Κάστρο Ναυπάκτου
Συντεταγμένες: 38°23′46.802″N 21°49′29.500″E / 38.39633389°N 21.82486111°E
| Κάστρο Ναυπάκτου | |
|---|---|
 | |
 | |
| Είδος | κάστρο και οργανομένος αρχαιολογικός χώρος |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 38°23′47″N 21°49′29″E |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Ναυπακτίας |
| Τοποθεσία | Ναύπακτος |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Προστασία | αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα |
 Πολυμέσα | |
| δεδομένα (π) | |
Το Κάστρο Ναυπάκτου είναι οχύρωση στην Ναύπακτο, στον νομό Αιτωλοακαρνανίας. Η Ναύπακτος είχε οχυρωθεί ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. και οι οχυρώσεις ανακατασκευάστηκαν κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους. Το κάστρο είναι κτισμένο πάνω σε πλαγιά λόφου και αποτελείται από πέντε οχυρωματικούς περιβόλους που σώζονται μέχρι το επίπεδο των επάλξεων. Στον ανώτερο σημείο του βρίσκεται η ακρόπολη ενώ στο κατώτερο περικλείει το λιμάνι της Ναυπάκτου.[1]
Τοποθεσία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το κάστρο είναι κτισμένο στη νότια πλαγιά ενός απότομου λόφου ύψους 200 μέτρων, ο οποίος υψώνεται στις βόρειες ακτές του Κορινθιακού κόλπου, κοντά στη μόνη φυσική του είσοδο. Ο λόφος χωρίζεται με βαθιές χαράδρες από το όρος Ριγάνι, στους πρόποδες του οποίου είναι κτισμένη η Ναύπακτος.
Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
H Ναύπακτος κατά την αρχαιότητα ήταν μια ακμάζουσα πόλη με σημαντική εμπορική κίνηση, ιδιαίτερα από την κλασική μέχρι την ρωμαϊκή εποχή. Η πόλη ήταν οχυρωμένη, όπως αναφέρει και ο Θουκυδίδης, και πιθανόν το λιμάνι της να ήταν επίσης οχυρωμένο. Οι αρχαίες οχυρώσεις της πόλης κάλυπταν έκταση μεγαλύτερη από τα σημερινά μεσαιωνικά τείχη, καθώς κάλυπταν και την πεδινή έκταση ανατολικά του κάστρου μέχρι την παραλία Γριμπόβου και του λόφου του Αγίου Γεωργίου, ενώ το δυτικό όριο των δύο οχυρώσεων ταυτίζεται. Η αρχαία ακρόπολη βρισκόταν στην κορυφή του λόφου, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται ο ανώτερος περίβολος του κάστρου. Τμήματα των αρχαίων τειχών διακρίνονται ακόμη και σήμερα στη βάση των μεσαιωνικών τειχών. Η αρχαία Ναύπακτος καταστράφηκε από ισχυρό σεισμό το 551/552 μ.Χ..[2] Κατά τη διάρκεια των σκοτεινών αιώνων το παράκτιο τμήμα της πόλης πιθανόν ερημώνει.[3]
Τον 10ο αιώνα μ.Χ. η Ναύπακτος ορίστηκε έδρα του θέματος Νικοπόλεως και της μητρόπολης Παλαιάς Ηπείρου. Τότε κτίστηκε στην κορυφή του λόφου στη θέση της αρχαίας ακρόπολης ισχυρό κάστρο. Εντός αυτού του κάστρου βρισκόταν ο μητροπολιτικός ναός, το επισκοπικό μέγαρο και η οικία του άρχοντα, η οποία μάλλον ταυτίζεται με την μικρή οχύρωση στη θέση Ιτς Καλέ. Η πόλη επεκτάθηκε τότε και εκτός των τειχών με προάστια, τα οποία μάλλον δεν ήταν οχυρωμένα. Το 1204, μετά την Δ΄ Σταυροφορία, η Ναύπακτος έγινε βενετική κτήση όμως το 1210 δόθηκε με συνθήκη στον Μιχαήλ Α΄ Κομνηνό, ιδρυτή του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Το 1294 δόθηκε ως προίκα στον Φίλιππο Α΄ του Τάραντα όταν παντρεύτηκε την κόρη του Νικηφόρου Α΄ Κομνηνού, τη Θαμάρ. Ο Φίλιππος προχώρησε σε οχυρώσεις της πόλης. Το 1360/1361 κατακτήθηκε από τους Καταλανούς και το 1380 από τον Ιωάννη Μπούα Σπάτα.[4][5]
