Σταυροθήκη του Λίμπουργκ

Η σταυροθήκη του Λίμπουργκ, ανοιχτή.

Η σταυροθήκη του Λίμπουργκ, κλειστή.

Πίσω πλευρά

Η σταυροθήκη του Λίμπουργκ είναι μια αυτοκρατορική κειμηλιοθήκη με Τίμιο Ξύλο που δημιουργήθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία περί το 964. Αυτή αρχικά βρισκόταν μαζί με άλλα σπουδαία χριστιανικά κειμήλια του Πάθους του Χριστού στο Αυτοκρατορικό Παρεκκλήσι του Φάρου στο Μεγάλο Παλάτι της Κωνσταντινούπολης. Πρόκειται για εξαιρετικό δείγμα βυζαντινής αυτοκρατορικής τέχνης.

Ιστορία

Σύμφωνα με το Oxford Dictionary of Byzantium, η Σταυροθήκη του Λίμπουργκ δημιουργήθηκε περί το 964 από τον παρακοιμώμενο Βασίλειο Λεκαπηνό. Ήταν ένα από τα κεντρικά κειμήλια του Πάθους του Χριστού και βρισκόταν στο πιο σημαντικό από τα 30 παρεκκλήσια του Μεγάλου Παλατιού της Κωνσταντινούπολης, το παρεκκλήσι του Φάρου. Κατά τη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας, ο ιππότης Heinrich von Ulmen αφαίρεσε τη σταυροθήκη και τη μετέφερε, μαζί με άλλα αντικείμενα, στη Γερμανία. Αρχικά το αφιέρωσε στο μοναστήρι Αυγουστίνων του Stuben, κοντά στο Bremm an der Mosel. Μετά τη διάλυση του μοναστηριού το 1802, μεταφέρθηκε στο φρούριο Ehrenbreitstein κοντά στο Κόμπλεντς, από όπου περιήλθε στην κατοχή του πρίγκιπα του Nassau-Weilburg. Αυτός το δώρισε στην επισκοπή του Λίμπουργκ το 1835. Η λειψανοθήκη φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο της επισκοπής.

Περιγραφή

Η σταυροθήκη αποτελείται από ξύλο συκομουριάς καλυμμένο με επιχρυσωμένο ασήμι. Είναι διακοσμημένη με σμάλτο, μαργαριτάρια, σμαράγδια, ζαφείρια, αλμανδίνες και γυαλισμένους πολύτιμους λίθους. Οι διαστάσεις της είναι 48 εκατοστά μήκος, 35 πλάτος, 6 ύψος, και το βάρος της περίπου 11 κιλά.

Η σταυροθήκη αποτελείται από δύο μέρη, ένα συρόμενο καπάκι και ένα συρτάρι με το Τίμιο Ξύλο. Το συρόμενο καπάκι ασφάλιζε τα περιεχόμενα του κουτιού κατά τη μεταφορά και ήταν το μόνιμο μπροστινό μέρος του. Το συρόμενο κάλυμμα αφαιρούνταν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, οπότε και εκθέτονταν τα λείψανα σε λατρεία.

Στη μέση του καλύμματος απεικονίζεται μια μεγάλη Δέηση: η Παναγία, συνοδευόμενη από τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, συνοδευόμενος από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, στέκονται εκατέρωθεν του θρόνου του Χριστού. Οι άγγελοι φορούν βυζαντινό αυτοκρατορικό ένδυμα, ενώ ο Χριστός, η Παναγία και ο Ιωάννης είναι ντυμένοι στα μωβ, το χρώμα του αυτοκράτορα. Η κεντρική εικόνα πλαισιώνεται από διακοσμητικές λωρίδες, στις οποίες παρεμβάλλονται εικόνες αγίων. Το πίσω μέρος του καλύμματος εικονίζει έναν σταυρό που στέκεται σε βάση, καλυμμένο από ανάγλυφο επιχρυσωμένο ασήμι και πολύτιμους λίθους. Από τη βάση του σταυρού φυτρώνει κλωνάρι ακάνθου, σύμβολο του σταυρού ως δέντρου της ζωής.

