Γλωσσικός συλλογισμός

O γλωσσικός συλλογισμός θα μπορούσε να οριστεί ως η νοητική διαδικασία της λογικής σκέψης που χρησιμοποιεί έννοιες που έχουν γλωσσική μορφή. Ο γλωσσικός συλλογισμός δεν ταυτίζεται με τη γνώση του λεξιλογίου της γλώσσας ή με τη γενικότερη γλωσσική ευχέρεια, αλλά με τη δυνατότητα κάποιου να σκέφτεται με εποικοδομητικό τρόπο, δηλαδή να κατανοεί και να αξιολογεί μια δοσμένη πληροφορία και να εφαρμόζει τις αρχές της λογικής σκέψης στην επίλυση προβλημάτων όπως εκφράζονται στη γλώσσα.

Τεστ Γλωσσικού Συλλογισμού

Τα τεστ γλωσσικού συλλογισμού είναι ευρέως διαδεδομένα σε χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ, καθώς χρησιμοποιούνται σε εισαγωγικές εξετάσεις σχολείων, κολλεγίων και πανεπιστημίων, αλλά και στις διαδικασίες πρόσληψης προσωπικού εταιρειών και επιχειρήσεων. Στην Ελλάδα έχουν χρησιμοποιηθεί κυρίως στον ιδιωτικό τομέα.

Οι δεξιότητες γλωσσικού συλλογισμού των υποψηφίων, σύμφωνα με τα verbal reasoning test, ελέγχονται με μια μεγάλη ποικιλία ασκήσεων, οι βασικότερες από τις οποίες θα μπορούσαν να είναι οι ακόλουθες:

A. Ασκήσεις κατανόησης κειμένου (reading comprehension): Σε αυτές αξιολογείται η ικανότητα των υποψηφίων να κατανοούν μια κειμενική παράγραφο και να απαντούν σε ερωτήσεις σχετικά με αυτή. Οι υποφήφιοι/ες πρέπει να διαβάσουν προσεκτικά και να κατανοήσουν τη –συνήθως ποικίλου περιεχομένου– παράγραφο που τους δίνεται και στη συνέχεια να αξιολογήσουν μια σειρά δηλώσεων (statements) σε σχέση με αυτή, από τις οποίες μία μόνο είναι σωστή βάσει των πληροφοριών του κειμένου. Η σωστή απάντηση των ασκήσεων αυτών δεν προϋποθέτει γνώσεις πάνω στο θέμα της παραγράφου, αλλά στηρίζεται μόνο στις πληροφορίες που δίνει το κείμενο, τις οποίες αποδεχόμαστε ως πραγματικές.[1]

Β. Ασκήσεις σχετικά με τις σχέσεις λέξεων-εννοιών: Πρόκειται για ασκήσεις που ελέγχουν την προσεκτική παρατήρηση και κατανόηση των εννοιολογικών σχέσεων μεταξύ λέξεων.

Η πιο κλασική μορφή ασκήσεων αυτού του τύπου είναι η αναλογία (analogy), κατά την οποία οι υποψήφιοι/ες καλούνται να προσδιορίσουν την εννοιολογική σχέση μεταξύ λέξεων, που δίνονται σε ζεύγη ή ομάδες, και να συμπληρώσουν ένα ανάλογο ζεύγος ή ομάδα λέξεων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας ερώτησης «αναλογίας» είναι το ακόλουθο:

Βάσει της εννοιολογικής σχέσης των λέξεων της 1ης γραμμής του πίνακα («από την καμινάδα βγαίνει καπνός») η σωστή απάντηση είναι η Α: «από το όπλο βγαίνει σφαίρα».[2]

Επίσης διαδεδομένη μορφή του είδους των ασκήσεων που βασίζονται στις εννοιολογικές σχέσεις των λέξεων είναι αυτή της κατηγοριοποίησης (classification), που είναι επίσης γνωστή και ως odd man out test, από τον τίτλο της ομώνυμης βρετανικής ταινίας του 1947 (η οποία έχει μεταφραστεί στα ελληνικά ως «Παράξενος άνθρωπος» ή «Ο απόκληρος της κοινωνίας»). Σε αυτές τις ασκήσεις οι υποψήφιοι/ες πρέπει από μια ομάδα λέξεων να επιλέξουν και να «διώξουν» τη λέξη που διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες της ομάδας, καθώς είναι «ξένη» προς αυτές, αφού δεν ανήκει εννοιολογικά στην ίδια κατηγορία λέξεων με τις υπόλοιπες. Παράδειγμα μιας τέτοιας άσκησης είναι το ακόλουθο:

