Μικροτόμος

Μικροτόμος ολίσθησης.

Ο μικροτόμος (microtome) ή λεπτοτόμος είναι εργαστηριακή συσκευή που χρησιμοποιείται από ειδικούς για τη δημιουργία λεπτών τομών (sections) με σκοπό την παρατήρηση της μικροδομής υλικών, με το απλό ή το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Οι τομές συνήθως έχουν πάχη 4–20 μικρομέτρα, σπανιότερα είναι λεπτότερες. Η λέξη μικροτόμος είναι σύνθετη και προέρχεται από το μικρός- και το τέμνειν-.

Συνήθως, φυσικά υλικά όπως λ.χ. ζωικοί ιστοί, κόκκαλα, δόντια, φύλλα, ξύλο, πετρώματα ή απολιθώματα είναι αυτά που κόβονται με τον μικροτόμο. Υπάρχουν πολλοί τύποι μικροτόμων. Με βάση το μηχανισμό τους, οι μικροτόμοι διακρίνονται σε: περιστροφικοί, ολίσθησης, ψυχόμενοι, κρυοτόμοι (ή κρυοστάτες), υπερμικροτόμοι, μικροτόμοι δόνησης και ταλάντευσης, και μικροτόμοι με λέιζερ. Οι τελευταίοι αποτελούν και την τελευταίας τεχνολογίας σημερινής τεχνολογίας μικροτομίας (LMT) και είναι εφικτό να διενεργηθούν μικροτομές εξαιρετικά λεπτές, με πολύ μεγάλη ακρίβεια, ευκολία και ταχύτητα.

Οι απλοί, συμβατικοί, μικροτόμοι αποτελούνται τυπικά από τα εξής τμήματα: μαχαίρι τομής, μηχανισμό στερέωσης του μαχαιριού, και μηχανισμό συγκράτησης του δείγματος, από το προς μελέτη υλικό. Υπάρχει σύστημα ρύθμισης της γωνίας και της κλίσης του μαχαιριού, καθώς και της επιθυμητής θέσης του δείγματος και της ανύψωσης του με ακρίβεια 1 μικρομέτρα. Το δοκίμιο προς έρευνα, σταθεροποιείται σε κατάλληλη θέση και κατά την τομή κινείται είτε το δείγμα προς το ακίνητο μαχαίρι, είτε στις περισσότερες των περιπτώσεων, το μαχαίρι προς το ακίνητο, πακτωμένο δείγμα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, για τη δημιουργία καλών τομών με τη χρήση μικροτόμου, το πρώτο στάδιο είναι η έγκλειση (εμποτισμός) του δοκιμίου (συνήθως ιστού) σε παραφίνη ή σε ζελατίνη, κυτταρίνη ή/και ρητίνες (χρησιμοποιούνται συνήθως για το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο). Τον υγρό ιστό δεν μπορούμε να τον επεξεργαστούμε κατευθείαν με παραφίνη, αν δεν αφαιρεθεί πρώτα το νερό (αφυδάτωση). Αυτό επιτυγχάνεται με διαδοχικές εμβαπτίσεις σε υδατικά διαλύματα αιθυλικής αλκοόλης (οινοπνεύματος) με αύξουσα συγκέντρωση, συνήθως από 50% μέχρι 100%.

Ιδίως για κυτταρινικούς ιστούς (λ.χ. ξύλο, κάρβουνο, απολιθωμένο ξύλο), για να είναι εύκολη η παρατήρηση των μικροσκοπικών στοιχείων των ιστών ξυλώματος γίνεται χρώση των μικροτομών με χρωστικές ουσίες, λ.χ. σαφρανίνη, η οποία χρωματίζει τη λιγνίνη κόκκινη, ή/και αιματοξυλίνη, η οποία χρωματίζει την κυτταρίνη κυανή-ρόδινη. Οι μικροτομές στερεώνονται επάνω σε αντικειμενοφόρο πλάκα με τη βοήθεια φυσικής ή συνθετικής ρητίνης, και συχνά και μόνιμη στερέωση χρησιμοποιείται βάλσαμο του Καναδά ή πολυβυνιλική αλκοόλη.