Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός
Українська повстанська армія
Σημαία μάχης του ΟΕΣ
Περιοχές δράσηςΒολυνία
Πολεσία
Γαλικία
Ποδολία
Καρπάθια
ΙδεολογίαΟυκρανικός εθνικισμός
Μέγεθος20.000–200.000 (εκτίμηση)

Ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός (ουκρανικά: Українська повстанська армія, УПА‎‎, συντομογραφία ΟΕΣ) ήταν ουκρανικός εθνικιστικός παραστρατιωτικός και αργότερα παρτιζανικός σχηματισμός. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, συμμετείχε σε ανταρτοπόλεμο ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, το Πολωνικό Υπόγειο Κράτος, την Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας και τη Ναζιστική Γερμανία.[1][2] Ιδρύθηκε από την Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών. Ο εξεγερμένος στρατός προέκυψε από χωριστούς μαχητικούς σχηματισμούς της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών — Φατρίας Μπαντέρα (ΟΟΕ-Μ), άλλους μαχητικούς εθνικοπατριωτικούς σχηματισμούς, ορισμένους πρώην αποστάτες της Ουκρανικής Βοηθητικής Αστυνομίας, κινητοποιημένων ντόπιων πληθυσμών και άλλους.[3] Η πολιτική ηγεσία του στρατού ανήκε στην Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών—Μπαντέρα.[3] Ήταν ο κύριος δράστης της εθνοκάθαρσης των Πολωνών στη Βολυνία και την Ανατολική Γαλικία.[4][5] Η επίσημη ημερομηνία δημιουργίας του είναι η 14η Οκτωβρίου 1942,[6] ημέρα της Παρακλήσεως της Θεοτόκου . Ο Ουκρανικός Λαϊκός Επαναστατικός Στρατός κατά την περίοδο από τον Δεκέμβριο του 1941 έως τον Ιούλιο του 1943 έχει το ίδιο όνομα (Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός, ή ΟΕΣ).[7]

Ο δηλωμένος άμεσος στόχος του ΟΕΣ την εποχή της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση ήταν η επανίδρυση ενός ενιαίου, ανεξάρτητου, ευθυγραμμισμένου με τη Γερμανία, μονοεθνικού έθνους κράτους στην επικράτεια που θα περιλάμβανε τμήματα των σύγχρονων Ρωσία, Πολωνία και Λευκορωσία.[4] Η βία έγινε αποδεκτή ως πολιτικό εργαλείο εναντίον ξένων αλλά και εγχώριων εχθρών της υπόθεσης τους, κάτι που επρόκειτο να επιτευχθεί με μια εθνική επανάσταση υπό την ηγεσία μιας δικτατορίας που θα έδιωχνε ό,τι θεωρούσαν κατοχικές δυνάμεις και θα δημιουργούσε μια κυβέρνηση που θα εκπροσωπούσε όλες τις περιοχές και κοινωνικές ομάδες.[8] Η οργάνωση ξεκίνησε ως αντιστασιακή ομάδα και εξελίχθηκε σε αντάρτικο στρατό. Το 1943, ο ΟΕΣ ελεγχόταν από την ΟΟΕ-Μ, και περιλάμβανε άτομα διαφόρων πολιτικών και ιδεολογικών πεποιθήσεων. Επιπλέον, χρειαζόταν την υποστήριξη των πλατιών μαζών κατά των Γερμανών και των Σοβιετικών. Μεγάλο μέρος της εθνικιστικής ιδεολογίας, συμπεριλαμβανομένης της έννοιας της δικτατορίας, δεν άρεσε στους πρώην Σοβιετικούς πολίτες που είχαν βιώσει τη δικτατορία του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ως εκ τούτου, η αναθεώρηση της ιδεολογίας και του πολιτικού προγράμματος της ΟΟΕ-Μ ήταν επιτακτική. Στην Τρίτη Έκτακτη Μεγάλη Συνέλευση της στις 21–25 Αυγούστου 1943, η ΟΟΕ-Μ καταδίκασε τα «διεθνιστικά και φασιστικά εθνικοσοσιαλιστικά προγράμματα και πολιτικές αντιλήψεις», καθώς και τον «ρωσο-μπολσεβίκικο κομμουνισμό» και πρότεινε ένα «σύστημα ελεύθερων λαών και τα ανεξάρτητα κράτη ως η μοναδική καλύτερη λύση στο πρόβλημα της παγκόσμιας τάξης». Το κοινωνικό της πρόγραμμα δεν διέφερε ουσιαστικά από τα προηγούμενα, αλλά έδωσε έμφαση σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών υπηρεσιών, στη συμμετοχή των εργαζομένων στη διαχείριση, στη μικτή οικονομία, στην επιλογή επαγγέλματος και στον χώρο εργασίας και στα ελεύθερα συνδικάτα. Η ΟΟΕ-Μ επιβεβαίωσε ότι αγωνίζεται για την ελευθερία του τύπου, του λόγου και της σκέψης. Η προηγούμενη πολιτική της για την εθνικότητα περιλαμβανόταν στο σύνθημα «Η Ουκρανία για τους Ουκρανούς». Το 1943, τα πιο ακραία στοιχεία της απομακρύνθηκαν επίσημα, αν και η πραγματική πολιτική της ΟΟΕ-Μ δεν είχε αλλάξει σημαντικά και ο ΟΕΣ ανέλαβε εθνοκάθαρση το 1943.[4]

