Χωματερό Μεσσηνίας

Προσθήκη συνδέσεων
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Χωματερόν Μεσσηνίας)

Συντεταγμένες: 36°49′48.0″N 21°53′39.8″E / 36.830000°N 21.894389°E / 36.830000; 21.894389

Χωματερό Φαλάνθης
Χωματερό Φαλάνθης is located in Greece
Χωματερό Φαλάνθης
Χωματερό Φαλάνθης
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΠελοποννήσου
Περιφερειακή ΕνότηταΜεσσηνίας
ΔήμοςΠύλου - Νέστορος
Δημοτική ΕνότηταΚορώνης
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΠελοπόννησος
ΝομόςΜεσσηνίας
Υψόμετρο66[1] μ.
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας24004[2]
Τηλ. κωδικός2725[3]
Δήμος Πύλου - Νέστορος
δεδομένα
Διοικητική υπαγωγή οικισμού:

το Χωματερό

Ελληνική Δημοκρατία
Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου - Δυτικής Ελλάδας - Ιονίου
Περιφέρεια Πελοποννήσου
Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας
Δήμος Πύλου - Νέστορος
Δημοτική Ενότητα Κορώνης
Δημοτική Κοινότητα
Οικισμός Χωματερό

Το Χωματερό,[4] αναφερόμενο επίσημα ως το Χωματερόν, είναι οικισμός κοντά στην Κορώνη και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Χωματερό βρίσκεται βορειοδυτικά από την Κορώνη από την οποία απέχει 9 περίπου χιλιόμετρα και νοτιοανατολικά από την Πύλο από την οποία απέχει περίπου 34,5 χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 66[1] μέτρα και απέχει από τον Μεσσηνιακό κόλπο περίπου 3 χιλιόμετρα. Κοντά στο Χωματερό βρίσκονται, προς τα βορειοδυτικά του το Μυστράκι σε απόσταση 2,5 περίπου χιλιομέτρων, προς τα νοτιοδυτικά του η Υάμεια σε απόσταση 7 χιλιομέτρων, προς τα βορειοανατολικά του η Νέα Κορώνη (Καταντιάνικα) σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νότιά του η Φαλάνθη σε απόσταση 1,5 περίπου χιλιομέτρου αντίστοιχα.

Ονομασία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δεν είναι γνωστή η προέλευση του ονόματος του χωριού. Πιθανολογείται ότι προήλθε από τη διαμόρφωση του εδάφους (Χωματερό - τόπος που έχει μόνο χώμα).

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής της Κορώνης και της Πυλίας. Η περιοχή του χωριού κατά την αρχαιότητα, ήταν υπό τον έλεγχο της Ασίνης, της αρχαίας πόλης, η οποία μεταγενέστερα αναπτύχθηκε ως η σύγχρονη Κορώνη. Θεωρείται επίσης ότι, ιδιαίτερα τη βυζαντινή εποχή, η περιοχή του σημερινού χωριού ήταν σημαντική, λόγω της θέσης της, για τον έλεγχο της θάλασσας. Στην περιοχή του χωριού ή/και του κοντινού παλαιού βυζαντινού Μοναστηριού της Παναγίας Τριβιτσιανής πιστεύεται ότι διέμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα και ο δεσπότης του Μυστρά Θωμάς Παλαιολόγος, αδελφός του τελευταίου Αυτοκράτορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.[5]. Πάντως, για πρώτη φορά, έγγραφη αναφορά της ονομασίας Χωματερό ως οικισμού, γίνεται στην απογραφή Γκριμάνι, που έγινε το 1700 από του Ενετούς. Τότε στο Territorio di Coron (περιοχή Κορώνης), που κάλυπτε όλη την Ανατολική Πυλία και έφτανε μέχρι την Ανδρούσα, υπήρχαν 62 χωριά. Μεταξύ αυτών αναφέρεται και το Χωματερό (comatero) στο οποίο κατοικούσαν έξι οικογένειες και αριθμούσαν ένα σύνολο 22 ατόμων. Δεν είναι γνωστό πως ζούσαν τότε και με τι ασχολούνταν οι κάτοικοι του χωριού, το πιθανότερο όμως είναι ότι ήταν γεωκτηνοτρόφοι και ίσως κάποιοι να εργάζονταν και σε δουλειές της Μονής Παναγία Γριβιτσανή (Άγιοι Θεόδωροι σήμερα).[6] Κάποιοι από τους κατοίκους του χωριού προέρχονται από Αρκάδες κτηνοτρόφους, γνωστούς και ως οι «ανεβοκατεβάτες», ονομασία που αποδόθηκε παλαιότερα στους βοσκούς αυτούς, καθώς την Άνοιξη ανέβαιναν με τα κοπάδια τους στην Αρκαδία, ενώ τον Χειμώνα κατέβαιναν στα χειμαδιά της Μεσσηνίας.[7]

Β΄ Ενετοκρατία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Τερριτόριο Κορώνης

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας ο οικισμός αναφερόταν ως το Χωματερό (Gomaterò[8]). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό Χωματερό (Gomaterò), ανήκε, στα τέλη του 17ου αιώνα, σύμφωνα με το Breve descrittione del Regno di Morea στην επαρχία της Κορώνης (Territorio di Coron).[8]

