Ιωάννης Γ. Κουτσάκος

Ο Ιωάννης Γ. Κουτσάκος (Πάφος 1925 - Λευκωσία 2009) υπήρξε κορυφαίος Κύπριος φιλόσοφος και παιδαγωγός.

Σπουδές

Υπήρξε απόφοιτος του Ελληνικού Γυμνασίου της Πάφου (1942), και πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Aθηνών (1951). Στη συνέχεια, μεταξύ 1953 και 1956, συνέχισε ανώτερες σπουδές στους τομείς της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας και των παιδαγωγικών στη Βιέννη, στη Βόννη και στην Κολωνία. Το 1976 αναγορεύτηκε διδάκτωρ φιλοσοφίας ύστερα από έγκριση της διατριβής του με θέμα: "Η ερώτησις τι εστίν εις τον Πλάτωνα".

Επαγγελματική σταδιοδρομία

• Υπηρέτησε ως καθηγητής φιλολογίας στο Λανίτειο Γυμνάσιο Λεμεσού κατά τα έτη 1951-1953 και 1956-1959. Από το 1959 έως το 1966 υπηρέτησε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου ως καθηγητής Φιλοσοφίας. Το 1966 προήχθη σε Επιθεωρητή Φιλολογικών Μαθημάτων. Το 1970 διορίστηκε ως γενικός επιθεωρητής και αναπληρωτής τμηματάρχης Μέσης Εκπαίδευσης. Από το 1972 έως το 1983, οπότε αφυπηρέτησε, ανέλαβε τη Διεύθυνση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, του οποίου υπήρξε ο εμπνευστής και ο θεμελιωτής.
• Συνεργάστηκε με το ραδιόφωνο και την τηλεόραση του ΡΙΚ.
• Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Παγκύπριας Εταιρείας Ψυχικής Υγιεινής και της Κοινωνιολογικής Εταιρείας Κύπρου, της οποίας διετέλεσε πρόεδρος. Παράλληλα εισήγαγε στην Κύπρο την Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης και γενικότερα τον επιστημονικό σχεδιασμό της παιδείας.
• Διετέλεσε επί σειρά ετών πρόεδρος της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου και πρόεδρος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Κύπρου.
• Πήρε μέρος ως εισηγητής σε πολλά επιστημονικά, Παιδαγωγικά και Φιλοσοφικά συνέδρια στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Συνεργάστηκε με λογοτεχνικά περιοδικά της Κύπρου και με εφημερίδες.

Συμμετοχή στον Απελευθερωτικό Αγώνα της Κύπρου

Έλαβε ενεργό μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της Κύπρου των ετών 1955-59, φιλοξενώντας στο σπίτι του στη Λεμεσό καταζητούμενους αγωνιστές.

Φιλοσοφικό έργο

Ο Γιάννης Κουτσάκος υπήρξε ένας στιβαρός φιλόσοφος του καιρού μας, με μια φιλοσοφική αμεσότητα, γράφοντας με ένα τρόπο διαλεκτικό και επαγωγικό. Αναδεικνύει τα διαχρονικά οντολογικά ερωτήματα της Φιλοσοφίας μέσα από την προοπτική του καιρού μας, καθώς και τα υπαρξιακά ερωτήματα των ανθρώπων της εποχής μας, με έμφαση στη θεματική της αποξένωσης του κόσμου της Δύσης.

Εργογραφία

Το συγγραφικό έργο  του περιλαμβάνει πλήθος δημοσιευμάτων, όπως αυτοτελή και συλλογικά βιβλία, αρθρογραφία κ.ά. Εξέδωσε, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα βιβλία και άρθρα:

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ:

