Βιελίτσκα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 49°59′22″N 20°3′58″E / 49.98944°N 20.06611°E / 49.98944; 20.06611

Βιελίτσκα

Σημαία
Έμβλημα
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Βιελίτσκα
49°59′22″N 20°3′58″E
ΧώραΠολωνία
Διοικητική υπαγωγήGmina Wieliczka
Ίδρυση1123
Έκταση13,41 km²
Υψόμετρο261 μέτρα[1]
Πληθυσμός26.599 (31  Μαρτίου 2021)[2]
Ταχ. κωδ.32-020
Ζώνη ώραςUTC+01:00 (επίσημη ώρα)
UTC+02:00 (θερινή ώρα)
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Βιελίτσκα (πολωνικά: Wieliczka‎‎, γερμανικά: Groß Salze‎‎, λατινικά: Magnum Sal‎‎) είναι ιστορική πόλη στη νότια Πολωνία, η οποία βρίσκεται στη μητροπολιτική περιοχή της Κρακοβίας στο Βοεβοδάτο Ελάσσονος Πολωνίας (από το 1999). Η πόλη ιδρύθηκε αρχικά το 1290 από τον Πσέμισλ Β΄. Σήμερα, είναι κυρίως γνωστή για το Αλατωρυχείο Βιελίτσκα, το οποίο κηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 1978, και το κέντρο της ιστορικής παλιάς πόλης που είχε καταχωριστεί ως ένα από τα εθνικά μνημεία της Πολωνίας το 1994. Ο πληθυσμός της πόλης εκτιμήθηκε σε 23.395 το 2019.[3]

Γεωγραφική θέση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Βιελίτσκα βρίσκεται στο νότιο κεντρικό τμήμα της Πολωνίας, στην Ελάσσων Πολωνία (Małopolska). Η πόλη βρίσκεται 13 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Κρακοβίας και όχι μακριά από την πόλη Νιεποουομίτσε. Το Αλατωρυχείο Βιελίτσκα - ένα από τα παλαιότερα αλατωρυχεία στον κόσμο, έχει δημιουργηθεί σε σημαντικά αποθέματα αλατιού που βρίσκονται επίσης στην κοντινή Μπόχνια.[4]

Η πόλη βρίσκεται σε μια κοιλάδα ανάμεσα σε δύο κορυφογραμμές που εκτείνονται από τα δυτικά προς τα ανατολικά: νότιους πρόποδες της Βιελίτσκα, βόρειους αμμόλοφους του Μπογκουτσίτσε, συμπεριλαμβανομένου του Υψίπεδου Βιελίτσκα-Γκντουφ. Η νότια κορυφογραμμή είναι ψηλότερη, ενώ η βόρεια κορυφογραμμή οδηγεί στην Εθνική Οδό 94. Κοντά στην πόλη βρίσκεται ο Αυτοκινητόδρομος Α4 (Ευρωπαϊκή Οδός E40), ο οποίος συνδέει την Κρακοβία με τις νοτιοδυτικές και νοτιοανατολικές περιοχές της Πολωνίας. Παρά τη μικρή περιοχή, το σχετική υψομετρική διαφορά της πόλης αντιστοιχεί σε περισσότερα από 137 μέτρα: το υψηλότερο βουνό φτάνει τα 361,8 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και το χαμηλότερο σημείο βρίσκεται σε υψόμετρο 224 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Πολιτισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Βιελίτσκα, καθώς και το κοντινό χωριό Λεντνίτσα Γκούρνα, είναι από τα τελευταία μέρη στην Πολωνία όπου εξακολουθεί να εφαρμόζεται η πασχαλινή παράδοση της Σιούντα Μπάμπα (Siuda Baba).[5][6]

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μεσαίωνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι πρώτοι άποικοι ήταν πιθανότατα από τις κελτικές φυλές. Τα τελευταία τους χρόνια εκδιώχθηκαν από τις δυτικές σλαβικές ή λεχιτικές φυλές. Η σημασία των αποθεμάτων εξόρυξης προέκυψε μετά τη μετακίνηση της πρωτεύουσας της Πολωνίας από το Γκνιέζνο στην Κρακοβία από τον Καζίμιρ Α΄ τον Αποκαταστάτη τον 11ο αιώνα. Ωστόσο, η περαιτέρω ανάπτυξη των εξορυκτικών πρακτικών σταμάτησε απότομα από τη μογγολική εισβολή, η οποία κατέστρεψε την Κρακοβία και τα περίχωρά της τον 13ο αιώνα. Στη συνέχεια η περιοχή κατοικήθηκε από Γερμανούς μετανάστες, οι οποίοι ονόμασαν τον οικισμό Γκρος Ζαλτς (Gross Salz, «Μεγάλο Αλάτι») και από τον οποίο προήλθε το παλαιό πολωνικό όνομα Wielka Sól (Βιέλκα Σουλ). Με την πάροδο του χρόνου, το όνομα εξελίχθηκε σε Βιελίτσκα, αν και το όνομα Βιέλκα Σουλ παρέμεινε σε επίσημη χρήση, ιδίως σε βασιλικές σφραγίδες και έγγραφα.

