Οίκος των Νηλειδών και ο σοφός Νέστορας

Οι Νηλείδες

Όπως πολλοί άλλοι βασιλικοί οίκοι της Μυκηναϊκής περιόδου, έτσι και η βασιλική δυναστεία της Πύλου είχε κατασκευάσει τους δικούς της ιδρυτικούς μύθους που τη συνέδεαν με μυθικούς και θεϊκούς προγόνους. Πατριάρχης της δυναστείας ήταν ο Νηλέας, γιος, κατά τη μυθολογία, του Ποσειδώνα από την Τυρώ, σύζυγο του βασιλιά και ιδρυτή της Ιωλκού Κρηθέα. Ο Ποσειδώνας εξαπάτησε την κατά τα άλλα εξυπνότατη Τυρώ, παίρνοντας τη μορφή του ποταμού Ενιπέα, την ώρα που η Τυρώ πήγαινε να λουστεί. Από την ένωσή τους γεννήθηκε ο Νηλέας και ο δίδυμος αδελφός του Πελίας, ο οποίος σφετερίστηκε τελικά το θρόνο της Ιωλκού. Διωγμένος από τον αδελφό του, ο Νηλέας κατέφυγε στην Τριφυλλια και ίδρυσε την Πύλο.

Παντρεύτηκε τη Χλωρίδα, κόρη του Αμφίονα, βασιλιά των Επειών, με την οποία απέκτησε μια κόρη και πολλούς γιους, μεταξύ αυτών και τον Νέστορα. Στον Νηλέα κατέφυγε ο Ηρακλής, ζητώντας του να τον εξαγνίσει από τον φόνο του Ίφιτου. Όταν εκείνος αρνήθηκε, ο Ηρακλής εξοργίστηκε και σκότωσε τον βασιλιά μαζί με 11 από τους γιους του. Κατά μία άλλη εκδοχή, ο Νηλέας απλά εκδιώχθηκε και κατέφυγε στην Κόρινθο όπου και πέθανε αργότερα. Οι Ηρακλείδες, με τη σειρά τους, καταδίωξαν τους γιους του Νηλέα, τους Νηλείδες.

Ο σοφός Νέστορας

Ο Νέστωρ γλίτωσε από την καταδίωξη των Ηρακλειδών, γιατί βρισκόταν στην πόλη της Λακωνίας Γερήνια, γι'αυτό και είχε και το προσωνύμιο Γερήνιος, και ανήλθε στη συνέχεια στο θρόνο της Πύλου. Παντρεύτηκε την Ευρυδίκη, κόρη του Κλύμενου (ή, κατά μια άλλη εκδοχή, την Αναξίβια) και απέκτησε πολλά παιδιά, μεταξύ των οποίων τον Αντίλοχο, τον Θρασυμήδη, τον Εχέφρονα, τον Στράτιχο, την Πεισιδίκη, την Πολυκάστη κ.ά. Ο Νέστωρ συμμετείχε σε αρκετά από τα μυθικά γεγονότα της αρχαίας Ελλάδας, όπως το κυνήγι του Καλυδωνίου Κάπρου, η μάχη μεταξύ Λαπίθων και Κενταύρων (Κενταυρομαχία) και η Αργοναυτική Εκστρατεία, στο πλευρό του εξαδέλφου του, Ιάσονα. Στον Τρωικό πόλεμο, αν και σε μεγάλη πια ηλικία, συμμετείχε μαζί με τους γιους του, Αντίλοχο και Θρασυμήδη, επικεφαλής μιας ναυτικής δύναμης που αποτελούνταν από 90 πλοία από όλες τις πόλεις της επικράτειάς του. Στην Ιλιάδα εμφανίζεται συχνά να συμβουλεύει τους Αχαιούς. Στις περισσότερες περιπτώσεις η παρέμβασή του έχει θετικό αντίκτυπο, σε άλλες όμως έχει άμεσο αρνητικό αποτέλεσμα και μόνο μακροπρόθεσμα θετικό: έτσι εκλαμβάνεται η παραίνεσή του προς τον Πάτροκλο να εμφανιστεί στη μάχη φορώντας την πανοπλία του Αχιλλέα. Ο Πάτροκλος σκοτώθηκε γιατί ο Έκτορας πίστεψε ότι σκοτώνει τον Αχιλλέα, όμως αν δεν συνέβαινε αυτό, ο Αχιλλέας δεν θα επέστρεφε ποτέ στη μάχη και η εκστρατεία δεν θα είχε αίσιο τέλος για τους Αχαιούς (για την ακρίβεια δεν θα είχε τέλος). Σε κάθε περίπτωση πάντως οι απόψεις του Νέστορα γίνονται απόλυτα σεβαστές από τους Αχαιούς. Η σοφία και η σύνεσή του προστάτευσε τον ίδιο και τους στρατιώτες του, καθώς απείχαν από τη λεηλασία της Τροίας, οπότε δεν εξόργισαν τους θεούς, που τους επέτρεψαν να γυρίσουν ασφαλείς στην πατρίδα. Στην Οδύσσεια ο Τηλέμαχος επισκέπτεται τον Νέστορα, προκειμένου να μάθει κάτι για την τύχη του πατέρα του. Η ραψωδία γ' είναι μια από τις καλύτερες πηγές μας για την Πύλο, παρά τους αναχρονισμούς που περιέχει. Ο Νέστωρ περιγράφεται εκεί όχι μόνο σαν σοφός βασιλιάς, αλλά και σαν φιλόξενος σε βαθμό φορτικό σχεδόν. Σχετικά με τον ρόλο που διαδραμάτισε ο Νέστωρ στην Ιλιάδα και ειδικά στην Οδύσσεια έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες, οι οποίες βασίζονται σε σημειολογική ανάλυση του ονόματός του. Ο Frame, στο μνημειώδες έργο του Hippota Nestor, θεωρεί ότι ο Νέστωρ και ο Νόστος έχουν την ίδια κοινή ρίζα στη σανσκριτική λέξη Nest που σημαίνει επιστροφή στο φως. Αν και μια τέτοια ερμηνεία είναι ίσως παρακινδυνευμένη, πάντως γεγονός είναι ότι τα αρχαιολογικά κατάλοιπα της ΥΕ ΙΙΙΒ περιόδου από την Πύλο μαρτυρούν ένα “βασίλειο” που το χαρακτήριζε η ευμάρεια, η ορθή διοίκηση και η εξωστρέφεια.

