Μητροπολίτης Χαλκίδος Γρηγόριος

Μητροπολίτης Χαλκίδος Γρηγόριος (Πλειαθός)
Γενικές πληροφορίες
Όνομα γεννήσεως	Πέτρος Πλειαθός
Γέννηση	1891 Τριαντάρος Τήνου
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Ελληνικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ορθόδοξος ιερέας
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	μητροπολίτης (Ιερά Μητρόπολις Χαλκίδος, Ιστιαίας και Βορείων Σποράδων)

Ο Γρηγόριος (κατά κόσμον Πέτρος Πλειαθός, 1891-1971) ήταν Έλληνας θεολόγος και ιεράρχης, Μητροπολίτης Χαλκίδος, Ιστιαίας και Βορείων Σποράδων επί σαράντα έξι έτη (1922-68). Η μακρόχρονη ποιμαντορία του συνέπεσε με σημαντικά ιστορικά γεγονότα του Ελληνισμού: Μικρασιατική καταστροφή, προσφυγικό, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, εμφύλιος, δικτατορία.

Βιογραφία

Καταγωγή και σπουδές

Ο κατά κόσμον Πέτρος Πλειαθός γεννήθηκε στο χωριό Τριαντάρο της νήσου Τήνου το 1891. Οι γονείς του, Ιωάννης και Αριστέα, κατάγονταν από ιερατικό γένος και ο πατέρας του ήταν πρώτος ξάδελφος του εθνομάρτυρα Μητροπολίτου Μοσχονησίων Αμβροσίου Πλειαθού.

Εξέφρασε νωρίς τον πόθο για την Ιεροσύνη και την πνευματική ζωή. Έλαβε την στοιχειώδη εκπαίδευση στον τόπο καταγωγής του. Μετά την μετεγκατάσταση της οικογενείας του στη  Σύρο, προκειμένου ο πατέρας του να επιδοθεί στο εμπόριο, ολοκλήρωσε τη μέση εκπαίδευση στην Ερμούπολη. Ενεγράφη στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησε αριστούχος, ενώ παρακολούθησε και μαθήματα και στη Νομική Σχολή.

Μοναχική και ιερατική ζωή

Μετά την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων έγινε δόκιμος μοναχός στην Μονή της Παναγίας Τουρλιανής στην Μύκονο. Στις 23 Αυγούστου 1916 εκάρη μοναχός από τον επίσκοπο Σύρου Αθανάσιο (Λεβεντόπουλο), με τον οποίο συνδεόταν από τα εφηβικά του χρόνια και πήρε το όνομα Γρηγόριος. Μετά από λίγες ημέρες, την 1 Σεπτεμβρίου, χειροτονήθηκε διάκονος στον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου Ποσειδωνίας Σύρου και στη συνέχεια διορίστηκε Ιεροκήρυκας της Επισκοπής Καλαβρύτων και Αιγιαλείας. Στις 14 Μαρτίου του 1919 μετετέθη στη Σύρο, όπου χειροτονήθηκε πρεσβύτερος, και την επόμενη Κυριακή έλαβε το οφίκιο του Αρχιμανδρίτη.

Τον Δεκέμβριο του 1922 εξελέγη από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας Μητροπολίτης Χαλκίδος, Ξηροχωρίου και Βορείων Σποράδων, σε ηλικία 31 ετών. Ενθρονίστηκε στις 23 Μαΐου του 1923 στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Δημητρίου Χαλκίδος.

Φιλανθρωπικό έργο 

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών έφτασαν στη Χαλκίδα 6.000 πρόσφυγες και 12.000 σε όλο το νομό Ευβοίας. Μετά την ενθρόνισή του ο νέος Ιεράρχης κλήθηκε να διαχειριστεί το προσφυγικό ζήτημα στην Μητρόπολη του. Εργάστηκε για την εγκατάσταση των προσφύγων, άνοιξε εκκλησίες για να μείνουν προσωρινά πρόσφυγες, μερίμνησε για την ανέγερση ναών σε προσφυγικούς καταυλισμούς και φρόντισε για την διάσωση κειμηλίων και εικόνων που εφεραν οι πρόσφυγες μετά τον εκπατρισμό τους.