Μετά την ανακάλυψη 1252 μεγάλων αποθέσεων αλατιού και καλίου σε όλη τη νότια Πολωνία, η εξαγωγή αλατιού άρχισε σε πολύ ευρύτερη κλίμακα. Το 1289, ο Ερρίκος Δ΄ ο Ενάρετος, τότε Λόρδος της Κρακοβίας, εξέδωσε ένα έγγραφο που επέτρεψε στους αδελφούς Γέσχο και Ίζενμπολντ να επεκτείνουν την πόλη. Ο Δούκας και ο μελλοντικός Βασιλιάς Πσέμισλ Β΄, παραχώρησαν προνόμια πόλης στην Βιελίτσκα το 1290.

17ος έως 18ος αιώνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1651, ο πληθυσμός της Βιελίτσκα αποδεκατίστηκε από μια επιδημία πανούκλας. Στα έτη 1655-1660, την εποχή του Σουηδικού Κατακλυσμού, η πόλη ήταν σε οικονομική παρακμή. Το ορυχείο λεηλατήθηκε και κάηκε από τους Σουηδούς, και τα σουηδικά στρατεύματα φρουρούσαν το ορυχείο και οι φόροι αυξήθηκαν στους ντόπιους. Ο Γκάμπριελ Βοϊνιουόβιτς μαζί με τον Γέζι Σεμπάστιαν Λουμπομίρσκι οργάνωσαν περίπου 3.000 άτομα που συμμετείχαν στην απελευθέρωση των Βιελίτσκα, Μπόχνια και Βίσνιτς. Η μάχη έλαβε χώρα στην Καμιόννα, όπου οι Πολωνοί αναδείχτηκαν νικηφόροι.

18ος έως 19ος αιώνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά τον πρώτο διαμελισμό της Πολωνίας το 1772, η Βιελίτσκα έγινε μέλος της Μοναρχίας των Αψβούργων υπό την ηγεσία της Αυστρίας. Το 1809, η Βιελίτσκα ενσωματώθηκε στο Δουκάτο της Βαρσοβίας και οι Αψβούργοι ανέκτησαν την πόλη μετά την πτώση του Δουκάτου και τον διαμελισμό του από το Συνέδριο της Βιέννης. Η πόλη έγινε τότε μέρος της ημιαυτόνομης επαρχίας της Γαλικίας. Κάτω από την πολυπολιτισμική Αυστριακή Αυτοκρατορία, πολλοί ανθρακωρύχοι της Γερμανίας, της Ουγγαρίας, της Κροατίας και της Τρανσυλβανίας εγκαταστάθηκαν στη Βιελίτσκα, αλλάζοντας έτσι την εθνοτική σύνθεση της πόλης. Μετά το ξέσπασμα της εξέγερσης της Κρακοβίας το 1846, οι επαναστατικοί ανθρακωρύχοι κατέλαβαν την εξουσία στα αλατωρυχεία. Με την προοδευτική εκβιομηχάνιση, η πόλη εξελίχθηκε σε μια κωμόπολη, η οποία ήταν πλέον γνωστή για την παραγωγή και εξαγωγή αλατιού σε όλη την Αυτοκρατορία.

20ος έως 21ος αιώνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μόνο στα τέλη του 19ου αιώνα, οι αρχές της Γαλικίας άρχισαν να επενδύουν σε δημόσια στέγαση. Ωστόσο, η πόλη επεκτάθηκε με ιδιωτικές επενδύσεις, πλούσιοι επιχειρηματίες έχτισαν αποικίες εξόρυξης (οργανωμένοι οικισμοί για οικογένειες εργαζομένων σε ορυχεία) και σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής (τροφοδοτούσαν ηλεκτρική ενέργεια όχι μόνο στο ορυχείο, αλλά και στην πόλη).

Κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, ο συνολικός πληθυσμός της Βιελίτσκα αυξήθηκε, γεγονός που ενθάρρυνε την εδαφική επέκταση. Τοπικά χωριά ενσωματώθηκαν στα σύνορα της πόλης και δημιουργήθηκαν νέες κατοικημένες περιοχές τη δεκαετία του 1920 για να καλύψουν τις απαιτήσεις του αυξανόμενου πληθυσμού. Ωστόσο, η πόλη γνώρισε επίσης την απεργία των ανθρακωρύχων του 1933, η οποία πραγματοποιήθηκε λόγω της μείωσης των μισθών κατά 13%.

