Σκανδιναβική μυθολογία

Εικόνα από τη Σκανδιναβική μυθολογία, με τον Όντιν.

Ο όρος σκανδιναβική μυθολογία, ή μυθολογία των Βίκινγκ συνδέεται με την προχριστιανική θρησκεία, τους μύθους και τις δοξασίες των Σκανδιναβών και περιλαμβάνει εκείνες τις φυλές που εγκαταστάθηκαν στην Ισλανδία, όπου συγκεντρώθηκαν οι γραπτές πηγές για το μυθολογικό υλικό. Είναι η γνωστότερη εκδοχή της αρχαιότερης κοινής γερμανικής μυθολογίας, η οποία περιλαμβάνει επίσης την σχετική αγγλοσαξονική μυθολογία. Η γερμανική μυθολογία με τη σειρά της αναπτύχθηκε από μία αρχαιότερη ινδοευρωπαϊκή θρησκεία με ανάλογο μυθολογικό υλικό.

Η σκανδιναβική μυθολογία είναι μια συλλογή πίστεων και μύθων που τις μοιράζονταν από κοινού οι βόρειες γερμανικές φυλές και όχι κάποια αποκαλυπτική θρησκεία, από την άποψη ότι δεν υπάρχει κάποιος ισχυρισμός θεοπνευστίας στα ιερά τους κείμενα. Το μυθολογικό υλικό μεταβιβαζόταν προφορικά στο μεγαλύτερο τμήμα της εποχής των Βίκινγκ. Η γνώση μας για αυτή την περίοδο βασίζεται κυρίως στις Έντα και άλλα μεσαιωνικά κείμενα γραμμένα μετά των εκχριστιανισμό των βόρειων λαών.

Στη σκανδιναβική παράδοση οι αρχαίες πίστεις διατηρήθηκαν επί μακρόν στις μη αστικές περιοχές, όπου ορισμένες παραδόσεις επιβιώνουν ακόμη και σήμερα, ιδιαίτερα στο νεοπαγανιστικό κίνημα Άσατρου και τον Οντινισμό. Στα βόρεια πλάτη η σκανδιναβική μυθολογία είναι σημαντικός παράγων λογοτεχνικής έμπνευσης, θεατρικής και κινηματογραφικής παραγωγής.

Κεντρικές δοξασίες

Στη σκανδιναβική μυθολογία το Σύμπαν αποτελείται από τρία επίπεδα που χωρίζονται το καθένα σε άλλα τρία, δίνοντας συνολικά εννέα «κόσμους». Ο καθένας συγκρατείται στη θέση του από ένα κλαδί του Ύγκντρασιλ, του Παγκόσμιου Δένδρου. Τα τρία βασικά επίπεδα είναι το Χελ, το Μίντγκαρντ και το Άσγκαρντ, δηλαδή η Γη των Νεκρών, η Γη των Ανθρώπων και η Γη των Θεών. Ωστόσο υπάρχουν και άλλα όντα: οι Νάνοι, τα Ξωτικά του Φωτός, οι Γίγαντες, τα Ξωτικά του Σκότους κλπ. Ακόμα και οι Θεοί είναι χωρισμένοι σε δύο ομάδες, τους Βανίρους (θεοί της γονιμότητας) και τους Εσίρ (θεοί του πολέμου).

Ο Αλφαντούρ (ή Αλφαντίρ) είναι η πρωταρχική θεότητα των Σκανδιναβών, ο πατέρας των Θεών. Ο Αλφαντούρ είχε δώδεκα συμβολικά ονόματα: Αλφαντούρ, ο Συμπαντικός Πατέρας, Χερράιν ή Χερριάν, ο Κύριος (ο αφέντης), Χενικερ, ο νικητής, Νίκερ, το πνεύμα της θάλασσας, Φιολνίρ, αυτός που ξέρει πολλά, Οσκι ή Όλαι, αυτός που εύχεται, Ομι, ο θορυβώδης, Μπιφλέντι ή Μπιμπλιντί, ο γρήγορος, Βιντριγιε, ο νικηφόρος, Ιβιντριγιε, ο χαλαστής, Ίβιντορ, ο πυρπολητής, Γιαλγκ ή Γάιλρ, ο ευτυχισμένος.