Επέδειξε σπουδαίο φιλανθρωπικό έργο, προσφέροντας την βοήθεια του, πνευματική και υλική. Ίδρυσε  τον φιλανθρωπικό  σύλλογο η «Αναγέννηση» για την ανακούφιση των αναξιοπαθούντων συμπολιτών και μέσα σε ελάχιστο χρόνο ανήγειρε κτήρια προοριζόμενα για γηροκομείο, περίθαλψη φυματικών και αργότερα, στα χρόνια της Κατοχής, ορφανοτροφείο. Ίδρυσε σχολή εργαζόμενου κοριτσιού, παράρτημα περιθάλψεως παιδιού και νυχτερινή σχολή για άπορα παιδιά, παρέχοντας την γραφική ύλη, την σίτιση και την ένδυσή τους. Ως πρόεδρος του Πατριωτικού ιδρύματος κινητοποίησε τους πολίτες της Χαλκίδας, οι οποίοι συνέδραμαν το κοινωνικό έργο του επισκόπου τους, σιτίζοντας  καθημερινά μέσω του πατριωτικού ιδρύματος 1200 άπορους και ανέργους. Ως πρόεδρος του αδελφάτου του νοσοκομείου Χαλκίδας πέτυχε να λύσει το ζήτημα της ιδρύσεως του Πολυϊατρείου Χαλκίδας.

 Ποιμαντική δράση

Το 1924 ίδρυσε ιερατική σχολή στην Χαλκίδα για τον καταρτισμό και την ποιμαντική των ιερέων. Σε όλη την Μητρόπολη ανήγειρε ναούς, παρεκκλήσια και μερίμνησε για την οργάνωση και αύξηση των κατηχητικών. Μία σημαντική κίνησή του ήταν η οργάνωση του σωματείου «Ανάπλαση», το οποίο αποτελούνταν από νέους της Χαλκίδας. Το σωματείο διοργάνωσε διαλέξεις με ομιλητές καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, κληρικούς και συνεργάτες από την Μητρόπολη του.

Μεριμνώντας για την λειτουργία των Μονών της επαρχίας του, δέχτηκε μοναστικές αδελφότητες που είχαν φύγει από άλλες Μητροπόλεις, επανοικώντας έτσι τις ερημωθείσες στην περίοδο της Κατοχής Μονές του Αγίου Νικολάου Γαλατάκη Λίμνης, Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μακρυμάλλης, όπως και την από πολλών δεκατιών διαλυμένη Μονή Αγίου Νικολάου Άνω Βάθειας. Επί των ημερών του ιδρύθηκαν και απέκτησαν νομική υπόσταση τα δυο Ιερά Προσκυνήματα  της Ιεράς Μητροπόλεως Χαλκίδος, του Οσίου Ιωάννη του Ρώσου στο Νέο Προκόπι και της Παναγίας της Φανερωμένης στην Νέα Αρτάκη.

Προσφορά στην Εβραϊκή κοινότητα

Από την αρχή της αρχιερατείας του εργάστηκε για την ειρηνική συνύπαρξη Ελλήνων και Εβραίων. Υπερασπίστηκε την κατάργηση του αντισημιτικού εθίμου της καύσης του ομοιώματος του Ιούδα, που συνοδευόταν από βανδαλισμούς στην εβραική συνοικία και συναγωγή, και πέτυχε την εξάλειψη του εθίμου.

