Φυλή Οινηίδας

Φυλή Οινηίδας
	Απεικόνιση του τείχους της Φυλής, από τον Αυστριακό περιηγητή Amand Schweiger Lerchenfeld (1846-1910).
Γενικά στοιχεία
Ονομασία	Φυλή
Κύριος οικισμός	Φυλή
Διοικητικά στοιχεία
Ταυτότητα	δήμος της αρχαίας Αττικής
Ονομασία δήμου	Δήμος Φυλής, Δήμος Φυλασίων
Ονομασία δημότη	Φυλάσιος
Φυλή	Οινηίδα; Δημητριάδα
Τριττύς	Παραλίας
Σύστημα εξουσίας	Πόλη–κράτος
Πολιτικό σύστημα	Αθηναϊκή Δημοκρατία
Τίτλος ηγέτη	δήμαρχος
Λήψη αποφάσεων	Αρχαία Βουλή & Δήμος
Αριθμός βουλευτών
1η περίοδος ; 508 – 307/306 π.Χ.	2
2η περίοδος ; 307/306–224/223 π.Χ.	6
3η περίοδος ; 224/223–201/200 π.Χ.	6
4η περίοδος ; 201/200 π.Χ.– 126/127	άγνωστος
5η περίοδος ; 126/127–3ος αιώνας	άγνωστος
Ιστορική εξέλιξη
Ίδρυση	508 ΠΚΕ
Λήξη	3ος αιώνας
Αντικαταστάθηκε από	Δήμος Φυλής
Λατρευτικές παραδόσεις
Ιερά	Ιερό της Αρτέμιδος Αγροτέρας; Σπήλαιο του Πανός
Αρχαιολογία
Φρούρια–οχυρά	Φρούριο της Φυλής
Περιοχή
	Αρχαία Αττική ; Σήμερα: Φυλή Αττικής
	Οι δήμοι της αρχαίας Αθήνας
	Σχετικά πολυμέσα
	π; σ; ε;

Η Φυλή (αρχαία ελληνικά: Φυλή‎‎), (ο δήμος: Φυλής, Δήμος Φυλασίων) ήταν αρχαίος οικισμός και δήμος της Οινηίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).

Τοποθεσία της αρχαίας Φυλής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο δήμος της Φυλής, εθεωρείτο σημαντικός δήμος, της παραλίας, αν και η θέση του βρίσκεται σε αρκετή απόσταση από τη θάλασσα. Ίσως η πιθανότητα ύπαρξης–κτήσης παραθαλασσίων εκτάσεων–εδαφών του δήμου να του έδωσε αυτόν το χαρακτηρισμό. Ο δήμος βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του βουνού της Πάρνηθας, σε δεσπόζουσα θέση στο δρόμο από την Αθήνα προς τη Θήβα, πάνω στο βουνό της Φυλής. Ήταν σε απόσταση περίπου 120 στάδια σύμφωνα με το Δημοσθένη^[2] και 100 στάδια σύμφωνα με τον Διόδωρο^[3] από την Ακρόπολη. Η θέση^[4] του αρχαίου δήμου σήμερα καταλαμβάνεται από τον ομώνυμο Δήμο Φυλής και τη σύγχρονη Φυλή Αττικής.^[5]

Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,^[6] ως μέλος αρχικά της Οινηίδας φυλής, συμμετείχε με 2 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.). ο δήμος μεταφέρθηκε στην «μακεδονική» Δημητριάδα φυλή, αντιπροσωπευόμενος από 6 βουλευτές στη Βουλή των 600 και κατά την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.). Μετά την κατάργηση και διάλυση των «μακεδονικών φυλών» (Αντιγονίς και Δημητριάς) επέστρεψε εκ νέου στην Οινηίδα φυλή για την επόμενη τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127), καθώς και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) με άγνωστο αριθμό βουλευτών–αντιπροσώπων.