Αν και οι δύο φατρίες των θεών πολέμησαν μεταξύ τους, τελικά επήλθε ειρήνη στο Άσγκαρντ και ο Όντιν –αρχηγός των Εσίρ– αναγνωρίστηκε ως πατέρας και κεφαλή όλων των θεών. Για να διασφαλιστεί αυτή η ηρεμία, οι Αίσιροι και οι Βάνιροι αντάλλαξαν ομήρους. Ένας από αυτούς ήταν και ο πάνσοφος Μιμίρ των Αισίρων, με τον οποίον οι Βάνιροι εξοργίστηκαν και του έκοψαν το κεφάλι. Ο Όντιν το ταρίχευσε και το τοποθέτησε δίπλα στο Σιντριβάνι του Μιμίρ, μία πηγή νερού από την οποία όποιος έπινε αποκτούσε απέραντη σοφία (όπως ο ίδιος ο Μιμίρ). Έτσι σε περίπτωση κρίσης ο πατέρας των θεών συμβουλεύεται το ασώματο κρανίο.

Παρόλο που οι θεοί είναι ανώτεροι όλων των προαναφερόμενων πλασμάτων, δεν είναι αθάνατοι και πρόκειται να αφανιστούν (πλην λίγων που θα επιβιώσουν) στη συντέλεια του κόσμου, το Ράγκναροκ: μία εποχή όπου αρχικά ένας απίστευτα βαρύς χειμώνας που θα διαρκέσει τρία χρόνια (χωρίς να μεσολαβήσει κανένα καλοκαίρι) θα σαρώσει όλη τη Γη, η βία θα κυριαρχήσει, ο λύκος Φένριρ θα καταπιεί τη Σελήνη και τον Ήλιο και τελικά η ζωή θα χαθεί. Η πραγματικά ανώτατη δύναμη είναι οι Νορν (αντίστοιχες με τις ελληνικές Μοίρες), οι οποίες αντιπροσωπεύουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ακόμα και οι κάτοικοι του Άσγκαρντ υπακούν στις Νόρνες.

Όσον αφορά τον Όντιν, ο οποίος ονομάζεται και Γκρίζος Θεός, υπάρχουν πολλές ιστορίες που τον αναφέρουν. Όταν ο κόσμος και ο ίδιος ήταν νέοι, και ενώ οι Εσίρ πολεμούσαν ακόμα με τους Βανίρ, ο Όντιν αποζήτησε δύναμη. Έτσι προσφέρθηκε να θυσιάσει το δεξί του μάτι στον Δράκο, φρουρό του Σιντριβανιού του Μιμίρ, ώστε να μπορέσει να πιει από την πηγή. Από τότε έμεινε μονόφθαλμος αλλά και πάνσοφος, ενώ η δύναμη του Σιντριβανιού του χαρίζει ισχυρή όραση στο μοναδικό του μάτι. Μία άλλη, παρόμοια αλλά πιο επώδυνη θυσία που έκανε ήταν να κρεμαστεί από ένα κλαδί του Παγκόσμιου Δένδρου. Για εννέα ημέρες και εννέα νύχτες τυραννιόταν από τον πόνο, μέχρι που με τεράστια προσπάθεια της θέλησής του κατάφερε να διαβάσει τους μαγικούς ρούνους που είχε σκαλίσει στο μπαστούνι του και το οποίο είχε αφήσει στη βάση του Δένδρου (οι ρουνικοί φθόγγοι θεωρούνταν πως διέθεταν υπερφυσικές και μαγικές δυνάμεις). Έτσι ξαναγεννήθηκε αθάνατος και –έχοντας πιει και από το Σιντριβάνι του Μιμίρ– έγινε αρχηγός όλων των θεών φέρνοντας την ειρήνη στο Άσγκαρντ, καθώς και αιώνιος άρχοντας του πολέμου, της ποίησης, της μαγείας και της σοφίας.

