Εκλογές ΠΕΕΑ 1944

Την Άνοιξη του 1944 κατά τη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα, διεξήχθησαν εκλογές που διοργανώθηκαν από την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης με κέντρο το χωριό Κορυσχάδες του νομού Ευρυτανίας, στο οποίο συνήλθε το «Εθνικό συμβούλιο», γνωστό ως «βουλή του βουνού». Οι ψηφοφόροι κυμαίνονται από 1.500.000 ως 1.800.000 από όλη σχεδόν την Ελλάδα.

Αποτέλεσαν τις πρώτες βουλευτικές εκλογές στις οποίες συμμετείχαν και γυναίκες. Η διαδικασία των εκλογών διέφερε από εκείνη σε περίοδο ειρήνης, ενω αναφορικά με την δημοκρατικότητα και την ελευθερία επιλογής των υποψηφίων οι απόψεις διίστανται, με άλλους να τις θεωρούν αρκετά δίκαιες και πρωτοφανείς για κατεχόμενη χώρα και άλλους να τις κρίνουν ως αμφιλεγόμενες και όμοιες με εκλογικές διαδικασίες Λαϊκών Δημοκρατιών της εποχής.

Ιστορικό

Παρασκήνιο

Το χειμώνα του 1943-44, το ΕΑΜ προσέγγισε τον Γεώργιο Παπανδρέου και άλλες προσωπικότητες του προοδευτικού χώρου, προκειμένου να ηγηθούν της προσωρινής κυβέρνησης. Ο Παπανδρέου αρνήθηκε, θεωρώντας πως οι κομμουνιστές είχαν υπερβολικά μεγάλη ισχύ στο ΕΑΜ. Πάραυτα, φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες πολιτικοί, όπως ο Αλέξανδρος Σβώλος, ήταν πιο θετικοί στην πρόταση, οι οποίοι τελικά πείστηκαν πως η συμμετοχή τους στην ΠΕΕΑ, θα μείωνε την επιρροή του ΚΚΕ. Στις 10 Μαρτίου του 1944, ορκίστηκε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, ως ανώτατη πολιτική εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα, της οποίας επικεφαλής τέθηκε ο στρατιωτικός, Ευριπίδης Μπακιρτζής. Τον Απρίλιο, μετασχηματίστηκε πάνω σε μία ευρύτερή βάση όταν ο Σβώλος και ο Μπακιρτζής ανέλαβαν χαρτοφυλάκια, η αίγλη των οποίων ήταν μεγάλη, αλλά η πραγματική τους δύναμη εντός της Ελεύθερης Ελλάδας, πολύ περιορισμένη.

Η εκλογική διαδικασία

Η ΠΕΕΑ, είχε ορκιστεί να κάνει εκλογές για το Εθνικό Συμβούλιο, οι οποίες διοργανώθηκαν κυρίως από το ΕΑΜ. Η εκλογική διαδικασία ήταν αρκετά διαφορετική από εκείνη σε περίοδο ειρήνης και χαρακτηριζόταν από έντονη πολιτική κινητοποίηση και προπαγάνδα σχετικά με τα επιτεύγματα της αντίστασης. Τα αστικά κέντρα εξέλεγαν άμεσα εθνοσύμβουλους ενώ οι περιοχές της υπαίθρου εκλέκτορες, οι οποίοι μέσω συνέλευσης εκλεκτόρων, καθορίζαν τους εθνοσύμβουλους. Τα μέλη του ΕΛΑΣ συμμετείχαν επίσης στη ψηφοφορία σε ξεχωριστά όμως εκλογικά τμήματα τα οποία ακολουθούσαν την εκλογική λειτουργία της περιφέρειας.

Ομάδες του ΕΑΜ παρέδιδαν ψηφοδέλτια και πληροφορίες στα σπίτια, και μετέπειτα επέστρεφαν για να τα συλλέξουν. Οι ψηφοφόροι μπορούσαν να αλλάξουν τα ονόματα στη λίστα αλλά δύσκολα μπορούσαν να κάνουν εκστρατεία για διαφορετικούς υποψήφιους ενώ έπρεπε να υπογράψουν το ψηφοδέλτιο πριν το παραδώσουν. Αποτέλεσαν τις πρώτες βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα που μπορούσαν να ψηφίσουν και οι γυναίκες. Δεν κατάφεραν να ψηφίσουν πολίτες από όλες τις περιοχές της χώρας καθως σε ορισμένες γινόντουσαν μάχες. Κατά τη διάρκεια των εκλογών, στη Θεσσαλονίκη ομάδες της ΟΠΛΑ εκτελούσαν χρέη περιφρούρησης.

