Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφάλειας

Η Γενική Διεύθυνσις Εθνικής Ασφαλείας (ΓΔΕΑ 1958 -1973), μετέπειτα Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας (ΥΠΕΑ, 1973-1984) ήταν υπηρεσία πληροφοριών και ασφάλειας του Ελληνικού Κράτους, υπαγόμενη αρχικά στο υπουργείο Εσωτερικών και εν συνεχεία στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Ιδρύθηκε το 1958 και καταργήθηκε το 1984.

Ιστορικό

Η ΓΔΕΑ ιδρύθηκε το 1958, με πρωτοβουλία του Ευάγγελου Καλαντζή, υφυπουργού Εσωτερικών υπεύθυνου για τα Σώματα Ασφαλείας. Είχαν προηγηθεί οι βουλευτικές εκλογές εκείνης της χρονιάς, στις οποίες η ΕΔΑ, με ποσοστό 24,42%, είχε γίνει Αξιωματική Αντιπολίτευση. Ανάμεσα στις αρμοδιότητες της Υπηρεσίας ήταν η καταπολέμηση του κομμουνισμού, η προστασία του κοινωνικού καθεστώτος, η δημιουργία και λειτουργία «Γενικού Αρχείου Εθνικής Ασφαλείας», η «εθνική διαφώτισις» (προπαγάνδα) κ.α. Η ΓΔΕΑ αναφερόταν και ως «Ανωτάτη Ασφάλεια», καθώς σ' αυτήν κατέληγαν οι φάκελοι όλων των Τμημάτων Ασφαλείας της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων. Η ΓΔΕΑ κατά καιρούς έστελνε εγκυκλίους με συστάσεις σε υπουργεία και δημόσιες υπηρεσίες, που αρκετές φορές θεωρούνταν ακραίες, ακόμα και για το σκληρό κλίμα των μετεμφυλιακών χρόνων: χαρακτηριστικά, είχε προτείνει σε απόρρητη εγκύκλιο στον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή ότι καλό θα ήταν ο κάθε δημόσιος υπάλληλος να υποβάλλει μηνιαία έκθεση όπου θα ανέφερε στην υπηρεσία του ποια ήταν η δική του συνεισφορά στον αντικομμουνιστικό αγώνα.

Στη ΓΔΕΑ υπηρετούσαν αστυνομικοί, χωροφύλακες και πολιτικοί υπάλληλοι, αλλά αρχηγός της τοποθετείτο, καθ'όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, απόστρατος ανώτατος αξιωματικός του Στρατού Ξηράς. Πρώτος αρχηγός ανέλαβε το 1958 ο αντιστράτηγος Ηρακλής Κοντόπουλος, που έμεινε μέχρι το 1963 και την εκλογική νίκη της Ενώσεως Κέντρου, οπότε αρχηγός έγινε ο αντιστράτηγος Αριστείδης Βλάχος, έμπιστος του Γεωργίου Παπανδρέου και πρώην διευθυντής του 2ου Γραφείου του ΓΕΣ. Μετά την αποστασία του 1965 και τα Ιουλιανά, στην ηγεσία της ΓΔΕΑ τοποθετήθηκε ο βασιλόφρων αντιστράτηγος Σοφοκλής Τζανετής.

Την περίοδο της χούντας, την ΓΔΕΑ διοίκησαν πρώτα ο αντιστράτηγος Σπυρίδων Βελλιανίτης, που αργότερα έγινε και υπουργός Δημόσιας Τάξης (1971-72) καθώς και πρόεδρος της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής (1973-74), και έπειτα ο υποστράτηγος Γεώργιος Θωμόπουλος, πρώην κλαδάρχης Κατασκοπείας της ΚΥΠ.

Με το Νομοθετικό Προεδρικό Διάταγμα 3 του 1973, η ΓΔΕΑ μετονομάστηκε σε Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας.

Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, την αρχηγία ανέλαβε αρχικά ο στρατηγός Παντελής Καλαμάκης, νομιμόφρων δεξιός που είχε συλληφθεί από τη χούντα επειδή το Δεκέμβριο του 1967 είχε συνταχθεί με το αντιπραξικόπημα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τον διαδέχθηκε ο αντιστράτηγος Δημήτριος Καπελάρης, μέχρι την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.

Η κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου αρχικά τοποθέτησε επικεφαλής της ΥΠΕΑ τον αντιστασιακό αντιστράτηγο Αναστάσιο Μπούρα, αλλά το 1984 αποφάσισε την κατάργηση της υπηρεσίας, στα πλαίσια της αναδιοργάνωσης και του εκδημοκρατισμού των Σωμάτων Ασφαλείας. Οι αρμοδιότητές της περιήλθαν στον κλάδο ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας και συγκεκριμένα στην Διεύθυνση Κρατικής Ασφάλειας.

Πηγές

• Παύλος Πετρίδης, Εξουσία και παραεξουσία στην Ελλάδα 1957-1967: Απόρρητα ντοκουμέντα, 2000
• Πρέσβης Παύλος Αποστολίδης, Μυστική Δράση: Υπηρεσίες Πληροφοριών στην Ελλάδα, 2014
• Παύλος Μπακογιάννης, Έρευνα για την ΚΥΠ, Εφημερίδα Το Βήμα, 12-28 Ιουνίου 1977