Μαρδοχαίος Φριζής

Μαρδοχαίος Φριζής
	Ο Μαρδοχαίος Φριζής με στολή Λοχαγού (περ. 1930)
Γέννηση	1 Ιανουαρίου 1893; Χαλκίδα
Θάνατος	5 Δεκεμβρίου 1940; Πρεμετή
Ενταφιασμός	Θεσσαλονίκη
Χώρα	Ελλάδα
Βαθμός	Ανχης
Μάχες/πόλεμοι	Μακεδονικό μέτωπο · Εκστρατεία της Κριμαίας · Μικρασιατική εκστρατεία · Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Μαρδοχαίος Φριζής ή Μορντεχάι (1 Ιανουαρίου 1893^[1] – 5 Δεκεμβρίου 1940) ήταν Ελληνοεβραίος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, που σκοτώθηκε πολεμώντας στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο.

Η ζωή του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μαρδοχαίος Φριζής γεννήθηκε το 1893 στη Χαλκίδα σε πολύτεκνη οικογένεια. Το όνειρό του ήταν να γίνει αξιωματικός. Έδωσε εξετάσεις στη Σχολή Ευελπίδων αλλά εγκατέλειψε τη σχολή. Γι' αυτό υπάρχουν δύο εκδοχές, α) ότι θεώρησε υποτιμητικό το ότι δεν ήρθε πρώτος και β) ότι εξαιτίας του ιουδαϊκού θρησκεύματος δεν έγινε δεκτός. Έδωσε εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο και πέτυχε στη Νομική από την οποία και αποφοίτησε, δίχως να ασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου^[1]. Την περίοδο εκείνη συνδέθηκε με τον Γεώργιο Κονδύλη, στον οποίο εκφράζει την επιθυμία του «να γίνει στρατιώτης». Μπήκε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, από την οποία αποφοίτησε το 1916. Έλαβε μέρος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Εκστρατεία στην Ουκρανία, και στη Μικρασιατική Εκστρατεία, όπου, κατά την υποχώρηση, πιάστηκε αιχμάλωτος στη Σμύρνη. Άλλοι Εβραίοι πληροφορήθηκαν το γεγονός και συγκέντρωσαν χρήματα για να τον απελευθερώσουν, εκείνος όμως αρνήθηκε και εν τέλει απελευθερώθηκε μαζί με άλλους Έλληνες αξιωματικούς τον Αύγουστο του 1923^[1]. Το 1936 μετατέθηκε στην Κρήτη, στο Ρέθυμνο.^[2] Του ανατέθηκε ο τομέας λογοκρισίας επί του Τύπου. Μετατέθηκε στο Δελβινάκι στην Ήπειρο με την αιτιολογία ότι «δεν έκανε σωστά τη δουλειά του». Στο Δελβινάκι συνδέθηκε με τον Μητροπολίτη Ιωαννίνων και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα, ο οποίος τον επισκεπτόταν συχνά για σκάκι.

Η δράση του στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 τον βρήκε διοικητή του υποτομέα Δελβινακίου της 8ης Μεραρχίας. Η άμυνα του μετώπου Ηπείρου είχε ανατεθεί εξ ολοκλήρου στην 8η Μεραρχία. Η γραμμή αμύνης άρχιζε στα αριστερά από τα παράλια σύνορα Ελλάδος-Αλβανίας και στα δεξιά στηριζόταν στον Σμόλικα. Η διαταγή της 23ης Σεπτεμβρίου του 1940 καθόριζε ότι η Μεραρχία απεφάσισε να παρασύρη τον αντίπαλο επί της οργανωμένης άριστα τοποθεσίας Ελαία-Καλαμά κι από εκεί με αντεπιθέσεις να τον απορρίψη πέραν των συνόρων. Το σχέδιο όριζε ότι οι μονάδες προκάλυψης θα εκτελούσαν μαχόμενες υποχωρητικούς ελιγμούς μέχρι την γραμμή αμύνης παρασύροντας στην υποχώρησή τους τον εχθρό. Εκεί, οι μονάδες προκαλύψεως θα περνούσαν στα μετόπισθεν ως εφεδρείες.

