Ψευδοθύρα
Η ψευδοθύρα είναι μια καλλιτεχνική αναπαράσταση πόρτας η οποία δεν είναι λειτουργική σαν πραγματική πόρτα. Μπορεί να είναι ανάγλυφη σε τοίχο ή να είναι ζωγραφισμένη σ’ αυτόν. Είναι τυπικό αρχιτεκτονικό στοιχείο σε τάφους της αρχαίας Αιγύπτο, καθώς και σε τάφους άλλων πολιτισμών μετά, όπως την προϊστορική Σαρδηνία, τον ετρουσκικό πολιτισμό, την αρχαία Ρώμη και την αρχαία Ελλάδα, όπου στα δύο τελευταία απαντάται και σε τάφους και σε οικείες.
Αρχαία Αίγυπτος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι η ψευδοθύρα ήταν το κατώφλι μεταξύ του κόσμου των ζωντανών και του κόσμου των νεκρών, και μέσω της οποίας μια θεότητα ή το πνεύμα του νεκρού μπορούσε να μπαίνει και να βγαίνει από τον τάφο[1].
Η ψευδοθύρα συνήθως ήταν το μέρος του τάφου όπου ήταν το ιερό για τις προσφορές, το σημείο όπου οι συγγενείς μπορούσαν να προσφέρουν τις προσφορές σε ένα ειδικό άνοιγμα μπροστά από την πόρτα[2].
Οι περισσότερες ψευδοθύρες βρίσκονται στο δυτικό τοίχο του ταφικού ναΐσκου, καθώς οι αρχαίοι Αιγύπτιοι συνέδεαν τη δύση με τη χώρα των νεκρών. Σε πολλούς μασταμπάδες, άντρας και γυναίκα που είναι θαμμένοι εκεί έχουν ο καθένας την ψευδοθύρα τους.
Δομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μια ψευδοθύρα ήταν συνήθως σκαλισμένη από ένα μεγάλο κομμάτι πέτρας ή ξύλου, και δεν είχε τη λειτουργία κανονικής πόρτας. Στο κέντρο της πόρτας υπήρχε κόγχη, ενώ στο πλάι υπήρχαν παραστάδες —κάποιες πολλές τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη για να δίνουν ψευδαίσθηση βάθους — καθώς και είσοδος ή πέρασμα. Πάνω από την πόρτα υπάρχει σκαλισμένο ένα ημικυκλικό τύμπανο που μιμείται το παραπέτασμα από χόρτο που έκλεινε τις πραγματικές πόρτες.
Η πόρτα επίσης έχει γείσο και ανώφλι, ενώ παράσταση του νεκρού μπροστά από το τραπέζι των προσφορών είναι συνήθως χαραγμένη πάνω από το κέντρο της πόρτας[1]. Κάποιες φορές, ο ιδιοκτήτης του τάφου είχε σκαλισμένο άγαλμα με την εικόνα του στην κεντρική κόγχη της ψευδοθύρας.
Επιγραφές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι πλαϊνές παραστάδες συνήθως είναι καλυμμένες με επιγραφές με το όνομα του νεκρού και τους τίτλους του, και μια σειρά από τυπικές φόρμουλες προσφορών. Τα κείμενα αυτά εξάρουν τις αρετές του νεκρού, και εκφράζουν θετικές επιθυμίες για την επόμενη ζωή.
Για παράδειγμα, η ψευδοθύρα του Ανκχιρές αναφέρει[3]:
- "Ο γραφέας των εγγράφων του Οίκου του θεού, ο στολιστής του Άνουβι, ο ακόλουθος του Μεγάλου, ακόλουθος του Tjentet, Ανκχιρές."
Στο γείσο:
- "Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του, ιερέας αναγνώστης Μεντουνεφέρ, που έκανε αυτό [την ψευδοθύρα] για εκείνον."
Η αριστερή και δεξιά παραστάδα:
- "Μια προσφορά που ο βασιλιάς[σ 1] και ο Άνουβις,
- που ζει στη θεϊκή σκηνή-ιερό, προσφέρουν για την ταφή στη δύση,
- έχοντας γεράσει άριστα[σ 2].