Ωστόσο οι Νόρνες έχουν ήδη πει πως ο Όντιν πρόκειται να πεθάνει κατά το Ράγκναροκ και ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε θα τελειώσει. Αλλά ο Γκρίζος Θεός, δείχνοντας την αληθινή ηθική του πολεμιστή, σκοπεύει να μάχεται μέχρι το τέλος. Έτσι έχει διατάξει τις εννέα φτερωτές κόρες του, τις Βαλκυρίες, να συλλέγουν από τα πεδία της μάχης του Μίντγκαρντ τα πνεύματα των νεκρών ηρώων και να τους μεταφέρουν στη Βαλχάλλα –το παλάτι των Εσίρ στο Άσγκαρντ, χτισμένο από τους δύο αδελφούς Γίγαντες Φάφνερ και Φασόλτ. Εκεί, την ημέρα οι γενναίοι πολεμιστές μάχονται μεταξύ τους και τη νύχτα οι Βαλκυρίες τούς ταΐζουν υδρόμελι για να θεραπεύουν τις πληγές τους, μία αιώνια προπόνηση ώστε να επιτεθούν κάποτε στα όντα που θα επιφέρουν τη συντέλεια του κόσμου. Είναι ο στρατός του Όντιν που θα πολεμήσει μόνο μία φορά, στο Ράγκναροκ, όπου ο ίδιος ο Γκρίζος Θεός πρόκειται να πέσει.

Βαλχάλα Στην σκανδιναβική μυθολογία είναι μία από τις κατοικίες του Άνσγκαρντ όπου διαμένουν οι εϊνχέργιαρ, οι νεκροί δηλαδή που έπεσαν στην μάχη. Αυτούς τους καλωσορίζει ο Μπράγκι και συνοδεύονται από τις Βαλκυρίες. Εκεί κάθε μέρα οι νεκροί πολεμιστές προπονούνται για να βοηθήσουν τον Οντίν στην μάχη των Θεών μεταξύ των γιγάντων. Την νύχτα επιστρέφουν στην Βαλχάλα για να ξεκουραστούν τρώγοντας ψημένο αγριογούρουνο. Όσοι δεν καταφέρουν να εισέλθουν στην Βαλχάλα καταλήγουν στην κατοικία των νεκρών, ένα μέρος στον κάτω κόσμο όπου ονομάζεται Νιφλχέϊμ.

Άλλοι σημαντικοί θεοί της σκανδιναβικής μυθολογίας είναι η Φρίγκα, προστάτιδα της οικογενειακής εστίας και του γάμου, σύζυγος του Όντιν. Ακόμα ο Λόκι, θεός της απάτης, ο Θωρ, θεός του κεραυνού, και η Φρέγια, θεά του έρωτα και όμηρος των Εσίρ από τους Βανίρ. Δημοφιλής είναι και ο Μπόλντερ, γιος του Όντιν και ευγενής θεός του φωτός ο οποίος δολοφονήθηκε χωρίς ιδιαίτερο λόγο από τον Λόκι. Οι υπόλοιποι Εσίρ εξοργίστηκαν και φυλάκισαν τον τελευταίο, λέγοντας πως θα απελευθερωθεί μόνο κατά το Ράγκναροκ. Ο Χοντ, τυφλός θεός του χειμώνα που ακούσια σκότωσε τον Μπόλντερ ξεγελασμένος από τον Λόκι, βρήκε τελικά τον θάνατο στα χέρια του Βάλι –νεότερου γιου του Όντιν που γεννήθηκε αποκλειστικά για να εκδικηθεί τη δολοφονία του θεού του φωτός.