Οι κάτοικοι της Φυλής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο δημότης της αρχαίας Φυλής ονομαζόταν Φυλάσιος.^[7] Παρά το γεγονός ότι στη Φυλή υπήρχε το σπήλαιο του Πανός, δίπλα στο οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση της κωμωδίας του Μενάνδρου «Δύσκολος»^[8] και επίσης το ιερό της Αρτέμιδος Αγροτέρας, το πιο σημαντικό κτίριο του δήμου ήταν το φρούριο στα νοτιοδυτικά από το κέντρο του δήμου. Η Φυλή έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τον αθηναϊκό εμφύλιο πόλεμο, μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου: Το χειμώνα του 404 / 403 π.Χ. οι δημοκράτες, με επικεφαλής τον Θρασύβουλο^[9] κατέλαβαν το φρούριο της Φυλής και το χρησιμοποίησαν ως σημείο συγκέντρωσης.^[10] Μετά την επιτυχή απώθηση των αντιπάλων τους κατά την πολιορκία που έγινε εκεί και έχοντας υπερκεράσει τις ολιγαρχικές δυνάμεις στη Μάχη της Φυλής, ο Θρασύβουλος ηγήθηκε με άγημα 1.200 ανδρών προς την Μουνιχία, στον Πειραιά^[11] και την κατέλαβε. Από εκεί προετοίμασε την ανατροπή του καθεστώτος των Τριάκοντα Τυράννων και στη συνέχεια οργάνωσε την επιστροφή στην πόλη των εξόριστων και την αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Για ένα μεγάλο μέρος του τέταρτου αιώνα π.Χ. η Φυλή ήταν συνώνυμη με τη δημοκρατία και τους άνδρες που πολέμησαν εκεί. Ειπώθηκε ότι οι «ήρωες της Φυλής» είχαν επαναφέρει στην πόλη την «εξόριστη δημοκρατία».

Το Φρούριο της Φυλής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τμήμα του τείχους του Φρουρίου της Φυλής.

Το φρούριο της Φυλής βρισκόταν στα νοτιοδυτικά από το κέντρο του δήμου. Πιθανώς ο τόπος ήταν ήδη οχυρωμένος από τον πέμπτο αιώνα π.Χ., όταν καταλήφθηκε από τους εχθρούς του Πεισιστράτου. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα του φρουρίου τα οποία μπορεί να δει κανείς σήμερα, ωστόσο, χρονολογούνται από τον τέταρτο αιώνα π.Χ. Όπως και πολλά άλλα οχυρά σε περίοδο ειρήνης, το φρούριο της Φυλής για πολύ καιρό χρησιμοποιείτο από έφηβους κατά τη διάρκεια του δεύτερου έτους της υποχρεωτικής τους στράτευσης. Το οχυρό αυτό βρίσκεται σε απότομο βράχο, το οποίο θα μπορούσε να καταληφθεί μόνο από τη δύσβατη κορυφογραμμή στην ανατολική πλευρά. Από την κορυφή του βουνού υπάρχει θέα προς την αθηναϊκή πεδιάδα, το όρος του Υμηττού και το Σαρωνικό κόλπο.

Το παλαιότερο φρούριο μετά τον 4ο αιώνα π.Χ. εγκαταλείφθηκε και στη συνέχεια κτίστηκε το νεότερο και γνωστό σήμερα φρούριο της Φυλής^[12] σε υψόμετρο 687 μέτρα στη δυτική Πάρνηθα, νοτιοδυτικά της πηγής της Αγίας Παρασκευής, περίπου 1 χιλιόμετρο νοτιοδυτικά της θέσης, όπου εντοπίζεται ο αρχαίος δήμος της Φυλής και περίπου 6 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της σημερινής Xασιάς.

