Μίλοβαν Τζίλας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Μίλοβαν Τζίλας
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Милован Ђилас (Σερβικά)
Γέννηση12  Ιουνίου 1911[1][2]
Πόντμπιστσε
Θάνατος20  Απριλίου 1995[1][3][4]
Βελιγράδι[5]
ΕθνικότηταΣέρβοι του Μαυροβουνίου[6]
Χώρα πολιτογράφησηςΓιουγκοσλαβία
Βασίλειο του Μαυροβουνίου
ΘρησκείαΣερβική Ορθόδοξη Εκκλησία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΡωσικά[7]
Αγγλικά
Σερβικά[8]
Σερβοκροατική γλώσσα
Κροατικά[9]
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο του Βελιγραδίου
Panto Mališić Gymnasium, Berane
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταπολιτικός
πολιτικός κομισάριος
πολιτικός επιστήμονας
συγγραφέας
ποιητής-νομικός
Αξιοσημείωτο έργοThe Unperfect Society: Beyond the New Class
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/ΚίνημαΈνωση Κομουνιστών της Γιουγκοσλαβίας
Οικογένεια
ΣύζυγοςΜίτρα Μίτροβιτς (1936–1952)
ΑδέλφιαAleksa Đilas Bećo
Milivoje Djilas Minjo
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςαντιστράτηγος
Πόλεμοι/μάχεςWar in Yugoslavia during World War II και Γιουγκοσλαβικό πραξικόπημα
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΑξίωμαΠρωθυπουργός του Μαυροβουνίου (Μάρτιος 1945 – Απριλίου 1945)
ΒραβεύσειςΕθνικός ήρωας της Γιουγκοσλαβίας
Τάγμα του Κουτούζοφ Α΄ τάξης
Order "For Merit to the People"
Τάγμα του Παρτιζάνικου Αστέρα (Γιουγκοσλαβία)
Τάγμα της Λαϊκής Απελευθέρωσης
Order of Brotherhood and Unity
Τάγμα της Γενναιότητας (Γιουγκοσλαβία)
Αντάρτικη Μνήμη 1941
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Ο Μίλοβαν Τζίλας (σερβικά κυριλλικά: Милован Ђилас, Πόντμπιστσε, 12 Ιουνίου 1911 - Βελιγράδι, 20 Απριλίου 1995) ήταν Γιουγκοσλάβος κομμουνιστής πολιτικός, θεωρητικός και συγγραφέας. Ήταν κεντρική μορφή του κινήματος των Παρτιζάνων κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και στη μεταπολεμική κυβέρνηση. Αυτοπροσδιοριζόμενος ως δημοκρατικός σοσιαλιστής[10] ο Τζίλας έγινε ένας από τους πιο γνωστούς και διακεκριμένους αντιφρονούντες στη Γιουγκοσλαβία και σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη.[11] [12]

Επαναστάτης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γεννημένος στο Πόντμπιστσε κοντά στο Μόικοβατς, Βασίλειο του Μαυροβουνίου, προσχώρησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας ως φοιτητής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου το 1932. Ήταν πολιτικός κρατούμενος το 1933-36. Το 1938 εξελέγη στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος και έγινε μέλος του Πολιτικού Γραφείου του το 1940. Τον Απρίλιο του 1941, όταν η Ναζιστική Γερμανία, η Φασιστική Ιταλία και οι σύμμαχοί τους νίκησαν το Βασιλικό Γιουγκοσλαβικό Στρατό και διαμέλισαν το Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας, ο Τζίλας βοήθησε το Γιόσιπ Μπροζ Τίτο να δημιουργήσει τη Γιουγκοσλαβική Παρτιζάνικη αντίσταση και ήταν διοικητής ανταρτών κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μετά την επίθεση της Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση στις 22 Ιουνίου (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα) η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας (KΚΓ) αποφάσισε ότι είχαν δημιουργηθεί οι συνθήκες για ένοπλο αγώνα και, στις 4 Ιουλίου, ενέκρινε την απόφαση για την έναρξη της εξέγερσης. Ο Τζίλας απεστάλη στο Μαυροβούνιο για να οργανώσει και να δυναμώσει τον αγώνα ενάντια στην Ιταλική κατοχική δύναμη, που στις 12 Ιουλίου 1941 ανακήρυξε το φασιστικό κράτος-μαριονέτα του Βασιλείου του Μαυροβουνίου υπό το Σέκουλα Ντρλιέβιτς, που ελεγχόταν στενά από τις Ιταλικές αρχές του έμπιστου του Μουσολίνι Αλεσάντρο Μπιρόλι. Η εξέγερση στο Μαυροβούνιο, στην οποία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ο Τζίλας, ήταν εθνική, διαπερνώντας τις ιδεολογικές γραμμές, και μεγάλες περιοχές του Μαυροβουνίου απελευθερώθηκαν γρήγορα. Ο Τζίλας παρέμεινε στο Μαυροβούνιο μέχρι τον Νοέμβριο.