- "Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του, ο αναγνώστης ιερέας Μεντουνεφέρ,
- που ενήργησε εκ μέρος του [του νεκρού], όταν εκείνος θάφτηκε στη νεκρόπολη.
- Ο γραφέας των εγγράφων του θεού, Ανκχιρές."
Ιστορική εξέλιξη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η διαμόρφωση της ψευδοθύρας με τη σειρά από παραστάδες, προέρχεται από το αντίστοιχο μοτίβο της πρόσοψης παλατιού που ήταν τυπικό αρχιτεκτονικό στιλ της πρώιμης Δυναστική περιόδου. Η ψευδοθύρα χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά σε μασταμπάδες της Τρίτης Δυναστείας του Παλαιού Βασιλείου, και η χρήση της έγινε σχεδόν καθολική στους τάφους από την Τέταρτη ως την Έκτη Δυναστεία. Κατά τη διάρκεια των σχεδόν 150 χρόνων της βασιλείας των φαραώ της Έκτης Δυναστείας Πεπί Α΄, Μερενρέ Α΄, και Πεπί Β΄, το μοτίβο της ψευδοθύρας πέρασε από μια σειρά αλλαγών που άλλαξε το σχέδιο των πλαισίων, επιτρέποντας έτσι στους ιστορικούς να χρονολογούν τους τάφους ανάλογα με το στιλ των ψευδοθυρών σε αυτούς[5].
Μετά την Πρώτη μεταβατική περίοδο, η δημοτικότητα των ψευδοθυρών εύθηνε, έχοντας αντικατασταθεί από στήλες ως τις κύριες επιφάνειες όπου εγχαράσσονταν οι ταφικές επιγραφές.
Ψευδοθύρες εκτός αρχαίας Αιγύπτου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σε τάφους του προϊστορικού Πολιτισμού Οζιέρι στη Σαρδηνία, υπάρχουν συχνά ψευδοθύρες στους τοίχους, εισόδους μάλλον στον Κάτω Κόσμο[6][7][8].
Σε ετρουσκικούς τάφους η ψευδοθύρα είχε δωρικό σχέδιο και πάντα απεικονιζόταν κλειστή. Τις περισσότερες φορές είναι ζωγραφισμένη, αλλά κάποιες είναι ανάγλυφη. Αντίθετα από την αιγυπτιακή, για την ετρουσκική ψευδοθύρα έχουν δοθεί πολλές διαφορετικές ερμηνείες. Μπορεί να ήταν η πόρτα για τον άλλο κόσμο, όπως στην αρχαία Αίγυπτο. Μπορεί να ήταν ένα σημάδι για το πού θα τοποθετηθεί μια νέα πόρτα και θάλαμος σε μελλοντική επέκταση του τάφου. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι είναι η ίδια η πόρτα του τάφου όπως φαίνεται από έξω. Στον Τάφο του Augurs στην Ταρκυνία δύο άντρες είναι ζωγραφισμένοι αριστερά και δεξιά της πόρτας. Οι χειρονομίες τους δείχνουν ότι ο νεκρός θεωρούνταν ότι ήταν πίσω από την πόρτα[9]. Γνώρισε δημοτικότητα κατά τους 6ο και 5ο αιώνα π.Χ., όπου ως συμβολικό πέρασμα στον άλλο κόσμο κατείχε καίρια θέση στον τάφο, ενώ στους επόμενους αιώνες δεν απαντάται τόσο συχνά[10]
Η ψευτοθύρα αποτελούσε αρχιτεκτονικό στοιχείο και στην αρχαία Ελλάδα, όπως για παράδειγμα στους Μακεδονικούς τάφους. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο λεγόμενος Τάφος της Ευρυδίκης στη Βεργίνα, όπου υπάρχει ψευδοθύρα στο πίσω, βόρειο, τοίχο του τάφου[11]. Αποτελεί πιθανόν συμβολική αναφορά στις πύλες του Άδη και το πέρασμα του νεκρού στον άλλο κόσμο[12].
