Αποκατάσταση λατομείου
Ο όρος αποκατάσταση ("restoration") εννοείται ως η διαδικασία πλήρους επαναφοράς του οικοσυστήματος στην αρχική του κατάσταση (δομή και λειτουργία). Κάτι τέτοιο ουσιαστικά είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί, δηλαδή να επιτευχθεί εκ νέου η αρχική κατάσταση υγείας και τελειότητας, παρά μόνο κάτω από ειδικές συνθήκες[1]. Κατόπιν τούτου ο όρος "αποκατάσταση" στις περισσότερες περιπτώσεις θεωρείται μη δόκιμος[2].
Επίσης, με τον όρο "reclamation", εννοείται η δημιουργία συνθηκών που θα καθιστούν τον διαταραχθέντα χώρο, μετά την ολοκλήρωση των έργων αποκατάστασης, κατάλληλο για την εγκατάσταση/φύτευση εκείνων των ειδών που ήταν αρχικά παρόντα στο χώρο[3]. Ωστόσο, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η αποκατάσταση αναφέρεται στον όρο επανόρθωση ("rehabilitation"), ο οποίος σύμφωνα με τον Box[4], αναφέρεται στην περίπτωση επαναφοράς μιας υποβαθμισμένης περιοχής ή οικοσυστήματος σε μια καλύτερη, βελτιωμένη κατάσταση, η οποία να «συνάδει» με τις αισθητικές αξίες της γύρω περιοχής.
Οι επιπτώσεις της λατομικής δραστηριότητας αφορούν κυρίως στο τοπίο αλλοιώνοντας τα βασικά χαρακτηριστικά του (μορφή, σχήμα, χρώμα και υφή), τη βιοποικιλότητα, τον θόρυβο, την αέρια ρύπανση (έκλυση σκόνης ή καυσαερίων) κατά τις διάφορες φάσεις εξόρυξης, την ενδεχόμενη ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων, λόγω αλλαγής τη κοίτης χειμάρρων ή καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα. Ειδικότερα, η οπτική όχληση από τις εξορυκτικές εκσκαφές και την απόθεση των στείρων υλικών συνιστούν επίπτωση που με κατάλληλο σχεδιασμό αλλά και ορθή διαχείριση μπορεί να καταστεί προσωρινή και, μερικώς έως ολικώς, αναστρέψιμη[5].
Πρακτικά αλλά και ουσιαστικά ο στόχος της αποκατάστασης είναι να χρησιμοποιηθεί η βλάστηση της περιβάλλουσας αδιατάρακτης περιοχής ως γνώμονας για επανεγκατάσταση των φυτικών ειδών. Με αυτόν τον τρόπο, ο λατομικός χώρος θα εναρμονίζεται με τη γύρω περιοχή διότι θα λαμβάνει χώρα τόσο η τεχνητή όσο και η φυσική αποκατάσταση (οικολογική διαδοχή).
Από τεχνικής άποψης, η αποκατάσταση λατομείου περιλαμβάνει την κατάλληλη διαμόρφωση του ανάγλυφου (δηλ. τη μερική ή ολική επιχωμάτωση του διαταραχθέντος λατομικού χώρου) ή την πλήρωση των βαθμίδων με ικανού πάχους εδαφικό υλικό, με σκοπό την αποκατάσταση και προετοιμασία των επιφανειών για την εγκατάσταση (α) της βλάστησης με φύτευση ή/και σπορά από κατάλληλα είδη (ποώδη, θαμνώδη και δενδρώδη) καθώς και (β) της υποδομής για τη συντήρησή της (δίκτυο άρδευσης κλπ). Οι εργασίες εγκατάστασης της βλάστησης προϋποθέτουν ότι τα έργα που σχετίζονται με τη μορφολογία του εδάφους, την ποιότητα της φυτικής γης, τα αντιδιαβρωτικά και τη στερέωση των αποθέσεων έχουν εκτελεστεί με επιτυχία.
Το κριτήριο για την αξιολόγηση της αποκατάστασης είναι το αν η φυσιογνωμία της λατομικής έκτασης σε γενικά πλαίσια θα είναι οικεία με την αδιατάρακτη περιοχή. Ο Ewel [6] διακρίνει τα πέντε ακόλουθα κριτήρια για μια επιτυχημένη αποκατάσταση : 1) την αειφορικότητα (δυνατότητα αναγέννησης), 2) την αντίσταση των αυτοφυών σε εισβολές ξένων ειδών, 3) την παραγωγικότητα, 4) τη διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών και 5) τις βιοτικές αλληλεπιδράσεις
Οι παράγοντες που θα καθορίσουν την επιτυχία της αποκατάστασης είναι η επιλογή των φυτικών ειδών, η προετοιμασία του εδάφους και η επιλογή των συνθηκών φύτευσης. Ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να αποδίδεται στο αν ο λατομικός χώρος μετά το πέρας των εργασιών εκμετάλλευσης μπορεί, με ένα κόστος οικονομικά αποδεκτό, να διαμορφωθεί κατάλληλα, ώστε να αποκτήσει μορφή συμβατή με το άμεσο και το ευρύτερο περιβάλλον. Τα ζητήματα αυτά εξετάζει η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), η οποία συντάσσεται στα πλαίσια της περιβαλλοντικής αδειοδότησης και στις περιπτώσεις σημαντικών επιπτώσεων στο περιβάλλον (κατηγορίες Α1 και Α2), όπως απαιτούν οι οδηγίες της Ε.Ε. και η ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία.[7]
Για όλα τα εξορυκτικά έργα, πρέπει να υλοποιείται σχέδιο αποκατάστασης το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του σχεδίου ανάπτυξης των εξορυκτικών εργασιών και της λειτουργίας της εκμετάλλευσης. Το σχέδιο προβλέπει σταδιακή και συντονισμένη αποκατάσταση καθώς και την τελική χρήση του εξορυκτικού χώρου, η δε εφαρμογή του πρέπει να παρακολουθείται σε ετήσια βάση από τον φορέα εκμετάλλευσης και τις αρμόδιες αρχές.