Στις αρχές Νοεμβρίου του 1941[13] ο Τίτο απομάκρυνε το Τζίλας από τη διοίκηση των κομμουνιστικών δυνάμεων στο Μαυροβούνιο λόγω των λαθών του κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, συμπεριλαμβανομένων των "αριστερών λαθών" του. [14] Ο Τίτο τόνισε ότι ο Τζίλας έκανε λάθη επειδή οργάνωσε μια μετωπική πάλη στρατών εναντίον ενός πολύ ισχυρότερου εχθρού, αντί να συνδέσει τον αγώνα των Παρτιζάνων με την εξέγερση του λαού και να υιοθετήσει τις παρτιζάνικες μεθόδους αντίστασης. Ο Τζίλας διορίστηκε εκδότης του έντυπου Borba, του κύριου οργάνου προπαγάνδας του κόμματος[15].

Ο Τζίλας έφυγε στη συνέχεια για την ελεγχόμενη από τους κομμουνιστές πόλη Ούζιτσε της Σερβίας, όπου ανέλαβε την εργασία του στη Borba. Μετά την απόσυρση του Ανώτατου Διοικητή Τίτο και άλλων ηγετών του Κόμματος στη Βοσνία ο Τζίλας παρέμεινε στο Νόβα Βάρος στη Ράσκα (στα σύνορα μεταξύ Σερβίας και Μαυροβουνίου). Από εκεί υποχώρησε με τις μονάδες υπό τη διοίκησή του εν μέσω του χειμώνα και υπό δύσκολες συνθήκες για να συμμετάσχει στο Γενικό Επιτελείο. Τότε δεν υπήρχαν σοβαρές διαφορές κομμουνιστών και μη μεταξύ των ανταρτών'

Εμφύλιος πόλεμος και οικοδόμηση του κράτους[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μόνο το Μάρτιο του επόμενου έτους επέστρεψε ξανά στο Μαυροβούνιο, όπου εν τω μεταξύ είχε ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Παρτιζάνων και των Τσέτνικ. Ο Μόμτσιλο Τσέμοβιτς, που έχει ασχοληθεί κυρίως με αυτή την περίοδο της πολεμικής δράσης του Τζίλας, πίστευε ότι η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΓ και το Γενικό Επιτελείο είχαν στείλει το Τζίλας να διαπιστώσει την πραγματική κατάσταση των πραγμάτων και να απολύσει τους υπεύθυνους κομμουνιστές ηγέτες.

Το Μάρτιο του 1944, πήγε ως μέλος της στρατιωτικής - και κομματικής - αποστολής στη Σοβιετική Ένωση.[16] Εκεί συναντήθηκε μεταξύ άλλων με το Γκεόργκι Δημητρόφ, το Βιατσεσλάβ Μόλοτοφ και τον Ιωσήφ Στάλιν[17]. Αγωνίστηκε με τους Παρτιζάνους για την απελευθέρωση του Βελιγραδίου από τη Βέρμαχτ. Με την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Λαϊκής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας ο Τζίλας έγινε αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση του Τίτο. Αργότερα ισχυρίστηκε ότι είχε σταλεί τότε να πιέσει τους Ιταλούς να αποσυρθούν από την Ίστρια.

