Πνευματισμός

Πνευματισμός (αγγλ.: spiritualism), με την ευρεία έννοια, ονομάζεται το σύνολο των πρακτικών και των μέσων που χρησιμοποιούνται με σκοπό την επικοινωνία με το «πνευματικό βασίλειο» ή με τις ψυχές των νεκρών. Προϋποθέτει ότι ένα πνευματικό μέρος του ανθρώπου επιζεί μετά τον θάνατο του υλικού σώματος και μπορεί να επικοινωνεί με τους ζωντανούς, συνήθως μέσω κάποιου μέντιουμ. Ο πνευματισμός σχετίζεται με τον ανιμισμό, τη θεουργία, τη μαγεία και τη νεκρομαντεία.

Συνήθως ο πνευματισμός εμπεριέχει ή εμπεριέχεται σε κάποιο μονοθεϊστικό θρησκευτικό σύστημα, απαιτώντας πίστη στον Θεό, μα όχι σε κάποιον ανθρωπόμορφο θεό. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η πεποίθηση ότι τα πνεύματα των νεκρών διαμένουν στον πνευματικό κόσμο και έχουν και την ικανότητα και την τάση να επικοινωνούν με τους ζωντανούς. Οποιοσδήποτε μπορεί να λάβει μηνύματα από πνεύματα, μα η «επίσημη» συνάντηση μπορεί να γίνει μόνο μέσω «μέντιουμ», που μπορούν να παρέχουν και πληροφορίες σχετικά με τη μεταθανάτια ζωή. Ο πνευματισμός αναπτύχθηκε και έφτασε στο ζενίθ του από το 1840 μέχρι και το 1920, κυρίως σε αγγλόφωνες χώρες. Το 1848 η Κάτε Φοξ από το Χάιντζβιλ, σε ηλικία 12 ετών, ισχυρίσθηκε πως είχε επικοινωνία με το πνεύμα ενός δολοφονημένου μέσω της τυπτολογίας,δηλαδή ενός αλφαβήτου που η ίδια είχε εφεύρει κι έτσι έγινε το πρώτο μέντιουμ της νεώτερης εποχής. Το 1897, λεγόταν πως είχε πάνω από οκτώ εκατομμύρια υποστηρικτές στις Η.Π.Α και την Ευρώπη, περισσότερο από τις μεσαίες και ανώτερες κοινωνικές τάξεις.

Ως άτυπη θρησκευτική κίνηση άνθισε για μισό αιώνα χωρίς κείμενα ή κάποια επίσημη οργάνωση, μόνο μέσω των υπνωτιστών, μέσω συναντήσεων και ιεραποστολικής δράσης μορφωμένων μέντιουμ. Μεγάλο μέρος των εξεχόντων πνευματιστών ήταν γυναίκες. Οι περισσότεροι οπαδοί υποστήριξαν προοδευτικά κοινωνικά αιτήματα της περιόδου, όπως την απαγόρευση της δουλείας και την παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες. Στο τέλος του 1880, η αξιοπιστία του ανεπίσημου αυτού κινήματος μειώθηκε, λόγω κατηγοριών για απάτη μεταξύ των μέντιουμ και έτσι άρχισαν να εμφανίζονται επίσημες πνευματιστικές οργανώσεις. Ο πνευματισμός, σήμερα, ασκείται κυρίως σε θρησκευτικές πνευματιστικές εκκλησίες των Η.Π.Α και του Ηνωμένου Βασιλείου.

Απόψεις

Οι κύριες και αποδεκτές από όλους τους πνευματιστές απόψεις είναι οι εξής:

• Η πίστη στη δυνατότητα επικοινωνίας με τα πνεύματα.
• Η πίστη πως η ψυχή συνεχίζει να υπάρχει και μετά τον θάνατο, την αποσύνθεση της σάρκας.
• Στην προσωπική ευθύνη του ατόμου για κάθε κατάσταση στη ζωή.
• Ακόμα και μετά τον θάνατο, είναι δυνατόν η ψυχή να μάθει και να βελτιωθεί.
• Πίστη στον Θεό, συχνά αναφερόμενη ως Απέραντη Νοημοσύνη.
• Ο φυσικός κόσμος θεωρείται η έκφραση της παραπάνω νοημοσύνης.
• Η δυνατότητα οδηγίας ψυχών στην μεταθάνατον ζωή.