Νεότερη ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην απογραφή που έγινε στα χωριά του Δήμου Κολωνίδων, μετά την έλευση του Όθωνα στην Ελλάδα, το Χωματερό φαίνεται ότι δεν έχει κατοίκους καθώς είχε καταστραφεί από τον στρατό του Ιμπραήμ. Στην απογραφή του 1846 καταγράφονται 20 κάτοικοι και στην απογραφή του 1851 μόνον πέντε. Αυτή η αυξομείωση του πληθυσμού φανερώνει πως στο χωριό διέμεναν εποχιακά κάποιοι άνθρωποι. Ίσως να επρόκειτο για βοσκούς που έρχονταν από τα χωριά του Φαλάνθου της Αρκαδίας και έμεναν στο Χωματερό από τον Οκτώβριο έως τον Απρίλιο. Τα επόμενα χρόνια εγκαταστάθηκαν στο Χωματερό οικογένειες που ήρθαν όλες σχεδόν από την Αλωνίσταινα Αρκαδίας.[5] Ονόματα όπως Κατσαργύρης, Μπαγατέλας, Μουντζούρης, Κατσίβας, Κωτσάκης - Τερτίπης, Κοσμάς, Κούκος υπάρχουν στις στρατολογικές καταστάσεις της Αλωνίσταινας κατά το έτος 1824, 1842. Στην απογραφή του 1890 το Χωματερό είχε 134 κατοίκους. Χτίστηκε η εκκλησία του Αγίου Διονυσίου. Λέγεται πως επιθυμία των κατοίκων ήταν να ονομάσουν την εκκλησία τους Αγία Παρασκευή όπως και του χωριού τους στην Αλωνίσταινα. Όμως επειδή για να κτιστεί η εκκλησία βοήθησε ο τότε δήμαρχος Διονύσης Ράλλης ονομάστηκε Άγιος Διονύσιος.[6][9]

Το 1912 τα χωριά Πανιάρες, Χωματερό, Παλαμάρι, Αγία Άννα με το ΒΔ 31-8-1912 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Α 262/1912 και σύμφωνα με τον Οργανισμό Τοπικής αυτοδιοίκησης συγκρότησαν κοινότητα με την ονομασία Κοινότητα Πανιαρών. Η κοινότητα μετά από τρία χρόνια μετονομάστηκε σε Κοινότητα Φαλάνθης που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Α89/1915. Το 1928 το Χωματερό είχε 239 κατοίκους και περίπου δέκα χρόνια αργότερα 309 (1940). Εξαιτίας της μετανάστευσης στην Αυστραλία, στον Καναδά, στην Αμερική και στη Γερμανία και της αστυφιλίας μειώθηκε πολύ ο πληθυσμός του χωριού. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 το Χωματερό είχε 119 κατοίκους. Σήμερα κατοικούν μόνιμα στο χωριό κυρίως ηλικιωμένοι άνθρωποι.[10]

Από το 1998 ως το 2011, με την ίδρυση των Καποδιστριακών Δήμων το Χωματερό ανήκε στον πρώην Δήμο Κορώνης.

Διοικητική ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Χωματερό[11] προσαρτήθηκε, το 1835,[12] στον παλαιό Δήμο Κολωνίδων,[13] με έδρα την Κορώνη, όπου και παρέμεινε, ως το 1912, που ο δήμος αυτός καταργήθηκε. Τουλάχιστον από το 1844 ως το 1907 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως το Χωματερό, ενώ από το 1907 ως σήμερα ως το Χωματερόν. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, μαζί με το Καντερόγλι επίσης σαν Καντερόγλι και Χωματερόν στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Κολωνίδων της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό αθροιστικά και των δυο οικισμών 30 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[14] Το 1912[15] το Χωματερό προσαρτάται στην Κοινότητα Πανιάρων, η οποία το 1915 μετονομάσθηκε σε Κοινότητα Φαλάνθης,[16] με έδρα τις Πανιάρες (Πανιάραις), οι οποίες επίσης το 1915 μετονομάσθηκαν σε Φαλάνθη. Στην κοινότητα αυτή είχαν ενταχθεί από το 1912 και οι οικισμοί Αγία Άννα (καταργήθηκε το 1928) και Παλαμάρι (καταργήθηκε το 1940). Ο οικισμός Χωματερόν παρέμεινε ως οικισμός της Κοινότητας Φαλάνθης, με τις αλλαγές σε ονομασίες, από το 1916 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Χωματερόν υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Κορώνης,[17][18] με έδρα την Κορώνη, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Χωματερόν ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος.[19][20] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Το Χωματερόν σήμερα είναι οικισμός της Κοινότητας Φαλάνθης του Δήμου Πύλου-Νέστορος,[4] στην οποία υπάγονται επίσης οι οικισμοί Μυστράκιον και Φαλάνθη (έδρα).

Κάτοικοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο οικισμός, με βάση την Απογραφή του 2011, έχει 79 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Εξέλιξη Πληθυσμού του Χωματερού Μεσσηνίας
Απογραφή Πληθυσμός Διάγραμμα εξέλιξης Πληθυσμού
1844 20[21]
1851 30[14]
1879 123[22]
1889 134[23]
1896 161[24]
1907 170[25]
1920 217[26]
1928 293[27]
1940 309[28]
1951 246[29]
1961 208[30]
1971 166[31]
1981 143[32]
1991 170[33]
2001 119[34]
2011 79[35]

Επισήμανση: Στις απογραφές του 1844 και του 1851 ο πληθυσμός των οικισμών Καντερόγλι και Χωματερόν απογράφηκε και αναφέρεται ενιαία ως εξής:

  • 1844: Καντερόγλι και Χωματερόν. Σύνολο: 20 κάτοικοι.
  • 1851: Καντερόγλι και Χωματερόν. Σύνολο: 30 κάτοικοι.

Κτίρια – εκδηλώσεις – αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ναός του χωριού, αφιερωμένος στον Άγιο Διονύσιο.

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια και το κτίριο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου,[36] υπάρχουν επίσης και οι εκκλησίες του χωριου οι οποιες υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας: Ο ενοριακός Ιερός Ναός του Αγίου Διονυσίου, ο οποίος ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του τότε δημάρχου (1880) του Δήμου Κολoνίδων (Κορώνης), που ήταν ο Διονύσιος Ράλλης, ο οποίος συνέβαλε καθοριστικά στην ανέγερσή του.[5][9][37] Επίσης υπάρχουν η Εκκλησια των Αγίων Θεοδώρων στην Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου γνωστή και ως Παναγία η Γριβιτσιανή[38] και τέλος το μικρό ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου.[39] Διάφορες εκδηλώσεις και πολιτιστικά δρώμενα διοργανώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Χωματερού «Άγιοι Θεόδωροι».[40] Στα αξιοθέατα της περιοχής του χωριού περιλαμβάνεται το παλαιό λιγνιτωρυχείο, καθώς και το κοντινό Μοναστήρι της Παναγίας Τριβιτσιανής.

Το λιγνιτωρυχείο της περιοχής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με τις μελέτες των γεωλόγων πριν από 5.000.000 εκατομμύρια χρόνια όλη η περιοχή ήταν μια μεγάλη λίμνη. Πριν 1.600.000 χρόνια η λίμνη χάθηκε (αφού η θάλασσα εισχώρησε στην ξηρά) και τη θέση της πήρε μια, βαθιά στην αρχή και ρηχή στη συνέχεια, θάλασσα. Με τις γεωλογικές αυτές μεταβολές και τους σχηματισμούς δημιουργήθηκε λιγνίτης στην περιοχή.[41]

Η ανακάλυψή του λιγνίτη στο Χωματερό έγινε κατά τυχαίο τρόπο στις αρχές του 20ου αιώνα κατά τη διάρκεια εργασιών για την κατασκευή ενός πηγαδιού στη νοτιοδυτική πλευρά του οικισμού. Η εκμετάλλευση του λιγνίτη άρχισε με το Λιγνιτωρυχείο, στα νοτιοδυτικά του χωριού[9] από το 1916-17.[5] Μάλιστα στα δυτικά του χωριού στην περιοχή Νταμάρι το κάρβουνο ήταν επιφανειακό. Η εταιρία άρχισε από εκεί. Έβγαζε κάρβουνο το έβαζε μέσα σε μεγάλα πούρια και το φόρτωνε σε άλογα και γαϊδούρια. Τα ζώα το κατέβαζαν στα Καντιάνικα όπου από κει με καράβι το έπαιρνε η Γαλλική εταιρία Ζαν και Ροζ στην Καλαμάτα.[42]

Το έργο άρχισε να οργανώνεται ως μια μονάδα βιομηχανική. Στη νοτιοανατολική πλευρά του χωριού άρχισαν να σκάβουν γαλαρίες, τους φηρέδες όπως τους έλεγαν, στις οποίες έδιναν ονόματα υποχθόνιων θεών (Περσεφόνη, Πλούτωνας, Ορφέας, Ευρυδίκη). Η πρώτη γαλαρία ονομάστηκε Περσεφόνη και είχε βάθος 100 μέτρων με πολλές διακλαδώσεις. Οι γαλαρίες στο έμπα στηρίζονταν με κυπαρίσσια σχηματίζοντας σαν Π. Μέσα απ' αυτές περνούσαν γραμμές για να κυλάνε τα βαγόνια. Σε μεγάλο βάθος δεν υπήρχε καμιά προστασία γι' αυτό και κάποιες φορές βυθίζονταν και υπήρχαν θύματα. Η εξόρυξη του λιγνίτη γινόταν με δυο τρόπους: ο πρώτος ήταν να κόβουν το κάρβουνο με εργαλεία. Τέτοια ήταν το πικούνι, η βαριά, το λοστάρι, το μακάπι (είδος σφήνας). Ο δεύτερος τρόπος ήταν να βάζουν φουρνέλα. Στην αρχή μετέφεραν το κάρβουνο με βαγόνια που τα τραβούσαν άλογα. Αργότερα έφτιαξαν ένα μικρό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και τα βαγόνια έγιναν ηλεκτροκίνητα. Το κάρβουνο έβγαινε από τις στοές με βίντσια ηλεκτροκίνητα.[43]

