Νυμφαίον

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Με την ονομασία Νυμφαίο (Νυμφαίον) οι αρχαίοι Έλληνες χαρακτήριζαν τόπους ιερούς αφιερωμένους στις νύμφες και ειδικότερα στις νύμφες των πηγών που ήταν κυρίως οι Ναϊάδες. Η καθιέρωση αυτή ανάγεται από τους μυθικούς χρόνους όπως αναφέρει ο Όμηρος αλλά και πολλοί ιστορικοί στη συνέχεια όπως ο Στράβων, ο Πλούταρχος και η Σουίδα.

Γενικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Συνηθέστερα τέτοιοι τόποι ήταν φυσικά σπήλαια μέσα στα οποία ανέβλυζαν πηγές και οι οποίες θεωρούνταν λουτρώνες και χώροι ενδιαίτησης των Νυμφών. Από τέτοια Νυμφαία ήταν κατάσπαρτος όλος ο αρχαίος ελλαδικός χώρος και όπου αναπτύχθηκε ο ελληνικός πολιτισμός. Χαρακτηριστικό ήταν αυτό που αναφέρει ο Όμηρος, το Νυμφαίο της Ιθάκης στο οποίο κατέφυγε ο Οδυσσέας και προσευχήθηκε με την επιστροφή του στο πάτριο έδαφος, ή όπως το σπήλαιο της Καλυψούς που ήταν και αυτό Νυμφαίο.[1]

Ελληνικά Νυμφαία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Νυμφαία ονόμαζαν επίσης οι αρχαίοι και τα αψιδωτά οικοδομήματα που στέγαζαν τις κρήνες βρύσες των πόλεων, οι οποίες ήταν συνήθως αφιερωμένες στις Νύμφες. Τέτοια τεχνητά νυμφαία ήταν η κρήνη του Θεαγένη στα Μέγαρα,[2] οι κρήνες της Πριήνης και της Γλαυκής στην Κόρινθο,[3] καθώς και η πηγή της Καλλιρρόης της Αθήνας.[4] Άλλα σπουδαία νυμφαία που αναφέρονται από ιστορικούς είναι:

  1. το Νυμφαίο του Παρνασσού (το αναφέρουν οι Στράβων και Παυσανίας).
  2. το Νυμφαίο του Σιπύλου, ή σπήλαιο του Σιπύλου (Ιλιάδα),
  3. το Νυμφαίο του Κιθαιρώνα, αφιερωμένο στις Σφραγιτίδες Νύμφες, που βρίσκεται κοντά στη Φυλή, που αναφέρουν οι Παυσανίας, Πλούταρχος και Αριστοτέλης.
  4. το Νυμφαίο του Ελικώνα, αφιερωμένο στις Λιβαθρίδες Νύμφες, που αναφέρει ο Στράβων.
  5. το Νυμφαίο της Βάρης όπου και ανευρέθηκαν πολλά αναθηματικά αντικείμενα μεταξύ των οποίων και η απεικόνιση του Πάνα να παίζει με σύριγγα ενώ τέσσερις Νύμφες γύρω από βωμό δέχονται την ευσεβή προσφορά του Αρχάνδρου.
  6. το Νυμφαίον της Πεντέλης, που βρίσκεται λίγο υψηλότερα από τη σπηλιά του Νταβέλη που πρόκειται για σπήλαιο πλούσιο σε σταλαγμίτες και σταλακτίτες με πλακοστρωμένο πάτωμα από πήλινες πλάκες όπου και σ΄ αυτό ανευρέθηκαν πολλά αναθηματικά μαρμάρινα ανάγλυφα του 4ου αιώνα π.Χ..
  7. το Νυμφαίο των Δελφών που πρόκειται για τη σπηλαιώδη Κασταλία πηγή όπου υφίστανται τρεις λαξευμένες κόγχες στις οποίες φέρονταν ισάριθμα αγάλματα Νυμφών.
  8. Άποψη στα Νυμφαία της Ρόδου, η είσοδος είναι λαξευμένη στον φυσικό βράχο.
    τα Νυμφαία Ρόδου στην ΒΔ πλευρά της Ακρόπολης της πόλης της Ρόδου.
Νυμφαίο αψιδωτού οικοδομήματος που στέγαζε κρήνη στην Ιεράπολη Φρυγίας.