Κατά τη διάρκεια της ύπαρξής του, ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός πολέμησε εναντίον των Πολωνών και των Σοβιετικών ως βασικών αντιπάλων τους, αν και η οργάνωση πολέμησε και κατά των Γερμανών από τον Φεβρουάριο του 1943, με πολλές περιπτώσεις συνεργασίας με τις γερμανικές δυνάμεις στον αγώνα κατά των Σοβιετικών παρτιζάνων. Από τα τέλη της άνοιξης του 1944, ο ΟΕΣ και η ΟΟΕ-Μ - αντιμέτωποι με τις σοβιετικές προόδους - συνεργάστηκαν επίσης με τις γερμανικές δυνάμεις εναντίον των Σοβιετικών και των Πολωνών, με την ελπίδα να δημιουργήσουν ένα ανεξάρτητο ουκρανικό κράτος.[9] Η ΟΟΕ έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην εθνοκάθαρση του πολωνικού πληθυσμού της Βολυνίας και της Ανατολικής Γαλικίας,[10][11][12][13][14] και αργότερα αποτρέποντας την απέλαση των Ουκρανών στη νοτιοανατολική Πολωνία.[15]

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο πολωνικός κομμουνιστικός στρατός - ο Πολωνικός Λαϊκός Στρατός - πολέμησε εκτενώς κατά του ΟΕΣ. Ο ΟΕΣ παρέμεινε ενεργός και πολέμησε κατά της Λαϊκής Δημοκρατίας της Πολωνίας μέχρι το 1947 και κατά της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι το 1949. Ήταν ιδιαίτερα ισχυρός στα Καρπάθια Όρη, σε ολόκληρη τη Γαλικία και στη Βολυνία —στη σύγχρονη Δυτική Ουκρανία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, το ποσοστό θνησιμότητας για τα σοβιετικά στρατεύματα που πολεμούσαν Ουκρανούς αντάρτες στη Δυτική Ουκρανία ήταν υψηλότερο από το ποσοστό θνησιμότητας για τα σοβιετικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια της σοβιετικής κατοχής στο Αφγανιστάν.[16][17] Μεταξύ Φεβρουαρίου 1943 και Μαΐου 1945, σε αντίθεση με τα περισσότερα κινήματα αντίστασης, δεν είχε σημαντική ξένη υποστήριξη.[18] Η ανάπτυξή του και η δύναμή του ήταν αντανάκλαση της δημοτικότητας που απολάμβανε μεταξύ του λαού της Δυτικής Ουκρανίας.[19] Εκτός της Δυτικής Ουκρανίας, η υποστήριξη δεν ήταν σημαντική και η πλειονότητα του σοβιετικού πληθυσμού της Ανατολικής Ουκρανίας θεώρησε, και κατά καιρούς εξακολουθούσε να θεωρεί, τις ΟΟΕ/ΟΕΣ ότι ήταν κατά κύριο λόγο συνεργάτες με τους Γερμανούς.[20]

Οργάνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η δομή διοίκησης του ΟΕΣ επικαλύπτεται με εκείνη του παράνομου εθνικιστικού πολιτικού κόμματος, της ΟΟΕ, σε ένα περίπλοκο συγκεντρωτικό δίκτυο. Ο ΟΕΣ ήταν υπεύθυνος για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις ενώ η ΟΟΕ ήταν υπεύθυνη για τα διοικητικά καθήκοντα. Το καθένα είχε τη δική του αλυσίδα διοίκησης. Τα έξι κύρια τμήματα ήταν το στρατιωτικό, το πολιτικό, η υπηρεσία ασφαλείας, η κινητοποίηση, ο εφοδιασμός και ο Ουκρανικός Ερυθρός Σταυρός. Παρά τη διαίρεση μεταξύ του ΟΕΣ και της ΟΟΕ, υπήρχε επικάλυψη μεταξύ των θέσεων τους και οι τοπικοί ηγέτες της ΟΟΕ και του ΟΕΣ ήταν συχνά το ίδιο πρόσωπο. Οι οργανωτικές μέθοδοι δανείστηκαν και προσαρμόστηκαν από τον γερμανικό, τον πολωνικό και τον σοβιετικό στρατό, ενώ οι μονάδες του ΟΕΣ βάσισαν την εκπαίδευσή τους σε ένα τροποποιημένο εγχειρίδιο μονάδας πεδίου του Κόκκινου Στρατού.[21]

Το Γενικό Επιτελείο, που συγκροτήθηκε στα τέλη του 1943 αποτελούνταν από τμήματα επιχειρήσεων, πληροφοριών, εκπαίδευσης, επιμελητείας, προσωπικού και πολιτικής αγωγής. Οι μεγαλύτερες μονάδες του ΟΕΣ, οι Κουρίν (Kurin), αποτελούμενες από 500-700 στρατιώτες,[22] ισοδυναμούσαν με τάγματα ενός τακτικού στρατού, και οι μικρότερες μονάδες της, οι Ριίς (Riys, κυριολεκτικά σμήνος μελισσών), με οκτώ έως δέκα στρατιώτες,[22] ισοδυναμούσαν με διμοιρίες.[21] Περιστασιακά, και ιδιαίτερα στη Βολυνία, κατά τη διάρκεια ορισμένων επιχειρήσεων, τρεις ή περισσότερες Κουρίν ενώνονταν και σχημάτιζαν μία Ζαχίν, ή Ταξιαρχία.[22]

Οι ηγέτες του ΟΕΣ ήταν οι: Βασίλ Ιβαχίβ (Άνοιξη – 13 Μαΐου 1943), Ντμιτρό Κλιατσκίφσκι, Ρομάν Σουχέβιτς (Ιανουάριος 1944 έως 1950)[23] και Βασίλ Κουκ.