Η σωστή απάντηση είναι το γ: η Γη είναι ο μόνος πλανήτης από τους πέντε που δεν έχει όνομα θεού της αρχαιότητας.[3]

Μια σειρά πιο σύνθετων ερωτήσεων αυτής της κατηγορίας δημιουργεί ομάδες/σειρές/στήλες λέξεων-εννοιών, αλλά και μη γλωσσικών στοιχείων, όπως γραμμάτων, συμβόλων, αριθμών, βάσει κάποιων κοινών χαρακτηριστικών τους ή μιας ιδιαίτερης σχέσης που τα συνέχει ή βάσει μιας διαδοχής που ακολουθεί συγκεκριμένο κανόνα/κώδικα. Οι υποψήφιοι/ες καλούνται να παρατηρήσουν προσεκτικά τις σειρές των στοιχείων, να κατανοήσουν τις σχέσεις μεταξύ τους και να ανακαλύψουν το μοτίβο της διαδοχής τους, έτσι ώστε να συμπληρώσουν τη σειρά που τους δίνεται (series completion test) ή να αποκρυπτογραφήσουν και να επαναλάβουν τον κώδικα υποκαθιστώντας ή αντιστοιχώντας στοιχεία ή δημιουργώντας ανάλογες σειρές στοιχείων (coding/decoding test). Με τις ασκήσεις αυτής της κατηγορίας σχετίζεται και το αλφαβητικό τεστ (alphabet test), που δημιουργεί σειρές με τα γράμματα του αλφαβήτου, η αλληλουχία των οποίων στηρίζεται σε μοτίβα που αξιοποιούν τη θέση τους στο αλφάβητο. Παράδειγμα άσκησης αλφαβητικού τεστ, για την οποία απαιτείται η αποκρυπτογράφηση του κώδικα της διαδοχής των στοιχείων, θα μπορούσε να είναι το εξής:

Για να απαντήσει κανείς στην ερώτηση αυτή θα πρέπει καταρχήν να έχει κατά νου τη διαδοχή των γραμμάτων στο αλφάβητο (Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω) και στη συνέχεια να ανακαλύψει το μοτίβο της αλληλουχίας τους με βάση τη θέση τους αυτή. Εδώ το επόμενο γράμμα κάθε φορά τοποθετείται μία θέση πιο δεξιά στο αλφάβητο σε σχέση με το προηγούμενο (+3, +4, +5, +6, +7). Συγκεκριμένα, το μοτίβο αυτό θα μπορούσε να απεικονιστεί ως εξής:

Επομένως, η σωστή απάντηση είναι το Β.[4]

Γ. Ασκήσεις επεξεργασίας πληροφοριών: Σε αυτές οι υποψήφιοι/ες καλούνται να διαβάσουν ανάκατες πληροφορίες που ορίζουν το περίγραμμα μιας συγκεκριμένης κατάστασης/συνθήκης και να απαντήσουν σε ασκήσεις που αφορούν μια μεγάλη γκάμα θεμάτων. Μερικές βασικές τέτοιες ασκήσεις αφορούν την κατεύθυνση στον χώρο (ατόμου ή οχήματος), που μπορεί να ορίζεται και διαγραμματικά με την αποτύπωση μοιρών (direction sense test), τη διευκρίνιση του είδους των συγγενικών σχέσεων μεταξύ προσώπων (blood relation test), τη σύγκριση προσώπων και αντικειμένων ως προς διάφορες ιδιότητες ή χαρακτηριστικά (comparison test) και ποικίλες άλλες συσχετίσεις/αντιστοιχίσεις, που μπορεί να συνδέουν πρόσωπα με ηλικίες, επαγγέλματα, τόπους και ώρες εργασίας, αντικείμενα ή δραστηριότητες με τον χώρο, τον χρόνο και τις ιδιότητές τους (puzzle test). Η σωστή απάντηση τέτοιων ερωτήσεων προϋποθέτει την εξάσκηση του/της υποψηφίου στη διευθέτηση και οργάνωση των σύνθετων πληροφοριών που του δίνονται, έτσι ώστε να τις ταξινομήσει και να τις τοποθετήσει στο κατάλληλο πλαίσιο –σαν να είναι ακριβώς κομμάτια ενός παζλ–, χρησιμοποιώντας όπου είναι απαραίτητο, σύμβολα διαδοχής και σύγκρισης, φόρμες, πίνακες και διαγράμματα.