• Η  ερώτησις τι εστίν εις τον Πλάτωνα (Η  εξέλιξη της πλατωνικής διαλεκτικής από την  απόλυτη θέση στη σύνθεση). Διδακτορική διατριβή, Λευκωσία, 1965.
• Συνέχεια - Χωρισμός - Υπέρβασις. Λευκωσία, 1966.
• Εισαγωγή στη Συμβολική Λογική. Λευκωσία, 1969.
• Η Λογικότης και η Τυπικότης της τυπικής Λογικής. Λευκωσία, 1979.
• Η  αποξένωση στη σύγχρονη ευρωπαϊκή σκέψη. Λευκωσία, 1980.
• «Το βασικό κατηγοριακό σχεδιάγραμμα της διαλεκτικής οντολογίας στον Πλάτωνα, Αριστοτέλη και Έγελο», στα Πρακτικά Συνεδρίου «Η Διαλεκτική» Αθήνα, 1988.
• Φαινομενολογικές και οντολογικές μελέτες για τη ζωή και το πνεύμα. Φιλοσοφική Εταιρεία Κύπρου, 2008.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ:

• Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, Λευκωσία,  1966 (και β΄ έκδοση, Αθήνα, 1974).
• Βασικές έννοιες και κύρια θέματα της Κοινωνιολογίας - Κατηγοριακό σχεδιάγραμμα για την Κοινωνιολογία, Λευκωσία, 1984.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ:

• Προβλήματα και τάσεις στη σύγχρονη εκπαίδευση. Λευκωσία, 1970.
• Σύγχρονη Διδακτική. Λευκωσία, 1980 (και β' έκδοση, Λευκωσία, 1986).
• Δημιουργία και ερμηνεία. Θέματα και προβλήματα ποιητικής - καλλιτεχνικής δημιουργίας και ερμηνείας. Λευκωσία, 1983.
• Η διδασκαλία του δοκιμίου στα νέα ελληνικά. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, 1986.

ΑΡΘΡΑ:

• «Μαρξισμός και Φροϋδισμός, Φιλοσοφική Θεώρηση», Ζήνων τ. 13 -17, Λευκωσία 1997, σσ. 109-132 και «Φιλοσοφία, κοινωνία και ιστορία στον νέο Μαρξ».
• «Η Θεωρία της δικαιοσύνης του John Rawls και η κοινωνική της σημασία.» Ζήνων τ. 13 -17, Λευκωσία 1997.
• «Η φιλοσοφία του Ζήνωνος του Κιτιέως», Ζήνων, τ. 18-26, Λευκωσία, 2006, σσ. 45-59.

Τιμητικές διακρίσεις

• Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών από την Κυπριακή Πολιτεία (1996)