Τον Νοέμβριο του 1943, ο ΟΕΣ υιοθέτησε μια νέα δομή, δημιουργώντας ένα Κύριο Στρατιωτικό Αρχηγείο και τρεις περιοχικές (ομαδικές) εντολές: ΟΕΣ-Δύση, ΟΕΣ-Βορράς και ΟΕΣ-Νότος. Ιδρύθηκαν επίσης τρεις στρατιωτικές σχολές για χαμηλόβαθμο διοικητικό προσωπικό.

Οι πρώην αστυνομικοί αποτελούσαν ένα μεγάλο ποσοστό της ηγεσίας του ΟΕΣ και αποτελούσαν περίπου το ήμισυ των μελών του ΟΕΣ το 1943.[4] Όσον αφορά το κοινωνικό υπόβαθρο των στρατιωτών του ΟΕΣ, το 60% ήταν αγρότες με χαμηλά έως μέτρια μέσα, το 20 με 25% ήταν από την εργατική τάξη (κυρίως από τις αγροτικές βιομηχανίες ξυλείας και τροφίμων) και το 15% μέλη της ιντελιγκέντσια (φοιτητές, αστικοί επαγγελματίες). Η τελευταία ομάδα παρείχε ένα μεγάλο μέρος των στρατιωτικών εκπαιδευτών και του σώματος αξιωματικών του ΟΕΣ.[21] Όσον αφορά την καταγωγή των μελών του ΟΕΣ, το 60% ήταν από τη Γαλικία και το 30% από τη Βολυνία και την Πολεσία.[24]

Ο αριθμός των μαχητών του ΟΕΣ διέφερε. Μια γερμανική έκθεση της Άμπβερ από το Νοέμβριο του 1943 υπολόγιζε ότι ο ΟΕΣ είχε 20.000 στρατιώτες.[25] Άλλες εκτιμήσεις εκείνη την εποχή ανέφεραν τον αριθμό σε 40.000.[26] Μέχρι το καλοκαίρι του 1944, οι εκτιμήσεις για τα μέλη του ΟΕΣ κυμαίνονταν από 25.000 έως 30.000 μαχητές[27] μέχρι 100.000[26][28] ή ακόμη και 200.000 στρατιώτες.

Χαιρετισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μνημείο της εποχής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη μνήμη των μαχητών του ΟΕΣ με την επιγραφή «Δόξα στην Ουκρανία! Δόξα στους ήρωες!», στον τόπο της σφαγής της Γιανόβα Ντολίνα, στο σημερινό Μπαζαλτόβε της Ουκρανίας

Ο χαιρετισμός «Δόξα στην Ουκρανία! Δόξα στους ήρωες!» (Slava Ukrayini! Heroyam slava!) εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1930 μεταξύ των μελών της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (ΟΟΕ) και του Ουκρανικού Επαναστατικού Στρατού (ΟΕΣ), οι οποίες άρχισαν να χρησιμοποιούν αυτό το σύνθημα.[29]

Ύμνος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ύμνος του Ουκρανικού Επαναστατικού Στρατού ονομαζόταν Πορεία των Ουκρανών Εθνικιστών, γνωστός και ως Γεννηθήκαμε σε μια μεγάλη στιγμή (ουκρανικά: Зродились ми великої години‎‎). Το τραγούδι, γραμμένο από τον Όλες Μπαμπίι, υιοθετήθηκε επίσημα από την ηγεσία της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών το 1932.[30]

Σημαία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η σημαία μάχης του ΟΕΣ ήταν ένα κοκκινό-μαυρο πανό.  Η σημαία συνεχίζει να είναι σύμβολο του ουκρανικού εθνικιστικού κινήματος. Τα χρώματα της σημαίας συμβολίζουν το «κόκκινο ουκρανικό αίμα που χύθηκε στη μαύρη ουκρανική γη».[31] Η χρήση της σημαίας είναι επίσης «σημάδι της πεισματικής αντοχής της ουκρανικής εθνικής ιδέας ακόμη και κάτω από τις πιο ζοφερές συνθήκες».[32]

Βραβεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στρατιωτικοί βαθμοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ΟΕΣ έκανε χρήση ενός συστήματος διπλής βαθμίδας που περιλάμβανε λειτουργικούς χαρακτηρισμούς θέσεων διοίκησης και παραδοσιακούς στρατιωτικούς βαθμούς. Το λειτουργικό σύστημα αναπτύχθηκε λόγω της έντονης έλλειψης καταρτισμένων και πολιτικά αξιόπιστων αξιωματικών κατά τα πρώτα στάδια της οργάνωσης.[33]

Holovnyi Komandyr UIA Krayevyi Komandyr Komandyr Okrugu Komandyr zagonu Kurinnyi Sotennyi Chotovyi Royovyi
Ανώτατος Διοικητής Περιφερειακός Διοικητής Διοικητής Στρατιωτικής Διαίρεσης Διοικητής Ταξιαρχίας Διοικητής Τάγματος Διοικητής Λόχου Διοικητής Διμοιρίας Διοικητής Ομάδας

Εξοπλισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχικά, ο ΟΕΣ χρησιμοποίησε τα όπλα που συλλέχθηκαν από τα πεδία μάχης του 1939 και του 1941. Αργότερα αγόρασαν όπλα από χωρικούς και μεμονωμένους στρατιώτες ή τα πήραν ύστερα από μάχη. Μερικά ελαφρά όπλα μεταφέρθηκαν επίσης από εγκαταλειμμένους Ουκρανούς της βοηθητικής αστυνομίας. Ως επί το πλείστον, ο ΟΕΣ χρησιμοποιούσε ελαφρά όπλα πεζικού σοβιετικής και, σε μικρότερο βαθμό, γερμανικής προέλευσης (για τα οποία τα πυρομαχικά ήταν λιγότερο εύκολα διαθέσιμα). Το 1944, οι γερμανικές μονάδες όπλισαν τον ΟΕΣ απευθείας με αιχμαλωτισμένα σοβιετικά όπλα. Πολλές Κουρίν ήταν εξοπλισμένες με ελαφριά ολμοβόλα51 mm και 82 mm. Κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας το 1943-1944, οι δυνάμεις των ανταρτών χρησιμοποίησαν επίσης πυροβόλα όπλα (45 mm και 76,2 mm).[34] Το 1943, ένα ελαφρύ ουγγρικό τανκ χρησιμοποιήθηκε στη Βολυνία.[34][35]