Παράδειγμα ερώτησης επεξεργασίας πληροφοριών με χρήση πίνακα:

Κάθε μέρα από Δευτέρα έως Πέμπτη, η Μαρία παρακολουθεί μία από τις τέσσερις διαφορετικές τάξεις γυμναστικής: Α, Β, Γ, Δ.

Η τάξη Β είναι την Τετάρτη. Η τάξη Α είναι κάποια στιγμή πριν από την τάξη Δ.

Ποια από τις πιο κάτω μπορεί να είναι η σειρά με την οποία διεξάγονται οι τέσσερις τάξεις, από Δευτέρα έως Πέμπτη;

(Α) Α-Β-Δ-Γ (Β) Α-Γ-Β-Δ (Γ) Γ-Α-Δ-Β (Δ) Γ-Δ-Β-Α

Λύση:

Αφού η τάξη Β είναι την Τετάρτη και η τάξη Α είναι κάποια στιγμή πριν από την τάξη Δ, τότε υπάρχουν τρία ενδεχόμενα τα οποία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η κατασκευή του πίνακα θα μας διευκολύνει κατά την επίλυση των ερωτημάτων.

Δευτέρα	Τρίτη	Τετάρτη	Πέμπτη
Α	Δ	Β
	Α	Β	Δ
Α		Β	Δ

Πρέπει να αντιληφθούμε ότι τα σενάρια (Α) Α-Β-Δ-Γ και (Γ) Γ-Α-Δ-Β απορρίπτονται αφού η τάξη Β έπρεπε να ήταν στην τρίτη θέση (την Τετάρτη). Επίσης το ενδεχόμενο (Δ) απορρίπτεται αφού η τάξη Α θα έπρεπε να ήταν Α είναι κάποια στιγμή πριν από την τάξη Δ. Συνεπάγεται ότι η ορθή σειρά είναι το (Β). Ενναλακτικά, λαμβάνοντας υπόψη τον πίνακα που έχει κατασκευαστεί, μπορεί εύκολα να διαφανεί ότι η σειρά Α-Γ-Β-Δ είναι η μόνη ορθή από τις επιλογές του προβλήματος. Οθρή απάντηση το (Β) Α-Γ-Β-Δ .[5]

Παράδειγμα ερώτησης προσδιορισμού συγγένειας (blood relation test):

Βάσει των παραπάνω στοιχείων θα πρέπει να σκεφτούμε πως αφού ο αφηγητής δεν έχει αδερφό, ο γιος του πατέρα του είναι αυτός ο ίδιος. Οπότε ο άντρας που μιλάει είναι ο πατέρας του άντρα της φωτογραφίας ή, αλλιώς, ο άντρας της φωτογραφίας είναι ο γιος του. Σωστή απάντηση είναι επομένως το Β.[6]

Δ. Ασκήσεις λογικής: Στις ασκήσεις αυτές, που ελέγχουν την κριτική και λογική ικανότητα σκέψης, οι υποψήφιοι/ες καλούνται να αντιμετωπίσουν ένα επιχείρημα/συλλογισμό, που μπορεί να αναπτύσσεται στο πλαίσιο μιας παραγράφου ή να δίνεται αφαιρετικά με τη μορφή δηλώσεων/προκείμενων, για να απαντήσουν σε σειρά ερωτημάτων σε σχέση με αυτό: - να εντοπίσουν το συμπέρασμα που βγαίνει λογικά από μια δήλωση (statement-conclusions)