Η διαδικασία αποκατάστασης δύναται να υλοποιείται, προοδευτικά κατά τη διάρκεια και μετά το πέρας της εκμετάλλευσης, οπότε θα έχει ολοκληρωθεί η τελική διαμόρφωση του χώρου με απώτερο σκοπό να ενσωματωθεί ομαλά με την ευρύτερη αδιατάρακτη περιοχή. Η άμεση σχέση της εφαρμογής και ελέγχου της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων παράλληλα με τη φυτοτεχνική μελέτη σε μια διαταραγμένη περιοχή από τη λατομική εκμετάλλευση θα προσδώσει την αποτελεσματικότητα και τον καθορισμό του πλαισίου αποκατάστασης.
Συνήθως, η ακολουθητέα διαδικασία αποκατάστασης περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια :
- Κατάλληλη χωροθέτηση και επιλογή προσανατολισμού της εκμετάλλευσης ώστε να αποφευχθούν οπτικά ευάλωτες θέσεις
- Επιλογή της μεθόδου εξορυκτικής εκμετάλλευσης και των χώρων αποθέσεων ώστε να περιλαμβάνουν τη μικρότερη δυνατή επέμβαση.
- Συλλογή και αποθήκευση του επιφανειακού εδάφους σε ξεχωριστές θέσεις.
- Κατάλληλη διαμόρφωση των κυρίων χώρων εξόρυξης και αποθέσεων με έργα δρόμων προσπέλασης, εγκαταστάσεων και προσωρινών αποθέσεων εδαφικού υλικού.
- Επιχωμάτωση με εδαφικό υπόστρωμα και φυτική γη.
- Επιλογή εντόπιων φυτικών ειδών για χρήση σε αναχλοάσεις και αναδασώσεις.
- Υλοποίηση μεθόδων σποράς και φύτευσης με παρακολούθηση της εξέλιξης του χώρου.
- Συντήρηση των υφιστάμενων έργων με συμπληρωματικές φυτεύσεις.
Αφού εκτιμηθούν οι μεταβλητές του τοπίου, καθοριστούν οι χώροι εκμετάλλευσης και απόθεσης των στείρων, εξετάζεται το έδαφος το οποίο θα πρέπει να διαθέτει κατάλληλες φυσικοχημικές και βιολογικές ιδιότητες ώστε να είναι ικανό να συντηρήσει τη βλάστηση που θα εγκατασταθεί.
Επίσης, η επιλογή της μεθόδου εγκατάστασης βλάστησης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη πολλά κριτήρια, όπως φυσικοχημικές ιδιότητες των εδαφών, είδη βλάστησης, διαθέσιμους πόρους, κλπ. Η απευθείας σπορά, είτε με χειρωνακτικό τρόπο είτε με χρήση υδροσπορέα, αποτελεί την πιο συνήθη μέθοδο καθώς επιτυγχάνει την κάλυψη μεγάλων εκτάσεων με μικρό κόστος και σε σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ στην περίπτωση φυτοκάλυψης δυσπρόσιτων πρανών, η πιο διαδεδομένη κι αποτελεσματική μέθοδος, αλλά υψηλού κόστους, είναι η υδροσπορά[8].
Η υδροσπορά συνίσταται στην εκτόξευση υδατικού διαλύματος (μείγμα υδροσποράς) που περιέχει σπόρους, λιπάσματα και άλλα προϊόντα (συγκολλητικά υλικά, σκευάσματα με μικροοργανισμούς κλπ) στις προς σπορά επιφάνειες. Πραγματοποιείται με τη χρήση αυτοκινούμενου οχήματος που φέρει βυτίο με αναδευτήρα και μια ισχυρή αντλία ενώ διαφοροποιείται με την υιοθέτηση ποικίλων τεχνικών και παραλλαγών[9].