Αρχαιολογικά δεδομένα

Τα αρχαιολογικά δεδομένα από τις ανασκαφές στο λόφο του Εγκλιανού αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Πυλίας συνάδουν με την ύπαρξη εκεί μιας ισχυρής “δυναστείας” που έφτασε στη μέγιστη ακμή της στην ΥΕ ΙΙΙΒ περίοδο. Το ανακτορικό συγκρότημα στον Εγκλιανό, με διαστάσεις 170 επί 90 μέτρα, δεν ήταν τειχισμένο, γεγονός που απηχεί ένα αίσθημα ασφάλειας. Ο λόγος που οι ένοικοι του ανακτόρου ήταν ασφαλείς ήταν ότι είχαν καθυποτάξει μια μεγάλη γεωγραφική έκταση, που περιλάμβανε σχεδόν όλη τη σύγχρονη Μεσσηνία. Το ανάκτορο χωριζόταν σε τρία μέρη, στο Νοτιοδυτικό κτίριο, το Κεντρικό κτίριο και το Βορειοανατολικό κτίριο, ενώ περιλάμβανε και μία χωριστή αποθήκη οίνου. Το Νοτιοδυτικό κτίριο είναι γνωστό ως “ανάκτορο του Νηλέως”, γεγονός που απηχεί την παλαιότητά του. Φαίνεται ότι ήταν σε χρήση σε όλη τη διάρκεια του 13ου αιώνα π.Χ. Περιλάμβανε αίθουσα θρόνου με εστία, όπως ακριβώς και το κεντρικό κτίριο, και ήταν διακοσμημένο στους κύριους χώρους του με ωραίες τοιχογραφίες που παρουσίαζαν σκηνές κυνηγίου και πολεμικές σκηνές. Επίσης περιλάμβανε τους δικούς του αποθηκευτικούς χώρους, κυρίως τις σκευοθήκες όπου φυλάσσονταν όλα τα σκεύη που ήταν αναγκαία για την καθημερινή ζωή αλλά και τη φιλοξενία των ξένων. Οι κατά καιρούς “ανακαινίσεις” του ανακτόρου, που περιλάμβαναν και αντικατάσταση των ζωγραφικών παραστάσεων, φανερώνουν την εξέλιξη μιας οικογένειας αλλά και μιας δυναστείας, που μεταβαλλόταν μαζί με το βασίλειό της αλλά και προσπαθούσε να προσαρμοστεί στις εξωτερικές συνθήκες.

Πηγές

• Blegen, C., Rawson, M. Et al (ed) 1966: Palace of Nestor at Pylos in Western Messenia, I, II, III Princeton University Press.
• Frame, D., 2009: Hippota Nestor: Washington, DC: Center for Hellenic Studies
• Davis, J. L. (ed) 1998: Sandy Pylos: An Archaeological History from Nestor to Navarino. Austin: University of Texas Press.
• Dickson, K. 1993: "Nestor Among the Sirens," Oral Tradition 8/1: 21-58.
• Dickson, K. 1995: Nestor: Poetic Memory in Greek Epic: NY: Garland Publishers.
• Loy, W.G. 1970: Land of Nestor: A Physical Geography of the Southwest Peloponnesos: Washington, DC. National Academy of Sciences.
• Martin,R. 2012: Review of Douglas Frame Hippota Nestor 2009 in American Journal of Philology (AJP) 133.4 (Winter 2012): 687-692
• Roisman, Η. 2005: "Nestor the Good Counselor," Classical Quarterly 55: 17-38
• Pedrick, V., 1983:The Paradignatic Nature of Nestor's Speech,: Transactions and Proceedings of the American Philological Assn. (TAPA) 113: 55-68.
• Frazer,R.M. 1971: “Nestor’s Generations, Iliad 2.250-2” Glotta 49:216-8;