Περισσότερα από 200 άτομα εργάζονταν στο έργο. Η εταιρία είχε φτιάξει και σπιτάκια για τους εργάτες. Πολλοί άνθρωποι από διάφορα μέρη της Ελλάδας ιδιαίτερα από περιοχές που υπήρχαν ανάλογα έργα π.χ από τη Σέριφο και την Εύβοια έφταναν στο Χωματερό για να εργαστούν. Μάλιστα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων από το Λιβίσι της Μικράς Ασίας, έφτασαν πρόσφυγες πλέον για να βρουν δουλειά. Τα ημερομίσθια για εκείνη την εποχή ήταν καλά αφού ο εργάτης έπαιρνε 70 δρχ μεροκάματο και όταν έπαιρναν εργολαβία έπαιρναν 120 δρχ. Για πρώτη φορά στην περιοχή της Κορώνης οι άνθρωποι εργάζονταν με οκτάωρο εργασίας αφού το έργο λειτουργούσε επί 24ώρου βάσεως σε τρεις βάρδιες. Γύρω στο 1927-30 έγινε η πρώτη προσπάθεια να ιδρύσουν σωματείο. Μετά από μια απόπειρα φόνου που έγινε εναντίον του πρωτεργάτη συνδικαλιστή Ανδρέα Κατσαΐτη το σωματείο διαλύθηκε γρήγορα. Το 1935 το ανθρακωρυχείο έκλεισε.[44]

Το 1940-41 οι Ιταλοί που ήθελαν καύσιμα για να κινούν τα τρένα ξανάνοιξαν το έργο. Οι εργάτες ξεπερνούσαν τους 370. Τότε λένε πως έβγαζαν 200 τόνους κάρβουνο τη μέρα. Δούλευαν άνδρες και γυναίκες. Οι άνδρες στις στοές και οι γυναίκες στη διαλογή. Οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες. Το 1944 ήρθαν και ανέλαβαν το έργο οι Γερμανοί. Στο Χωματερό ήταν το επαρχιακό κέντρο του ΕΑΜ. Το ΕΑΜ είχε δώσει διαταγή να φύγουν όλοι οι εργάτες και οι κάτοικοι του χωριού. Όμως ο υπεύθυνος της πληρωμής τους κράτησε για να τους πληρώσει όπως είπε. Δυστυχώς με τον ερχομό των Γερμανών άνθρωποι του χωριού και της εταιρίας συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο Γερμανικό στρατηγείο της Τρίπολης όπου εκτελέστηκαν.[45]

Από τότε έχουν γίνει δυο απόπειρες για να ξαναβγάλουν λιγνίτη. Η μια το 1993-94 και η άλλη το 2005-06. Η αντίδραση των κατοίκων όχι μόνο του χωριού αλλά και όλων των άλλων που απαρτίζουν το Δήμο Κορώνης αλλά και όλης της Μεσσηνίας ήταν γενική. Σήμερα στην περιοχή των ορυχείων δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να το πιστοποιεί.

Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Παναγία Γριβιτσιανή – Άγιοι Θεόδωροι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ιερά Μονή Παναγίας Γριβιτσιανής ή Ιερά Μονή Αγίων Θεοδώρων.

Στη βορειοδυτική πλευρά[9] του χωριού Χωματερό και σε απόσταση 1500 μέτρων απ' αυτό βρίσκεται η Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Παναγία Γριβιτσιανή – Άγιοι Θεόδωροι. Το παλαιό βυζαντινό μοναστήρι, η Ιερά Μονή Παναγίας Τριβιτσιανής[46] με τον Ιερό Ναό των Αγίων Θεοδώρων, σήμερα δεν έχει καλόγερους. Ο ναός είναι καλυμμένος με τοιχογραφίες, οι οποίες χρονολογούνται κυρίως από τα μέσα του 16ου αιώνα και μετά. Στον τρούλο εικονίζεται ο Παντοκράτορας, ενώ υπάρχουν επίσης τοιχογραφίες με μορφές αγγέλων, προφητών και τους Ευαγγελιστές. Ιδιαίτερα επίσης τιμάται το πρόσωπο της Παναγίας. Το Μοναστήρι είναι στη μέση σχεδόν του δρόμου που παλαιότερα συνέδεε το Χωματερό με το χωριό Μυστράκι. Στη διαδρομή δεξιά και αριστερά του δρόμου απλώνονται τα κτήματα των κατοίκων του Χωματερού που κάποτε τα περισσότερα απ’ αυτά άνηκαν στη Μονή. Το μοναστήρι είναι χτισμένο σε μια χαράδρα που τη σχηματίζουν δυο προσβάσιμοι λόφοι δίπλα σ’ ένα μικρό ποταμάκι.[47]

Δεν υπάρχει κάποια ιστορική πηγή που να δίνει απάντηση στο ερώτημα σχετικά με το έτος ίδρυσης και τους ιδρυτές της μονής.[48]