Η εξέλιξη ως τη σύγχρονη πόλη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κατοίκηση της Φυλής συνεχίστηκε και στα χρόνια που ακολούθησαν την κλασική εποχή. Την αδιάσπαστη συνέχεια της κατοίκησης στην περιοχή έως σήμερα επιβεβαιώνουν, διάφορα σωζόμενα κατάλοιπα από την ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή. Η κατοίκηση του χώρου κατά τα υστερορωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια συμπληρώνεται από διάφορες αγροικίες. Επιπλέον, υπάρχουν διάφορα υπόλοιπα οχυρώσεων στους λόφους στα περίχωρα της περιοχής της Χασιάς, όπως ονομαζόταν κατά την Τουρκοκρατία, που δείχνει τη στρατηγική σημασία της. Θεωρείται, γενικά, ότι ο οικισμός της Χασιάς, ο οποίος το 1915 μετονομάσθηκε σε Φυλή, ήταν μεταγενέστερος του αρχαίου οικισμού της Φυλής, καθώς απέχει από το αρχαίο φρούριο της Φυλής περίπου 6 χιλιόμετρα και υπήρχε διάκριση μεταξύ των δύο σημείων έκτοτε,^[13] αλλά ούτως ή άλλως η περιοχή της Χασιάς ευρισκόταν εντός της περιοχής του αρχαίου Αθηναικού δήμου. Το 2001, ο δήμος της Φυλής υπολογίζονταν σε 39.137 κατοίκους και το 2011, με βάση την επίσημη απογραφή, σε 45.965 κατοίκους.

Φωτογραφικό υλικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Φρούριο της Φυλής στην κατεύθυνση προς την Αθήνα. Από έργο του Edward Dodwell (1767–1832), ("Views and Descriptions of Cyclopian, or, Pelasgic Remains, in Greece and Italy; with Constructions of a later Period", London, Adolphus Richter, 1834).
Το Φρούριο της Φυλής. Από έργο του Edward Dodwell (1767–1832), ("Views and Descriptions of Cyclopian, or, Pelasgic Remains, in Greece and Italy; with Constructions of a later Period", London, Adolphus Richter, 1834).

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές - σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