- να αντλήσουν συμπεράσματα από παραγράφους (deriving conclusions from passages)

- να αποτιμήσουν ένα επιχείρημα ως ασθενές ή ισχυρό (statement-arguments)

- να προσδιορίσουν αν μια δήλωση που δίνεται σε σχέση με ένα επιχείρημα υπονοείται ή προϋποτίθεται για την κατασκευή του επιχειρήματος (statement- assumptions)

- να αποφανθούν για τη σωστή/λογική απόφαση στη διαχείριση ενός προβλήματος (statement- courses of action)

- να εντοπίσουν την αιτία μιας κατάστασης/συνθήκης σε σχέση με το αποτέλεσμά της

- να προσδιορίσουν αν μια δήλωση που δίνεται σε σχέση με ένα επιχείρημα είναι «αληθής», «πιθανόν αληθής», «ψευδής», «πιθανόν ψευδής» ή «δεν προκύπτει από το κείμενο» (paragraph type). [7]

Εντελώς ιδιαίτερη περίπτωση ασκήσεων λογικής αποτελούν τα logical reasoning tests, που αποτυπώνουν τη δυνατότητα πορείας της σκέψης να φτάσει σε έγκυρα συμπεράσματα, τα οποία μπορεί να μην αντιστοιχούν, ως προς την αλήθεια τους, στον πραγματικό/εμπειρικό κόσμο. Τα τεστ αυτά προϋποθέτουν την εξοικείωση των υποψηφίων με τα είδη των δηλώσεων/προκείμενων που συγκροτούν ένα επιχείρημα/συλλογισμό, καθώς και με τα είδη των επιχειρημάτων που ανάλογα με την κατασκευή τους οδηγούν σε έγκυρα ή μη συμπεράσματα. Επιπλέον, τα logical reasoning tests αποτελούν εργαλείο για τη διδασκαλία των κανόνων της λογικής και για την εξάσκηση του μυαλού ως προς όλους τους τύπους πρακτικής λογικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας άσκησης είναι το εξής:

Η άσκηση αυτή μπορεί ουσιαστικά να απαντηθεί μόνο με τη βοήθεια της θεωρίας των διαγραμμάτων του Venn, που χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία στοιχειωδών στοιχείων της θεωρίας των εννοιολογικών συνόλων, καθώς αποτυπώνει όλες τις πιθανές λογικές σχέσεις ανάμεσα σε μια πεπερασμένη συλλογή από εννοιολογικά σύνολα.[8]

Για τα στοιχεία της παραπάνω άσκησης είναι πιθανά δύο διαγράμματα του Venn:

Καθώς «κάποια μαξιλάρια είναι κουρτίνες» τα εννοιολογικά σύνολα Μ (= μαξιλάρια) και Κ (= κουρτίνες) εμφανίζονται να έχουν κοινό σημείο επαφής, έναν κοινό χώρο όπου ακριβώς υπάρχουν μαξιλάρια που είναι κουρτίνες. Αντίθετα το εννοιολογικό σύνολο Τ (= τραπέζια) απεικονίζεται χωριστά από το Κ γιατί δεν έχουν κανένα κοινό σημείο επαφής, καθώς «καμία κουρτίνα δεν είναι τραπέζι». Σε σχέση όμως με το εννοιολογικό σύνολο Μ, δεν έχουμε κάποιο περιορισμό ως προς την απεικόνιση του Τ. Το σύνολο Τ μπορεί να μην έχει καμία σχέση με το Μ (απεικόνιση 1), μπορεί όμως και να έχει με αυτό κάποιο σημείο επαφής (απεικόνιση 2). Έτσι, βάσει των δύο παραπάνω διαγραμμάτων γίνεται αντιληπτό πως ακολουθούν τα συμπεράσματα ΙΙ και ΙΙΙ, άρα η σωστή απάντηση είναι το β.[9]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Τέτοιος είναι ο τύπος του verbal reasoning test των εξετάσεων EPSO (European Personnel Selection Office), που αποσκοπούν στην πρόσληψη προσωπικού για την κάλυψη των αναγκών των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βλ. https://epso.europa.eu/en. Για τις ασκήσεις γλωσσικού συλλογισμού στις εξετάσεις αυτές βλ. Baneth, András, 2020.

