Βοτσαλωτό
Το βοτσαλωτό είναι η τεχνική επίστρωσης δαπέδου από ποτάμια ή θαλάσσια βότσαλα.
Με τη λέξη βοτσαλωτό νοείται το είδος αυτό της τέχνης που κορυφώθηκε τον 19ο αιώνα στο χώρο κυρίως του Αιγαίου, δημιουργώντας έργα που χαρακτηρίζονται ιδιαίτερα στολίδια της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Ξεκίνησαν από τα Μινωικά χρόνια, διαπέρασαν την Ελληνιστική περίοδο ως εκλεκτά ψηφιδωτά, ξενιτεύτηκαν κατά την Οθωμανική Κυριαρχία και ευδοκίμησαν ξανά στο Αιγαίο κατά τον 19ο αιώνα, σε συνθήκες ανοικοδόμησης του νέου Ελληνικού κράτους.
Ιστορική διαδρομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κατά την διάρκεια των ανασκαφών από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή (1922-1960), στον αρχαιολογικό χώρο των Μαλίων της Κρήτης αποκαλύφθηκε ένα δάπεδο διακοσμημένο με μικρά βότσαλα που ανάγεται στην 2η χιλιετία π.Χ. (1400-1100). Έργο που καταγράφεται ως η αρχαιότερη διακόσμηση δαπέδου με βότσαλα.
Η επόμενη χρονολογικά επίστρωση συναντάται στο Γόρδιο της Φρυγίας. Είναι του 8ου αιώνα π.Χ, ενώ στο μικρό νησί Mozia στη Σικελία η διακόσμηση δαπέδου με θέματα από την Ελληνική μυθολογία είναι του 6ου π.Χ αιώνα.
Σε αρκετές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας του 5ου αιώνα (Κόρινθος, Σικυώνα, Όλυνθος,Μέγαρα) η τέχνη του ψηφιδωτού με μικρά βότσαλα εξαπλώθηκε με θέρμη ενώ στη συνέχεια κορυφώθηκε. Αποτέλεσμα ήταν τα έργα στους ανδρώνες των ελληνιστικών πόλεων του 4ου αιώνα, όπως η Πέλλα, η Αμφίπολη κ, ά. «Το κυνήγι του λιονταριού», «ο Διόνυσος πάνω σε πάνθηρα», «η αρπαγή της Ελένης» και «το κυνήγι του ελαφιού» (έργο που χαρακτηρίστηκε ως πρόδρομος της ευρωπαϊκής ζωγραφικής), είναι μερικά από τα θέματα που κυριαρχούν.
Το πέρασμα από το στρογγυλό βότσαλο στην κυβική ψηφίδα φαίνεται πως πραγματώθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, μεγάλο εμπορικό και πνευματικό κέντρο της περιόδου του 2ου π.Χ αιώνα. Είναι η περίοδος όπου η τέχνη του ψηφιδωτού ως μέσον διακόσμησης πέρασε στον εσωτερικό χώρο των εργαστηρίων, εκεί όπου οι ψηφίδες κόβονταν από τους βοηθούς, και μέσα από τις ικανότητες μεγάλων καλλιτεχνών της εποχής δημιουργούνταν έργα υψηλής αισθητικής προσδίδοντας σ' αυτήν την τέχνη μνημειακό χαρακτήρα (Αντιόχεια, Πομπηία, Ζεύγμα κ.ά).
Η στρογγυλή ψηφίδα, το βότσαλο, πέρασε πλέον στα χέρια των μαστόρων αφού προοριζόταν πλέον για την διακόσμηση κυρίως εξωτερικών χώρων, αφήνοντας με τη σειρά της έργα με απλότητα, παράδοση και λαϊκό χαρακτήρα.
Οι αιώνες που ακολουθούν κατά την Ρωμαϊκή περίοδο αλλά και την ύστερη αρχαιότητα έχουν να επιδείξουν δραστηριότητα γύρω από αυτήν την τέχνη σε μέρη κοντά σε ποτάμια και θαλάσσιες ακτές, όπου η κοπιαστική περισυλλογή του βότσαλου είναι προσφερόμενη και ανέξοδη.[1]
Οι μετακινήσεις πληθυσμών, οι κατακτήσεις και γενικότερα οι σχέσεις μεταξύ των λαών στην θάλασσα της Μεσογείου, μαζί με τις νέες ιδέες και συνήθειες ήταν ακόλουθο να βρει αυτή η τέχνη πρόσφορο έδαφος στους νέους τόπους. Οι Άραβες όταν κατά τον 8ο μ.Χ αιώνα εισήλθαν και κατέλαβαν σταδιακά την Ιβηρική χερσόνησο, μαζί με τα άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία εισήγαγαν και το βοτσαλωτό.
Τα θέματα στο χώρο του Αιγαίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Λειτουργική των σχεδίων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εκτός από την διακοσμητική τους χρησιμότητα, τα βοτσαλωτά δάπεδα στο χώρο του Αιγαίου, διέπονται και από κανόνες λειτουργικότητας. Αυτό παρατηρείται κυρίως στις αυλές της Χίου επειδή εκεί ο σχεδιασμός της αυλής ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με την εν γένει μελέτη του κτιρίου (μεγάλες αυλές του Κάμπου, της Χώρας, του Βροντάδου κ.ά.).