Στο εσωτερικό, τα εγκάρσια μέρη σχηματίζουν πατριαρχικό σταυρό με διπλή δοκό. Περιβάλλεται από δέκα πεδία που απεικονίζουν σεραφείμ και χερουβείμ, καθένα από τα οποία καλύπτει μικρά δοχεία με λείψανα της Παναγίας και του Χριστού (τεμάχια λειψάνων από: τα σπάργανα, το λέντιο, τον ακάνθινο στέφανο, τα πορφυρό ιμάτιο, τη σινδόνη, τον σπόγγο, το μαφόριο της Θεοτόκου, τη ζώνη της Θεοτόκου από τα Χαλκοπράτεια, τη ζώνη της Θεοτόκου από τη Ζήλα και μαλλιά από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο). Στα πεδία αναγράφονται τα εξής:

• ΤΟ ΠΟΡΦΥΡΟΥΝ ΙΜΑΤΙΟΝ ΤΟΥ ΖΩΟΔΟΤΟΥ ΙΣ ΧΣ
• ΤΟ ΛΕΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΠΛΑΣΤΟΥΡΓΟΥ ΗΜΩΝ ΙΣ ΧΣ ΤΟΥ Θ(ΕΟ)Υ

Η επιγραφή της σταυροθήκης, η οποία επαινεί τη νικηφόρα δύναμη του σταυρού που υπερβαίνει τον θάνατο, είναι:

Θεός μέν ἐξέτεινε χεῖρας ἐν ξύλῳ
ζωῆς δι' αὐτοῦ τάς ἐνεργείας βρύων.
Κωνσταντῖνος δέ καί Ῥωμανός δεσπόται
λίθων διαυγῶν συνθέσει καί μαργάρων
ἒδειξαν αὐτό θαύματος πεπλησμένον.
Καί πρίν μέν Ἃιδου Χριστός ἐν τούτῳ πύλας
θραύσας ἀνεζώωσε τούς τεθνηκότας,
κοσμήτορες τούτου δέ νῦν στεφηφόροι
Θράση δι' αὐτοῦ συντρίβουσι βαρβάρων.

Βιβλιογραφία

• Ernst Günther Grimme: Goldschmiedekunst im Mittelalter. Form und Bedeutung des Reliquiars von 800 bis 1500. M. DuMont Schauberg, Köln 1972, ISBN 3-7701-0669-5, S. 32–35.
• Hans Wolfgang Kuhn: Heinrich von Ulmen, der vierte Kreuzzug und die Limburger Staurothek. Στο: Jahrbuch für westdeutsche Landesgeschichte. Τόμος 10, 1984, ISSN 0170-2025, σελ. 67–106.
• Αλεξάντρ Καζντάν (Hrsg.): The Oxford Dictionary of Byzantium. Τόμος 1. Oxford University Press, Νέα Υόρκη NY u. a. 1991, ISBN 0-19-504652-8, σελ. 270.
• Holger A. Klein: Byzanz, der Westen und das „wahre“ Kreuz. Die Geschichte einer Reliquie und ihrer künstlerischen Fassung in Byzanz und im Abendland (= Spätantike – Frühes Christentum – Byzanz. Kunst im ersten Jahrtausend Reihe B: Studien und Perspektiven Band 17). Reichert, Wiesbaden 2004, ISBN 978-3-89500-316-5.
• Bernhard Kreutz: Heinrich von Ulmen (ca. 1175–1234). Ein Kreuzfahrer zwischen Eifel und Mittelmeer. Στο: Franz Irsigler, Gisela Minn (Hrsg.): Porträt einer europäischen Kernregion. Der Rhein-Maas-Raum in historischen Lebensbildern. Kliomedia, Trier 2005, ISBN 3-89890-087-8, σελ. 80–91.
• August Heuser, Matthias Theodor Kloft (Hrsg.): Im Zeichen des Kreuzes. Die Limburger Staurothek und ihre Geschichte. Ausstellung anlässlich des 50. Jubiläums der Limburger Kreuzwoche. Diözesanmuseum Limburg, Dommuseum Frankfurt 2009/10. Verlag Schnell & Steiner, Regensburg 2009, ISBN 978-3-7954-2304-9.
• Koder, Johannes (1989). Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος και η Σταυροθήκη του Λίμπουργκ. Αθήνα: Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Hostetler, Brad (2012). «The Limburg Staurotheke: A Reassessment». Athanor 30: 7-13. https://www.academia.edu/879337/_The_Limburg_Staurotheke_A_Reassessment_Athanor_vol._30_2012_7_13. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2020.  (Αγγλικά)