Στην Ελλάδα, η αποκατάσταση περιβάλλοντος λατομείων κρίνεται ανεπαρκής και οι καθυστερήσεις κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση σημαντικές. Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις μελέτες και τις εργασίες αποκατάστασης λατομείων αδρανών υλικών θα πρέπει να βελτιωθεί, ενσωματώνοντας στις προδιαγραφές μελετών ρεαλιστικό Σχέδιο Αποκατάστασης Λατομικής Δραστηριότητας, αξιόπιστη μέθοδο υπολογισμού κόστους αποκατάστασης, διαδικασία κατάθεσης εγγυητικών επιστολών αποκατάστασης για όλα τα λατομεία, διαδικασία (μερικής ή ολικής) κατάπτωσης εγγυητικών επιστολών, διαδικασία αποκατάστασης μετά την κατάπτωση, και κυρίως διαδικασία και όργανα τακτικού ελέγχου της προόδου της αποκατάστασης, αλλά και γενικά των επιπτώσεων στο περιβάλλον της λειτουργίας των λατομείων με θεσμοθέτηση δίκαιου τρόπου υπολογισμού των επιβαλλομένων προστίμων[10].
Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις παγκοσμίως που η αποκατάσταση στοχεύει περαιτέρω σε άλλες χρήσεις υψηλότερης προστιθέμενης αξίας π.χ. τουριστικό αξιοθέατο, ξενοδοχείο, βοτανικό κήπο κλπ. κάτι που αναβαθμίζει την ήδη θιχθείσα περιοχή τόσο με οικονομικά όσο και κοινωνικά κριτήρια. Ενδεικτικά αναφέρονται τα παραδείγματα: το Αλατωρυχείο Salina Turda στην Τρανσυλβανία της Ρουμανίας[11], το αλατωρυχείο στο Hallstatt της Αυστρίας[12], το λατομείο Αλούλα στην περιοχή Διονύσου Πεντέλης[13], λατομεία στην περιοχή Songjiang στη Σαγκάη της Κίνας[14][15], το λατομείο ασβεστόλιθου Νταλχάλα στη Σουηδία που αποτελεί πλέον έναν από τους διασημότερους χώρους συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων, κ.α.[16]
Τέλος, ανεξάρτητα την αποκατάστασή τους ή όχι, τα λατομεία αποτελούν ιδιαίτερους χώρους, με την έννοια του ανθρωπογενούς και ειδικότερα του βιομηχανικού τοπίου, μια μνημειακή οργανική αρχιτεκτονική που υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα και παραπέμπει π.χ. στις αρχαίες πυραμίδες αλλά και στους σύγχρονους ουρανοξύστες[17].
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Bradshaw A.D. & Chadwick M.J. (1980). «The restoration of land. The ecology and reclamation of derelict and degraded land.» University of California press Berkeley and Los Angeles. p.1-9.
- ↑ Φραγκίσκος,Α.Ζ. (2012). «Το περιβάλλον και η μεταλλευτική-μεταλλουργική βιομηχανία :Διαμόρφωση και αποκατάσταση του χώρου δραστηριότητάς τους» 1η έκδοση -Αθήνα : Κάτοπτρο.
- ↑ Μπρόφας Γ. (2014). «Το τοπίο και οι Μεταλλευτικές Εκμεταλλεύσεις» ΕΘΙΑΓΕ, Ινστιτούτο Μεσογειακών ∆ασικών Οικοσυστηµάτων και Τεχνολογίας ∆ασικών Προϊόντων. Αθήνα, σελ. 335
- ↑ Box, T. W. (1978). «The significance and responsibility of rehabilitating drastically disturbed land.» In F. W. Schaller & P. Sutton, Reclamation of Drastically Disturbed Lands (pp. 1-10) Madison: American Society of Agronomy.
- ↑ «Η περιβαλλοντική αποκατάσταση των λατομικών χώρων». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2015.
- ↑ Ewel, J. J. 1987. «Restoration is the ultimate test of ecological theory.» Pages 31–34 in W. R. Jordan, M. E. Giplin, and J. D. Aber, editors. Restoration ecology: a synthetic approach to ecological research. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom.
- ↑ «Η νομοθεσία για την περιβαλλοντική αδειοδότηση και λειτουργία των εξορυκτικών δραστηριοτήτων».
- ↑ «Στάδια και διαδικασία αποκατάστασης περιβάλλοντος λατομείων».
- ↑ «Αποκατάσταση λατομικών χώρων με υδροσπορά».
- ↑ «Προβλήματα της Αποκατάστασης Περιβάλλοντος Λατομείων Αδρανών».
- ↑ «Αλατωρυχείο Salina Turda στην Τρανσυλβανία της Ρουμανίας».
- ↑ «Hallstat, Saltzburg Austria : τα αρχαιότερα αλατωρυχεία του κόσμου!».
- ↑ «ΑΛΟΥΛΑ: ένα έργο ανάδειξης της λατομικής τέχνης της Πεντέλης».
- ↑ «Πώς ένα λατομείο έγινε πρότυπη ξενοδοχειακή μονάδα!».
- ↑ «Λατομείο ή Βοτανικός κήπος; διαλέξτε και τα δύο!». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαρτίου 2016.
- ↑ «Η μεταλλευτική περιήγηση θέλει και "κόπο" αλλά και "τρόπο"!!».
- ↑ «Edward Burtynsky: τα λατομεία ως αρχιτεκτονικά τοπία!».