Αποτίμηση της διαδικασίας

Ο Γιάννης Σκαλιδάκης παραπέμπει σε αναφορά του Τζωρτζ Κουβαρά, ελληνοαμερικάνου πράκτορα του Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών που ήταν παρών στην απελευθερωμένη Ελλάδα εκείνη την περίοδο, που ανέφερε πως «οι εκλογές ήταν αρκετά δίκαιες», και απεδείκνυαν την άνοδο του ΕΑΜ έναντι του προπολεμικού πολιτικού συστήματος καθώς και την μαζική απόρριψη της μοναρχίας από τον πληθυσμό. Αντιθέτως, ο Μάρκ Μαζάουερ αναφέρει πως είχαν αρκετές ομοιότητες με εκείνες των μεταπολεμικών Λαϊκών Δημοκρατιών. Συμφωνα με τον Μαζάουερ, ενώ -φαινομενικά κατά τον ίδιον- οι εκλογές ήταν ανοιχτές για υποψήφιους από όλα τα κόμματα, οι υποψήφιοι επιλεγμένοι από το ΕΑΜ ήταν σίγουρο ότι θα κέρδιζαν, λόγω του ότι η ψηφοφόροι ήταν πολύ δύσκολο να κάνουν εκστρατεία για τους υποψηφίους καθώς και του ότι έπρεπε να υπογράψουν το ψηφοδέλτιο. Πάραυτα, δεν ήταν όλοι οι υποψήφιοι του ΕΑΜ, μέλη του ΚΚΕ. Στο ίδιο μήκος κύματος με τον Μαζάουερ, ο Γαβρίλης Λαμπάτος αναφέρει πως σε ορισμένες περιοχές που εξελέγησαν υποψήφιοι εκτός του ψηφοδελτίου του ΕΑΜ, εκτελέστηκαν, όπως ο αρχειομαρξιστής Σταύρος Βερούχης στην Εύβοια ενώ εκφράζει την άποψη πως η επιλογή των εθνοσυμβούλων γινόταν μέσω των ηγετων των τοπικών οργανώσεων του ΚΚΕ.

Οι απόψεις σχετικά με την απήχηση των εκλογών διίστανται. Ο Μάρκ Μαζάουερ αναφέρει πως λόγω των διπλωματικών εξελίξεων που λάμβαναν χώρα εκείνη την περίοδο στο Κάιρο, πέρασαν σχεδόν απαρατήρητες, παρότι το ΕΑΜ ισχυριζόταν ότι σε αυτές συμμετείχαν περισσότεροι από 1.5 εκατομμύριο άνθρωποι. Αντιθέτως, ο Γιάννης Σκαλιδάκης αναφέρει πως οι εκλογές αποτέλεσαν ένα πραγματικά μαζικό γεγονός στο οποίο συμμετείχαν 1.5-1.8 εκατομμύρια ψηφοφόροι.

Πηγές

• Mazower, Mark (1994). Στην Ελλάδα του Χίτλερ: Η εμπειρία της Κατοχής. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. 
• Ηλιάδου/Τάχου, Σοφία (2013). Μέρες της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη:Τα χρώματα της βίας 1941-1945. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. ISBN 978-960-458-432-1. 
• Λαμπάτος, Γαβρίλης (2017). ΚΚΕ και εξουσία (1940-1944). Αθήνα: Μεταίχμιο. ISBN 978-618-03-1210-2. 
• Σκαλιδάκης, Γιάννης (2015). «From Resistance to Counterstate: The Making of Revolutionary Power in the Liberated Zones of Occupied Greece, 1943–1944». Journal of Modern Greek Studies 33 (1): 155–184. doi:10.1353/mgs.2015.0000. https://www.researchgate.net/publication/277887624_From_Resistance_to_Counterstate_The_Making_of_Revolutionary_Power_in_the_Liberated_Zones_of_Occupied_Greece_1943-1944.