Ο Τζίλας απεστάλη στη Μόσχα για να συναντήσει το Στάλιν και πάλι το 1948 για να προσπαθήσει να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ Μόσχας και Βελιγραδίου. Έγινε ένας από τους κορυφαίους κριτικούς των προσπαθειών του Στάλιν να φέρει τη Γιουγκοσλαβία υπό μεγαλύτερο έλεγχο της Μόσχας. Αργότερα εκείνη τη χρονιά η Γιουγκοσλαβία διέρρηξε τις σχέσεις της με τη Σοβιετική Ένωση και αποχώρησε από την Κομινφόρμ, εγκαινιάζοντας την περίοδο του Ινφόρμπιρο.

Αρχικά οι Γιουγκοσλάβοι κομμουνιστές, παρά τη ρήξη με το Στάλιν, παρέμειναν σκληροπυρηνικοί όπως και πριν, αλλά σύντομα άρχισαν να ακολουθούν μια πολιτική ανεξάρτητου σοσιαλισμού που πειραματιζόταν με την εργατική αυτοδιαχείριση στις κρατικές επιχειρήσεις. Ο Τζίλας είχε μεγάλη συμμετοχή σε αυτό, αλλά άρχισε να πηγαίνει τα πράγματα περαιτέρω. Έχοντας ευθύνη για την προπαγάνδα, δημιούργησε μια πλατφόρμα για νέες ιδέες και έβγαλε ένα νέο περιοδικό, τη Nova Misao («Νέα Σκέψη»), στο οποίο δημοσίευε σειρά άρθρων, που θεωρούντο όλο και περισσότερο ελευθερόφρονα.

Αντιφρονών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τζίλας, παρά τον κεντρικό ρόλο που έπαιξε στην καθιέρωση του Γιουγκοσλαβικού δρόμου προς το Σοσιαλισμό, καθαιρέθηκε από τις κεντρικές κυβερνητικές του θέσεις τον Ιανουάριο του 1954. Αιτία της καθαίρεσης του ήταν η άποψη του, όπως την εξέφρασε μέσω της αρθρογραφίας του στο όργανο της Ένωσης Γιουγκοσλάβων Κομμουνιστών (ΕΓΚ) Borba], πως η κομματική γραφειοκρατία εξελίσσεται σε νέα άρχουσα τάξη και πως θα πρέπει να εμπεδωθεί ένα πλατύ και πολυκομματικό δημοκρατικό σύστημα, ριζικά διαφορετικό από τον Σοβιετικό Σοσιαλισμό προκειμένου να εξελιχθεί σε δημοκρατική κοινωνία η Γιουγκοσλαβία. Υποστήριξε πως λύση ήταν όχι ο σκληροπυρηνικός Κομμουνισμός σταλινικού τύπου, αλλά ο Δημοκρατικός Σοσιαλισμός.[18] Αρχικά, οι απόψεις του βρήκαν μεγάλη απήχηση τόσο στην γιουγκοσλαβική κοινωνία όσο και στους κόλπους της ΕΓΚ. Ωστόσο μετά την καταδίκη του από τον Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, οι υποστηρικτές του σιώπησαν.[19] Κυριότερος υποστηρικτής του στην ΕΓΚ έμεινε ο Βλαντιμίρ Ντέντιγερ.[20]

Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς αποχώρησε από την Ένωση Γιουγκλοσλάβων Κομμουνιστών. Ύστερα από την αποχώρησή του ο Τζίλας εξέφρασε την άποψη πως η κομματική γραφειοκρατία μεταλλάσσεται σε νέα εκμεταλλευτική τάξη που οικειοποιείται τον πλούτο της χώρας μέσω της "κολλεκτιβοποίησης" της οικονομίας στον Υπαρκτό Σοσιαλισμό. Συνέχισε επιπλέον να υποστηρίζει την κατάργηση του μονοκομματικού συστήματος και πρότεινε την εγκαθίδρυση πολυκομματικής δημοκρατίας.[21] Με την μετατροπή του σε μεταρρυθμιστή σοσιαλιστή, ο Τζίλας απομακρύνθηκε από το Μαρξισμό και τον κομμουνισμό, στους οποίους άσκησε έντονη κριτική.[22][23] Στην κριτική του ο Τζίλας ταυτίστηκε σε μεγάλο βαθμό τόσο με τη δυτική σοσιαλδημοκρατία όσο και με το φιλελευθερισμό.[24]