Πηγές

Το μεγαλύτερο τμήμα αυτής της μυθολογίας πέρασε ως εμάς προφορικά, και ένα μεγάλο μέρος της έχει χαθεί. Όμως, ένα τμήμα της καταγράφηκε από χριστιανούς, ιδιαίτερα οι Έντα και οι Χαϊμσκρίνγκλα που αποτυπώθηκαν από τον από τον Σνόρρι Στούρλουσον, που απέρριψε τη θέση ότι οι προχριστιανικές θεότητες ήταν διάβολοι. Υπάρχει επίσης το δανέζικο Gesta Danorum από τον Σάξωνα Γραμματικό, (Saxo Grammaticus), στο οποίο οι θεοί της σκανδιναβικής μυθολογίας παρουσιάζονται με τρόπο ευημεριστικό.

Η Νεώτερη Έντα γράφτηκε κατά τον 13ο αιώνα. Στον υλικό της περιλαμβάνονται παραδοσιακά παραμύθια, που σχημάτισαν την βάση πρότυπων ποιητικών εκφράσεων. Συγγραφέας της Νεώτερης Έντα ήταν ο Σνόρρι Στούρλουσον, ο γνωστός Ισλανδός φυλετικός αρχηγός, ποιητής και διπλωμάτης.

Η Αρχαία Έντα (γνωστή επίσης και ως Ποιητική Έντα) γράφτηκε περίπου 50 χρόνια αργότερα. Περιλαμβάνει 29 μεγάλα ποιήματα, από τα οποία 11 ασχολούνται με τις γερμανικές θεότητες και τα υπόλοιπα με θρυλικούς ήρωες σαν τον Σιγκούρντ τον Βόλσουνγκ, τον Ζίγκφριντ της γερμανικής εκδοχής του Τραγουδιού των Νιμπελούνγκεν. Αν και η ακαδημαϊκή έρευνα υποδεικνύει ότι γράφτηκε πιθανώς αργότερα από τις άλλες Έντα, την αποκαλούμε Αρχαία Έντα εξαιτίας της αρχαιότητας του περιεχομένου της.

Εκτός από αυτές τις πηγές, υπάρχουν μύθοι που ασχολούνται με τη σκανδιναβική παράδοση και εκατοντάδες τοπωνύμια που φέρουν ονόματα θεών. Κάποιες ρουνικές επιγραφές όπως ο Λίθος του Ροκ και το φυλακτό του Κβίνεμπαϊ, έχουν αρκετές αναφορές στη μυθολογία. Υπάρχουν επίσης αρκετά επιγραφικά στοιχεία που απεικονίζουν μορφές όπως ο Θωρ, σκηνές από τη Βολσούνγκα, ο Όντιν κ.α. Στη Δανία ανακαλύφθηκε ένας λίθος που απεικονίζει τον Λόκι.

Σύγκριση με άλλες μυθολογίες της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής

Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα την ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία η αντιστοιχία είναι σχεδόν πάντα 1 προς 1 ως είδος interpretatio graeca. Σε άλλες περιπτώσεις απλώς παρατίθεται η θεότητα της κάθε μυθολογίας ανάλογα με το πεδίο στο οποίο είχε εξουσία.