Πολλές φορές γύρω από τα Νυμφαία ανεγείρονταν ιδιαίτερος μικρός ναός αφιερωμένος στις Νύμφες όπου και αυτός ονομάζονταν Νυμφαίον, όπως τέτοιοι υπήρχαν πολλοί στην Ήλιδα, κατά μαρτυρία του Στράβωνα. Έτσι άρχισε να γενικεύεται η ανέγερση τέτοιων οικοδομημάτων και εντός των πόλεων τα οποία στην ουσία στέγαζαν δημόσιες κρήνες που αφιερώνονταν επίσης στις Νύμφες. Τέτοια τεχνητά πλέον νυμφαία ιδιαίτερα αξιόλογα από τον πλούσιο διάκοσμό τους ήταν:

  1. η Κρήνη του Θεαγένους στα Μέγαρα
  2. οι Κρήνες της Πριήνης και της Γλαύκης στην Κόρινθο.
  3. η Κρήνη παρά την πηγή της Καλλιρρόης στην Αθήνα.
  4. Σύμφωνα με στοιχεία που παρέχουν ευρήματα (δεξαμενές και υδραγωγείο γύρω από το λόφο Νυμφών) εικάζεται ότι υπήρχε Νυμφαίο και στον λόφο αυτόν.

Με το χρόνο αυτά τα οικοδομήματα άρχισαν ιδίως στην ελληνιστική περίοδο να γίνονται επιβλητικότερα και πολυτελέστερα με κίονες, δεξαμενές, στοές κ.λπ. Ένα τέτοιο σπουδαίο οικοδόμημα ήταν το Νυμφαίο της Μιέξης στη Μακεδονία στο οποίο ο Αριστοτέλης δίδασκε τον Μέγα Αλέξανδρο[5], που φέρει σήμερα το όνομα Παλαιοσωτήρος στη "Βερριότικη βρύση", κοντά στη Νάουσα. Αυτό στην ουσία ήταν σπήλαιο με σταλακτίτες που στην είσοδό του υπήρχαν λίθινα θρανία όπου ο Αριστοτέλης και δίδασκε. Τέτοιο κατασκευάστηκε και στην Κόρινθο με προ αυτού μεγάλη στοά. Αλλά και στην αρχαία Ολυμπία το φερόμενο ως μνημείο εξέδρας του Ηρώδη του Αττικού ήταν Νυμφαίο που έφερε μεγάλη αψίδα (ως αρχιτεκτονικό σχήμα εισόδου σπηλαίου) με ημιθόλιο στέγη και με μαρμάρινη επένδυση των τοίχων φέροντας δύο αγάλματα. Σε τέτοιο ακριβώς αρχιτεκτονικό σχέδιο με ημιθόλιο στέγη ήταν και το Νυμφαίο της Εφέσου που φέρεται πλέον να είχαν υιοθετήσει οι Ρωμαίοι τεχνικοί και αρχιτέκτονες της εποχής.

Ρωμαϊκά Νυμφαία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα ρωμαϊκά Νυμφαία καλούμενα Νυμφέουμ (εκ της λατινικής Nympheum) άρχισαν να ανοικοδομούνται περί τον 4ο αιώνα π.Χ.; Ήταν τεχνητά οικοδομήματα και χρησίμευαν ως ιερά, δεξαμένες ή εντευκτήρια. Τα περισσότερα ήταν εξαρτήματα ανακτόρων ή θερμών, όπως το νυμφαίο των κήπων του αυτοκράτορα Γαλλιηνού, το νυμφαίο του ανακτόρου του Δομιτιανού στο Παλατίνο λόφο και άλλα στον Κυρηνάλιο λόφο της Ρώμης. Γνωστό νυμφαίο στον Ελλαδικό χώρο ήταν το Νυμφαίο της αρχαίας Ολυμπίας ή αλλιώς γνωστό υδραγωγείο του Ηρώδη του Αττικού κτισμένο στην αρχαία Ολυμπία το 160 μ.Χ.[6]

Με την παράλληλη ανάπτυξη των ψηφιδωτών άρχισαν τα νυμφαία της ελληνιστικής περιόδου κυρίως να κοσμούνται με πλούσιες ψηφιδωτές παραστάσεις όπως στην Αντιόχεια και Κωνσταντινούπολη. Έτσι σιγά - σιγά η επιβλητικότητα και ο πλούσιος πλέον διάκοσμός τους άλλαξε και τη χρήση τους μεταβάλλοντας σε τόπους τέλεσης γάμων. Με αυτή την αντίληψη απαντάται στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, όπως σημειώνει και ο Ιωάννης Ζωναράς «το καλούμενον νυμφαίον οίκον έτερον εις το τους γάμους γίνεσθαι».

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τομ.14ος, σελ.676-678.