Το 1944, οι Σοβιετικοί κατέλαβαν ένα αεροσκάφος Polikarpov Po-2, ένα τεθωρακισμένο αυτοκίνητο και ένα όχημα μεταφοράς προσωπικού από τον ΟΕΣ. Ωστόσο, δεν αναφέρθηκε ότι ήταν σε λειτουργική κατάσταση, ενώ κανένα έγγραφο των ΟΟΕ/ΟΕΣ δεν ανέφερε τη χρήση τέτοιου εξοπλισμού.[36] Μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, το Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων είχε συλλάβει 45 πυροβόλα όπλα (45 και 76,2 mm) και 423 ολμοβόλα από τον ΟΕΣ. Στις επιθέσεις κατά Πολωνών αμάχων χρησιμοποιήθηκαν τσεκούρια και δόρια.[34] Ωστόσο, το ελαφρύ όπλο πεζικού ήταν το βασικό όπλο που χρησιμοποιούσε ο ΟΕΣ.

Πολωνία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σφαγές των Πολωνών στη Βολυνία και την Ανατολική Γαλικία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Σφαγές των Πολωνών στη Βολυνία και την Ανατολική Γαλικία
Πολωνοί θύματα μιας σφαγής που διέπραξε ο ΟΕΣ στο χωριό Λιπνίκι, 1943

Το 1943, ο ΟΕΣ υιοθέτησε μια πολιτική σφαγής και εκδίωξης του πολωνικού πληθυσμού.[37][38] Η επιχείρηση εθνοκάθαρσης εναντίον των Πολωνών ξεκίνησε σε ευρεία κλίμακα στη Βολυνία στα τέλη Φεβρουαρίου (ή στις αρχές της άνοιξης[38]) εκείνου του έτους και διήρκεσε μέχρι τα τέλη του 1944.[39] Η 11η Ιουλίου 1943 ήταν μια από τις πιο θανατηφόρες ημέρες των σφαγών, με μονάδες του ΟΕΣ να βαδίζουν από χωριό σε χωριό, σκοτώνοντας Πολωνούς πολίτες. Εκείνη την ημέρα, μονάδες του ΟΕΣ περικύκλωσαν και επιτέθηκαν σε 99 πολωνικά χωριά και οικισμούς σε τρεις κομητείες – Κόβελ, Χορόχουφ και Βουοντζίμιες Βοουίνσκι. Την επόμενη μέρα επιτέθηκαν σε 50 επιπλέον χωριά.[40] Τον Ιανουάριο του 1944, η εκστρατεία εθνοκάθαρσης του ΟΕΣ εξαπλώθηκε στη γειτονική επαρχία της Γαλικίας. Σε αντίθεση με τη Βολυνία, όπου τα πολωνικά χωριά καταστράφηκαν και οι κάτοικοί τους δολοφονήθηκαν χωρίς προειδοποίηση, οι Πολωνοί στην ανατολική Γαλικία είχαν σε ορισμένες περιπτώσεις την επιλογή να φύγουν ή να σκοτωθούν.[38] Οι Ουκρανοί αγρότες εντάχθηκαν μερικές φορές στον ΟΕΣ με τη βία,[38][41] και μεγάλες ομάδες ένοπλων επιδρομέων, που δεν είχαν σχέση με τον ΟΕΣ, κακοποίησαν τους αμάχους.[42] Σε άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, οι Ουκρανοί άμαχοι έκαναν σημαντικά μέτρα για να προστατεύσουν τους Πολωνούς γείτονές τους, είτε κρύβοντάς τους κατά τη διάρκεια των επιδρομών του ΟΕΣ είτε βεβαιώνοντας ότι οι Πολωνοί ήταν στην πραγματικότητα Ουκρανοί.

Μνημείο για τους Πολωνούς που σκοτώθηκαν από τον ΟΕΣ στη Λίσνα, Πολωνία

Οι μέθοδοι που χρησιμοποίησε ο ΟΕΣ για να πραγματοποιήσει τις σφαγές ήταν ιδιαίτερα βάναυσες και διαπράχθηκαν αδιακρίτως χωρίς κανέναν περιορισμό. Ο ιστορικός Νόρμαν Ντέιβις περιγράφει τις δολοφονίες: «Τα χωριά πυρπολήθηκαν. Οι Ρωμαιοκαθολικοί ιερείς τσεκουρώνονταν ή σταυρώνονταν. Εκκλησίες κάηκαν με όλους τους ενορίτες τους. Απομονωμένα αγροκτήματα δέχθηκαν επίθεση από συμμορίες που έφεραν δίκρανα και κουζινομάχαιρα. Έκοβαν τους λαιμούς των Πολωνών, ενώ τις έγκυες γυναίκες της τρυπούσαν με ξιφολόγχες. Τα παιδιά κόβονταν στα δύο. Οι άνδρες έπεφταν σε ενέδρα στο χωράφι και οδηγούνταν μακριά».[43] Συνολικά, ο εκτιμώμενος αριθμός των Πολωνών αμάχων που σκοτώθηκαν από τον ΟΕΣ στη Βολυνία και τη Γαλικία είναι περίπου 100.000.[44][45][46] Στις 22 Ιουλίου 2016, το Σέιμ της Δημοκρατίας της Πολωνίας ενέκρινε ψήφισμα που κηρύσσει τις σφαγές που διέπραξε του ΟΕΣ ως γενοκτονία.[47]

Μεταπολεμικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης: Επιχείρηση Βιστούλας και Ανταλλαγές πληθυσμών μεταξύ Πολωνίας και Σοβιετικής Ουκρανίας
Μετατόπιση της Πολωνίας προς τα δυτικά μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι αντίστοιχοι γερμανικοί, πολωνικοί και ουκρανικοί πληθυσμοί εκδιώχθηκαν.