Το 1990 ο τότε Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Θέμελης ενδιαφέρθηκε να φωτίσει επιστημονικά βυζαντινούς ναούς της Μεσσηνίας που ήταν άγνωστοι μέχρι τότε, μεταξύ των οποίων και το μοναστήρι της Παναγίας της Γριβιτσιανής – Άγιοι Θεόδωροι.[49] Ο Γεώργιος Δημητροκάλλης, αρχιτέκτονας και μελετητής Βυζαντινών μνημείων, ανέλαβε να μελετήσει το καθολικό του ναό. Η επιστημονική μελέτη του ναού βασισμένη στα αρχιτεκτονικά της στοιχεία οδήγησε στο συμπέρασμα ότι το καθολικό της μονής ιδρύθηκε προς το τέλος του 12ου και αρχές του 13ου αιώνα. Ακόμα εκείνο που συμπεραίνεται από την αρχιτεκτονική και την αγιογράφηση του ναού είναι πως η μονή αυτή λειτούργησε δυο φορές. Η δεύτερη φορά πρέπει να οριστεί χρονικά προς το τέλος του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα. Υπάρχει και κείμενο που ενισχύει την άποψη για τη λειτουργία της μονής δυο φορές. Όταν οι Ενετοί κατέλαβαν για δεύτερη φορά την Κορώνη και έκαναν απογραφή όλης της περιοχής σημειώνουμε τα εξής:

Η επαρχία της Κορώνης είχε εξήκοντα δυο κατοικουμένας και έξι κατεστραμμένας κώμας και ουδέν Μοναστήριον (τέλος του 16ου και στις αρχές του 17ου αιώνα-απογραφή εκκλησιαστικής περιουσίας και μονών). Επομένως η ιερά μονή Παναγία Γριβιτσιανή ήταν εγκαταλελειμμένη τότε.[50] Υπάρχει όμως και πατριαρχικό έγγραφο των χρόνων της Τουρκοκρατίας, το οποίο βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων και το έφερε στο φως ο καθηγητής της βυζαντινής ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διονύσιος Ζακυθινός. Πρόκειται για πατριαρχικό σιγίλλιον του Πατριάρχη Νεόφυτου, του 1744, που ο Πατριάρχης το έστειλε στο μοναστήρι της κοιμήσεως της Θεοτόκου Γριβιτζάνης για να επιβεβαιώσει ότι η μονή αυτή ήταν σταυροπηγιακή, δηλαδή ανήκε διοικητικά στο Πατριαρχείο. Ακόμα η αγιογράφηση του ναού έχει στοιχεία που το κατατάσσουν στις αρχές του 17ου αιώνα. Από το εν λόγω σιγίλλιον μαθαίνουμε πως η μονή ονομαζόταν Ιερόν Μοναστήριον της Υπεραγίας ημών Θεοτόκου Γριβιτζάνης. Σε διάφορα κείμενα η μονή αναφέρεται ως Γριβιτζάνη, Κρυβιστιανή ή Κρυφτζανή, Κριβιτζιανή, Γριβιτσιανή ή Γρεβετσιανή και μονή Κριβιτζάς (1291). Γριβιτζάνη έγραφε ο Ηγούμενος της μονής το 1744. Το 1851 υπάρχει μια έκθεση του τοποτηρητή των Καλαμών Γεράσιμου Παγώνη ο οποίος αναφέρεται στην εγκαταλελειμμένη μονή και την αποκαλεί Κρυβιτσιανή. Σήμερα έχει επικρατήσει να τη λένε Γριβιτσιανή. Το όνομά της ίσως προήλθε από το ρήμα κρύφτηκα – κρύβω – κρυβιατσιανή ή Κρυφτζανή ίσως να ήταν τοπωνύμιο της περιοχής.[51] Υπάρχει επίσης ένας θρύλος σύμφωνα με τον οποίο ένας Τούρκος ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε κάποια κοπέλα με το όνομα Μαρία από τα Γριβιτσά (μεσαιωνικό χωριό στην περιοχή Μεθώνης) η οποία για να εξιλεωθεί ζήτησε από τον σύζυγό της να χτίσει το μοναστήρι και επειδή αυτή ήτανε από τα Γριβιτσά ονόμασαν τη μονή Παναγία Γριβιτσιανή. Υπάρχουν πάντως πολλές παραλλαγές πάνω σ’ αυτό το θέμα.