Οι πνευματιστές πιστεύουν στη δυνατότητα επικοινωνίας με τα πνεύματα των νεκρών και πως η παρουσία των τελευταίων εκδηλώνεται στον φυσικό κόσμο διαμέσου ενός ζώντος «αγωγού». Πιστεύουν πως τα μέντιουμ είναι άνθρωποι προικισμένοι ως τέτοιοι αγωγοί και μεσάζοντες, συνήθως σε συναθροίσεις πνευματιστών (σεάνς). Κατ' ορισμένους οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει μέντιουμ μέσω της μελέτης και της εξάσκησης. Στην άποψη για τη μεταθανάτια ζωή, τα πνεύματα γίνεται να παρέχουν γνώση γύρω από ηθικά ζητήματα, όπως για τον Θεό και για την ίδια τη ζωή μετά τον θάνατο.

Θρησκευτικό κίνημα

Αλλάν Καρντέκ

Με την αυστηρότερη έννοια, ο πνευματισμός (αγγλ.: spiritism) είναι ένα συγκεκριμένο θρησκευτικό κίνημα το οποίο εμφανίζεται τον 19ο αιώνα και συστηματοποιείται από τον Γάλλο εκπαιδευτικό Αλλάν Καρντέκ (Allan Kardec). Σήμερα, εντοπίζεται κυρίως στη Βραζιλία. Σύμφωνα με τον Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, οι περισσότεροι Βρετανοί πνευματιστές στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν αδιάφοροι ως προς το δόγμα της μετενσάρκωσης, μερικοί μόνο το υποστήριξαν, ενώ η μειοψηφία διαφώνησε φανερά.

Ο πνευματισμός στη νεώτερη Ελλάδα

Τα μέσα του 19ου αιώνα εμφανίζεται μία παγκόσμια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον πνευματισμό και τα πνευματιστικά φαινόμενα. Στη νεώτερη Ελλάδα, οι πρώτες πληροφορίες για την ύπαρξη μίας πειραματικής πνευματιστικής ομάδος υπάρχουν στα «Απομνημονεύματα» του καθηγητού της Αρχαιολογίας Αλέξανδρου Ραγκαβή, χρονολογούμενες από το 1853.

Την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα ο Αλέξανδρος Ραγκαβής μύησε στον πνευματισμό τον Γεώργιο Σουρή και διανοούμενους της εποχής, οι όποιοι συγκεντρώνοντο τακτικά στο περίφημο σαλόνι του Σουρή όπου ελάμβαναν χώρα πνευματιστικές συνεδρίες (σεάνς).

Πνευματιστική κίνηση παρατηρήθηκε και σε ορισμένες επαρχιακές πόλεις. Στην Κέρκυρα τουλάχιστον από το 1870 εγίνοντο πειραματισμοί από ομάδα μελετητών. Έχει αναφερθεί από πηγές εναντιωνόμενες στον πνευματισμό πως διδασκαλίες, φιλοσοφικού και θεολογικού περιεχομένου, ελήφθησαν περί το έτος 1893 από πνευματιστική ομάδα στον Πύργο (Ηλείας), επί κεφαλής της οποίας ήταν ο εισαγγελεύς Πρωτοδικών Αθανάσιος Αθανασιάδης. Ως μέντιουμ εχρησιμοποιείτο μία κοπέλα 10-12 ετών, η οποία έγραφε τα κείμενα με μεγάλη ταχύτητα.

Πνευματιστικές συνεδρίες έχουν αναφερθεί πως έλαβαν χώρα το 1924-5 στο Ηράκλειο, από ομάδα επικεφαλής της οποίας ήταν ο χημικός Ελευθέριος Πλάτων, με συμμετοχή ορισμένων εκπαιδευτικών και επιστημόνων.