Η 8η Μεραρχία ήταν την 27η Οκτωβρίου πανέτοιμη και πλήρως επιστρατευμένη. Μάλιστα το 39ο Σύνταγμα Ευζώνων Μεσολογγίου είχε προεπιστρατευθεί και πορευόταν προς την Ήπειρο για να ενταχθεί στην 8η Μεραρχία, ενώ την 28η Οκτωβρίου ήταν στο Αγρίνιο. Η διοίκηση των ελληνικών δυνάμεων ανατέθηκε στον Βασίλειο Βραχνό. Όταν άρχισε ο πόλεμος, οι 1.800 άνδρες του Κωνσταντίνου Δαβάκη αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν υπό την πίεση των 11.000 ανδρών της μεραρχίας «ΤΖΟΥΛΙΑ», ενώ ο Δαβάκης τραυματίστηκε την έκτη ημέρα και αποχώρησε τραυματισμένος από το μέτωπο. Η «ΤΖΟΥΛΙΑ» επιτέθηκε με δύο έμβολα γύρω από τον Σμόλικα. Από τη ΒΑ πλευρά επιτέθηκε με το 75% των δυνάμεών της (Βόρειο Συγκρότημα) ενώ το υπόλοιπο (Νότιο Συγκρότημα) επετέθη ΝΑ του Σμόλικα. Αν πετύχαινε η δράση του Νοτίου Συγκροτήματος της «ΤΖΟΥΛΙΑ» θα απέκοπτε τον στρατό Ηπείρου με κίνδυνο κυκλώσεως της 8ης Μεραρχίας.

Για άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος, ο διοικητής της 8ης Μεραρχίας, Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, διέταξε, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, τον Υποτομέα Αώου (Τάγμα Προκαλύψεως Κονίτσης) να συμπτυχθεί νοτίως του Αώου, βόρεια από το Βρυσοχώρι, και να συνδεθή με το Απόσπασμα Μετσόβου, το οποίο εφεξής θα ανήκει στην 8η Μεραρχία. Έτσι, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, ο Υποτομέας Αώου και το Απόσπασμα Μετσόβου μαζί, αποτέλεσαν το Απόσπασμα Αώου του οποίου διοικητής ετέθη ο Αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής, με στόχο την παρεμπόδιση του Νοτίου Συγκροτήματος της «ΤΖΟΥΛΙΑ» να κυκλώση την 8η Μεραρχία περνώντας τον Αώο.

Στις 10 Νοεμβρίου, ο Φριζής πήρε εντολή να κινηθεί στη δεξιά πλευρά του μετώπου για να σταματήσει την υποχώρηση. Τα κατάφερε και ταυτόχρονα προετοίμασε τους στρατιώτες του για την αντεπίθεση. Στις 10 Νοεμβρίου στη διάβαση «Κλέφτης» οι Αλπινιστές του 9ου Συντάγματος απελπισμένοι και εξουθενωμένοι παραιτήθηκαν του αγώνα και σκορπίστηκαν προς Νότο, αφού εγκατέλειψαν κάθε είδους πολεμικό υλικό, νεκρούς και τη σημαία του 3ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος Αλπινιστών. Η Χ Ομάδα Αναγνωρίσεως κατεδίωξε τα απομεινάρια του 1ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος, όπου έπεσε μαχόμενος ο διοικητής του 9ου Συντάγματος της Τζούλια. Δεκάδες Αλπινιστές, σκόρπιοι και πεινασμένοι παρεδίδονταν όλη μέρα σε τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού. Το Απόσπασμα Σπηλιωτοπούλου συνέλαβε 60 αιχμαλώτους. Ο Μαρδοχαίος Φριζής, υλοποιώντας τη διαταγή του Β' Σ.Σ. της 7ης Νοεμβρίου για περικύκλωση της «ΤΖΟΥΛΙΑ», διέταξε μία Ημιλαρχία της 1ης Επιλαρχίας του 3ου Συντάγματος Ιππικού να καταδιώξει τα απομεινάρια του 8ου Συντάγματος της «ΤΖΟΥΛΙΑ» προς Κόνιτσα ενώ ο 2ος Λόχος του Τάγματος Κονίτσης θα τους περίμενε στο ύψωμα Σουσνίτσα, κοντά στο χωριό Ελεύθερο. Οι Αλπινιστές αιφνιδιάστηκαν από την ενέδρα και είχαν 300 νεκρούς. 700 αλπινιστές από το 8ο Σύνταγμα παραδόθηκαν. Οι υπόλοιποι Αλπινιστές που ξέφυγαν, περίπου 7.500 άνδρες, πέρασαν στην Κόνιτσα κι από εκεί, μαχόμενοι και με μεγάλες απώλειες, για ανασυγκρότηση στην Πρεμετή, όπου στις 15 Νοεμβρίου ήταν πάλι ετοιμοπόλεμοι υπό τον Στρατηγό Νάσσι. Στη συνέχεια ο Μαρδοχαίος Φριζής ελευθέρωσε την Κόνιτσα και προχώρησε στο αλβανικό έδαφος ανακόπτοντας την προέλαση των Ιταλών, και επιτυγχάνοντας την αναστροφή του μετώπου.