Η πόλη κατακτήθηκε ξανά από τους Βενετούς το 1407. Οι Βενετοί κατασκεύασαν νέες ισχυρές οχυρώσεις και επιδιόρθωσαν τις παλιές ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις επιθέσεις των Οθωμανών. Οι νέες οχυρώσεις περιλαμβάνουν την σχεδίαση και κατασκευή του κάτω περίβολο των τειχών για να προφυλάξουν τα προάστια και το λιμάνι και τη συνεχή βελτίωσή τους ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις επιθέσεις του διαρκώς εξελισσόμενου πυροβολικού. Παράδειγμα τέτοιων επεμβάσεων είναι η προσθήκη κεκλιμένων τειχών (σκάρπες) και η αντικατάσταση των πύργων με προμαχώνες με κολουροκωνική μορφή. Για την κατασκευή των νέων τειχών χρησιμοποιήθηκαν πέτρες των αρχαίων οχυρώσεων και παλαιών κτιρίων της πόλης. Μετά την κατάκτηση της Πάτρας από τους Οθωμανούς το 1430, η Ναύπακτος έγινε ο κύριος εμπορικός κόμβος των Βενετών στη δυτική Ελλάδα. Οι Οθωμανοί πολιόρκησαν ανεπιτυχώς την Ναύπακτο το 1462/3, το 1467 και το 1477 και τελικά την κατέκτησε ο Βαγιαζήτ Β΄ το 1499.[6] Μετά την κατάκτηση της Ναυπάκτου, οι Οθωμανοί για να ενισχύσουν την άμυνα της εισόδου του Κορινθιακού κόλπου έκτισαν οχυρά στο Ρίο και στο Αντίρριο. Επίσης προχώρησαν σε επιδιορθώσεις και ανακατασκευή τμημάτων των τειχών.[7] Το 1687 οι Ενετοί ανέκτησαν την Ναύπακτο και επιδιόρθωσαν τις οχυρώσεις, όμως επέστρεψε σε οθωμανική κυριαρχία με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς το 1699.[8] Τα τείχη ενισχύθηκαν το 1714.[9]
Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 ο Γιώργος Ανεμογιάννης προσπάθησε να πολιορκήσει την Ναύπακτο στις 21 Μαΐου 1821, αλλά ο ελληνικός στόλος δεν κατάφερε να την κατακτήσει και έτσι αποχώρησε, χωρίς να προκληθούν σημαντικές ζημιές στην πόλη. Τον Μάρτιο του 1829 ξεκίνησε ναυτικός αποκλεισμός της Ναυπάκτου με αποτέλεσμα οι Οθωμανοί να παραδώσουν την Ναύπακτο με συνθήκη στις 18 Απριλίου 1829.[8] Μετά την ένταξη στο ελληνικό κράτος οι κατεδαφίσεις τμημάτων των τειχών ήταν περιορισμένες, όπως για παράδειγμα η κατεδάφιση της ανατολικής πύλης και η δημιουργία άλλων ρηγμάτων το 1884 για τη διέλευση δρόμων.[10]
Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το κάστρο είναι κτισμένο πάνω σε απότομο λόφο και εκτείνεται από την κορυφή του λόφου μέχρι τη θάλασσα. Αποτελείται από δύο επιμέρους τμήματα, τον άνω περίβολο και τον κάτω περίβολο, στον οποίο συμπεριλαμβάνεται και το οχυρωμένο λιμάνι της Ναυπάκτου. Οι δύο περίβολοι χωρίζονται σε επιμέρους τμήματα με τέσσερα διατειχίσματα τείχη. Οι συνολικές διαστάσεις του κάστρου είναι 750 μέτρα επί 350 μέτρα[11] και καλύπτει έκταση περίπου 175.000 τετραγωνικών μέτρων. Το συνολικό μήκος των εξωτερικών τειχών είναι περίπου 2.250 μέτρα.[12]
Άνω περίβολος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο άνω περίβολος του κάστρου βρίσκεται στην κορυφή του λόφου, στη θέση της αρχαίας ακρόπολης. Έχει ακανόνιστο τριγωνικό σχήμα, με διαστάσεις 180 επί 250 μέτρα, και καλύπτει έκταση 24 στρεμμάτων. Στον άνω περίβολο υπάρχουν δύο διατειχίσματα που σχηματίζουν τρεις οχυρωματικές ζώνες. Στο ψηλότερο σημείο του περίβολου βρίσκεται η ακρόπολη (Ιτς Καλέ), απ' όπου ξεκινούν τα τείχη προς τα νότια και τα δυτικά. Τα βόρεια τείχη βρίσκονται σε κακή κατάσταση και δεν έχουν πύργους και είναι ενισχυμένα με αντηρίδες. Τα υπόλοιπα τείχη έχουν ορθογώνιους πύργους και γωνιώδεις προσεκβολές. Η βόρεια πλευρά διαθέτει επίσης προτείχισμα και τάφρο.[11] Το Ιτς Καλέ διαθέτει τέσσερις καμαροσκεπείς αίθουσες με έξοδο διαφυγής των πολιορκημένων και μια δεξαμενή των βυζαντινών χρόνων.[13]