Τον Οκτώβριο του 1943 εκδόθηκε από τις Αρχές Κατοχής διαταγή, σύμφωνα με την οποία όλοι οι Εβραίοι όφειλαν να παρουσιαστούν και να δηλώσουν τα στοιχεία τους. Ο Γερμανός διοικητής απευθύνθηκε αρχικά στον Μητροπολίτη Γρηγόριο ζητώντας να του παραδοθεί λίστα με τα ονόματα των Εβραίων. Ο Γρηγόριος παρέδωσε μια λίστα, η οποία είχε μόνο το όνομά του. Παράλληλα, παρότρυνε τον πρόεδρο της Κοινότητας Σολομών Μαΐση να μην καταγραφούν οι ομόθρησκοι του και να καταφύγουν σε γύρω χωριά. Από τα 238 μέλη της κοινότητας, δήλωση υπέβαλαν 21 άτομα, ενώ οι υπόλοιποι διασώθηκαν καταφεύγοντας στα βουνά και τα χωριά της Δίρφεως. Καθ’ υπόδειξη του Γρηγορίου, ο υπομοίραρχος της χωροφυλακής, Οικονομίδης, χορήγησε πλαστές ταυτότητες για την διαφυγή τους. Με κίνδυνο της ζωής του διέσωσε στο επισκοπείο τους κυλίνδρους του Νόμου (6 Σέφερ Τορά), μαζί με τα βιβλία και τα ιερά σκεύη της Συναγωγής. Όλα τα φυλαχθέντα παραδόθηκαν μετά την κατοχή στη Συναγωγή. Τον Ιανουάριο του 1945, η Ισραηλίτικη κοινότητα τον ανακήρυξε «μέγα εὐεργέτην διὰ τὰς πρὸς τὸ Ἑβραϊκὸν στοιχεῖον τῆς πόλεως Χαλκίδος σθεναρὰς προσπαθείας του πρὸς διάσωσίν του ἐκ τοῦ ἀπηνοῦς διωγμοῦ τοῦ βαρβάρου κατακτητοῦ». Το όνομά του χαράχτηκε στην εντοιχισμένη στη συναγωγή μαρμάρινη πλάκα που αναγράφει τους ευεργέτες της Κοινότητας και προτομή του τοποθετήθηκε στην είσοδο του εβραϊκού νεκροταφείου Χαλκίδας.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και Εμφύλιος

Ο Γρηγόριος βοήθησε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της χώρας εναντίον του κατακτητή, βοηθώντας τον αντιστασιακό αγώνα ανεξαρτήτως ιδεολογικής απόχρωσης. Φυγάδευσε πολλούς αντάρτες του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ., για να μην συλληφθούν από τους Γερμανούς, οι οποίοι μέσω Κύμης διέφυγαν προς την Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, πρωταγωνίστησε στην απελευθέρωση της Χαλκίδας, συγκρατώντας παράλληλα τους εξεγερμένους από την αυτοδικία. Με παρέμβασή του σώθηκαν πολλοί από εκείνους που συνεργάστηκαν με τους Ιταλούς. Κατά τον Εμφύλιο, ο Γρηγόριος συκοφαντήθηκε για ευνοϊκή μεταχείριση του Ε.Α.Μ.-Ε.Λ.Α.Σ., απομακρύνθηκε αναγκαστικά για 6 μήνες και εξαναγκάστηκε σε απολογία ενώπιων αρμόδιου δικαστηρίου.

Μετά την λήξη της αργίας στις 9 Δεκεμβριου του 1945 επανήλθε στην Χαλκίδα. Τον Ιανουάριο του 1946 έγινε απόπειρα δολοφονίας του με δυναμίτιδα εντός του Μητροπολιτικού οικήματος. Στον Μητροπολιτικό ναό το επόμενο πρωί, ο Μητροπολίτης συγχώρησε τους δράστες και ζήτησε να μην ασκηθεί ποινική δίωξη. «...ἐσυγχώρησα ὡς ὤφειλον τόν δράστην καί τούς ὑποκινητάς του καί ἐζήτησα παρά τῶν δικαστικῶν Ἀρχῶν νά μή γίνῃποινική δίωξίς των».