Μετά τη διαγραφή του φυλακίστηκε για δηλώσεις που έκανε στο δυτικό Τύπο. Το 1956 φυλακίστηκε λόγω της υποστηριξής του στην Ουγγρική Επανάσταση την οποία χαιρέτησε ως την αρχή του τέλους του κομμουνισμού, άποψη που διατύπωσε στο αμερικάνικο περιοδικό The New Leader. Για τις απόψεις του, καθώς και για χειρόγραφα τα οποία έστελνε σε περιοδικά της Δύσης φυλακίστηκε αρκετές φορές. Το 1957, στο βιβλίο του Η Νέα Τάξη, Ανάλυση του Κομμουνιστικού Συστήματος, κατηγόρησε ανοιχτά την ΕΣΣΔ ως υπεύθυνη για την Σφαγή του Κατύν, ως αποτέλεσμα της μισαλλοδοξίας του σοβιετικού κομμουνισμού και του σταλινισμού και ως προσπάθεια εξόντωσης των πιθανών μελλοντικών αντιπάλων και διαφωνούντων του καθεστώτος.[25] Το 1966 αμνηστεύτηκε και μεταφέρθηκε στο Βελιγράδι, όπου έζησε υπό την επιτήρηση των αρχών. Κατά τον Πόλεμο του Βιετνάμ υποστήριξε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής καθώς πίστευε πως η εξάπλωση του κομμουνισμού σε νέες χώρες θα έφερνε πιο κοντά την πιθανότητα ενός παγκόσμιου ολοκαυτώματος.[26]

Κατά τη διάρκεια της Περεστρόικα, ο Τζίλας εξέφρασε την άποψη πως το μεγάλο λάθoς του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ είναι η θέληση του να μεταρρυθμίσει ένα σύστημα και όχι να το αντικαταστήσει. Επιπλέον υποστήριξε την άποψη πως το κομμουνιστικό σύστημα είναι απόλυτα διεφθαρμένο και αποτυχημένο.[27]

Πέρα από τα φιλοσοφικά βιβλία του, ο Τζίλας αφιερώθηκε και στη λογοτεχνία. Το πιο γνωστό έργο του που εκδόθηκε στην Ελλάδα είναι το Χώρα δίχως Δικαιοσύνη, βιβλίο το οποίο έγραψε για τα δύσκολα νεανικά του χρόνια στο Μαυροβούνιο καθώς και για την προσωπική και συναισθηματική ζωή του στα χρόνια εκείνα.

Απόψεις για τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και της Σοβιετικής Ένωσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις αρχές της δεκαετίας του '80 ο Τζίλας προέβλεψε τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, παρά τη διαφωνία του με κάθε μορφή εθνικισμού. Προέβλεψε ότι αυτό θα συνέβαινε σε εθνοτική και γραφειοκρατική εθνικιστική κατεύθυνση λόγω της απώλειας του Τίτο:

"Το σύστημα μας ήταν δομημένο για να διαχειρίζεται μόνο ο Τίτο. Τώρα που ο Τίτο έχει φύγει και η οικονομική μας κατάσταση γίνεται κρίσιμη θα υπάρξει μια φυσική τάση για μεγαλύτερη συγκέντρωση της εξουσίας αλλά αυτή η συγκέντρωση δεν θα πετύχει γιατί θα αντιμετωπίσει την εθνοπολιτικές βάσεις των στις δημοκρατίες. Δεν είναι ένας κλασικός εθνικισμός, αλλά ένας πιο επικίνδυνος, γραφειοκρατικός εθνικισμός, βασισμένος στο οικονομικό συμφέρον και έτσι θα αρχίσει να καταρρέει το γιουγκοσλαβικό σύστημα »[28]

.