Πεδίο	Ελληνική	Ρωμαϊκή	Ετρουσκική	Αιγυπτιακή	Μεσοποταμιακή	Γερμανική / Σκανδιναβική	Κελτική	Σλαβική
Κάτω Κόσμος	Ἄδης Πλούτων	Ντις Πάτερ (Dis Pater) Πλούτο (Pluto) Όρκος (Orcus)	Άιτα	Όσιρις	Ερεσκιγκάλ	Χελ	Ντις Πάτερ (συν ρωμαϊκός)	Βέλες
	Ἄδωνις	Άντονις (Adonis)	Ατούνις
Σοφία	Ἀθηνᾶ	Μινέρβα (Minerva)	Μένρβα	Νεΐθ Θωθ		Βορ
Θάλασσα	Ἀμφιτρίτη	Σαλάκια (Salacia)				Ραν
Ανάγκη	Ἀνάγκη	Νεσεσσιτάς (Necessitas)
Άνεμοι	Αἴολος	Βέντι (Venti)			Ενλίλ	Νγιορντ	Μπόρουμ
Φως Μουσική	Ἀπόλλων Φοῖβος	Απόλλο (Apollo) Φόεμπους (Phoebus)	Απλού	Ώρος Ρα		Μπαλντρ Μπράγκι	Μπελένους Μπόρβο Γκράνος
Πόλεμος	Ἄρης	Μαρς (Mars)	Λάραν		Ινάννα	Τυρ Όντιν	Κάμουλος Τουτάτις Σμέρτριος Νέιτο	Σβάντεβιτ
Φύση Κυνήγι	Ἄρτεμις	Ντιάνα (Diana)	Αρτούμι	Μπαστ		Ουλλρ Σκάντι	Βιντόνους
Υγεία	Ἀσκληπιός	Αισκουλάπιους (Aesculapius) Βεγιόβις (Vejovis)	Βέτις		Ένκι	Εΐρ	Μπελένους Ντίαν Κεχτ Γκράνος
Μοίρα	Ἄτροπος	Μόρτα (Morta)	Λέινθ
Ομορφιά Αγάπη	Ἀφροδίτη	Βένους (Venus)	Τουράν	Άθωρ	Ινάννα	Φρέγια
	Βορέας	Ακουίλο (Aquilo)	Άντας
Γη	Γαῖα	Τέρρα (Terra) Τέλλους (Tellus)	Κελ	Γκεμπ	Νινχουρσάγκ		Ερεκούρα
Γεωργία Γονιμότητα	Δημήτηρ	Κέρες (Ceres)	Κελς	Ίσις Σομπέκ	Νινχουρσάγκ	Φρέιρ Γκέφγιουν	Νταμάρα Ροσμέρτα Σιρόνα	Γιαρίλο
Εορτή Κρασί	Διόνυσος	Λίμπερ (Liber) Μπάκους (Bacchus)	Φουφλούνς	Όσιρις			Σούκελλος
Ειρήνη	Εἰρήνη	Παξ (Pax)				Μπαλντρ
	Ἑκάτη	Τρίβια (Trivia)						Μοράνα
Τρόμος	Ἐνυώ	Μπελλόνα (Bellona)
	Εὖρος	Βουλτούρνους (Vulturnus)
Τύψεις	Ἐρινύες	Ντίραε (Dirae) Φούριαε (Furiae)
Διχασμός	Ἔρις	Ντισκόρντια (Discordia)				Λόκι
Αγγελιοφόρος	Ἑρμῆς	Μερκούριους (Mercurius)	Τουρμς	Άνουβις		Θωρ	Τουτάτις
Έρωτας	Ἔρως	Κιούπιντο (Cupido) Αμόρ (Amor)			Ινάννα	Αστρίλντ	Άνγκους
	Ἕσπερος	Βέσπερ (Vesper)
Οικογένεια	Ἕστία	Βέστα (Vesta)		Βησά
	Ἐωσφόρος / Φωσφόρος	Λούσιφερ (Lucifer)