↑ Amand Schweiger Lerchenfeld (1846-1910), "Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches", Heinrich Schmidt & Carl Günther, Leipzig 1887. SCHWEIGER LERCHENFELD, Amand von. Griechenland in Wort und Bild.
↑ Δημοσθένης, «Υπέρ Κτησιφώντος περί του στεφάνου», 38: [...] "κατακομίζειν δὲ καὶ τὰ ἐκ τῶν ἀγρῶν πάντα τὴν ταχίστην, τὰ μὲν ἐντὸς σταδίων ἑκατὸν εἴκοσι εἰς ἄστυ καὶ Πειραιᾶ, τὰ δὲ ἐκτὸς σταδίων ἑκατὸν εἴκοσι εἰς Ἐλευσῖνα καὶ Φυλὴν καὶ αφιδναν καὶ Ῥαμνοῦντα καὶ Σούνιον". [...]
↑ Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη», ΙΔ' 32 (XIV, 32): [...] "Τῶν δὲ Θηβαίων ἀγανακτούντων ἐπὶ τοῖς γινομένοις καὶ φιλοφρόνως τοὺς φυγάδας ὑποδεχομένων, Θρασύβουλος Στιριεὺς ὀνομαζόμενος, ὢν Ἀθηναῖος, ὑπὸ δὲ τῶν τριάκοντα πεφυγαδευμένος, συνεργούντων αὐτῷ λάθρᾳ τῶν Θηβαίων κατελάβετο τῆς Ἀττικῆς χωρίον ὀνομαζόμενον Φυλήν. Ἦν δὲ τὸ φρούριον ὀχυρόν τε σφόδρα καὶ τῶν Ἀθηνῶν ἀπέχον σταδίους ἑκατόν, ὥστε πολλὰς ἀφορμὰς αὐτοῖς παρέχεσθαι πρὸς τὴν ἔφοδον". [...]
↑ Κήρυξη ως αρχαιολογικού χώρου της ευρύτερης περιοχής του αρχαίου Δήμου της Φυλής, του φρουρίου και του σπηλαίου του Πανός και των Νυμφών, στο Δήμο Φυλής, Νομού Αττικής Αρχειοθετήθηκε 2021-04-12 στο Wayback Machine.. [...] "Κηρύσσουμε ως αρχαιολογικό χώρο: α) την ευρύτερη περιοχή του αρχαίου Δήμου της Φυλής, ενός από τους σημαντικότερους και μεγαλύτερους αρχαίους Δήμους της Πάρνηθας, β) του φρουρίου και γ) του σπηλαίου του Πανός και των Νυμφών." [...], ΥΑ ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/65180/2993/15-12-2006 - ΦΕΚ 221/ΑΑΠ/29-12-2006, σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-04-01 στο Wayback Machine., της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
↑ John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 134.
↑ Φυλ Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org
↑ Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Φυλή, δήμος [της] Οινηίδος φυλής. Αριστοφάνης Αχαρνεύσι *) v. 1023) πόθεν; από Φυλής έλαβον οι Βοιώτιοι. και εν Πλούτω **) v. 1146) μη μνησικακήσης ει συ Φυλήν κατέλαβες. ο δημότης Φυλάσιος. τα τοπικά εκ Φυλής, και πληθυντικώς οι από Φυλής, Φυλήνδε, Φυλήσιν. έστι και φυλή το τρίτον είδος των παρ' Έλλησι κοινωνιών. το εθνικόν φυλέτης. και κτητικόν φυλετικός φυλετική". [...], σελ. 302.
↑ Μένανδρος «Δύσκολος», Δύσκολος, στιχ. 1-4: [...] "Πάν: Τῆς Ἀττικῆς νομίζετ’ εἶναι τὸν τόπον, / Φυλήν, τὸ νυμφαῖον δ’ ὅθεν προέρχομαι / Φυλασίων καὶ τῶν δυναμένων τὰς πέτρας / ἐνθάδε γεωργεῖν, ἱερὸν ἐπιφανὲς πάνυ". [...]