Κατά τις πρώτες μέρες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 7 Σεπτεμβρίου 1939, η Βέρμαχτ εισήλθε στη Βιελίτσκα. Άρχισαν αμέσως να διώκουν, να ληστεύουν και να λεηλατούν τις περιουσίες των 1.500 Εβραίων της πόλης. Κατά τα επόμενα δυόμισι χρόνια, έφεραν επίσης στη Βιελίτσκα εκατοντάδες Εβραίους από άλλες πόλεις της περιοχής, συμπεριλαμβανομένου του Γκέτο της Κρακοβίας, μετά το άνοιγμα ενός γκέτο στην περιοχή Κάσνο. Συνολικά, 11.000 Εβραίοι ζούσαν στο γκέτο μέχρι την απέλαση τους το 1942.[7] Η πόλη, ειδικά τα μέρη όπου ζούσαν οι Εβραίοι, ήταν υπερβολικά πυκνοκατοικημένοι και ο πληθυσμός εξαθλιωμένος. Τον Αύγουστο του 1942, ολόκληρος ο εβραϊκός πληθυσμός συγκεντρώθηκε, όπου περίπου 700 άτομα μεταφέρθηκαν σε ένα κοντινό δάσος όπου πυροβολήθηκαν. Άλλοι σκοτώθηκαν στην πόλη. Περίπου 700 νεαροί άνδρες μεταφέρθηκαν στο Πούστκοφ και σε άλλα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Οι υπόλοιποι εξαναγκάστηκαν σε τρένα και στάλθηκαν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Μπέλζεκ, όπου δολοφονήθηκαν με αέριο κατά την άφιξη. Πολύ λίγοι Εβραίοι της Βιελίτσκα επέζησαν μέχρι την απελευθέρωση.[8]

Στις 21 Ιανουαρίου 1945, ο Σοβιετικός Κόκκινος Στρατός απελευθέρωσε τη Βιελίτσκα από τους Ναζί. Κατά τη διάρκεια των μαχών, 138 σοβιετικοί στρατιώτες σκοτώθηκαν.[9]

Το 1994, η πόλη καταχωρίστηκε στο Μητρώο Ιστορικών Μνημείων της Πολωνίας.

Αθλητισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αδελφοποιημένες πόλεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Βιελίτσκα είναι αδελφοποιημένη με:[11]

Φωτοθήκη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 dateandtime.info/citycoordinates.php?id=755889.
  2. ↑ bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/011212019054-0952232?var-id=1639616&format=jsonapi. Ανακτήθηκε στις 4  Οκτωβρίου 2022.
  3. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2021. 
  4. ↑ Γέζι Γκζεσιόφσκι, Wieliczka: kopalnia, muzeum, zamek (Βιελίτσκα: Ορυχείο, Μουσείο, Κάστρο), 2η έκδοση, ενημερώθηκε και αυξήθηκε, Βαρσοβία, Sport i Turystyka, 1987, (ISBN 83-217-2637-2).
  5. ↑ Μπαρμπάρα Ογκροντόφσκα, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Βαρσοβία: Verbinum, 2001, σελ. 190.
  6. ↑ Γιούλιαν Ζίνκοφ, Krakowskie podania, legendy i zwyczaje (oraz wybór podań i legend jurajskich). Κρακοβία: Wydawnictwo Platan, 2004, σελ. 216-218
  7. ↑ Καζίμιες, Πάγιονκ (1968). Wieliczka – an old mining town . :. Κρακοβία: Literary Publishing House. σελ. 127. 
  8. ↑ Μέγκατζι, Τζέφρι (2012). Encyclopedia of Camps and Ghettos. Μπλούμινγκτον, Ιντιάνα: University of Indiana Press. σελ. Τόμος II, σελ. 590-591. ISBN 978-0-253-35599-7. 
  9. ↑ Council for the Protection of Monuments of Struggle and Martyrdom (1988). Guide of Fighting and Martyrdom war years 1939–1945. Sport and Tourism. σελίδες 372, 173. ISBN 83-217-2709-3. 
  10. ↑ «KS GÓRNIK WIELICZKA». gornikwieliczka.pl (στα Πολωνικά). 
  11. ↑ 11,0 11,1 «Wieliczka Miasta partnerskie». Urząd Miasta i Gminy Wieliczka. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2013. 
  12. ↑ «List of Twin Towns in the Ruhr District» (PDF). Twins2010.com. 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 28 Νοεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2009. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Βιελίτσκα&oldid=10518873"