Μπέμπελπλατς

Μπέμπελπλατς
Bebelplatz
Είδος	πλατεία
Αρχιτεκτονική	Ροκοκό
Γεωγραφικές συντεταγμένες	52°30′59″N 13°23′38″E
Διοικητική υπαγωγή	Μίττε
Τοποθεσία	Μίττε
Χώρα	Γερμανία
Έναρξη κατασκευής	1740
Αρχιτέκτονας	Peter Joseph Lenné, Eduard Fürstenau και Γκέοργκ Βέντσεσλαους φον Κνόμπελσντορφ
Χρηματοδότης	Φρειδερίκος Β΄ της Πρωσίας
Προστασία	Heritage monument in Berlin και ensemble part
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Πανοραμική φωτογραφία της Μπέμπελπλατς κοιτώντας από τη Λεωφόρο Ούντερ ντεν Λίντεν προς το Νότο. Αριστερά το κτίριο της Κρατικής Όπερας, ευθεία ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Εντβίζ και η Παλαιά Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Χούμπολτ στα δεξιά (2006).

Με την ονομασία Μπέμπελπλατς (γερμανικά: Bebelplatz) είναι γνωστή μία ιστορική πλατεία της συνοικίας Μίττε του Βερολίνου, πρωτεύουσας της Γερμανίας. Βρίσκεται στο τμήμα του πρώην Ανατολικού Βερολίνου, μεταξύ της Σλόσμπρικε (Schloßbrücke) και της Φρίντριχστρασε (Friedrichstraße), ένα από τα ωραιότερα αξιοθέατα της πόλης. Στην περιοχή υπάρχουν μπαρόκ και νεοκλασικά κτίρια, σχεδιασμένα από διάσημους αρχιτέκτονες από το 18^ο αιώνα και μετά, καθώς και ανακαινισμένα πρώην ανάκτορα που σήμερα χρησιμοποιούνται ως δημόσια κτίρια. Η πλατεία αυτή αποτελεί το χώρο όπου το 1933 έλαβε χώρα η πυρπόληση 20.000 περίπου βιβλίων από τον προπαγανδιστικό μηχανισμό του Τρίτου Ράιχ με την αιτιολογία ότι το περιεχόμενό τους προωθούσε αντεθνικές ιδέες.

Ιστορικές ονομασίες

Η πλατεία σχημάτιζε τον κεντρικό άξονα του Φόρουμ Φριντεριτσιάνουμ (λατινικά: Forum Fridericianum), το οποίο σχεδιάστηκε υπό την αιγίδα του Βασιλιά της Πρωσίας, Φρειδερίκου Β' του Μέγα (1712-1786) κατά το πρότυπο της Αρχαίας Ρώμης. Βάσει των σχεδίων του αρχιτέκτονα Γκέοργκ Βέντσεσλαους φον Κνόμπελσντορφ (Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff, 1699-1753) οδηγούσε στο κτίριο της Όπερας της Βασιλικής Αυλής (σημερινή Κρατική Όπερα Ούντερ ντεν Λίντεν (Staatsoper Unter den Linden)) και για το λόγο αυτό συνήθως αναφερόταν ως Όπερνπλατς (Opernplatz, σημαίνει «Πλατεία της Όπερας»). Από το 1910 μετονομάστηκε σε Κάιζερ-Φραντς-Τζόζεφ-Πλατς (Kaiser-Franz-Joseph-Platz) προς τιμήν του Αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκου Ιωσήφ του Α' (1830-1916), αν και εξακολουθούσε να είναι ευρέως γνωστή με το απλούστερο παλαιότερο όνομά της. Από τις 31 Αυγούστου του 1947, στα πλαίσια της προσπάθειας αλλαγής σελίδας μετά την κατάλυση του Ναζισμού, η πλατεία φέρει το όνομα του πολιτικού του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD), Άουγκουστ Μπέμπελ (August Bebel, 1840-1913).