Κυρίαρχος θεός Κεραυνοί	Ζεύς	Γιούπιτερ (Jupiter) Ιόβις (Iovis)	Τίνια	Άμουν Ρα	Άνου	Όντιν Θωρ	Αμπισάγρος Ρόμπους Ταράνις	Περούν
	Ζέφυρος	Φαβόνιους (Favonius)
Νεότητα	Ἥβη	Γιουβέντας (Iuventas)
Ήλιος	Ἥλιος	Σολ (Sol)	Ούσιλ	Ρα	Ούτου	Σολ		Νταζβόγ
Γάμος	Ἥρα	Γιούνο (Iuno)	Ούνι	Μουτ Άθωρ		Φρίγκ
	Ἡρακλής	Έρκουλες (Hercules)	Χερκλ	Χόνσου			Σεγκόμο
Τεχνουργία	Ἥφαιστος	Βουλκάνους (Vulcanus)	Σέθλανς	Πτα	Ένκι		Γκοΐβνιου	Σβαρόγ
Αυγή	Ἠώς	Αουρόρα (Aurora) Ματούτα (Matuta)	Κάουθα			Ντέλινγκ
Θάνατος	Θάνατος	Μορς (Mors)	Λέινθ, Χαρούν	Άνουβις		Χελ	Ανκού	Μοράνα
Δικαιοσύνη	Θέμις	Γιουστίτια (Iustitia)		Μά'ατ		Φορσέτι
	Ἰανός	Ιάνους (Ianus)	Άνι
Μοίρα	Κλωθώ	Νόνα (Nona)
	Κυβέλη	Μάγκνα Μάτερ (Magna Mater, μεγάλη μητέρα)		Μουτ			Ντάνου
	Κρόνος	Σατούρνους (Saturnus)	Σάτρε	Γκεμπ
Μοίρα	Λάχεσις	Ντέκιμα (Decima)
	Λητώ	Λατόνα (Latona)
Μοίρα	Μοῖραι	Πάρκαε (Parcae) Φάταε (Fatae)
Έμπνευση	Μοῦσαι	Καμέναε (Camenae)				Κβάσιρ	Όγκμα
Νίκη	Νίκη	Βικτόρια (Victoria)
Νότος	Νότος	Άουστερ (Auster)
Νύχτα	Νύξ	Νοξ (Nox)				Νοττ
	Ὀδυσσεύς	Ουλίξες (Ulixes) Ουλύσσες (Ulysses)	Ουθούζε
Ουρανός	Οὐρανός	Καέλους (Caelus)		Νουτ	Ασούρ
	Πᾶν	Φάουνους (Faunus)		Μιν
	Παλαίμων	Πορτούνες (Portunes) Πορτούνους (Portunus)
	Περσεφόνη	Προσερπίνα (Proserpina)	Περσιπνέι
Θάλασσα	Ποσειδῶν	Νεπτούνους (Neptunus)	Νεθούνς		Ένκι	Έγκιρ Νγιορντ
	Πρίαπος	Μουτούνους Τουτούνους (Mutunus Tutunus) Φασίνους (Fascinus)		Μιν
	Ῥέα	Μάγκνα Μάτερ (Magna Mater) Οψ (Ops)		Ίσις
	Σάτυροι	Φάουνι (Fauni)
	Σειληνός	Σιλβάνους (Silvanus)	Σελβάνς
	Σελήνη	Λούνα (Luna)	Λούσνα	Ίσις	Νάννα	Μάνι		Γιαρίλο
	Σεμέλη	Στίμουλα (Stimula)	Σέμλα
	Τύχη	Φορτούνα (Fortuna)	Νόρτια
	Ὑγίεια	Σαλούς (Salus)
	Φήμη	Φάμα (Fama)
	Ὕπνος	Σόμνους (Somnus)
	Χάριτες	Γκράτιαε (Gratiae)
	Χάρων	Κάρον (Charon)	Χαρούν	Άνουβις
	Χλωρίς	Φλόρα (Flora)