↑ Ξενοφών, «Ελληνικά», Βιβλίο Β΄, κεφάλαιο III, 2-7: [...] "2 ἐκ δὲ τούτου Θρασύβουλος ὁρμηθεὶς ἐκ Θηβῶν ὡς σὺν ἑβδομήκοντα Φυλὴν χωρίον καταλαμβάνει ἰσχυρόν. οἱ δὲ τριάκοντα ἐβοήθουν ἐκ τοῦ ἄστεως σύν τε τοῖς τρισχιλίοις καὶ σὺν τοῖς ἱππεῦσι καὶ μάλ' εὐημερίας οὔσης. ἐπεὶ δὲ ἀφίκοντο, εὐθὺς μὲν θρασυνόμενοί τινες τῶν νέων προσέβαλλον πρὸς τὸ χωρίον, καὶ ἐποίησαν μὲν οὐδέν, τραύματα δὲ λαβόντες ἀπῆλθον. 3 βουλομένων δὲ τῶν τριάκοντα ἀποτειχίζειν, ὅπως ἐκπολιορκήσειαν αὐτοὺς ἀποκλείσαντες τὰς ἐφόδους τῶν ἐπιτηδείων, ἐπιγίγνεται τῆς νυκτὸς χιὼν παμπλήθης καὶ τῇ ὑστεραίᾳ. οἱ δὲ νιφόμενοι ἀπῆλθον εἰς τὸ ἄστυ, μάλα συχνοὺς τῶν σκευοφόρων ὑπὸ τῶν ἐκ Φυλῆς ἀποβαλόντες. 4 γιγνώσκοντες δὲ ὅτι καὶ ἐκ τῶν ἀγρῶν λεηλατήσοιεν, εἰ μή τις φυλακὴ ἔσοιτο, διαπέμπουσιν εἰς τὰς ἐσχατιὰς ὅσον πεντεκαίδεκα στάδια ἀπὸ Φυλῆς τούς τε Λακωνικοὺς πλὴν ὀλίγων φρουροὺς καὶ τῶν ἱππέων δύο φυλάς. οὗτοι δὲ στρατοπεδευσάμενοι ἐν χωρίῳ λασίῳ ἐφύλαττον. 5 ὁ δὲ Θρασύβουλος, ἤδη συνειλεγμένων εἰς τὴν Φυλὴν περὶ ἑπτακοσίους, λαβὼν αὐτοὺς καταβαίνει τῆς νυκτός: θέμενος δὲ τὰ ὅπλα ὅσον τρία ἢ τέτταρα στάδια ἀπὸ τῶν φρουρῶν ἡσυχίαν εἶχεν. 6 ἐπεὶ δὲ πρὸς ἡμέραν ἐγίγνετο, καὶ ἤδη ἀνίσταντο ὅποι ἐδεῖτο ἕκαστος ἀπὸ τῶν ὅπλων, καὶ οἱ ἱπποκόμοι ψήχοντες τοὺς ἵππους ψόφον ἐποίουν, ἐν τούτῳ ἀναλαβόντες οἱ περὶ Θρασύβουλον τὰ ὅπλα δρόμῳ προσέπιπτον: καὶ ἔστι μὲν οὓς αὐτῶν κατέβαλον, πάντας δὲ τρεψάμενοι ἐδίωξαν ἓξ ἢ ἑπτὰ στάδια, καὶ ἀπέκτειναν τῶν μὲν ὁπλιτῶν πλέον ἢ εἴκοσι καὶ ἑκατόν, τῶν δὲ ἱππέων Νικόστρατόν τε τὸν καλὸν ἐπικαλούμενον, καὶ ἄλλους δὲ δύο, ἔτι καταλαβόντες ἐν ταῖς εὐναῖς. 7 ἐπαναχωρήσαντες δὲ καὶ τροπαῖον στησάμενοι καὶ συσκευασάμενοι ὅπλα τε ὅσα ἔλαβον καὶ σκεύη ἀπῆλθον ἐπὶ Φυλῆς". [...]
↑ Κορνήλιος Νέπως, «Περί επιφανών ανδρών», «Θρασύβουλος» 2, (Cornelio Nepote, "De viris illustribus", Trasibulo, 2).
↑ Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ' 1.17: [...] "Φυλὴ δὲ ὅθεν ἐπήγαγε τὸν δῆμον Θρασύβουλος εἰς Πειραιᾶ κἀκεῖθεν εἰς ἄστυ". [...]
↑ Φρούριο Φυλής Αρχειοθετήθηκε 2021-04-13 στο Wayback Machine., στην ιστοσελίδα "Οδυσσεύς": odysseus.culture.gr του Υπουργείου Πολιτισμού.
↑ Σε προγενέστερη νομοθεσία, «Περί συστάσεως των Δήμων» 27/12/1833 και «Περί της συγχωνεύσεως των Δήμων της επαρχίας Αττικής» ΒΔ 30/8/1840, γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ Χασιάς και Φυλής. Η επιτροπή τοπωνυμιών του 1915 υποστήριξε ότι η λέξη «χάσια» αφορά τούρκικο όρο, ο οποίος δηλώνει σουλτανική ιδιοκτησία ή φορολόγηση. Δες και Βικιλεξικό: «Χάσια» < (τουρκική) hassa (=ιδιωτικός), επειδή ήταν ιδιωτική υπόθεση της σουλτανικής οικογένειας η φορολόγησή τους. (βλ. Νίκος Μαλαβάκης, Ετυμολογημένα τοπωνύμια Νομού Τρικάλων, περ. Τρικαλινά, 21, 2001, σελ. 115-116).