• 
  1850
• 
  1880
• 
  1900
• 
  1979
• 
  1982
• 
  2006

Κτίρια γύρω και απέναντι από την πλατεία

Το βόρειο τμήμα της πρώην Κάιζερ-Φραντς-Τζόζεφ-Πλατς το 1936 περιελάμβανε την προέκταση της Λεωφόρου Ούντερ ντεν Λίντεν, από το άγαλμα του έφιππου Φρειδερίκου του Μέγα μέχρι τη Σλοσμπρίκε (Schloßbrücke, Γέφυρα του Πύργου). Η περιοχή σήμερα διακρίνεται σε δύο ξεχωριστά τμήματα ανατολικά και δυτικά του κτιρίου της Όπερας. Στα νότια οριοθετεί την πλατεία η Μπέρενστρασε (Behrenstraße) με τον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Χέντβιχ (St.-Hedwigs-Kathedrale), την πρώτη καθολική εκκλησία που χτίστηκε στη Γερμανία μετά την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση. Απέναντι από την πλατεία βρίσκεται το Πανεπιστήμιο Χούμπολτ (μόλις διασχίσει κανείς τη Λεωφόρο Ούντερ ντεν Λίντεν), ενώ στην κεντρική πλευρά της η Παλαιά Βασιλική Βιβλιοθήκη που ανήκει σήμερα στο ίδρυμα. Τα κτίρια γύρω από την πλατεία υπέστησαν σημαντικές ζημιές στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ωστόσο μεταπολεμικά οι προσόψεις τους αποκαταστάθηκαν βάσει των παλαιών τους σχεδίων. Σήμερα έχουν χαρακτηριστεί από το Κράτος διατηρητέα.

Η πυρπόληση των βιβλίων

Χιλιάδες φοιτητές προχώρησαν στις 10 Μαΐου 1933 στο δημόσιο κάψιμο περίπου 20.000 βιβλίων «αντεθνικού περιεχομένου».

Το κάψιμο πραγματοποιήθηκε με ενθουσιασμό ενώ ακούγονταν επευφημίες και τα ονόματα των στοχοποιημένων συγγραφέων.

Το μνημείο με τις άδειες βιβλιοθήκες που σχεδίασε ο ισραηλινός καλλιτέχνης Μίχα Ούλμαν.

Η αναμνηστική πλάκα με το προφητικό απόσπασμα του Γερμανού ποιητή Χάινριχ Χάινε.

Η Όπερνπλατς έχει μείνει στην ιστορία ως το μέρος όπου στις 10 Μαΐου 1933 χιλιάδες φοιτητές προχώρησαν στο δημόσιο κάψιμο περίπου 20.000 βιβλίων, τα οποία λήφθησαν βιαίως από τις βιβλιοθήκες των παρακείμενων ιδρυμάτων, επειδή γράφτηκαν από συγγραφείς, δημοσιογράφους, παιδαγωγούς, επιστήμονες και πανεπιστημιακούς που είχαν κατηγορηθεί ότι μόλυναν τα γερμανικά γράμματα με αντεθνική ιδεολογία. Η καταστροφή των βιβλίων αυτών με στόχο τον εξαγνισμό της γερμανικής γλώσσας και λογοτεχνίας, πραγματοποιήθηκε από περίπου 70.000 φοιτητές, καθηγητές και μέλη των Ες-A, των Ες-Ες και της Χιτλερικής Νεολαίας που σχημάτισαν ουρές προκειμένου να τα πετάξουν λίγα λίγα στη φωτιά, ενώ ακούγονταν επευφημίες και τα ονόματα των στοχοποιημένων συγγραφέων. Ανάμεσα στους τελευταίους συναντούμε τους Μπέρτολτ Μπρεχτ, Άλφρεντ Ντέμπλιν, Λίον Φοϊχτβάνγκερ, Σίγκμουντ Φρόυντ, Έριχ Κέστνερ, Γιόαχιμ Τίνγκελνατς, Χάινριχ Μαν, Καρλ φον Οσιέτσκι, Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, Κουρτ Τουχόλσκυ, Φράντς Βέρφελ, Άρνολντ Τσβάιχ και Στέφαν Τσβάιχ. Ο Έριχ Κέστνερ ήταν μάλιστα αυτόπτης μάρτυρας, παρακολουθώντας το κάψιμο ανάμεσα στο φανατισμένο πλήθος. «Βρισκόμουν μπροστά από το Πανεπιστήμιο, ανάμεσα σε φοιτητές, το άνθος του έθνους μας, με ναζιστικές στολές, και έβλεπα τα βιβλία μας να γίνονται παρανάλωμα του πυρός» έγραψε με πικρία αργότερα. Στην καταστροφή των βιβλίων πρωτοστάτησε ο Υπουργός Εκπαίδευσης του Λαού και Προπαγάνδας του Ναζιστικού Κόμματος, Γιόζεφ Γκαίμπελς, που εκφώνησε και λόγο στη διάρκεια της διαδικασίας.