Οι ζωγραφισμένες πόρτες ήταν συχνό διακοσμητικό στοιχείο του εσωτερικού ρωμαϊκών βιλλών. Ένα παράδειγμα είναι η βίλλα του Ιούλιου Πολύβιου στην Πομπηία, όπου η ζωγραφισμένη ψευτοθύρα ήταν απέναντι από την πόρτα, για να επιτευχτεί συμμετρία. Οι ψευτοθύρες εκτός από την αρχιτεκτονική ισορροπία, μπορεί να είχαν σκοπό να φαίνεται η βίλλα μεγαλύτερη από ό, τι ήταν στην πραγματικότητα[13]. Επίσης η ψευδοθύρα ήταν χαρακτηριστικό στοιχείο και ρωμαϊκών τάφων[14], ενώ διατηρήθηκε και κατά την Ελληνιστική περίοδο[15].
Τέλος, οι ψευτοθύρες έγιναν τυπικό χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής των Χμερ, και απαντώνται σε ναούς στην Καμπότζη και αλλού στην περιοχή[16].
|
Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Η φρασεολογία είναι από το Αρχαίο Βασίλειο, όταν για να χτίσει κάποιος τάφο έπρεπε να έχει βασιλική έγκριση, και ο βασιλιάς όντως έστελνε ένα μέρος των ταφικών προσφορών. Κατόπιν αν και δεν αποκλείεται ο βασιλιάς όντως να έστελνε ταφικά αγαθά για σημαίνοντα και συμπαθή σε εκείνον άτομα του περιβάλλοντός του, για όλες τις υπόλοιπες ταφές η φράση αυτή ήταν το τυπικό κατάλοιπο της φόρμουλας προσφοράς του Αρχαίου Βασιλείου[4].
- ↑ Ο νεκρός, είχε φτάσει σε γηρατειά χωρίς προβλήματα.
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 Bard, KA (1999). Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt. NY, NY: Routledge.
- ↑ Allen, JP (2000). Middle Egyptian. Cambridge UK: Cambridge University Press. σελίδες 95.
- ↑ Strudwick, Nigel C. (2005). Texts from the Pyramid Age. BRILL. σελ. 239.
- ↑ Βιβλίο των Νεκρών, Πάπυρος του Ανί, Wallis Budge, σελ. 247
- ↑ Strudwick, Nigel (1986). The Administration of Egypt in the Old Kingdom. Kegan Paul.
- ↑ Lilliu, Giovanni (1988). La Civiltà dei Sardi. Nuova ERI.
- ↑ Demartis, Giovanni Maria (1986). La Necropoli di Anghelu Ruju. Carlo Delfino editore.
- ↑ http://www.neroargento.com/page_galle/sincantu_gallery.htm
- ↑ Jannot, Jean-René (2005). Religion In Ancient Etruria. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press. σελ. 56. ISBN 978-0-299-20844-8.
- ↑ The sources of innovation in later Etruscan tomb design (ca. 350-100 B.C.), John Peter Oleson, σελ. 25
- ↑ «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΚΑΙΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΤΩΝΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝΧΡΟΝΩΝ σελ. 38» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 5 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2019.
- ↑ Τεχνικές ζωγραφικής στην αρχαία Ελλάδα, Α. Κακαμανούδης, σελ. 58
- ↑ Clarke, John R. (1991). The Houses of Roman Italy, 100 B.C.–A.D. 250: Ritual, Space, and Decoration. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press. σελίδες 113–115. ISBN 978-0-520-08429-2.
- ↑ Death and Burial in the Roman World, J. M. C. Toynbee, σελ. 131, 177-178
- ↑ A Companion to Greek Architecture, σελ. 382
- ↑ Angkor Temple Towers
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Owen, Maurice (24 Φεβρουαρίου 2010). «False - Doors». The False-Door : dissolution and becoming in Roman wall-painting. Southampton Solent University. Ανακτήθηκε στις 28 Ιουλίου 2013.