Αποπομπή και θάνατος

Με βασιλικό διάταγμα της 8ης Νοεμβρίου 1968, προς εφαρμογή της ΛΣΤ΄ συντακτικής πράξης του διδακτορικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967, αποπέμφθηκε βίαια εξαναγκαζόμενος σε συνταξιοδότηση, λόγω του επιβληθέντος μέτρου της συμπλήρωσης υπηρεσίας («τεσσαρακονταετίας ἐν τῇ Ἱερωσύνῃ καὶ τριακονταετίας ἐν τῷ βαθμῷ τοῦ Ἐπισκόπου»).

Απεβίωσε στις 23 Ιουλίου 1971, σε ηλικία  80 ετών. Μετά από τετραήμερο λαϊκό προσκύνημα στον Μητροπολιτικό Ναό, η εξόδιος ακολουθία έγινε στις 27 Ιουλίου στον Ναό του Αγίου Νικολάου. Ετάφη κατά την επιθυμία του στο προαύλιο του Ναού Ζωοδόχου Πηγής του Εκκλησιαστικού ορφανοτροφείου της Μητροπόλεως, στην έξω Παναγίτσα.

Για την προσφορά του στην εκκλησία, στον αγώνα και την κοινωνία τιμήθηκε όσο ήταν στη ζωή με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος του Βασιλέως Γεωργίου, με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος Φοίνικος  και με το Χρυσό Μετάλλιο του Δήμου Χαλκιδέων. Η Πόλη της Χαλκίδας, τιμώντας τον, ονόμασε την πλατεία του Ναού των Παμεγγίστων Ταξιαρχών ως «Πλατεία Μητροπολίτου Γρηγορίου», ενώ και η Ιερά Μητρόπολη Χαλκίδας το έτος 1978 έστησε προτομή του στην γέφυρα του Ευρίπου.

Βιβλιογραφία

• Αναγνωστόπουλος, Ν.(1970 ) .Η Εύβοια υπό κατοχή.τόμος Β. εκδ:Αθήνα
• Ανδρεόπουλος,Χ.(2017) .Η Εκκλησία κατά τη Δικτατορία 1967-1974. Αθήνα :Επίκεντρο
• Θέμελης,Χ.(1964) .Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια ‘Ὁ Χαλκίδος Γρηγόριος’,  τόμ. 4^ος. Αθήνα: Μαρτίνος.
• Μπαϊρακτάρης .Κ,(2001). Απόηχοι της Ιωνίας Γης .Αθήνα: Δυτικές Ινδίες.
• Παπαστρατής, Σ. (1995). Μέρες του 1943-1944 στήν Εύβοια. Αθήνα: Χατζηνικολή.
• Πρωτοπαπάς,Ν,(1981) . Μητροπολίτης Χαλκίδος Γρηγόριος Πλειαθός ὁ Τήνιος .Αθήνα
• Τριανταφύλλου Χρυσοστόμου, Ἀρχιμ. (νῦν Μητροπολίτου Χαλκίδος), Μνήμη Μητροπολίτου Χαλκίδος Γρηγορίου (Πλειαθοῦ) - Ἡ προσφορά του στά χρόνια τῆς Κατοχῆς, Χαλκίδα 2000.
• Μεταπτυχιακές εργασίες
• Κωνσταντινάκη, Β.(2019). Ο Μητροπολίτης Χαλκίδος Γρηγόριος Ε΄ Πλειαθός (1922-1968), ο Επίσκοπος της αγάπης. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Θεσσαλονίκη.
• Παταρόκα, Δ.(2015). Η εβραϊκή κοινότητα της Χαλκίδας την περίοδο του Β΄ παγκοσμίου πολέμου.Πανεπιστήμιο Αιγαίου,Μυτιλήνη.
• Πρωτογήρου, Α.(2021). Η Ιερή Μητρόπολη Χαλκίδας από τον 19ο αιώνα έως σήμερα (Συμβολή στην ιστορική διαδρομή και την κοινωνική προσφορά της. Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο,Πατρα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «Μητροπολίτης Χαλκίδας Ξηροχωρίου και Βορείων Σποράδων». Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας. Ανακτήθηκε στις 26 Μαρτίου 2024.