Ο θάνατός του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 5 Δεκεμβρίου, βορειοανατολικά της Πρεμετής, ο Φριζής και οι άντρες του δέχθηκαν επίθεση από ιταλικά αεροπλάνα. Ο Φριζής έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να πέσουν στα χαρακώματα, παρ' όλα αυτά, για να μην υπάρξει πανικός στους στρατιώτες, ο ίδιος παρέμεινε καβάλα στο άλογό του και συνέχισε να τους εμψυχώνει. Ως καβαλάρης έγινε εύκολος στόχος για τα εχθρικά αεροπλάνα. Στην αρχή δέχτηκε βολές από το αεροπορικό πολυβόλο και έπειτα μία βόμβα τον αποτελείωσε. Σύμφωνα με την οικογενειακή αφήγηση, [1]^{[νεκρός σύνδεσμος]} ο ιερέας του στρατεύματος του έκλεισε τα μάτια με την επιθανάτια εβραϊκή προσευχή: αρχαία ελληνικά: Ἄκουε, Ἰσραήλ· Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν Κύριος εἷς ἐστι·‎‎, μεταγρ. μτφ. Άκουσε Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός σου, ο Κύριος είναι ένας (Δευτερονόμιον 6:4).

Μετά τον θάνατο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά τον θάνατο του Φριζή, ο Μεταξάς και οι επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων έστειλαν συλλυπητήρια τηλεγραφήματα στα οποία τον υμνούσαν για το θάρρος και την ανδρεία του. Προτομές του έχουν τοποθετηθεί έξω από το Πολεμικό Μουσείο στο Καλπάκι, στη γενέτειρά του τη Χαλκίδα (το 1971 ανεγέρθηκε προτομή, έργο του Μιχάλη Τόμπρου^[3], στην περιοχή της Παραλίας και το 2010 έφιππος ανδριάντας στην Πλατεία Πυροσβεστικής^[4]^[5]), στη Θεσσαλονίκη έναντι του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου και στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Οδοί που φέρουν το όνομά του βρίσκονται στη Χαλκίδα, στον Δήμο Αθηναίων κοντά στα σύνορα με το Ψυχικό, στην Καλλιθέα (περιοχή Χαροκόπου) και στην συνοικία Ξηροκρήνης του Δήμου Θεσσαλονίκης. Υπάρχει «Οδός Συνταγματάρχη Φριζή» στην Πυλαία Θεσσαλονίκης και βρίσκεται μεταξύ του Νεκροταφείου του Γ΄ΣΣ και του Νεκροταφείου Πυλαίας.

Τα οστά του αναγνωρίστηκαν στην Αλβανία το 2002 και η σορός του βρίσκεται πια στο Ισραηλιτικό Νεκροταφείο Θεσσαλονίκης (Σταυρούπολη).

Έχουν εκφραστεί διχογνωμίες ως προς το αν έπεσε με το βαθμό του συνταγματάρχη, που του απονεμήθηκε επ' ανδραγαθία για τη νίκη επί της «ΤΖΟΥΛΙΑ»,^[6] ή με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη και ο βαθμός του συνταγματάρχη του αποδόθηκε τιμητικά μετά θάνατον, και κατά συνέπεια με το αν ήταν ο πρώτος ανά βαθμό ανώτερος αξιωματικός που έπεσε στο Ελληνοϊταλικό Μέτωπο,^{[εκκρεμεί παραπομπή]} πάντως κανείς δεν αμφισβητεί τη φιλοπατρία, το ακέραιο ήθος του, τον ηρωισμό και την προσφορά του.

Κατά τον Γεώργιο Μαυρογορδάτο, ενώ ο Φριζής θα μπορούσε στέκεται επάξια δίπλα ή και στη θέση του ίδιου του Κωνσταντίνου Δαβάκη (και οι δύο αποκαλούνταν τότε «τρελλοσυνταγματαρχαίοι που αποφασίσανε να τα βάλουν με μια αυτοκρατορία»).^[7].