Η ανάμνηση του «auto da fe» παραμένει σήμερα ζωντανή στην πλατεία χάρις σε ένα μνημείο (1997) που σχεδίασε ο ισραηλινός καλλιτέχνης Μίχα Ούλμαν. Πρόκειται για μια γυάλινη πλάκα στο πλακόστρωτο, κάτω από το τζάμι της οποίας διακρίνονται σειρές από άδεια κατάλευκα ράφια από τσιμέντο, τα οποία θεωρητικά έχουν χωρητικότητα αρκετή για 20.000 βιβλία. Τα άδεια ράφια, τα οποία διακρίνονται μόνο υπό γωνία, συμβολίζουν ακριβώς το βουβό κενό που άφησε πίσω της η πυρπόληση των βιβλίων. Αφήνουν να εννοηθεί πως τα βιβλία που κάηκαν είναι αναντικατάστατα, ωστόσο το κενό μπορεί να γεμίσει σιγά σιγά με νέα. Αν κοιτάξει κανείς το μνημείο ακριβώς από πάνω, δεν βλέπει παρά τη δική του αντανάκλαση, προκειμένου να έρχεται συμβολικά αντιμέτωπος με την προσωπική του ευθύνη.

Λίγα μέτρα πιο δίπλα, σε μια αναμνηστική πλάκα έχει χαραχτεί ένα αλλόκοτα προφητικό απόσπασμα από το θεατρικό έργο «Άλμανσορ» (1820-21) του Γερμανού ποιητή εβραϊκής καταγωγής Χάινριχ Χάινε:

«Das war ein Vorspiel nur, dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am Ende auch Menschen».
«Αυτό δεν ήταν παρά ένα προοίμιο, εκεί όπου καίνε βιβλία, στο τέλος θα κάψουν επίσης και ανθρώπους».

Πρόσφατη ιστορία

Η έκθεση «United Buddy Bears» το 2010.

Τον Οκτώβριο του 2006 εγκαινιάστηκε στην πλατεία το πολυτελές ξενοδοχείο «Hotel de Rome».

Το 2010 η πλατεία φιλοξένησε την έκθεση «United Buddy Bears», η οποία διοργανωνόταν για τρίτη φορά στην πόλη. Τα εκθέματα ήταν 180 γλυπτά σε σχήμα αρκούδας (το σύμβολο του Βερολίνου), δύο μέτρων ύψους, καθένα από τα οποία χρωμάτισε με διαφορετικό τρόπο διαφορετικός καλλιτέχνης. Οι αρκούδες, οι οποίες συμβολίζουν την ανοχή στη διαφορετικότητα, σκορπίστηκαν μετά το πέρας της έκθεσης σε ολόκληρη την πόλη.

Τη δεκαετία του 2000, σχέδια κατασκευής υπόγειου χώρου στάθμευσης τροφοδότησαν έντονες διαμάχες, καθώς θεωρήθηκε πως θα έθετε το μνημείο του Ούλμαν σε κίνδυνο. Τελικά τα έργα πραγματοποιήθηκαν με τέτοιον τρόπο ώστε να μην το επηρεάσουν. Άλλες πρόσφατες αφορμές για παράπονα ήταν η ανακαίνιση του κτιρίου της Όπερας που σκέπαζε το μνημείο με σκόνη, καθώς και η φιλοξενία σε διαφορετικές περιστάσεις στην πλατεία Εβδομάδας Μόδας και προσωρινού παγοδρόμιου, που παρεμπόδισαν την πρόσβαση επισκεπτών.

Βιβλιογραφία

• «Βερολίνο» (2010), σειρά «Οδηγοί του Κόσμου», διάφοροι συγγραφείς, μετάφραση στα ελληνικά: Μαρία Αντωνίου, εκδότης διεθνώς: The Dorling Kindersley, εκδότης ελληνικής έκδοσης: Explorer, Αθήνα, ISBN 9789606686627.