Μετά την κατάληψη της Γαλικίας από τον Κόκκινο Στρατό, πολλές μονάδες του ΟΕΣ εγκατέλειψαν την αντιπολωνική πορεία δράσης και μερικές άρχισαν ακόμη και να συνεργάζονται με την τοπική πολωνική αντικομμουνιστική αντίσταση κατά των Σοβιετικών και του ΛΚΕΥ. Πολλοί Ουκρανοί, που δεν είχαν καμία σχέση με προηγούμενες σφαγές κατά των Πολωνών, επιδιώκοντας να αμυνθούν από τους κομμουνιστές, εντάχθηκαν στον ΟΕΣ μετά τον πόλεμο τόσο στη σοβιετική όσο και στην πολωνική πλευρά των συνόρων.[48] Οι τοπικές συμφωνίες μεταξύ του ΟΕΣ και των πολωνικών μονάδων άρχισαν να εμφανίζονται ήδη από τον Απρίλιο/Μάιο του 1945 και σε ορισμένα μέρη διήρκεσαν μέχρι το 1947, όπως στην περιοχή του Λούμπλιν. Μία από τις πιο αξιοσημείωτες κοινές ενέργειες του ΟΕΣ και της Ένωσης Ελευθερίας και Ανεξαρτησίας έλαβε χώρα τον Μάιο του 1946, όταν οι δύο αντάρτικοι σχηματισμοί συντόνισαν την επίθεσή τους και κατέλαβαν την πόλη Χρουμπιέσουφ.[49]

Η συνεργασία μεταξύ του ΟΕΣ και του πολωνικού υπόγειου κινήματος προέκυψε εν μέρει ως απάντηση στον αυξανόμενο κομμουνιστικό τρόμο και τις απελάσεις Ουκρανών στη Σοβιετική Ένωση και Πολωνών στη νέα σοσιαλιστική Πολωνία. Σύμφωνα με επίσημες στατιστικές, μεταξύ 1944 και 1956, μεταφέρθηκαν περίπου 488.000 Ουκρανοί και 789.000 Πολωνοί.[49] [50] Στα εδάφη της σημερινής Πολωνίας, 8-12 χιλιάδες Ουκρανοί σκοτώθηκαν και 6-8 χιλιάδες Πολωνοί, μεταξύ 1943 και 1947. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη Βολυνία, οι περισσότερες απώλειες σημειώθηκαν μετά το 1944 και αφορούσαν στρατιώτες του ΟΕΣ και Ουκρανούς πολίτες από τη μία πλευρά, καθώς και μέλη των πολωνικών κομμουνιστικών υπηρεσιών ασφαλείας και των συνοριακών δυνάμεων.[49] Από τους 2.200 Πολωνούς που έχασαν τη ζωή τους στις μάχες μεταξύ 1945 και 1948, μόνο μερικές εκατοντάδες ήταν πολίτες, με τους υπόλοιπους να είναι λειτουργοί ή στρατιώτες του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Πολωνία.[49]

Ολοκαύτωμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη!

Συμφιλίωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα επόμενα χρόνια, ο ΟΕΣ ήταν επίσημα ταμπού στη Σοβιετική Ένωση, αναφερόμενος μόνο ως τρομοκρατική οργάνωση.[51] Από την ανεξαρτησία της Ουκρανίας το 1991, υπήρξαν έντονες συζητήσεις σχετικά με την πιθανή απονομή επίσημης αναγνώρισης σε πρώην μέλη του ΟΕΣ ως νόμιμων μαχητών, με τις συνοδευτικές συντάξεις και παροχές που οφείλονται σε βετεράνους πολέμου.[51] Οι βετεράνοι του ΟΕΣ προσπάθησαν επίσης να διοργανώσουν παρελάσεις και δικές τους εκδηλώσεις μνήμης, ειδικά στη Δυτική Ουκρανία. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε στην αντίθεση βετεράνων του Σοβιετικού Στρατού και ορισμένων Ουκρανών πολιτικών, ιδιαίτερα από το νότιο και ανατολικό τμήμα της χώρας.[51]

Πρόσφατα, έγιναν προσπάθειες συμφιλίωσης πρώην στρατιωτών του Πολωνικού Εσωτερικού Στρατού και του ΟΕΣ τόσο από την ουκρανική όσο και από την πολωνική πλευρά. Μεμονωμένα πρώην μέλη του ΟΕΣ έχουν εκφράσει την ετοιμότητά τους για αμοιβαία συγγνώμη. Μερικοί από τους προηγούμενους στρατιώτες και των δύο οργανώσεων έχουν συναντηθεί και ζήτησαν συγχώρεση για τις προηγούμενες ατασθαλίες.[52] Οι αναστηλώσεις τάφων και νεκροταφείων στην Πολωνία όπου θάφτηκαν πεσόντες στρατιώτες του ΟΕΣ έχουν συμφωνηθεί από την πολωνική πλευρά.[53]