Δεν περιλαμβάνονται οι μυθολογίες των Μάγια, των Αζτέκων, των Ίνκας και των άλλων λαών της Αφρικής, της Ασίας και της Αμερικής.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Πρωτογενείς πηγές
  • Έντα, Σνόρι Στούρλουσον
  • Αρχαία Έντα, Σέμουντ, (γνωστό επίσης ως Codex Regius)

• Σύγχρονες ανατυπώσεις (συχνά επινοητικές)
  • Colum, Padraic (1920). The Children of Odin: A Book of Northern Myths, illustrated by Willy Pogány. New York, Macmillan. Reprinted 2004 by Aladdin.
    • Ιερά Κείμενα: Τα παιδιά του Όντιν. (εικονογραφία)
    • Baldwin Project: The Children of Odin.
  • Crossley-Holland, Kevin (1981). The Norse Myths. New York: Pantheon Books. Also released as The Penguin Book of Norse Myths: Gods of the Vikings. Harmondsworth: Penguin.
  • Guerber, H. A. (1909). Myths of the Norsemen: From the Eddas and Sagas. London: George G. Harrap. Reprinted 1992, Mineola, N.Y.: Dover.
  • Keary, A & E (1909), The Heroes of Asgard. New York: Macmillan Company. Reprinted 1982 by Smithmark Pub. Reprinted 1979 by Pan Macmillan.
    • Baldwin Project: Οι ώρες του Άσγκαρντ
  • Mable, Hanilton Wright (1901). Norse Stories Retold from the Eddas. Mead and Company. Reprinted 1999, New York: Hippocrene Books.
    • Baldwin Project: Σκανδιναβικές ιστορίες στις Έντα
  • Mackenzie, Donald A. (1912). Teutonic Myth and Legend. New York: W. H. Wise & Co. 1934. Reprinted 2003 by University Press of the Pacific.
    • Ιερά Κείμενα: Τευτονικοί μύθοι και Θρύλοι.
  • Munch, Peter Andreas (1927). Norse Mythology: Legends of Gods and Heroes, Scandinavian Classics. Trans. Sigurd Bernhard Hustvedt (1963). New York: American-Scandinavian Foundation.

• Γενικές δευτερεύουσες πηγές
  • Branston, Brian (1980). Gods of the North. London: Thames and Hudson. (Revised from an earlier hardback edition of 1955).
  • H. R. Ellis Davidson|Davidson, H. R. Ellis, (1964). Gods and Myths of Northern Europe. Baltimore: Penguin. New edition 1990 by Penguin Books. (Ιστορίες για τους Ρούνους)
  • —————— (1969). Scandinavian Mythology. London and New York: Hamlyn. Reissued 1996 as Viking and Norse Mythology. New York: Barnes and Noble.
  • Dumézil, Georges (1973). Gods of the Ancient Northmen. Ed. & trans. Einar Haugen. Berkeley: University of California Press.
  • Grimm, Jacob (1888). Teutonic Mythology, 4 vols. Trans. S. Stallybras. London. Reprinted 2003 by Kessinger. Reprinted 2004 Dover Publications.
    • Northvegr: Η τευτονική μυθολογία των Γκριμ
  • Lindow, John (1988). Scandinavian Mythology: An Annotated Bibliography, Garland Folklore Bibliographies, 13. New York: Garland.
  • —————— (2001). Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs. Oxford: Oxford University Press. (Λεξικό της Σκανδιναβικής μυθολογίας)
  • Orchard, Andy (1997). Cassell's Dictionary of Norse Myth and Legend. London: Cassell.
  • Page, R. I. (1990). Norse Myths (The Legendary Past). London: British Museum; and Austin: University of Texas Press.
  • Rydberg, Viktor (1889). Teutonic Mythology, trans. Rasmus B. Anderson. London: Swan Sonnenschein & Co. Reprinted 2001, Elibron Classics. Reprinted 2004, Kessinger Publishing Company.
    • Northvegr: Η τευτονική μυθολογία του Rydberg
    • Boudicca Bard: Τευτονική Μυθολογία (
  • Simek, Rudolf (1993). Dictionary of Northern Mythology. Trans. Angela Hall. Cambridge: D. S. Brewer. New edition 2000.
  • Simrock, Karl Joseph (1853–1855) Handbuch der deutschen Mythologie.
  • Turville-Petre, E. O. Gabriel. (1964). Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia. London: Weidenfeld & Nicolson. Reprinted 1975, Westport, Conn.: Greenwood Press.
  • Vries, Jan de. Altgermanische Religionsgeschichte, 2 vols., 2nd. ed., Grundriss der germanischen Philogie, 12–13. Berlin: W. de Gruyter. (Η πλέον έγκυρη αναφορά επί του παρόντος)
  • Καλογερόπουλος Κ. (επιμ.), Σκανδιναβική Μυθολογία, Ιάμβλιχος, (Αθήνα, 2004), αναθεωρημένη έκδοση.

Κωτούλας, Ιωάννης, Βίκινγκς, Περισκόπιο,(Αθήνα, 2003)