Κρίσεις για το έργο του

• «Αν είναι κάτι που καθορίζει, προσδιορίζει και χαρακτηρίζει τη φιλοσοφική πορεία του Ιωάννη Γ. Κουτσάκου, από την αρχή της φιλοσοφικής του κατάθεσης, μέχρι το τέλος, όπως τη συνοψίζει με το έργο του Φαινομενολογικές και Οντολογικές μελέτες για τη Ζωή και για το Πνεύμα, Λευκωσία 2008, είναι η εμμονή του στη αρχαία Οντολογία και Μεταφυσική, ἀλλά και στη νεότερη ευρωπαϊκή οντολογική πρόταση και τον τρόπο της Φαινομενολογίας. Ελληνική, λοιπόν, Οντολογία, κατά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και την ευρωπαϊκή Οντολογία και  φαινομενολογία, κατά τον  Hegel και τον Husserl, συνιστούν τους άξονες και τον τρόπο της Φιλοσοφίας του Ιωάννη Γ. Κουτσάκου. Και όχι μόνο αυτοί. Γιατί ο Ιωάννης Γ. Κουτσάκος είχε μιαν εκπληκτική πρόσβαση στον τόπο της Φιλοσοφίας, με βαθειά κατάρτιση και συνεχή ενημέρωση. Με ένα τρόπο άμεσο. Απαλό και διαυγή. Με ένα λόγο, όπως αρμόζει να είναι ο λόγος της Φιλοσοφίας. Και με ύφος εξόχως φιλοσοφικό. Αυτό της πραότητος. Της αποδοχής της ετερότητος. Της διαφορετικής πρότασης. Σχεδόν με ένα τρόπο σωκρατικό. Σημαντικά εξόχως υπήρξαν τα κείμενά του για τον Marx, αλλά και για νεότερους φιλοσόφους, όπως ο αμερικανός Rowls, αλλά και για την αρχαία σκέψη, όπως η συνάντησή του με τον Ζήνωνα τον Κιτιέα. Η συνάντησή του με τον τόπο της Λογικής τον οδηγεί και πάλι στον Αριστοτέλη, αλλά και στους νεότερους φιλοσόφους.» (Νίκος Ορφανίδης, στο: Τιμητικός Τόμος Γιάννη Κουτσάκου, Εκπαιδευτικός Όμιλος Κύπρου, Λευκωσία 2010)
• «Ο  Γιάννης Κουτσάκος υπήρξε ένας από τους πιο προικισμένους, πιο δημιουργικούς και πιο αφοσιωμένους στην αποστολή τους πνευματικούς ανθρώπους που γέννησε η νεότερη Κύπρος. Τα φιλοσοφικά, κοινωνιολογικά, εκπαιδευτικά και παιδαγωγικά βιβλία που δημοσίευσε καθώς και το πλήθος των μελετών που δημοσίευσε σε περιοδικά και στον ημερήσιο Τύπο μαρτυρούν όχι μόνο τη στερεότητα και ευρύτητα της επιστημονικής κατάρτισής του (πανεπιστήμια Αθηνών, Βιέννης, Βόννης και Κολωνίας) αλλά και το βάθος και την πρωτοτυπία της σκέψης του και τη δημιουργικότητά του. Με το συγγραφικό του έργο και την όλη πνευματική του δράση ο Κουτσάκος αναδείχθηκε όχι μόνο ένας μεγάλος δάσκαλος του γένους αλλά και ένας Ευρωπαίος σοφός, που μπορούσε να διαλεχθεί ισότιμα με μεγάλους φιλοσόφους και πνευματικούς ανθρώπους της σύγχρονης Ευρώπης. Εκτός από τα πιο πάνω, υπάρχουν και πολλά άλλα για τα οποία θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για τον Κουτσάκο. Για τη σεμνότητα, την προσήνεια και την ευπροσηγορία του, για την ευγένεια και το ήθος του, για την ανεξαρτησία σκέψης, την παρρησία, το θάρρος και την τόλμη του να στηλιτεύει δημόσια την αδικία σε βάρος συμπολιτών του…» (Παναγιώτης Περσιάνης, εφημ. Ο Φιλελεύθερος, 5 Ιουνίου 2019).
• «Το έργο του Ιωάννη Κουτσάκου μπορούμε να το παρομοιώσουμε με δέντρο καρποφόρο, στου οποίου τις ρίζες βρίσκουμε τους προαναφερθέντες φιλοσόφους και πλειἀδα άλλων φιλοσόφων, κοινωνιολόγων, ψυχολόγων, κορμός του είναι το ύστερο έργο Φαινομενολογικές και Οντολογικές Μελέτες για τη Ζωή και το Πνεύμα, ενώ μεγάλα κλαδιά του είναι τα βιβλία Εισαγωγή εις την Κοινωνιολογίαν, Σύγχρονη Διδακτική, Η αποξἔνωση στην Ευρωπαϊκή Σκέψη, Δημιουργία και Ερμηνεία και σωρεία μελετών και άρθρων του. Στην παρομοίωση ας σημειωθεί το χρονικά πρωθύστερο. Πρώτα κλαδιά και ύστερα κορμός, το κυριότερο και πυκνότερο έργο… Η παρουσία του Ιωάννη Κουτσάκου σφραγίζει την πνευματική ζωή του τόπου και των χρόνων μας με τη σφραγίδα της δωρεάς του χαλκέντερου ερευνητή και μελετητή, του εμβαθύνοντος και αναλύοντος επιστήμονα, του φιλοσόφου δασκάλου, που αδιάλειπτα γράφει επί πολλών του επιστητού και φωτίζει με την αλήθεια της κλασικής απλότητας.» (Στέλιος Παπαντωνίου, στο: Ι. Κουτσάκος, Συνέχεια χωρισμός, υπέρβαση, Λευκωσία 2010).

Βιβλιογραφία

• Τιμητικός Τόμος Γιάννη Κουτσάκου, Εκπαιδευτικός Όμιλος Κύπρου, Λευκωσία 2010, σσ. 386.

• Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου: "Ιωάννης Κουτσάκος"[1]
• Πανεπιστήμιο Κύπρου (2009): "Απεβίωσε ο Ιωάννης Κουτσάκος"[2]