Παναγία Κουμπελίδικη
Συντεταγμένες: 40°31′5.27″N 21°16′7.54″E / 40.5181306°N 21.2687611°E
| Παναγία Κουμπελίδικη | |
|---|---|
 | |
 | |
| Είδος | εκκλησία και ορθόδοξη εκκλησία |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 40°31′5″N 21°16′8″E |
| Θρησκευτική υπαγωγή | Ιερά Μητρόπολις Καστορίας |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Καστοριάς |
| Τοποθεσία | Καστοριά |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Προστασία | αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα[1] |
 Πολυμέσα | |
| δεδομένα (π) | |
Η Παναγία Κουμπελίδικη ή Παναγία Καστριώτισσα είναι βυζαντινή εκκλησία στην Καστοριά, στη βόρεια Ελλάδα. Είναι ο μοναδικός ναός της Καστοριάς με τρούλο και ο μοναδικός που είναι τρίκογχος εγγεγραμμένος σε τετράγωνο. Το τετράγωνο καλύπτεται με κυκλικό τρούλο, που είναι υπερβολικά ψηλότερος σε σχέση με τις συνολικές διαστάσεις του κτίσματος.[2][3] Στο εσωτερικό του σώζονται τοιχογραφίες του 13ου αιώνα και δύο ακόμη στρώματα προστέθηκαν τον 15ο και τον 17ο αιώνα.
Ο ναός δεν είναι γνωστό πότε κτίστηκε. Η κατασκευή του ναού έχει τοποθετηθεί από τα μέσα του 9ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 11ου αιώνα, μετά την ανακατάληψη της Καστοριάς από τους Βυζαντινούς το 1020. Ο ναός αρχικά κτίστηκε ως τρίκογχος με νάρθηκα στα δυτικά.[4] Ο εξωνάρθηκας προστέθηκε τον 15ο αιώνα, ο οποίος, σύμφωνα με τον Αναστάσιο Ορλάνδο αρχικά ήταν στεγασμένος με θόλο, ο οποίος όμως κατέρρευσε και αντικαταστάθηκε από ξύλινη οροφή.[5]
Προσωνυμία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το κύριο χαρακτηριστικό του ναού είναι ο τρούλος, ο οποίος έδωσε στον ναό την προσωνυμία Κουμπελίδικη, από την τουρκική λέξη κουμπές, που σημαίνει τρούλος.[6] Έχει ψηλό κυλινδρικό τύμπανο διακοσμημένο με κεραμοπλαστικά στοιχεία και εφυαλωμένα αβάκια. Ο τρούλος καταστράφηκε μετά τον βομβαρδισμό της Καστοριάς από τους Ιταλούς το 1940 και αναστηλώθηκε το 1949.[4]Η εκκλησία επίσης ονομάστηκε Καστριώτισσα στη βυζαντινή εποχή, επειδή βρισκόταν πολύ κοντά στα τείχη του κάστρου.[2]
Τοιχογραφίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι παλαιότερες τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού χρονολογούνται την περίοδο 1260-1280 και με βάση την ογκώδη τεχνοτροπία τους εντάσσονται στην παλαιολόγεια αναγέννηση. Οι τοιχογραφίες περιλαμβάνουν σκηνές από το βίο της Θεοτόκου, όπως το Γενέσιο, τα Εισόδια, το Ύδωρ Ελέγξεως, η Μνηστεία και η Κοίμηση. Ιδιαίτερη, λόγω της σπανιότητάς της, είναι η απεικόνιση της Αγίας Τριάδας στην καμάρα του εσωνάρθηκα και απεικονίζει τον Χριστό Παντοκράτορα να κρατάει δόξα με το άγιο Πνεύμα με την μορφή περιστεριού.[2] Τον 15ο αιώνα, με την κατασκευή του εξωνάρθηκα, τοιχογραφήθηκε ο νέος δυτικός τοίχος με σκηνές από μαρτύριο του Προδρόμου και την Παναγία του Πάθους και στον εσωνάρθηκα προστέθηκε η μορφή του αγίου Νικολάου. Σύμφωνα με τη σωζόμενη επιγραφή, οι τοιχογραφίες έγιναν με χορηγία του Ανδρόνικου το 1496. Τον 17ο αιώνα αγιογραφήθηκε ξανά ο εξωνάρθηκας και τμήμα του ανατολικού τμήματος του ναού, συμπεριλαμβανομένης της κόγχης.[4]Στις εξωτερικές τοιχογραφίες υπάρχει ο χορός της Σαλώμης (1496), που θεωρείται αρκετά σπάνια τοιχογραφία.[7]
