιάριοι. Οι πόλεις του Θέματος ωστόσο, εμφανίζονται να έχουν διατηρήσει σημαντική αυτονομία στη διακυβέρνησή τους, όπως για παράδειγμα η ίδια τη Χερσώνα, που εδιοικείτο από τους τοπικούς μεγιστάνες (άρχοντες) υπό έναν πρωτεύοντα. Επίσης η Χερσών διατήρησε το δικαίωμα να κόβει δικά της νομίσματα, έχοντας ανανεώσει τις κοπές της από τον Μιχαήλ Γ΄ τον Μέθυσο (βασ. 842-867) και ήταν για ένα μακρό διάστημα το μόνο επαρχιακό νομισματοκοπείο εκτός της Κωνσταντινούπολης. Η αυτονομία της ακόμη καταδεικνύεται από το γεγονός ότι η Αυτοκρατορική διοίκηση πλήρωνε ετησίως επιχορηγήσεις (πάκτα) στους ηγέτες της πόλης όπως και στους συμμάχους ηγεμόνες. Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος, στο έργο του Περί Θεμάτων (De administrando Imperio), συμβουλεύει πως αν ο τοπικός στρατηγός θεωρηθεί ύποπτος εξέγερσης, τότε να κοπεί η πληρωμή της επιχορήγησης στη Χερσώνα και να δοθεί σε άλλη πόλη του θέματος. Στα τέλη του 11ου αι. το θέμα κυβερνιόταν από έναν Κατεπάνω.