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ιστορία των Εβραίων στην Ελλάδα

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Γεωργίου Κ. Ζωγραφάκη (επιμ.), Μαρδοχαίος Ι. Φριζής. Ο πρώτος ανώτερος Έλληνας αξιωματικός που έπεσε μαχόμενος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, 5 Δεκεμβρίου 1940, Κεντρικόν Ισαηλιτικόν Συμβούλιον, Αθήνα 1977, σελ. 14.
↑ Μαρδοχαίος Φριζής: Ο γενναίος αξιωματικός που θυσιάστηκε για τους στρατιώτες του
↑ Γεωργίου Κ. Ζωγραφάκη (επιμ.), 1977, σελ. 55.
↑ «ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΑΓΑΛΜΑΤΟΣ ΜΑΡΔΟΧΑΙΟΥ ΦΡΙΖΗ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΑ». kis.gr. Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο. 12 Οκτωβρίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2022.
↑ «Οδός Φριζή». dimoschalkideon.gr. Δήμος Χαλκιδέων. Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2022.
↑ Βλ. άρθρο του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων: "Είναι αυτός που συνέλαβε τους πρώτους Ιταλούς αιχμαλώτους (15 αξιωματικούς, 700 οπλίτες), συνέτριψε την Ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών "Τζούλια" και επικεφαλής του αποσπάσματος Αώου, ανέκοψε την προέλαση των Ιταλών επιτυγχάνοντας την αναστοφή του μετώπου και προχώρησε στο Αλβανικό έδαφος. Για τα λαμπρά στρατιωτικά του κατορθώματα δέχθηκε τηλεγραφικά συγχαρητήρια του βασιλιά Γεωργίου του Β' και του πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, προαγόμενος σε συνταγματάρχη επ' ανδραγαθία".
↑ Μαυρογορδάτος, Γεώργιος. «Μαρδοχαίος Φριζής: Ο θρύλος του ηρωικού Εβραίου συνταγματάρχη». Η Καθημερινή, 28 Οκτωβρίου 1987. https://www.academia.edu/2582488/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%B4%CE%BF%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82_%CE%A6%CF%81%CE%B9%CE%B6%CE%AE%CF%82_%CE%9F_%CE%B8%CF%81%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B7%CF%81%CF%89%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D_%CE%95%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%85_%CF%83%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%81%CF%87%CE%B7.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Γεωργίου Κ. Ζωγραφάκη (επιμ.), Μαρδοχαίος Ι. Φριζής. Ο πρώτος ανώτερος Έλληνας αξιωματικός που έπεσε μαχόμενος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, 5 Δεκεμβρίου 1940, Κεντρικόν Ισαηλιτικόν Συμβούλιον, Αθήνα 1977, σελ. 14.

[2] Μαρδοχαίος Φριζής: Ο γενναίος αξιωματικός που θυσιάστηκε για τους στρατιώτες του

[3] Γεωργίου Κ. Ζωγραφάκη (επιμ.), 1977, σελ. 55.

[4] «ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΑΓΑΛΜΑΤΟΣ ΜΑΡΔΟΧΑΙΟΥ ΦΡΙΖΗ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΑ». kis.gr. Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο. 12 Οκτωβρίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2022.

[5] «Οδός Φριζή». dimoschalkideon.gr. Δήμος Χαλκιδέων. Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2022.

[6] Βλ. άρθρο του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων: "Είναι αυτός που συνέλαβε τους πρώτους Ιταλούς αιχμαλώτους (15 αξιωματικούς, 700 οπλίτες), συνέτριψε την Ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών "Τζούλια" και επικεφαλής του αποσπάσματος Αώου, ανέκοψε την προέλαση των Ιταλών επιτυγχάνοντας την αναστοφή του μετώπου και προχώρησε στο Αλβανικό έδαφος. Για τα λαμπρά στρατιωτικά του κατορθώματα δέχθηκε τηλεγραφικά συγχαρητήρια του βασιλιά Γεωργίου του Β' και του πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, προαγόμενος σε συνταγματάρχη επ' ανδραγαθία".

[7] Μαυρογορδάτος, Γεώργιος. «Μαρδοχαίος Φριζής: Ο θρύλος του ηρωικού Εβραίου συνταγματάρχη». Η Καθημερινή, 28 Οκτωβρίου 1987. https://www.academia.edu/2582488/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%B4%CE%BF%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82_%CE%A6%CF%81%CE%B9%CE%B6%CE%AE%CF%82_%CE%9F_%CE%B8%CF%81%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B7%CF%81%CF%89%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D_%CE%95%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%85_%CF%83%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%81%CF%87%CE%B7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]