Επίσημο καθεστώς βετεράνων το 2019[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα τέλη Μαρτίου 2019, σε πρώην μέλη του Ουκρανικού Επαναστατικού Στρατού (και σε άλλα εν ζωή πρώην μέλη ουκρανικών παράτυπων εθνικιστικών ένοπλων ομάδων που δραστηριοποιήθηκαν κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την πρώτη δεκαετία μετά τον πόλεμο) δόθηκε επίσημα το καθεστώς των βετεράνων.[54] Αυτό σήμαινε ότι για πρώτη φορά μπορούσαν να λάβουν επιδόματα βετεράνων, συμπεριλαμβανομένων δωρεάν μέσων μαζικής μεταφοράς, επιδοτούμενες ιατρικές υπηρεσίες, ετήσια χρηματική βοήθεια και εκπτώσεις σε υπηρεσίες κοινής ωφελείας (και θα απολαμβάνουν τα ίδια κοινωνικά οφέλη με τους πρώην Ουκρανούς στρατιώτες που υπηρέτησαν στον Κόκκινο Στρατό της Σοβιετικής Ένωσης).[54]

Προηγουμένως, είχαν γίνει αρκετές προσπάθειες να δοθεί σε πρώην Ουκρανούς εθνικιστές μαχητές επίσημο καθεστώς βετεράνων, ειδικά κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Προέδρου Βίκτορ Γιούστσενκο το 2005-2009, αλλά όλες απέτυχαν.[54]

Πριν από τον Δεκέμβριο του 2018, μόνο πρώην μέλη του ΟΕΣ που «συμμετείχαν σε εχθροπραξίες κατά των Ναζί εισβολέων στην κατεχόμενη Ουκρανία το 1941-1944, που δεν διέπραξαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και αποκαταστάθηκαν» αναγνωρίζονταν ως βετεράνοι πολέμου.

Μνημεία των Πολωνών θυμάτων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πολωνοί επιζήσαντες από τη Βολυνία και τη Γαλικία που επέζησαν από τις σφαγές, κατασκεύασαν μνημεία στα μέρη όπου εγκαταστάθηκαν μετά τον πόλεμο, όπως η Βαρσοβία, το Βρότσουαφ, το Σάνοκ και το Κουότσκο.[55]

  • Μνημείο για τους Πολωνούς στρατιώτες που σκοτώθηκαν από τον ΟΕΣ στο Γιάσιελ της νοτιοανατολικής Πολωνίας το 1946, Πολωνία
    Μνημείο για τους Πολωνούς στρατιώτες που σκοτώθηκαν από τον ΟΕΣ στο Γιάσιελ της νοτιοανατολικής Πολωνίας το 1946, Πολωνία
  • Μνημείο για τους Πολωνούς θύματα του ΟΕΣ στο Κουότσκο της Πολωνίας
    Μνημείο για τους Πολωνούς θύματα του ΟΕΣ στο Κουότσκο της Πολωνίας
  • Μνημείο για τους Πολωνούς θύματα που σκοτώθηκαν από τον ΟΕΣ, Μποροβνίτσα, Πολωνία
    Μνημείο για τους Πολωνούς θύματα που σκοτώθηκαν από τον ΟΕΣ, Μποροβνίτσα, Πολωνία
  • Μνημείο για τους Πολωνούς συνοριοφύλακες που έπεσαν το 1945-1947 πολεμώντας εναντίον του ΟΕΣ στο Σάνοκ, Πολωνία
    Μνημείο για τους Πολωνούς συνοριοφύλακες που έπεσαν το 1945-1947 πολεμώντας εναντίον του ΟΕΣ στο Σάνοκ, Πολωνία
  • Μνημείο στη Βαρσοβία, Πολωνία
    Μνημείο στη Βαρσοβία, Πολωνία

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Rudling, Per A. (2011). «The OUN, the UPA and the Holocaust: A Study in the Manufacturing of Historical Myths». The Carl Beck Papers in Russian and East European Studies (2107): p. 14. doi:10.5195/cbp.2011.164. «While anti-German sentiments were widespread, according to captured activists, at the time of the Third Extraordinary Congress of the OUN(b), held in August 1943, its anti-German declarations were intended to mobilize support against the Soviets, and stayed mostly on the paper.». 
  2. ↑ Spector, Holocaust, 279; Mykhailo V. Koval’, Ukraina v druhii svitovyi i velykyi vitchyznianyi viinakh, 1939–1945 rr., (Kyiv: Dim Al’ternatyvy, 1999), 154. "Збір заявив, що ОУН-УПА бореться як проти нацистської Німеччини, розвал якої вже неминучий, так і проти нової більшовицької окупації."
  3. ↑ 3,0 3,1 Vedeneyev, D. Military Field Gendarmerie – special body of the Ukrainian Insurgent Army. "Voyenna Istoriya" magazine. 2002.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Katchanovski, Ivan. «Terrorists or National Heroes? Politics of the OUN and the UPA in Ukraine» (PDF). Cpsa-acsp.ca. 
  5. ↑ Siemaszko, Ewa. The July 1943 genocidal operations of OUN-UPA in Volhynia (PDF). σελίδες 2–3. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 1 Απριλίου 2016. 
  6. ↑ «Demotix: 69th anniversary of the Ukrainian Insurgent Army». Kyiv Post. 14 Οκτωβρίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Οκτωβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2013. 
  7. ↑ Institute of Ukrainian History, Academy of Sciences of Ukraine, Organization of Ukrainian Nationalists and the Ukrainian Insurgent Army Chapter 3 pp. 104–154
  8. ↑ Myroslav Yurkevich, Canadian Institute of Ukrainian Studies, Organization of Ukrainian Nationalists (Orhanizatsiia ukrainskykh natsionalistiv) This article originally appeared in the Encyclopedia of Ukraine, vol. 3 (1993).
  9. ↑ Institute of Ukrainian History, Academy of Sciences of Ukraine, Organization of Ukrainian Nationalists and the Ukrainian Insurgent Army Chapter 4 pp. 193–199 Chapter 5
  10. ↑ Norman Davies. (1996). Europe: a History. Oxford: Oxford University Press
  11. ↑ Aleksander V. Prusin. Ethnic Cleansing: Poles from Western Ukraine. In: Matthew J. Gibney, Randall Hansen. Immigration and asylum: from 1900 to the present. Vol. 1. ABC-CLIO. 2005. pp. 204–205.
  12. ↑ Timothy Snyder (2003). The reconstruction of nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999. Yale University Press. σελίδες 169–170, 176. 
  13. ↑ John Paul Himka (2011). «Interventions: Challenging the Myths of Twentieth-Century Ukrainian History» (PDF). University of Alberta. σελ. 4. 
  14. ↑ Grzegorz Rossoliński-Liebe. "The Ukrainian National Revolution" of 1941. Discourse and Practice of a Fascist Movement. Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. Vol. 12/No. 1 (Winter 2011). p. 83.
  15. ↑ Timothy Snyder (2003). The reconstruction of nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999. Yale University Press. σελ. 192. 
  16. ↑ Brooke, James (29 Ιανουαρίου 2014). «Russia Watch:Don't Underestimate Ukraine!». Blogs.voanews.com. Ανακτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2016. 
  17. ↑ Patrikarakos, David (6 Μαΐου 2014). «Yuppie, Get Your Gun – Harking back to the partisans of World War II, young Ukrainians train for irregular combat against the Russians». POLITICO Magazine. Ανακτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2016. 
  18. ↑ «Viktor Korol, a historian, reveals truths about Ukraine in WWII», Welcome to Ukraine 2007 (1), http://www.wumag.kiev.ua/index2.php?param=pgs20071/80 