Στο τέλος του 12ου αιώνα η περιοχή της Κορώνης είναι ακόμα Βυζαντινή επαρχία και από τον 13ο αιώνα Ενετοκρατείται. Οι Τούρκοι ήρθαν στην περιοχή το 1500 και από ότι μαθαίνουμε μέσα από το σιγίλλιο κατέστρεψαν και λεηλάτησαν τη μονή. Το πλέον αληθοφανές είναι η προσωνυμία Κριβιτσιανή ή Κρυφτζανή γιατί η εκδοχή αυτή έχει και το ιστορικό υπόβαθρο στα χρόνια που ιδρύθηκε η μονή πολλοί πειρατές και ληστές λυμαίνονταν την περιοχή της Κορώνης. Η επιλογή αυτής της χαράδρας μακριά από τα μάτια τους προσέφερε ασφάλεια και ησυχία στους μοναχούς. Σήμερα η μονή ονομάζεται “ Άγιοι Θεόδωροι” ή “Άγιοθόδωρος”.[52] Το βέβαιο είναι ότι μέχρι και το 1851, σύμφωνα με την έκθεση του τοποτηρητή Καλαμών Γεράσιμου Παγώνη, η μονή ονομαζόταν ακόμα Παναγία Κριβιτσιανή. Η ονομασία άλλαξε στις αρχές του 20ου αιώνα όταν στην περιοχή ήρθαν και εγκαταστάθηκαν άτομα από την Αλωνίσταινα. σύμφωνα με τις διηγήσεις, όταν οι Αλωνιστιώτες εγκαταστάθηκαν στο Χωματερό έφεραν μαζί τους και τα εικονοστάσια τους. Δυο βασικές εικόνες που υπήρχαν σ’ αυτά ήταν της Αγίας Παρασκευής που ήταν προστάτιδα του χωριού τους και των Αγίων Θεοδώρων, που ως στρατηλάτης άγιος τους προστάτευε στα χρόνια της επανάστασης. Την εικόνα τους λοιπόν είχε μια Αλωνιστιώτισα στο εικονοστάσι της από την οικογένεια Κωτσάκη – Τερτίπη. Μια βραδιά, όπως η ίδια διηγόταν, είδε στον ύπνο της τους Αγίους και της ζήτησαν να τους στεγάσει σε εκκλησία. Την επόμενη μέρα πήγε στον παπά του χωριού και του είπε το όνειρο της. Τότε σκέφτηκαν το εγκαταλελειμμένο εκκλησάκι. Παρόλο που στην αγιογράφηση του ναού δεν υπάρχουν πουθενά οι Άγιοι Θεόδωροι επικράτησε από τις αρχές του αιώνα η μονή να ονομάζεται Ιερά μονή Αγίων Θεοδώρων.

Απ’ την πρώτη ίδρυση της μονής έχουμε ελάχιστες πληροφορίες γι' αυτήν. Ως σταυροπηγιακό μοναστήρι δεν είχε σχέσεις διοικητικές με την επισκοπή της Κορώνης και οι Ενετοί ως κατακτητές δεν επενέβαιναν στο χώρο τους. Όπως μας πληροφορεί το σιγίλλιον του 1744 έγιναν στον τόπο αυτό μεγάλες καταστροφές και λεηλασίες. Με την επαναλειτουργία της μονής στο τέλος του 16ου αιώνα οι συνθήκες στην περιοχή είναι καλές και μετά το 1715 οι Τούρκοι ξαναπήραν την Κορώνη. Εκείνη την περίοδο έχουμε οικονομική άνθηση γιατί οι Γάλλοι έμποροι εγκαταστάθηκαν εκεί και οι εμπορικές δραστηριότητες τους έφεραν πλούτο στην περιοχή. Αυτή η κατάσταση κράτησε μέχρι το 1770 οπότε έγιναν τα λεγόμενα Ορλωφικά.

Όταν απέτυχε το κίνημα οι Τούρκοι της Κορώνης μαζί με πολλούς Αλβανούς που είχαν έρθει να τους βοηθήσουν βγήκαν και κατέστρεφαν τα πάντα. Έφτασαν και στη μονή Παναγία Γριβιτσιανή γιατί πίστευαν πως και οι μοναχοί αυτοί γνώριζαν και υποκινούσαν την επανάσταση. Το μοναστήρι όπως φαίνεται και σήμερα περιβαλλόταν από τείχος στο οποίο υπήρχαν και πολεμίστρες. Μέσα απ’ αυτό οι μοναχοί αμύνθηκαν σθεναρά. Λέγεται ότι ήταν κάπου 40 καλόγηροι αλλά τελικά νικήθηκαν μετά από προδοσία κάποιου που εργαζόταν κάποτε στη μονή και γνώριζε μια κρυφή πόρτα. Η καταστροφή στο μοναστήρι ήταν ολοκληρωτική. Σκότωσαν τους μοναχούς, έβαλαν φωτιά στα κελιά τους και με τα σπαθιά τους κατέστρεψαν τα μάτια όλων σχεδόν των αγίων, που εικονίζονταν στις τοιχογραφίες του ναού.[53]

Έκτοτε δεν υπήρξε ξανά μοναστική κοινότητα στο μοναστήρι αυτό. Μόνο όταν επισκευάστηκε και ονομάστηκε μόνη των Αγίων Θεοδώρων κάποιοι μεμονωμένοι μονάχοι έφτιαξαν ένα κελί και έμειναν κατά διαστήματα στο μοναστήρι αυτό. Το 1730 περίπου ο τελευταίος καλόγηρος δολοφονήθηκε και ο φόνος αυτός έχει μείνει ανεξιχνίαστος. Μετά απ’ αυτό κανένας άλλος μονάχος δεν εγκαταστάθηκε στη μόνη αυτή.[54]

Το κτιριακό συγκρότημα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ερειπιώνας του οικοδομικού συγκροτήματος της μονής μας δίνει αρκετές πληροφορίες.[55] Η μονή ήταν κλεισμένη μέσα σ` ένα υψηλό τείχος που τα απομεινάρια του από την πλευρά της εισόδου δείχνουν πως μπορεί να είχε ύψος και πάνω από τέσσερα μέτρα. Κατά διαστήματα διακρίνονται μικρά ανοίγματα πολεμίστρες που χρησίμευαν για την άμυνα των μοναχών. Η πόρτα της εισόδου είναι σε σχήμα καμάρας φρουριακού τύπου. Μπαίνοντας μέσα δεξιά, μέσα σε μια συνεχή σειρά είναι χτισμένα τα κελιά των μοναχών. Η χωροταξική τους διάταξη είναι σε σχήμα ημιτελούς Π. Στο κέντρο είναι χτισμένος ο ναός. Ορισμένα από τα κελιά ήταν ισόγεια κι άλλα διώροφα.[56] Επίσης διακρίνονται ίχνη του φούρνου και του μαγειρείου.