Όταν άρχισε να συντελείται η Διάλυση της Γιουγκοσλαβίας ο Τζίλας εξέφρασε την άποψη πως προκειμένου να αποφευχθεί ο εμφύλιος, θα πρέπει να διατηρηθεί ως κράτος η Γιουγκοσλαβία, με ταυτόχρονη όμως θέσπιση ισότητας μεταξύ των εθνών της, με εγκαθίδρυση πολυκομματικής δημοκρατίας-αφού οι νέες κυβερνήσεις που προέκυψαν ήταν αυταρχικές-, με εγκαθίδρυση Οικονομίας της αγοράς, αφού η κρατική οικονομία συνέχιζε να κυριαρχεί, δημιουργία νέου νομικού συστήματος και διάλυση των παραστρατιωτικών ομάδων.[29] Αργότερα εξέφρασε τη σφοδρή διαφωνία του με το Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και με τις εθνικιστικές τάσεις στην πρώην Ενιαία Γιουγκοσλαβία. Μάλιστα υποστήριξε πως οι ενέργειές του θα προκαλούσαν το διαχωρισμό των άλλων δημοκρατιών, τον εθνοτικό πόλεμο και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και ότι η Σερβία υπό το Μιλόσεβιτς θα μπορούσε να εξελιχθεί ακόμα και σε φασιστική δικτατορία.[30] :

"Ο Μιλόσεβιτς εξακολουθεί να έχει δυνατότητες ... Η φιλελευθεροποίηση που βλέπετε έχει κακό σκοπό, είναι συνέπεια του εθνικού ανταγωνισμού μεταξύ της Σερβίας και των άλλων δημοκρατιών, και τελικά η Γιουγκοσλαβία μπορεί να είναι σαν τη Βρετανική Κοινοπολιτεία, μια χαλαρή εμπορική συνομοσπονδία κρατών. Φοβάμαι ότι θα υπάρξουν εθνοτικοί πόλεμοι και εξεγέρσεις. Υπάρχει τόσο έντονο μίσος εδώ. "[28]

"Ο αυταρχικός χαρακτήρας του Μιλόσεβιτς στη Σερβία προκαλεί πραγματικό διχασμό. Θυμηθείτε ότι ο Χέγκελ είπε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται ως τραγωδία και φάρσα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι όταν η Γιουγκοσλαβία διαλυθεί αυτή τη φορά, ο εξωτερικός κόσμος δεν θα παρέμβει όπως έκανε το 1914. ... Η Γιουγκοσλαβία είναι το εργαστήριο όλου του Κομμουνισμού. Η διάλυσή της θα προκαλέσει τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.[28]

Από την άλλη κατηγορήθηκε από τους υποστηρικτές του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και από κύκλους Σέρβων εθνικιστών ως προδότης των Σερβικών εθνικών συμφερόντων.[31]

Το 1987 ο Τζίλας παραχώρησε συνέντευξη στο νεοσυντηρητικό περιοδικό Encounter σχετικά με τις οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις του Σοβιετικού ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσώφ στη Σοβιετική Ένωση. Ο Τζίλας περιέγραψε τις ενέργειες του Γκορμπατσώφ ως "απόλυτη αναγκαιότητα. Επιτέλους συνειδητοποιήσαν ό, τι άλλοι κομμουνιστές στη Γιουγκοσλαβία, την Πολωνία, την Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία και την Κίνα είχαν συνειδητοποιήσει πολύ νωρίτερα - δηλαδή ότι ο Κομμουνισμός δεν λειτουργεί. Δεν λειτουργεί ούτε στο οικονομικό επίπεδο, ούτε σε εκείνο της ικανοποίησης των βασικών ανθρώπινων αναγκών και ελευθεριών ... Ο Κομμουνισμός είναι ένα λείψανο του 19ου αιώνα και μια συνταγή για καταστροφή ""Djilas on Gorbachov", Encounter No. 23, Vol. 71. 1987. p. 4.