Στο δεύτερο περίβολο κατά σειρά περίβολο βρίσκεται ο μονόχωρος ναός του Προφήτη Ηλία, κτισμένος τον 19ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν στον ναό βρέθηκαν κατάλοιπα τρίκλιτης βυζαντινής βασιλικής, από την οποία σώζεται ο στυλοβάτης του τέμπλου και άλλα αρχιτεκτονικά της μέλη έχουν ενσωματωθεί σε μεταγενέστερο δάπεδο και εντοιχισμένα σε διάφορα κτίρια. Ο ναός είχε διαστάσεις 16 επί 28 μέτρα. Πιθανόν να ταυτίζεται με τη βυζαντινή μητρόπολη αφιερωμένη στη Θεοτόκο Ναυπακτιώτισσα. Έξω από τον νάρθηκα βρέθηκαν ταφές των βυζαντινών χρόνων. Κατά τους οθωμανικούς χρόνους στη θέση της βασιλικής κτίστηκαν τουλάχιστον δύο τζαμιά τον 16ο και τον 17ο αιώνα, από τα οποία σώζεται η βάση του μιναρέ ενσωματωμένη στον ναό του Προφήτη Ηλία. Δίπλα στο ναό βρίσκεται ερείπια βυζαντινού κτιρίου το οποίο έχει ταυτιστεί με το επισκοπικό μέγαρο. Νοτιοανατολικά του ναού βρίσκεται αίθουσα που λειτουργούσε ως οπλαποθήκη και σήμερα φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις. Στον τρίτο περίβολο βρίσκεται φυλάκιο, αναψυκτήριο καθώς και ερείπια αποθηκών ή δεξαμενών.[14]
Ο άνω περίβολος διαθέτει δύο πύλες, μία στο νότιο τείχος, η οποία επικοινωνεί με τον κάτω περίβολο, και μία στο νότιο άκρο του δυτικού τείχους, η οποία οδηγεί εκτός τειχών και είναι σήμερα η είσοδος του αρχαιολογικού χώρου του κάστρου.[11] Η δυτική πύλη αποτελείται από τρεις διαδοχικές πύλες και είναι οχυρωμένη με ορθογώνιο πύργο με σκάρπα. Η πρώτη πύλη βρίσκεται σε χαμηλό τείχος που είναι τμήμα του προμαχώνα, η δεύτερη είναι οχυρωμένη με επάλξεις και η τρίτη έχει καταχύστρα.[15] Η είσοδος στους άλλους δύο περιβόλους του άνω περιβόλου γίνεται μέσω απλών πυλών.
Κάτω περίβολος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο κάτω περίβολος βρίσκεται στην πλαγιά του λόφου νότια του άνω περίβολου, καλύπτοντας την έκταση από τον άνω περίβολο μέχρι τη θάλασσα, συμπεριλαμβανομένου του μικρού λιμανιού της Ναυπάκτου. Έχει διαστάσεις περίπου 550 επί 350 μέτρα. Το δυτικό τείχος του κάτω περίβολου ξεκινάει από τη νοτιοδυτική γωνία του άνω περιβόλου και κινείται προς τα νότια. Είναι οχυρωμένο με δύο πύργους και δύο προμαχώνες. Ο επάνω πύργος εδράζεται πάνω στο αρχαίο τείχος και έχει πυργοειδές φυλάκιο. Μετά τον δεύτερο προμαχώνα το τείχος πηγαίνει για 40 μέτρα προς τα δυτικά και έπειτα στρέφεται πάλι νότια, μέχρι τα επιθαλάσσια τείχη, όπου βρίσκεται προμαχώνας γνωστός ως Τάπια Παλαιογιάννη. Αυτό το τμήμα βρίσκεται σε πεδινό έδαφος και στο παρελθόν είχε τάφρο. Εκεί βρίσκεται η δυτική πύλη του κάστρου, η οποία μοιάζει με ορθογώνιο πύργο. Η πύλη αυτή χρονολογείται από το 1714, σύμφωνα με την ενσωματωμένη οθωμανική περιγραφή.[16] Εσωτερικά της πύλης υπάρχει προμαχώνας γνωστός Τάπια Μπότσαρη.[17]
Τα ανατολικά τείχη του κάτω περιβόλου ξεκινούν από την νοτιοανατολική γωνία του άνω περιβόλου και κινούνται προς τα ανατολικά για 200 μέτρα μέχρι τον προμαχώνα γνωστό ως Τάπια του Φαλτσοπορτιού. Διαθέτουν ένα μικρό προμαχώνα. Στην Τάπια του Φαλτσοπορτίου βρίσκεται ενσωματωμένο ανάγλυφο με τον λέοντα του Αγίου Μάρκου και ακριβώς από κάτω είναι γραμμένη η χρονολογία MCCCCXXXXI (1491). Δίπλα στον προμαχώνα βρίσκεται η πύλη Φαλτσοπόρτι. Τα τείχη στη συνέχεια συνεχίζουν προς τα νότια για περίπου 330 μέτρα, οχυρωμένα σε αυτό το τμήμα με τέσσερις ορθογώνιους πύργους και ένα προμαχώνα, μέχρι να φτάσουν σε ένα πολυγωνικό προμάχωνα, στον οποίο κτίστηκε το 1914 ο πύργος του Ωρολογίου. Στη συνεχεία στρίβουν ανατολικά για 80 μέτρα, μέχρι τον προμαχώνα που είναι γνωστός ως Ωραία Τάπια.[17] Στη συνέχεια τα τείχη στρίβουν προς τα νότια μέχρι τη θάλασσα. Σε αυτό το τμήμα, δίπλα στον μητροπολιτικό ναό, βρισκόταν κατά το παρελθόν η κατεδαφισμένη πλέον πύλη των Σαλώνων ή Μεγάλη Πύλη. Στο σημείο όπου το ανατολικό τείχος συναντούσε το επιθαλάσσιο τείχος βρισκόταν ο προμαχώνας ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1937.[18]