Εργασίες συντήρησης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αναστηλωτικές εργασίες έγιναν στον ναό το 1949 από τον τότε έφορο Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Στυλ. Πελεκανίδη λόγω των φθορών, που είχε υποστεί ο ναός από βομβαρδισμούς από τους Ιταλούς το 1940. Το 1967 πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών από τον συντηρητή Φώτη Ζαχαρίου. Κατά τα έτη 1989-1994 πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης, που περιελάμβαναν μεταξύ άλλων σωστικές επεμβάσεις, καθαρισμό τοιχογραφιών και εργασίες για διαμόρφωση της πλατείας, που περιβάλλει τον ναό. Κατά τα έτη 2000-2007 συνεχίστηκαν οι εργασίες συντήρησης στον ναό. Έγινε τμηματική στερέωση των τοιχογραφιών στον εσωνάρθηκα και στον εξωνάρθηκα. Έγινε επίσης η επέκταση του στεγάστρου για την καλύτερη προστασία των εξωτερικών τοιχογραφιών από τη βροχή και τον ήλιο. Συντηρήθηκαν οι τοιχογραφίες του 17ου αιώνα του εξωνάρθηκα. Κατά τα έτη 2008 και 2009 συνεχίστηκαν οι εργασίες συντήρησης. Οι εργασίες αφορούσαν τη συντήρηση των τοιχογραφιών τόσο στο εσωτερικό του κυρίως ναού, στα τόξα, στη βάση του τρούλλου και στις κόγχες του ιερού καθώς και στον εξωτερικό δυτικό τοίχο. Επίσης, έγινε σταθεροποίηση των κεραμικών πλακιδίων του δαπέδου. Τέλος, το καλοκαίρι του 2009 πραγματοποιήθηκαν εργασίες στη στέγη του εσωνάρθηκα, όπου υπήρχε πρόβλημα εισχώρησης υγρασίας.[6]
Εικόνες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
-
Βορεινή άποψη -
Η απεικόνιση της Αγίας Τριάδας -
Ο Άγιος Νικόλαος (1495-1496)
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ www
.arxaiologikoktimatologio .gov .gr /el /monuments _info?id=150012&type=Monument. - ↑ 2,0 2,1 2,2 «Ι. Ν. Παναγίας Καστριωτίσσης - Ιστορικοί Ναοί». www.religiousgreece.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2021.
- ↑ Γκιλοες. Βυζαντινη Ναοδομια ( 600 1204).
- ↑ 4,0 4,1 4,2 «Παναγία Κουμπελίδικη ή Καστριώτισσα στην Καστοριά». odysseus.culture.gr. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2021.
- ↑ Ορλάνδος, Αναστάσιος (1939). «Βυζαντινά μνημεία της Καστορίας». Αρχείον Βυζαντινών Μνημείων της Ελλάδος Δ: 125-126.
- ↑ 6,0 6,1 Strati, Angeliki. Οι εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών στον Ι. Ν. Παναγίας Κουμπελίδικής στην Καστοριά,1989-2009 (με Αμαλία Γκιμουρτζίνα), Ετήσια Ημερίδα Συντηρητών Αρχαιοτήτων και έργων Τέχνης, Αθήνα 2009. https://www.academia.edu/23966454/%CE%9F%CE%B9_%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B5%CF%82_%CF%83%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82_%CF%84%CF%89%CE%BD_%CF%84%CE%BF%CE%B9%CF%87%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CF%8E%CE%BD_%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CE%99_%CE%9D_%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CE%9A%CE%BF%CF%85%CE%BC%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%AF%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%9A%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%AC_1989_2009_%CE%BC%CE%B5_%CE%91%CE%BC%CE%B1%CE%BB%CE%AF%CE%B1_%CE%93%CE%BA%CE%B9%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%81%CF%84%CE%B6%CE%AF%CE%BD%CE%B1_%CE%95%CF%84%CE%AE%CF%83%CE%B9%CE%B1_%CE%97%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B1_%CE%A3%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%B7%CF%84%CF%8E%CE%BD_%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CF%84%CE%AE%CF%84%CF%89%CE%BD_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%AD%CF%81%CE%B3%CF%89%CE%BD_%CE%A4%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1_2009.
- ↑ OnlyThebest.gr, Παναγία Κουμπελίδικη ή Σκουταριώτισσα ::. «Παναγία Κουμπελίδικη ή Σκουταριώτισσα :: OnlyThebest.gr». onlythebest.gr. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2021.