Η αυλή αποτελούσε ένα σύνθετο στοιχείο το οποίο έπρεπε να μελετηθεί. Και καθώς η κίνηση από τον δημόσιο δρόμο στον ιδιωτικό χώρο άλλαζε την ψυχολογία του εισερχόμενου επισκέπτη, ο επιλέγων τα σχέδια έπρεπε να είχε κατά νου την θετική επίδρασή τους. Μια κλιματίδα για παράδειγμα, σχεδιασμένη στην είσοδο της αυλής, κατευθύνει και διαμορφώνει την κίνηση προς το κτίριο. Ή ακόμη ένα κυκλικό θέμα μπροστά στην είσοδο του Ναού ή μιας κατοικίας, συμβάλει ώστε να σταθεί ο επισκέπτης και να προετοιμαστεί ψυχολογικά για το καινούργιο που θα συναντήσει στο εσωτερικό του κτιρίου. Τέλος, θετικά θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα ακτινωτό θέμα καθώς διασπείρει την κίνηση όταν κοσμεί το κατόφλι μιας σκάλας.
Τεχνική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η τεχνική της πάκτωσης των βότσαλων έχει περάσει από κάποια στάδια όσον αφορά στο υπόστρωμα, καθ' όσον αυτό αποτελεί και τον συνδετικό κορμό του έργου.
Δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο εάν ειπωθεί ότι το απλό χ ώμα, κοσκινισμένο και πατημένο καλά, ήταν ο πρώτος αποδέκτης, ένα είδος σώματος, που πάνω του απλώθηκε το βοτσαλωτό. Κατά την συντήρηση ενός έργου του 1886 στον Άγιο Γεώργιο της Μήλου, φάνηκε πως ένα μεγάλο μέρος του βοτσαλωτού, ήταν πακτωμένο πάνω στο κοκκινόχωμα.[2]
Η προσθήκη της πορσελάνης και του ασβέστη, ήταν σημαντικά ανόργανα υλικά κατά την αρχαία περίοδο, ικανά ώστε να αντέξουν στους αιώνες τα υψηλής αισθητικής έργα της Ελληνιστικής περιόδου.
Στην σημερινή εποχή, το σύνηθες μείγμα από αδρανή υλικά, είναι το ασβεστοκονίαμα είτε αυτό απλώνεται πάνω στο πατημένο χώμα ή στο τσιμεντένιο δάπεδο. Η αναλογία είναι, ένα μέρος ποτάμιας ή πλυμένης θαλάσσιας άμμου και άλλο ένα μέρος ασβέστη. Η προσθήκη μικρής ποσότητας τσιμέντου ενισχύει το κονίαμα. Αυτό συνηθίζεται στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου, Όμως και ένα άλλο κονίαμα όπως αυτό όπου η αναλογία είναι, ένα μέρος τσιμέντου, ένα μέρος ασβέστη και 2-3 μέρη μαρμαρόσκονης είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί. Η προσθήκη ενός σχεδόν μέρους κεραμάλευρου, ενισχύει το κονίαμα έναντι των υγρασιών.
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά Προσέγγιση στην τέχνη του αρχαίου ψηφιδωτού. University Studio Press Θεσσαλονίκη 2003 σελ.23
- Γιάννης Λουκιανός Οι βοτσαλωτές αυλές των Κυκλάδων Αθήνα 1998 σελ. 97
- Dieter Salzman, Undersuchugen Zu Den Antiken Kiesel Msaiken, Gebr Mann Verlag Berin 1982
- Maggy Howarth Complete Pebble mosaic Hand book, Firefly books N.Y USA 2009
- Pietre Di Liguria. Paolo Marchi Sagep Editrice Genova1993
- Γιάννης Λουκιανός. Οι βοτσαλωτές αυλές των Κυκλάδων Αθήνα 1998
- Γιάννης Λουκιανός Οι βοτσαλωτές αυλές του Αιγαίου Αθήνα 1999
- Π. Ασημακοπούλου-Ατζακά Προσέγγιση στην τέχνη του αρχαίου ψηφιδωτού. University Studio Press Θεσσαλονίκη 2003
- Αρχαιολογικό έργο Μακεδονίας-Θράκης, Τόμος 5 Θεσσαλονίκη 1994
- Carlo Berteli, The art of mosaics, Αγγλική έκδοση 1989 Μιλάνο
- Πόπη Ζώρα, Οι βοτσαλωτές αυλές των Σπετσών, Περιοδικό Ζυγός, Αθήνα 1961
- Γιάννης Λουκιανός, Τα βοτσαλωτά της Σαντορίνης και της Μήλου. Εκδ, βότσαλο Αθήνα 2012
- Katherine M. D. Dunbabin Mosaics of the Greek and Roman World Cambridge University Press 1999
- Μαρία Ξύδα Οι βοτσαλωτές αυλές της Χίου Εκδ. Πυξίδα Χίος 2009
- Α. Φλωράκης Οι Τηνιακές βοτσαλωτές αυλές Εκδ. Φιλιππότη Αθήνα 1981
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΑΤΖΑΚΑ, Π.ΑΝΑΓΙΩΤΑ (2003). ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΔΑΠΕΔΑ. Θεσσαλονίκη. σελ. 23. ISBN 960-12-1162-4.
- ↑ Λουκιανός, Γιάννης (1998). Οι βοτσαλωτές αυλές των Κυκλάδων. Αθήνα. σελ. 97.