Το καθολικό είναι ένας τετράγωνος σταυροειδής εγγεγραμμένος δίστηλος ναός. Οι τοίχοι του όπως και όλων των κτισμάτων είναι χτισμένοι με αργολιθοδομή (πέτρες απελέκητες). Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς και ποιοι ανακαίνισαν την ιερά μονή Παναγία Γριβιτσιανή. Ως προς την αρχιτεκτονική του, ενώ ήταν καθαρά τετράγωνος ναός επιμηκύνθηκε στη δυτική του πλευρά. Αφού κατεδαφίστηκε η δυτική πλευρά προστέθηκε νάρθηκας. Έγιναν και πολλές άλλες ανακατασκευές και προσθήκες.[57]

Αφιερωμένος όπως ήταν στην Κοίμηση της Θεοτόκου έχουν ζωγραφιστεί και οι 24 οίκοι του ακάθιστου ύμνου. Μάλιστα έχει καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια να δοθούν όσο το δυνατόν περισσότερες σκηνές από τη ζωή της Παναγίας. Ο ζωγράφος δεν είναι γνωστός. Ίσως να ήταν κάποιος καλλιτέχνης της κρητικής διασποράς ή κάποιος από ένα πελοποννησιακό εργαστήριο. Η μονή βρίσκεται υπό την εποπτεία της εφορίας Βυζαντινών αρχαιοτήτων.[57][58]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χάρτης περιοχής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χάρτης

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 Χωματερό, από την ιστοσελίδα: buk.gr
  2. ↑ Ταχυδρομικός Κώδικας Χωματερό Μεσσηνίας.
  3. ↑ Τηλεφωνικοί κωδικοί της Ελλάδας, Ζώνη 27: Κορώνη: 2725
  4. ↑ 4,0 4,1 Δημοτική Ενότητα Κορώνης Αρχειοθετήθηκε 2018-05-03 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 "Messinia: Olive Culture in the land of Messinia" - "Μεσσηνία. Ο Πολιτισμός της Ελιάς στη Μεσσηνιακή Γη", Biotourism Guide - Βιοτουριστικός Οδηγός, από την ιστοσελίδα: biopolitics.gr, Biotourism – Olive Culture in the land of Messinia, έκδοση: "Biopolitics International Organisation" - "Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής", Αθήνα 2015, ISBN 978-960-7508-55-3, ενότητα: "Διαδρομές στη Φαλάνθη", σελ. 187.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Φαλάνθη», (2013), σελ.155, παραγραφοι α, β, γ.
  7. ↑ «Τσοπάνηδες της Αρκαδίας στα χειμαδιά της Μεσσηνίας Αρχειοθετήθηκε 2018-01-19 στο Wayback Machine.», 01/12/2016, Αναδημοσίευση του άρθρου «Βλάχοι και Αρβανίτες στο Μοριά», από την εφημερίδα "Αρκαδικοί Ορίζοντες", με πηγή το βιβλίο του Νίκου Πασαγιώτη «Ανεβοκατεβάτες: Οι παραχειμάζοντες βοσκοί της Αρκαδίας στη Μεσσηνία», εκδόσεις Β. Γιαννίκος - Β. Καλδής, Αθήνα 2001, ISBN 960-7296-63-Χ, ISBN 978-960-7296-63-4, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ www.arkadiapress.gr
  8. ↑ 8,0 8,1 Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο; Αρχειοθετήθηκε 2016-06-06 στο Wayback Machine.", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993, σελ. 111 (Terzo Territorio di Coron tutto montuoso - Gomaterò), p. 126 (Provincia di Messenia).
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Χωματερό, από την ιστοσελίδα: greece.terrabook.com
  10. ↑ «Φαλάνθη», (2013), σελ. 110.
  11. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Χωματερόν (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  12. ↑ 21-04-1835.
  13. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Κολωνίδων (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  14. ↑ 14,0 14,1 Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σελ. 576.
  15. ↑ ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
  16. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Φαλάνθης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  17. ↑ Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Κορώνης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  18. ↑ ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
  19. ↑ ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
  20. ↑ Διοικητικές μεταβολές οικισμών > Δ. Πύλου-Νέστορος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  21. ↑ Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ. 47.
  22. ↑ Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 121.
  23. ↑ Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 88.
  24. ↑ Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 104.
  25. ↑ Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 394.
  26. ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 237.
  27. ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 276.
  28. ↑ Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 304.
  29. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.", σελ. 148.
  30. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 144.
  31. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 139.
  32. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 150.
  33. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 182.
  34. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 183.
  35. ↑ "Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός Αρχειοθετήθηκε 2016-04-18 στο Wayback Machine.", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
  36. ↑ Η ιστορία του Μονοθέσιου Δημοτικού Σχολείου Χωματερού[νεκρός σύνδεσμος], από την ιστοσελίδα: www.homatero.gr
  37. ↑ Iερός Ναός Αγίου Διονυσίου[νεκρός σύνδεσμος], από την ιστοσελίδα: www.homatero.gr
  38. ↑ Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Παναγία η Γριβιτσιανή - Άγιοι Θεόδωροι[νεκρός σύνδεσμος], από την ιστοσελίδα: www.homatero.gr
  39. ↑ Άγιος Κωνσταντίνος[νεκρός σύνδεσμος], από την ιστοσελίδα: www.homatero.gr
  40. ↑ Χωματερό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-25 στο Wayback Machine., ιστοσελίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Χωματερού «Άγιοι Θεόδωροι».
  41. ↑ «Φαλάνθη», (2013), σελ. 46-47.
  42. ↑ «Φαλάνθη», (2013), σελ. 51, παράγραφοι α, β, γ, ε.
  43. ↑ «Φαλάνθη», (2013), σελ. 54.
  44. ↑ «Φαλάνθη», (2013), σελ. 55.
  45. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 21-23, παράγραφοι α, β.
  46. ↑ Ι. Μονή Παναγίας Τριβιτσιανής[νεκρός σύνδεσμος], ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ30/20663/639/24-5-1996 - ΦΕΚ 457/Β/17-6-1996[νεκρός σύνδεσμος], [...] "Ανακοινώνουμε ότι η Ιερά Μονή Παναγίας Τριβιτσιανής ή Αγίων Θεοδώρων κοινότητας Φαλάνθης - οικισμός Χωματερού - επ. Πυλίας Ν. Μεσσηνίας είναι αρχαίο μνημείο με ζώνη προστασίας 200 μέτρων γύρω από τον περίβολο της Μονής. Ο αρχικός ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος δικίονος και βάσει των αρχιτεκτονικών γνωρισμάτων του χρονολογείται στο τέλος του 12ου - αρχές 13ου αιώνα. Κατά τον 16ο αιώνα προστίθεται ο νάρθηκας. Ο ναός ήταν κατάγραφος, αλλά, μεγάλα τμήματα έχουν καλυφθεί. Στον τρούλλο εικονίζεται ο Παντοκράτορας, μορφές αγγέλων, προφητών και οι Ευαγγελιστές ιδιαίτερα τιμάται το πρόσωπο της Παναγίας. Οι τοιχογραφίες, χρονολογούνται στο Β' μισό του 16ου αιώνα." [...], σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-04-01 στο Wayback Machine., της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
  47. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 28.
  48. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 31.
  49. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 37-38.
  50. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 103.
  51. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 40-41.
  52. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 61-62.
  53. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 93.
  54. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 63-64.
  55. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 67.
  56. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 71.
  57. ↑ 57,0 57,1 «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 64.
  58. ↑ «Παναγία Κριβιτσιανή», (2011), σελ. 79-80.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