[2] Η άσκηση από τη σελίδα του ΑΣΕΠ (Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού), που δημοσίευσε παράδειγμα από το είδος των ερωτήσεων του γλωσσικού συλλογισμού που θα περιλαμβάνονται στη δοκιμασία δεξιοτήτων του 1ου Πανελλήνιου Γραπτού Διαγωνισμού για πρόσληψη προσωπικού στον Δημόσιο Τομέα, ο οποίος πρόκειται να διεξαχθεί εντός του 2023.

[3] Το παράδειγμα από: Aggarwal, R. S., 2007, p. 97. Για παραδείγματα ασκήσεων αναλογίας και κατηγοριοποίησης βλ. και Khurmi, N., 2013.

[4] Το παράδειγμα από: Lal, Mishra and Kumar, 2010, p. 9, 13. Για μια αναλυτική παρουσίαση των τύπων ασκήσεων του αλφαβητικού τεστ βλ. Banerjee, Surendra Nath, 2008.

[5] Το παράδειγμα από: Αριστείδου Ηρακλής, 2020, σ. 186-192.

[6] Το παράδειγμα από: Aggarwal, R. S., 2007, p. 220.

[7] Για αυτή την κατηγοριοποίηση των ασκήσεων των verbal reasoning tests βλ. Aggarwal, R. S., 2007, Ghosh, Jaya, 2017, Sijwali BS and Sijwali Indu, 2020, Kiran’s Tricky Approach to Competitive Reasoning, 2019.

[8] Για μια αναλυτική παρουσίαση της αξιοποίησης των διαγραμμάτων του Venn στις ασκήσεις γλωσσικού συλλογισμού βλ. Sijwali, ΒS and Sijwali, Indu, 2020, p. 347-377.

[9] Το παράδειγμα από: Aggarwal, R. S., 2007, p. 220.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

https://www.asep.gr/webcenter/portal/asep/%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%AF%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7?var=ucmserver%23dDocName%3AVDCCMS01.ASEP.064181&_afrLoop=132372001085750535&_adf.ctrl-state=14thpxcln1_104#!%40%40%3Fvar%3Ducmserver%2523dDocName%253AVDCCMS01.ASEP.064181%26_afrLoop%3D132372001085750535%26_adf.ctrl-state%3D14thpxcln1_108
Aggarwal, R. S., A Modern Approach to Verbal and Non Verbal Reasoning, S. Chand & Company, 2007. Και διαδικτυακά: https://hostnezt.com/cssfiles/gsa/A%20Modern%20 Approach%20to%20Verbal%20and%20Non%20Verbal%20Reasoning.pdf.
Baneth, András, The Ultimate EU Test Book Assessment Centre 2020. Strategies, Skills and Advice for EPSO AST-Level Exams, John Harper Publishing, 2020.
Banerjee, Surendra Nath, A Handbook of Verbal Reasoning, New Age International (P) Lmt, 2008.
Jaya Ghosh, Verbal Reasoning, V&S Publishers, 2017.
Khurmi, N., Verbal Reasoning (For Competitive Exams). Analogy and Odd Man Out, Kindle Edition, 2013.
Kiran’s Tricky Approach to Competitive Reasoning. Verbal & Non Verbal (Fully Solved). Logical Reasoning and Analytical Ability, Kiran Prakashan, 2019.
Lal, Mishra and Kumar, Upkar’s Multi-Dimensional Reasoning. Verbal and non Verbal, Upkar Prakashan, Agra-2, 2010.
Sijwali, BS and Sijwali, Indu, A New Approach to Reasoning. Verbal, Non-Verbal and Analytical, Arihant Publications, 2020.
Αριστείδου Ηρακλής, Αριθμητική, Αφαιρετική και Λεκτική Ικανότητα. Λογικός Συλλογισμός. Θέματα προετοιμασίας για εξετάσεις πρόσληψης στο δημόσιο και άλλους οργανισμούς. Κύπρος, 2020.