Ο λογοτέχνης Πολύβιος Δημητρακόπουλος, ο οποίος υπήρξε και μέντιουμ, εκτός από τα μυθιστορήματα, τραγωδίες, θεατρικά έργα κλπ., συνέγραψε και ένα ογκώδες έργο με τίτλο: «Το Μυστικόν της Ζωής» όπου εξετάζει και τη φυσιολογία του πνευματισμού. Το έργο αυτό δεν εκδόθηκε ολόκληρο, παρά μόνον περιληπτικά, σε μία σειρά 10 ομιλιών με τον τίτλο: «Ο Πνευματισμός. Ζωή και επίζησις» (1919).

Εκδόσεις

Το 1876-1877 εκδόθηκαν στην Κωνσταντινούπολη τα τρία εκλαϊκευτικά έργα του Αλλάν Καρντέκ. («Τι εστίν ο Πνευματισμός», «Το βιβλίον των Πνευμάτων», «Το βιβλίον των Πνευματομυστών»), τα οποία συνετέλεσαν στην κατανόηση των βασικών αρχών του πνευματισμού. Αναφέρονται επίσης «Τα μαγνητιστικά και πνευματιστικά φαινόμενα» (1887) του Θ. Δομίνου, ενώ πρώτη συστηματική εκδοτική προσπάθεια υπήρξε το πνευματιστικό περιοδικό «Η χαραυγή του ανθρωπισμού» (1921-1926), του Χρήστου Δημάρατου.

Παλαιότερα, το 1891, είχαν εκδοθεί τα βραχύβια περιοδικά «Νέος Πυθαγόρας» από τον Θ. Δόμινο, και το «Φύσις» από τον Φρ. Πρίντεζη. Σποραδικά επίσης εξεδίδοντο βιβλία περί πνευματισμού και υπνωτισμού. Ιδιαίτερη επίδραση στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης άσκησαν μερικά μεταφρασμένα έργα που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Φέξη.

Σωματεία και οργανώσεις

Το 1923 ιδρύθηκε από τον ιατρό Άγγελο Ευαγγέλου (Τανάγρα) η «Εταιρία Ψυχικών Ερευνών», η οποία εξέδιδε και το περιοδικό «Ψυχικαί Έρευναι» (1925-1942). Ο Τανάγρας, ενώ στην πράξη εργαζόταν σε καθαρά πνευματιστικές βάσεις, στη θεωρία δεν δεχόταν τον πνευματισμό, εξηγώντας όλα τα φαινόμενα βάσει της ψυχοφυσιολογίας. Συνεπώς ο Τανάγρας ουσιαστικά δεν ανήκει στον χώρο του πνευματισμού αλλά υπήρξε μελετητής των αναφερθέντων φυσικών του εκδηλώσεων.

Το 1932 ιδρύθηκε η «Παρα-Ψυχο-Κοινωνιολογική Εταιρεία Ελλάδος».

Το 1937 ιδρύθηκε η «Ελληνική Εταιρία Μεταψυχικών Σπουδών», με πρωτοβουλία των: Ναυάρχου Κων. Μελά και Γ. Χριστοδουλάκη. Σκοπός της Εταιρίας ήταν η επιστημονική μελέτη των πνευματιστικών φαινομένων και η διαφώτιση του κοινού με σειρά διαλέξεων και δημοσιευμάτων. Ο δεύτερος των ιδρυτών Γεώργιος Χριστοδουλάκης δημοσίευσε μεταφράσεις 16 συνολικά έργων, με τον γενικό επίτιτλο «Μεταψυχική Βιβλιοθήκη».

Ο Κων. Μελάς το 1946 ίδρυσε ένα άλλο σωματείο, με την ονομασία «Πνευματιστικός Σύνδεσμος Αθηνών». Ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα για τη διάδοση του πνευματισμού στην Ελλάδα, με διαλέξεις και δημιουργία πολλών πειραματικών ομάδων, προς παρηγοριά των πενθούντων. Από το 1947 εξέδιδε και το περιοδικό «Ο Κόσμος της Ψυχής».