Ο κάτω περίβολος χωρίζεται σε δύο τμήματα από διατείχισμα. Στο ανατολικό του άκρο έχει έναν ορθογώνιο και ένα ημικυκλικό πύργο. Ανάμεσα στους δύο πύργους βρίσκεται πύλη γνωστή ως Σιδερόπορτα, η οποία χρονολογείται από την οθωμανική περίοδο. Διαθέτει καταχύστρα με κιλλίβαντες και έχει ενσωματωμένο μαρμάρινο θύρωμα. Εντός του άνω τμήματος του κάτω περιβόλου βρίσκεται ένας πολυγωνικός προμαχώνας γνωστός ως Τσαούς Τάπια.[19] Χρονολογείται από την ύστερη οθωμανική εποχή.[20]
Επιθαλάσσια τείχη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα επιθαλάσσια τείχη αποτελούν το νότιο τείχος του κάτω περιβόλου και αποτελούνται από δύο επιμέρους τείχη που περικλείουν τον μικρό λιμένα της Ναυπάκτου. Το μήκος τους είναι περίπου 380 μέτρα. Η είσοδος του λιμένα φυλάσσεται από ένα προμαχώνα σε κάθε πλευρά. Στα ανατολικά βρίσκεται ημικυκλικός προμαχώνας πάνω στον οποίο βρίσκεται ορθογώνιος πυργίσκος και στα δυτικά βρίσκεται ορθογώνιος προμαχώνας στον οποίο είναι ενσωματωμένο ανάγλυφο του λέοντα του Αγίου Μάρκου. Στο παρελθόν διέθετε και αυτός πυργίσκο. Το δυτικό τμήμα του επιθαλάσσιου τείχους έχει μικρή πύλη με καταχύστρα και κυκλική σκοπιά. Το επιθαλάσσιο τείχος διαθέτει κανονιοθυρίδες χαμηλά, στο ύψος της θάλασσας. Τις τελευταίες δεκαετίες η παραλία Ψανή έχει επεκταθεί αποκόπτοντας τμήμα του τείχους από τη θάλασσα.[21]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ «Κάστρο Ναυπάκτου». Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2022.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 20.
- ↑ Βικάτου 2015, σελ. 7.
- ↑ Βικάτου 2015, σελ. 8.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 21-22.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 24.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 28-29.
- ↑ 8,0 8,1 Βικάτου 2015, σελ. 9.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 29.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 30.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Μαμαλούκος 2015, σελ. 15.
- ↑ Βικάτου 2015, σελ. 16.
- ↑ Βικάτου 2015, σελ. 21.
- ↑ Βικάτου 2015, σελ. 20-21.
- ↑ Βικάτου 2015, σελ. 19.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 16-17.
- ↑ 17,0 17,1 Μαμαλούκος 2015, σελ. 17.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 18.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 19-20.
- ↑ Βικάτου 2015, σελ. 14.
- ↑ Μαμαλούκος 2015, σελ. 19.
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Βικάτου, Ολυμπία· Χαμηλάκη, Αικατερίνη· Κατσούλη, Ελένη (2015). Το Κάστρο της Ναυπάκτου. Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας.
- Μαμαλούκος, Σταύρος (2015). «ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΩΝ ΟΧΥΡΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ». Ναυπακτιακά (Ναύπακτος) ΙΗ’: 13-37. https://www.academia.edu/30448496/172_Notes_on_the_Architecture_and_the_Building_History_of_the_Medieval_Fortifications_of_Nafpaktos_IN_GREEK_WITH_AN_ATTACHED_SUMMARY_IN_ENGLISH_.