    "The very fact that in contrast to practically all the other resistance movements in the countries occupied in World War II by Nazi Germany, the Ukrainian resistance movement was not getting any outside help, and the fact that it could go on fighting first against the Germans and later against the Soviets showed that the UPA had a very substantial support of the local Ukrainian population."
  19. ↑ Subtelny, p. 474 Subtelny, Orest (1988). Ukraine: A History. Τορόντο: University of Toronto Press. σελ. 800. ISBN 978-0-8020-8390-6. 
  20. ↑ «3. Стратегія 'двофронтової' боротьби ОУН і УПА» [3. Strategy for the 'two front' combat of the OUN and UPA] (PDF) (στα Ουκρανικά). history.org.ua. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Απριλίου 2008. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Zhukov, Yuri (2007). «Examining the Authoritarian Model of Counter-insurgency: The Soviet Campaign Against the Ukrainian Insurgent Army» (PDF). Small Wars & Insurgencies 18 (3): 439–466. doi:10.1080/09592310701674416. ISSN 0959-2318. http://scholar.harvard.edu/files/zhukov/files/2007_Zhukov_SWI.pdf?m=1360038945. Ανακτήθηκε στις 2016-01-20. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Institute of Ukrainian History, Academy of Sciences of Ukraine, Organization of Ukrainian Nationalists and the Ukrainian Insurgent Army, Chapter 12, p. 169
  23. ↑ Shapoval, Yuriy; Vyedyenyeyev, Dmytro (2006-11-10). «[Trap for the "Rat" – 4 November marks 95 years since the birth of Dmytro Klyachkivsky, one of the founders of UPA]» (στα ουκρανικά). 4. Dzerkalo Tyzhnia, σελ. 4. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-05-02. https://web.archive.org/web/20070502210000/http://www.dt.ua/3000/3150/54958/. 
  24. ↑ «2. Розбудова територіальних структур і штабів повстанської армії» [2. Development of the territorial structures and headquarters of the Insurgent Army] (PDF) (στα Ουκρανικά). Institute of Ukrainian History, Academy of Sciences of Ukraine. σελ. 172. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2016. 
  25. ↑ «Розділ 4. – 4. Протинімецький фронт ОУН і УПА» [Chapter 4. – 4. Anti-German front of the OUN and UPA] (PDF) (στα Ουκρανικά). history.org.ua. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Απριλίου 2008. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Magoscy, R. (1996). A History of Ukraine. Τορόντο: University of Toronto Press. 
  27. ↑ Petro Sodol, Ukrainian Insurgent Army 1943–1949. Handbook. New – York 1994 p.28
  28. ↑ John Armstrong. (1963). Ukrainian Nationalism. New York: Columbia University Press. pg. 156
  29. ↑ Ivan Katchanovski (2004). «The Politics of World War II in Contemporary Ukraine». The Journal of Slavic Military Studies: 214. https://www.academia.edu/3378079/The_Politics_of_World_War_II_in_Contemporary_Ukraine. 
  30. ↑ «Символіка Українських Націоналістів» [The symbolism of Ukrainian Nationalists] (στα Ουκρανικά). Virtual museum of Ukrainian phaleristics. 22 Ιουνίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2013. 
  31. ↑ «"Свободовцы" послали Лукьянченко красно-черный флаг – Донбасс.comments.ua». Donetsk.comments.ua. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2014. 
  32. ↑ Carlyl, Christian (2014-05-09). «In a Divided Ukraine, Even Victory Over Hitler Isn't What It Used to Be». Foreign Policy. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2014-05-12. https://web.archive.org/web/20140512203523/http://www.foreignpolicy.com/articles/2014/05/09/in_a_divided_ukraine_even_victory_over_hitler_isn_t_what_it_used_to_be. 
  33. ↑ Major Petro R. Sodol, USA (ret.). UPA: They Fought Hitler and Stalin. New York 1987. p. 34
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 Μοτίκα, p. 148
  35. ↑ However it is not true that UPA had a Soviet T-35 tank.
  36. ↑ Ivan Bilas. Repressive-punishment system in Ukraine. 1917–1953 Vol.2 Kyiv Lybid-Viysko Ukrainy, 1994 (ISBN 5-325-00599-5) p.585
  37. ↑ Martin, Terry (Δεκέμβριος 1998). «The Origins of Soviet Ethnic Cleansing» (PDF). The Journal of Modern History (The University of Chicago Press) 70 (4): 820. doi:10.1086/235168. https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/3229636/Martin%201998.pdf?sequence=2. Ανακτήθηκε στις 2018-05-03. 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 Timothy Snyder (2003). The Reconstruction of Nations. Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999. Yale University Press. σελίδες 168-170, 176. 
  39. ↑ «16». Organization of Ukrainian Nationalists and the Ukrainian Insurgent Army. Institute of Ukrainian History, Academy of Sciences of Ukraine. σελίδες 247–295. 
  40. ↑ Grzegorz Μοτίκα, Ukraińska Partyzantka 1942–1960, Warszawa 2006, p. 329
  41. ↑ «11. Українсько-польське протистояння» [11. Ukrainian-Polish confrontation] (PDF) (στα Ουκρανικά). Institute of Ukrainian History, Academy of Sciences of Ukraine. σελ. 24. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 28 Αυγούστου 2008. 
  42. ↑ Burds, Jeffrey (1996). «Agentura: Soviet Informants' Networks & the Ukrainian Underground in Galicia, 1944–48». East European Politics and Societies 11 (1): 89–130. doi:10.1177/0888325497011001003. ISSN 0888-3254. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2003-10-05. https://web.archive.org/web/20031005141138/http://www.history.neu.edu/fac/burds/agentura1.pdf. 
  43. ↑ Norman Davies (Νοέμβριος 2007). Europe at War 1939–1945: No Simple Victory. Pan Books. ISBN 978-0-330-35212-3. 
  44. ↑ Massacre, Volhynia. «The Effects of the Volhynian Massacres» (στα αγγλικά). Volhynia Massacre. http://volhyniamassacre.eu/zw2/history/179,The-Effects-of-the-Volhynian-Massacres.html. Ανακτήθηκε στις 2018-03-12. 
  45. ↑ Pertti, Ahonen (2008). Peoples on the Move: Population Transfers and Ethnic Cleansing Policies During World War II and Its Aftermath. Bloomsbury Academic. σελ. 99. 
  46. ↑ Grzegorz Μοτίκα, Od rzezi wołyńskiej do akcji "Wisła", Kraków 2011, p. 447.
  47. ↑ Radio Poland "Polish MPs adopt resolution calling 1940s massacre genocide" http://www.thenews.pl/1/10/Artykul/263005,Polish-MPs-adopt-resolution-calling-1940s-massacre-genocide Αρχειοθετήθηκε 2020-11-19 στο Wayback Machine.
  48. ↑ Timothy Snyder (24 Φεβρουαρίου 2010). «A fascist hero in democratic Kiev». New York Review of Books. 
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 Grzegorz Μοτίκα, "W Kregu Lun w Bieszczadach, Rytm, Warsaw, 2009, pg. 12–14, 43
  50. ↑ «Ukraine-Poland: history wars rage on». Opendemocracy.net. 26 Οκτωβρίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2014. 
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 Pancake, John (2010-01-06). «In Ukraine, movement to honor members of WWII underground sets off debate». Washington Post. https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/01/05/AR2010010503610.html. Ανακτήθηκε στις 2017-03-07. 
  52. ↑ Nowakowska, Jadwiga (13 Ιουλίου 2003). «Pojednanie na cmentarzu» [Reconciliation in the cemetery] (στα Πολωνικά). Wprost.pl. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγούστου 2004. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2013. 
  53. ↑ «A.Przewoźnik: w Polsce nie można stawiać pomników UPA». Money.pl. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2013. 
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 «Former WWII nationalist guerrillas granted veteran status in Ukraine». Kyiv Post. 26 Μαρτίου 2019. 
  55. ↑ «Pomnik ofiar Ukraińskiej Powstańczej Armii» [Monument to victims of the Ukrainian Insurgent Army]. Monuments of Wrocław (στα Πολωνικά). 24 Μαρτίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2016. 