Πηγές – βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρωτογενείς πηγές

Δημοσθένης, «Υπέρ Κτησιφώντος περί του στεφάνου», 38.
Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη», ΙΔ’ 32 (XIV, 32).
Μένανδρος «Δύσκολος», Δύσκολος, στιχ. 1-4.
Κορνήλιος Νέπως, «Περί επιφανών ανδρών», «Θρασύβουλος» 2, (Cornelio Nepote, "De viris illustribus", Trasibulo, 2).
Ξενοφών, «Ελληνικά», Βιβλίο Β΄, κεφάλαιο III, 2-7.
Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ' 1.17.
Ελληνικές επιγραφές - IG Φυλ Attica (IG I-III).

Δευτερογενείς πηγές

Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα:
(Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica 48 (Phyle)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica 48 (Phyle)
John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”, Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 134.
Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630
Heinz Bellen, "Phyle 1'. In: "Der Kleine Pauly", Bd. 4 (1972), Sp. 835. (στα γερμανικά).
Charles W. J. Eliot, Phyle Attica, Greece, In: Richard Stillwell u. a. (Hrsg.): The Princeton Encyclopedia of Classical Sites. Princeton University Press, Princeton NJ 1976, ISBN 0-691-03542-3, (στα αγγλικά).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δήμος Φυλής, στην ιστοσελίδα: www.fyli.gr του Δήμου φυλής.
Φρούριο Φυλής Αρχειοθετήθηκε 2021-04-13 στο Wayback Machine., στην ιστοσελίδα "Οδυσσεύς": odysseus.culture.gr του Υπουργείου Πολιτισμού.
«Phyle». www.ancientworlds.net. Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2014. Αρχειοθετήθηκε 2014-08-28 at Archive.is
Traill, J. «Places: 580079 (Phyle)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 6 Απριλίου 2017.
Phyle, Phyli, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios.
Traill, J. «Places: 580052 (Pan, Cave of)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 6 Απριλίου 2017.
Phyle, Phyle Icons στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και https://web.archive.org/web/20170422162836/http://www.ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
Phyle, Lexicon of Greek Personal Names (LGPN).
Phyle, Attic Inscriptions Online.
Phyle, Phylasios, στην ιστοσελίδα: digital.library.cornell.edu του Πανεπιστημίου Κορνέλ.

[1] Amand Schweiger Lerchenfeld (1846-1910), "Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches", Heinrich Schmidt & Carl Günther, Leipzig 1887. SCHWEIGER LERCHENFELD, Amand von. Griechenland in Wort und Bild.

[2] Δημοσθένης, «Υπέρ Κτησιφώντος περί του στεφάνου», 38: [...] "κατακομίζειν δὲ καὶ τὰ ἐκ τῶν ἀγρῶν πάντα τὴν ταχίστην, τὰ μὲν ἐντὸς σταδίων ἑκατὸν εἴκοσι εἰς ἄστυ καὶ Πειραιᾶ, τὰ δὲ ἐκτὸς σταδίων ἑκατὸν εἴκοσι εἰς Ἐλευσῖνα καὶ Φυλὴν καὶ αφιδναν καὶ Ῥαμνοῦντα καὶ Σούνιον". [...]

[3] Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη», ΙΔ' 32 (XIV, 32): [...] "Τῶν δὲ Θηβαίων ἀγανακτούντων ἐπὶ τοῖς γινομένοις καὶ φιλοφρόνως τοὺς φυγάδας ὑποδεχομένων, Θρασύβουλος Στιριεὺς ὀνομαζόμενος, ὢν Ἀθηναῖος, ὑπὸ δὲ τῶν τριάκοντα πεφυγαδευμένος, συνεργούντων αὐτῷ λάθρᾳ τῶν Θηβαίων κατελάβετο τῆς Ἀττικῆς χωρίον ὀνομαζόμενον Φυλήν. Ἦν δὲ τὸ φρούριον ὀχυρόν τε σφόδρα καὶ τῶν Ἀθηνῶν ἀπέχον σταδίους ἑκατόν, ὥστε πολλὰς ἀφορμὰς αὐτοῖς παρέχεσθαι πρὸς τὴν ἔφοδον". [...]