π • σ • ε Δημοτική Ενότητα Κορώνης (10 Δημοτικές Κοινότητες - 29 Οικισμοί)
Δημοτική Κοινότητα ΚορώνηςΧάρτης της Δημοτικής Ενότητας Κορώνης
Δημοτική Κοινότητα Ακριτοχωρίου
Δημοτική Κοινότητα Βασιλιτσίου
Δημοτική Κοινότητα Βουναρίων
Δημοτική Κοινότητα Καπλανίου
Δημοτική Κοινότητα Κόμπων
Δημοτική Κοινότητα Υάμειας
Δημοτική Κοινότητα Φαλάνθης
Δημοτική Κοινότητα Χαρακοπιού
Δημοτική Κοινότητα Χρυσοκελλαριάς
Έδρα: Κορώνη
π • σ • ε Οικισμοί του Δήμου Πύλου - Νέστορος
Δημοτική Ενότητα ΚορώνηςΧάρτης του Δήμου Πύλου - Νέστορος
Δημοτική Ενότητα Μεθώνης
Δημοτική Ενότητα Νέστορος
Δημοτική Ενότητα Παπαφλέσσα
Δημοτική Ενότητα Πύλου
Δημοτική Ενότητα Χιλιοχωρίων
Έδρα: Πύλος • ^ 1: Οικισμοί με μη μόνιμο πληθυσμό) • Ιστότοπος: Δήμος Πύλου - Νέστορος
π • σ • ε Διοικητική διαίρεση της Περιφέρειας Πελοποννήσου
Έκταση: 15.490 km² · Πληθυσμός : 538.366 (απογρ. 2021) · Πρωτεύουσα: Τρίπολη
Περιφερειακή Ενότητα ΑργολίδαςΠεριφέρεια Πελοποννήσου
Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας
Περιφερειακή Ενότητα Κορινθίας
Περιφερειακή Ενότητα Λακωνίας
Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας
Περιφερειάρχης: Δημήτρης Πτωχός · Ιστότοπος: peloponnisos.gov.gr
π • σ • ε Σχέδιο «Καποδίστριας»: Διοικητική διαίρεση του Νομού Μεσσηνίας
ΔήμοιΝομός Μεσσηνίας
Κοινότητες
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χωματερό_Μεσσηνίας&oldid=10332947"