Το 1956 πραγματοποιήθηκε η συγχώνευση των δύο ανωτέρω σωματείων, με την ονομασία «Μεταψυχική Εταιρία Αθηνών», πρόεδρος της οποίας εξελέγη ο καθηγητής Παν. Γιωτόπουλος. Η Εταιρία αυτή συνέχισε την έκδοση του περιοδικού «Ο Κόσμος της Ψυχής» μέχρι το 1980 και εξέδωσε αρκετά βιβλία με συναφές περιεχόμενο.

Το 1972 ιδρύθηκε ο «Πνευματιστικός Όμιλος Αθηνών Το Θείον Φως», αποτελώντας τη συνέχεια ενός στενού πνευματιστικού κύκλου που λειτουργούσε τουλάχιστον από το 1960 στο Χαλάνδρι. Μοναδικό μέντιουμ του Ομίλου υπήρξε ο Γεώργιος Πιζάνης, ο οποίος επί μία περίπου εικοσαετία μετέδωσε ένα πλήθος διδασκαλιών Ανωτάτων Ουρανίων Διδασκάλων. Ο Όμιλος έχει εκδώσει αρκετά βιβλία με πνευματιστικές διδασκαλίες. Επίσης εκδίδει από το 1970 ομώνυμο περιοδικό.

Άλλα σωματεία είναι ο «Πνευματιστικός και Μεταψυχικός Σύνδεσμος Πατρών» (1946), ο «Σύνδεσμος των φίλων της Μεταψυχικής» (1953), η «Ένωσις Ερευνητών Μεταψυχικών Φαινομένων Ο Άγιος Νεκτάριος», η «Αδελφότης Πνευματιστών Καλλιθέας Η χριστιανική Αγάπη», ο «Όμιλος μεταψυχιστών Το Χριστιανικόν Φως» στη Μυτιλήνη (1958), το «Ινστιτούτον Πνευματικών Ψυχικών και Κοινωνικών Ερευνών "Σέσιλ"» (Σόνια Ολλανδέζου, 1969) και άλλα.

Κριτική

Ο πνευματισμός υπέστη κριτική στην Ελλάδα, όπως και στα περισσότερα μέρη του κόσμου, για την αξιοπιστία του, από την πλευρά τόσο της επιστήμης όσο και της καθιερωμένης θρησκείας. Σημαντικός επικριτής από θρησκευτική σκοπιά στην Ελλάδα υπήρξε ο καθηγητής θεολογίας Παναγιώτης Τρεμπέλας, με το έργο του «Ο Πνευματισμός» (1925, με επανεκδόσεις).

Πηγή

• Arturo Lanocitta, «Η ιστορία του πνευματισμού», Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ. 65 (Νοέμβριος 1973), σελ.118-121

Πνευματιστική βιβλιογραφία

• Γιωτόπουλου Παναγιώτου Δ: Η Μεταψυχική ως επιστήμη και ως φιλοσοφία. Τόμοι 2, Αθήναι 1956 – 1959.
• Καλογερέα Επαμεινώνδα: Μεταψυχική, η επιστήμη του Πνευματισμού, «Μεταψυχική Εταιρεία Αθηνών», Β΄ έκδοση, Αθήναι 1975.
• Μακρυγιάννη Δημητρίου: Πνευματισμός. Ιστορικά τεκμήρια από την Ελλάδα και τον Χριστιανισμό. «Πνευματιστικός Όμιλος Αθηνών Το Θείον Φως», Αθήναι 1995. ISBN 960-85400-1-1 (Περιέχει ολόκληρη την ελληνόγλωσση βιβλιογραφία μέχρι το έτος της εκδόσεώς του).
• Τρεμπέλα Παναγιώτη:Ο Πνευματισμός. «Ο Σωτήρ», Δ΄ έκδ. Αθήνα 1979.
• Τσινούκα Βασιλείου: Δεν υπάρχει θάνατος. (Φαινόμενα ψυχικά και πνευματιστικά). Αθήναι 1952.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του πνευματισμός στο Βικιλεξικό