[4] Κήρυξη ως αρχαιολογικού χώρου της ευρύτερης περιοχής του αρχαίου Δήμου της Φυλής, του φρουρίου και του σπηλαίου του Πανός και των Νυμφών, στο Δήμο Φυλής, Νομού Αττικής Αρχειοθετήθηκε 2021-04-12 στο Wayback Machine.. [...] "Κηρύσσουμε ως αρχαιολογικό χώρο: α) την ευρύτερη περιοχή του αρχαίου Δήμου της Φυλής, ενός από τους σημαντικότερους και μεγαλύτερους αρχαίους Δήμους της Πάρνηθας, β) του φρουρίου και γ) του σπηλαίου του Πανός και των Νυμφών." [...], ΥΑ ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/65180/2993/15-12-2006 - ΦΕΚ 221/ΑΑΠ/29-12-2006, σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-04-01 στο Wayback Machine., της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.

[5] John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 134.

[6] Φυλ Attica (IG I-III), στην ιστοσελίδα: epigraphy.packhum.org

[7] Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Φυλή, δήμος [της] Οινηίδος φυλής. Αριστοφάνης Αχαρνεύσι *) v. 1023) πόθεν; από Φυλής έλαβον οι Βοιώτιοι. και εν Πλούτω **) v. 1146) μη μνησικακήσης ει συ Φυλήν κατέλαβες. ο δημότης Φυλάσιος. τα τοπικά εκ Φυλής, και πληθυντικώς οι από Φυλής, Φυλήνδε, Φυλήσιν. έστι και φυλή το τρίτον είδος των παρ' Έλλησι κοινωνιών. το εθνικόν φυλέτης. και κτητικόν φυλετικός φυλετική". [...], σελ. 302.

[8] Μένανδρος «Δύσκολος», Δύσκολος, στιχ. 1-4: [...] "Πάν: Τῆς Ἀττικῆς νομίζετ’ εἶναι τὸν τόπον, / Φυλήν, τὸ νυμφαῖον δ’ ὅθεν προέρχομαι / Φυλασίων καὶ τῶν δυναμένων τὰς πέτρας / ἐνθάδε γεωργεῖν, ἱερὸν ἐπιφανὲς πάνυ". [...]

