Βατζτίμ
Το βατζτίμ ή γκεμέ (αλβανικά: gjëmë) είναι το μοιρολόι που, σύμφωνα με το αλβανικό έθιμο, ερμηνεύεται από μια γυναίκα ή από μια ομάδα γυναικών. Στη Βόρεια Αλβανία, τραγουδιέται επίσης και από άνδρες.
Νότια Αλβανία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στη Νότια Αλβανία, μια γυναίκα τραγουδά συνήθως τους στίχους από το κουπλέ του μοιρολογιού, ενώ μια χορωδία που στέκεται πίσω της πίσω της ερμηνεύρει το ρεφρέν. Στην περιοχή αυτή, στο συγκεκριμένο έθιμο παίρνουν μέρος αποκλειστικά και μόννο γυναίκες, ενώ στη Βόρεια Αλβανία μπορεί να λάβουν μέρος και άνδρες. Το τραγούδι συνήθως ζητά από τον αποθανόντα να σηκωθεί εκ νεκρών γιατί όλα όσα είχε και ό,τι του ήταν αγαπητό τον ή την καλούν να επιστρέψει στη ζωή. Στο παρελθόν, οι πιο εύπορες οικογένειες συνήθιζαν να προσλαμβάνουν επαγγελματίες μοιρολογίστρες για να μοιρολογήσουν τους δικούς τους νεκρούς. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή επισκέφθηκε το 1670 το Αργυρόκαστρο της Νότιας Αλβανίας, το οποίο τότε ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και ανέφερε την ακόλουθη αφήγηση από την περιήγησή του: [1]
Οι κάτοικοι του Αργυροκάστρου θρηνούν τους νεκρούς συγγενείς τους επί σαράντα, πενήντα, μέχρι ογδόντα χρόνια. Κάθε Κυριακή, όλοι οι συγγενείς του νεκρού συγκεντρώνονται σε ένα πρόχειρο οίκημα και πληρώνουν επαγγελματίες μοιρολογίστρες που κλαίνε, θρηνούν και τραγουδούν, φωνάζοντας δυνατά. Κανείς δεν αντέχει να βρίσκεται στην πόλη την Κυριακή λόγω του θορύβου και της αναστάτωσης. Ονόμασα το Αργυρόκαστρο πόλη του κλάματος. Είναι να απορεί κανείς πώς οι επαγγελματίες μοιρολογίστρες καταφέρνουν να κλαίνε και να θρηνούν με τέτοιο συναίσθημα - περισσότερο από τους συγγενείς των νεκρών - για κάποιον που έχει πεθάνει πριν από εκατό χρόνια και με τον οποίο δεν έχουν καν συγγένεια. Και πώς θρηνούν! Σταματούν μόνο όταν έχουν εξαντληθεί από την πείνα.
Ένας ιδιαίτερος τύπος βατζτίμ είναι το E qara me ligje (ελληνικά: θρηνώντας με μοιρολόγια), που είναι πολυφωνικό υποείδος. Το είδος αυτό το συναντά κανείς κυρίως στη Λιαπουριά. [2]
Το επιφώνημα που χρησιμοποιείται στα μοιρολόγια αυτά είναι το παρατεταμένο όι-όι. Ο όρος οιράτ χρησιμοποιείται από τον Αλβανό συνθέτη Aleksandër Peçi στην όπερά του Oirat. [3]
Βόρεια Αλβανία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το γκάμα ε μπουράβε (ελληνικά: αντρικό μοιρολόι) είναι μια ταφική ιεροτελεστία που εκτελείται μόνο από άνδρες και μόνο για άνδρες στην Αλβανία. Το έθιμο απαντά αποκλειστικά στα υψίπεδα Dukagjin, Gjakovë και Iballë γύρω από την Πούκα. [4] Για να πραγματοποιηθεί αυτή η ιεροτελεστία, απαιτείται μια ομάδα από δέκα ή περισσότερους άνδρες. Κατά τη διάρκεια της ιεροτελεστίας, οι άντρες χτυπούν το στήθος τους και ξύνουν τα πρόσωπά τους, επαναλαμβάνοντας: O i mjeri unë për ty o biri/nipi/miku jem, (Αχ, εγώ, ο καημένος, γιε μου / ανιψιέ μου / φίλε μου), ανάλογα με την ταυτότημα του αποθανόντα. Το μοιρολόι εξυπηρετεί τον μοναδικό σκοπό να εκφράσει τη θλίψη των συγγενών και φίλων, αλλά ταυτόχρονα, να διαδώσει τα άσχημα νέα και σε γειτονικές περιοχές έτσι ώστε να έρθουν κι άλλοι να επισκεφτούν την οικογένεια του αποθανόντος. Η πρακτική ήταν αυστηρά απαγορευμένη κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος, αλλά αναβίωσε μετά το 1990. [5] [6] Η προέλευση του εθίμου συνδέεται με τον θάνατο του Σκεντέρμπεη το 1468. Η υπόθεση της σύνδεσης ανάμεσα στο έθιμο και τον θάνατο του Σκεντέρμπεη είναι βασισμένη στις παρατηρήσεις του Μαρίνο Μπαρλέτι ότι ο Lekë Dukagjini είχε τραβήξει και ξεριζώσει τα μαλλιά και τα γένια του ως ένδειξη βαθιάς θλίψης για τον θάνατο του αρχηγού του. Η παράδοση αυτή έχει επιβιώσει στην περιοχή της Malësia. [7]
Οι Αλβανοί καθολικοί τηρούσαν το έθιμο πιο συχνά από τους Αλβανούς μουσουλμάνους στην περιοχή της Malësia. Σύμφωνα με τη μουσουλμανική πίστη, το κλάμα για τους νεκρούς είναι απαγορευμένο στους άνδρες. Στη σύγχρονη εποχή, οι Αλβανοί καθολικοί του Μαυροβουνίου δεν τηρούν πλέον οι ίδιοι το έθιμο και προσλαμβάνουν επαγγελματίες του είδους από τη Βόρεια Αλβανία. [8]
Το βατζτίμ είναι πολύ γνωστό στην αλβανική μυθολογία. Ένα από τα πιο όμορφα μέρη του κύκλου των Κρέσνικ είναι το Vajtimi i Ajkunës (ελληνικά: μοιρολόι της Ajkuna). [9]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Elsie, Robert (2000). A dictionary of Albanian religion, mythology, and folk culture. New York University Press. σελίδες 95–96. ISBN 0-8147-2214-8. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2010.
- ↑ Tole, Vasil (2010). «Inventory of Performers on Albanian Folk Iso-Polyphony» (PDF). Albanian Music Council. σελίδες 100–101. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2010.
- ↑ Tole, p.117
- ↑ Gjovalin Shkurtaj: Etnografi e të folurit të shqipes: (përmbledhje studimesh socio- dhe etnolinguistike). Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2004. Page 42
- ↑ Gjëma e burrave. Traditë malësore
- ↑ Gjâma e burrave, Nikaj-Mërtur
- ↑ Ahmedaja, Ardian· Haid, Gerlinde (2008). European voices: Multipart singing in the Balkans and the. Boehlau Verlag. σελίδες 247–248. ISBN 978-3-205-78090-8. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2010.
- ↑ Ahmedaja p.24G
- ↑ Elsie, Robert (2004). Songs of the frontier warriors. Bolchazy-Carducci. σελ. 341. ISBN 0-86516-412-6. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2010.