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα αγγλικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα ουκρανικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα πολωνικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Wołodymyr Wiatrowycz, Druga wojna polsko-ukraińska 1942–1947, Warszawa 2013, (ISBN 978-83-935429-1-8)
  • Za to że jesteś Ukraińcem ... : wspomnienia z lat 1944–1947 / wybór, oprac., wstęp i posłowie Bogdan Huk. Koszalin [etc.] : Stowarzyszenie Ukraińców Więźniów Politycznych i Represjonowanych w Polsce, 2012. 400 s. : il. ; 23 cm. (ISBN 978-83-935479-0-6)
  • Sowa, Andrzej (1998). Stosunki polsko-ukraińskie 1939–1947. Κρακοβία. OCLC 48053561. 
  • Μοτίκα, Γκζέγκος (2006). Ukraińska partyzantka 1942–1960. Βαρσοβία: ISP PAN / RYTM. ISBN 978-83-7399-163-7. 
  • Μοτίκα, Γκζέγκος· Wnuk, Rafał (1997). Pany i rezuny: współpraca AK-WiN i UPA 1945–1947 (στα Πολωνικά). Βαρσοβία: Oficyna Wydawnicza Volumen. ISBN 83-86857-72-2. 
  • [2] Αρχειοθετήθηκε 2019-04-20 στο Wayback Machine.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ουκρανικός_Επαναστατικός_Στρατός&oldid=10185340"