[9] Ξενοφών, «Ελληνικά», Βιβλίο Β΄, κεφάλαιο III, 2-7: [...] "2 ἐκ δὲ τούτου Θρασύβουλος ὁρμηθεὶς ἐκ Θηβῶν ὡς σὺν ἑβδομήκοντα Φυλὴν χωρίον καταλαμβάνει ἰσχυρόν. οἱ δὲ τριάκοντα ἐβοήθουν ἐκ τοῦ ἄστεως σύν τε τοῖς τρισχιλίοις καὶ σὺν τοῖς ἱππεῦσι καὶ μάλ' εὐημερίας οὔσης. ἐπεὶ δὲ ἀφίκοντο, εὐθὺς μὲν θρασυνόμενοί τινες τῶν νέων προσέβαλλον πρὸς τὸ χωρίον, καὶ ἐποίησαν μὲν οὐδέν, τραύματα δὲ λαβόντες ἀπῆλθον. 3 βουλομένων δὲ τῶν τριάκοντα ἀποτειχίζειν, ὅπως ἐκπολιορκήσειαν αὐτοὺς ἀποκλείσαντες τὰς ἐφόδους τῶν ἐπιτηδείων, ἐπιγίγνεται τῆς νυκτὸς χιὼν παμπλήθης καὶ τῇ ὑστεραίᾳ. οἱ δὲ νιφόμενοι ἀπῆλθον εἰς τὸ ἄστυ, μάλα συχνοὺς τῶν σκευοφόρων ὑπὸ τῶν ἐκ Φυλῆς ἀποβαλόντες. 4 γιγνώσκοντες δὲ ὅτι καὶ ἐκ τῶν ἀγρῶν λεηλατήσοιεν, εἰ μή τις φυλακὴ ἔσοιτο, διαπέμπουσιν εἰς τὰς ἐσχατιὰς ὅσον πεντεκαίδεκα στάδια ἀπὸ Φυλῆς τούς τε Λακωνικοὺς πλὴν ὀλίγων φρουροὺς καὶ τῶν ἱππέων δύο φυλάς. οὗτοι δὲ στρατοπεδευσάμενοι ἐν χωρίῳ λασίῳ ἐφύλαττον. 5 ὁ δὲ Θρασύβουλος, ἤδη συνειλεγμένων εἰς τὴν Φυλὴν περὶ ἑπτακοσίους, λαβὼν αὐτοὺς καταβαίνει τῆς νυκτός: θέμενος δὲ τὰ ὅπλα ὅσον τρία ἢ τέτταρα στάδια ἀπὸ τῶν φρουρῶν ἡσυχίαν εἶχεν. 6 ἐπεὶ δὲ πρὸς ἡμέραν ἐγίγνετο, καὶ ἤδη ἀνίσταντο ὅποι ἐδεῖτο ἕκαστος ἀπὸ τῶν ὅπλων, καὶ οἱ ἱπποκόμοι ψήχοντες τοὺς ἵππους ψόφον ἐποίουν, ἐν τούτῳ ἀναλαβόντες οἱ περὶ Θρασύβουλον τὰ ὅπλα δρόμῳ προσέπιπτον: καὶ ἔστι μὲν οὓς αὐτῶν κατέβαλον, πάντας δὲ τρεψάμενοι ἐδίωξαν ἓξ ἢ ἑπτὰ στάδια, καὶ ἀπέκτειναν τῶν μὲν ὁπλιτῶν πλέον ἢ εἴκοσι καὶ ἑκατόν, τῶν δὲ ἱππέων Νικόστρατόν τε τὸν καλὸν ἐπικαλούμενον, καὶ ἄλλους δὲ δύο, ἔτι καταλαβόντες ἐν ταῖς εὐναῖς. 7 ἐπαναχωρήσαντες δὲ καὶ τροπαῖον στησάμενοι καὶ συσκευασάμενοι ὅπλα τε ὅσα ἔλαβον καὶ σκεύη ἀπῆλθον ἐπὶ Φυλῆς". [...]

[10] Κορνήλιος Νέπως, «Περί επιφανών ανδρών», «Θρασύβουλος» 2, (Cornelio Nepote, "De viris illustribus", Trasibulo, 2).

[11] Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ' 1.17: [...] "Φυλὴ δὲ ὅθεν ἐπήγαγε τὸν δῆμον Θρασύβουλος εἰς Πειραιᾶ κἀκεῖθεν εἰς ἄστυ". [...]

[12] Φρούριο Φυλής Αρχειοθετήθηκε 2021-04-13 στο Wayback Machine., στην ιστοσελίδα "Οδυσσεύς": odysseus.culture.gr του Υπουργείου Πολιτισμού.

[13] Σε προγενέστερη νομοθεσία, «Περί συστάσεως των Δήμων» 27/12/1833 και «Περί της συγχωνεύσεως των Δήμων της επαρχίας Αττικής» ΒΔ 30/8/1840, γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ Χασιάς και Φυλής. Η επιτροπή τοπωνυμιών του 1915 υποστήριξε ότι η λέξη «χάσια» αφορά τούρκικο όρο, ο οποίος δηλώνει σουλτανική ιδιοκτησία ή φορολόγηση. Δες και Βικιλεξικό: «Χάσια» < (τουρκική) hassa (=ιδιωτικός), επειδή ήταν ιδιωτική υπόθεση της σουλτανικής οικογένειας η φορολόγησή τους. (βλ. Νίκος Μαλαβάκης, Ετυμολογημένα τοπωνύμια Νομού Τρικάλων, περ. Τρικαλινά, 21, 2001, σελ. 115-116).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]