Απόψεις για την εθνότητα του Μαυροβουνίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τζίλας ονομάστηκε από τους Σέρβους εθνικιστές ως «δημιουργός της ξεχωριστής εθνότητας του Μαυροβουνίου» (σε αντίθεση με τους Σέρβους). Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Borba, την 1η Μαΐου 1945, ο Τζίλας δήλωσε ότι «οι Μαυροβούνιοι προέρχονται από τη Σερβία» αλλά με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκαν σε ξεχωριστό έθνος και εθνοτική ομάδα. Συνέβαλε με το έργο του στη Μαυροβουνιακή λογοτεχνία και ιστοριογραφία. Αργότερα, από τα μέσα της δεκαετίας του '80, ο Τζίλας αναφερόταν στον εαυτό του ως "Σέρβο" (όπως και ο γεννημένος στο Βελιγράδι γιος του Αλέκσα, κοινωνιολόγος, απόφοιτος του Χάρβαρντ). Αφότου εγκατέλειψε το κόμμα, ο Τζίλας αρνιόταν ότι υπάρχει ξεχωριστή εθνοτική και εθνική ταυτότητα του Μαυροβουνίου, ειδικά στα βιβλία του Νιέγκος: Ποιητής-Πρίγκηπας-Επίσκοπος και Ανοδος και Πτώση.

Βιβλία του που εκδόθηκαν στην Ελλάδα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Η Νέα Τάξη
  • Συνομιλίες με τον Στάλιν
  • Χώρα δίχως Δικαιοσύνη
  • Η Εκτέλεση
  • Η Ατελής Κοινωνία

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26  Απριλίου 2014.
  2. 2,0 2,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb119001991. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  3. «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Milovan-Djilas. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. (Αγγλικά) SNAC. w6ww870s. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  5. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31  Δεκεμβρίου 2014.
  6. www.vreme.com/cms/view.php?id=1665176.
  7. Μίλοβαν Τζίλας: Conversations with Stalin. 1961.
  8. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb119001991. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  9. CONOR.SI. 7046499.
  10. The New Class, Greek Edition (Horizon), Athens, 1957, prologue (page ιστ)
  11. Milovan Djilas, Yugoslav Critic of Communism, Dies at 83
  12. Remembering Milovan Djilas
  13. West, Richard (15 November 2012). Tito and the Rise and Fall of Yugoslavia. Faber & Faber. p. 36. ISBN 978-0-571-28110-7
  14. Irvine, Jill A. (1993). The Croat Question: Partisan Politics in the Formation of the Yugoslav Socialist State. Westview Press. p. 128. ISBN 978-0-8133-8542-6. Milovan Đilas, who had been removed from Montenego the previous fall for his "leftist errors,..."
  15. Ramet 2006, p. 152.
  16. Djilas Milovan: Conversations with Stalin. Translated by Michael B. Petrovich. Rupert Hart-Davis, Soho Square London 1962, pp. 16–17.
  17. Djilas Milovan: Conversations with Stalin. Translated by Michael B. Petrovich. Rupert Hart-Davis, Soho Square London 1962, pp. 33–58
  18. Χρονικό του 20ου Αιώνα,Εκδόσεις Δομική, σελ. 1954
  19. «Britain and Dissent in Tito's Yugoslavia: The Djilas Affair, ca. 1956» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 19 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 7 Μαρτίου 2011. 
  20. Η Ατελής Κοινωνία, Εκδόσεις Καμαρινόπουλου
  21. Πρέντραγκ Βρανίτσκι: Ιστορία του Μαρξισμού, Τόμος Β΄, Εκδόσεις Οδυσσέας
  22. «Communism No Longer Exists». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2011. 
  23. Milovan Djilas, Yugoslav Critic of Communism, Dies at 83
  24. Eric Hobsbawm, Επαναστάτες, Εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 150
  25. Μίλοβαν Τζίλας,Η Νέα Τάξις, Ανάλυση του Κομμουνιστικού Συστήματος, Εκδόσεις Ορίζων, σελ. 30
  26. Remembering Milovan Djilas.
  27. «Why Perestroika Cannot Succeed». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2011. 
  28. 28,0 28,1 28,2 «Kaplan, Robert. Balkan Ghosts». Ralphmag.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Οκτωβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2011. 
  29. Separation Without War Is Impossible : Yugoslavia: Slovenia's secession is not the sticking point. But Croats and Serbs must find a way to live together.(Άρθρο του Μίλοβαν Τζίλας στην εφημερίδα Los Angeles Times)
  30. Has Serbia become a fascist state?
  31. Critic of Tito Is Now Scorned by a New Class of Serbs

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]