Μάχη του Πανείου

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Μάχη του Πανείου
Ε΄Συριακός πόλεμος
Πανείας, Ναός και Σπήλαιο του Πανός
Χρονολογία198 π.Χ.
ΤόποςΠάνειον ή Πάνιον
ΈκβασηΝίκη των Σελευκίδων
Αντιμαχόμενοι

Βασίλειο

των Σελευκιδών

Βασίλειο

των Πτολεμαίων
Ηγετικά πρόσωπα

Η Μάχη του Πανείου πραγματοποιήθηκε το 198 π.Χ. ανάμεσα στους Σελευκίδες ( Αντίοχος Γ' ο Μέγας ) και τους Πτολεμαίους (στρατηγός Σκόπας ο Αιτωλός )[1], στα πλαίσια των Συριακών πολέμων στην περιοχή της Πανειάδος, στην βορειοανατολική Παλαιστίνη[2][3] .

Τοπογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η περιοχή όπου δοθηκε η μάχη βρίσκεται στους πρόποδες της νότιας πλευράς του όρους Ερμών, κοντά στην κύρια πηγή του ποταμού Ιορδάνη (σημερινό υψίπεδο του Γκολάν[2]),τέσσερα χιλιόμετρα ανατολικά της βιβλικής πόλης Δαν και επάνω στον μοναδικό δρόμο που ένωνε την Συρία με την Παλαιστίνη[4]. Στην ίδια ακριβώς περιοχή κατά τη ρωμαϊκή εποχή ο Φίλιππος ο Τετράρχης οικοδόμησε την Καισάρεια Φιλίππου[5].

Προοίμιο της συγκρούσεως[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην αρχή του Ε΄ Συριακού πολέμου (202 -198 π.Χ.), ο Αντίοχος Γ' ο Μέγας κατέλαβε την Κοίλη Συρία. Το 199-8 π.Χ. ο βασιλιάς της Περγάμου Άτταλος εισέβαλε στην Ελλάδα και, κατά την απουσία του, ο Σελευκίδης βασιλιάς εισέβαλε στα εδάφη του. Τότε ο στρατηγός του Πτολεμαίου Ε΄ Σκόπας ο Αιτωλός με δύναμη 6.000 πεζών και 500 ιππέων εισέβαλε στην Κοίλη Συρία, ανακαταλαμβάνοντάς την για λογαριασμό της Αιγύπτου[6].

Η παράταξη των δυνάμεων των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Προτού αναμετρηθούν οι αντίπαλες δυνάμεις στο πεδίο της μάχης, φαίνεται ότι ο Αντίοχος κατέλαβε κατόπιν πολιορκίας την Γάζα. Μετά οδήγησε τον στρατό του στο Πάνειον, στις πηγές του Ιορδάνη, εναντίον του αιγυπτιακού στρατού υπό τον Αιτωλό Σκόπα. Αναφορές για την μάχη υπάρχουν στον ιστορικό Πολύβιο, οποίος με την σειρά του άντλησε από τον σύγχρονό του ιστορικό Ζήνωνα. Πάνω στο θέμα αυτό ο πρώτος άσκησε έντονη κριτική στον Ζήνωνα για τον τρόπο αφήγησης των γεγονότων[7].

Οι πηγές του ποταμού Ιορδάνη. Πάνω από αυτές διακρίνεται το Σπήλαιο του Πανός

Ο στρατηγός Σκόπας τοποθέτησε στο δεξιό κέρας, στους πρόποδες του όρους Ερμών, τη φάλαγγα με λίγους ιππείς και στο αριστερό στην πεδιάδα το υπόλοιπο ιππικό[7][8].

Ο Σελευκίδης βασιλιάς, με τον ερχομό της νέας ημέρας, έστειλε τον πρεσβύτερο γιο του Αντίοχο με μέρος της δύναμης του να προκαταλάβει τις ορεινές θέσεις που υπέρκειντο των εχθρικών θέσεων[7][9].

Η υπόλοιπη δύναμη του σελευκιδικού στρατού, αφού πέρασε τον Ιορδάνη ποταμό (που χώριζε τα δύο στρατόπεδα), τοποθετήθηκε στην πεδιάδα, με τους Σελευκίδες φαλαγγίτες σε μια ευθεία -σε αντιστοιχία με το μέσο της αντίπαλης παράταξης-, και τους ιππείς άλλους στο αριστερό κέρας της φάλαγγας και άλλους στο δεξιό όπου βρισκόταν οι κατάφρακτοι ιππείς, των οποίων ηγείτο ο νεότερος Αντίοχος (ο μετέπειτα Αντίοχος Δ΄ Επιφανής). Στη συνέχεια, μπροστά από τη φάλαγγα τοποθετήθηκαν οι πολεμικοί ελέφαντες κατά διαστήματα και οι Ταραντίνοι ιππείς του Αντιπάτρου, ενώ τα κενά μεταξύ των ελεφάντων καλύφθηκαν από τοξότες και σφενδονήτες. Ο ίδιος ο βασιλιάς επικεφαλής του ιππικού των εταίρων και των υπασπιστών τοποθετήθηκε πίσω από τους ελέφαντες[10].

Η διεξαγωγή της μάχης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η μάχη ξεκίνησε όταν ο νεώτερος Αντίοχος με το ιππικό του κατήλθε από τα ορεινά για να τρέψει σε φυγή τους ιππείς του Πτολεμαίου του Αέροπου, ο οποίος, επικεφαλής των Αιτωλών κατείχε το αριστερό κέρας της πτολεμαϊκής παράταξης το οποίο βρίσκονταν στην πεδιάδα[11].Στό σημείο αυτό υπάρχει ανακολουθία καθώς επικεφαλής του συγκεκριμένου σελευκιδικού τμήματος πριν την μάχη είναι ο πρεσβύτερος Αντίοχος[12].

Εκεί συνεπλάκησαν σε αμφίρροπο αγώνα οι φάλαγγες και μαζί με αυτές οι ελέφαντες, οι ιππείς και οι βαριά οπλισμένοι εύζωνοι[13].Ο Ζήνων συνεχίζοντας την αφήγηση του αναφέρει ότι οι Αιτωλοί του Πτολεμαίου πίεσαν την αντίπαλη φάλαγγα και την έτρεψαν σε φυγή ενώ οι ελέφαντες ταραγμένοι ποδοπατούσαν τους πιεζόμενους εχθρούς. Ο Πολύβιος απορεί με την αφήγηση του Ζήνωνα επισημαίνοντας ότι αφού συνεπλάκησαν οι φάλαγγες μεταξύ τους ήταν αδύνατο στα θηρία να διακρίνουν σε ποια παράταξη ανήκε ο καθένας[12][14].

Ο Ζήνων συνεχίζει λέγοντας ότι η παρουσία των ελεφάντων δυσχέρανε την πρόοδο των Αιτωλών ιππέων[15]. Όσοι ιππείς βρέθηκαν στο δεξιό κέρας της πτολεμαϊκής παράταξης δεν είχαν απώλειες. Το αριστερό πτολεμαϊκό κέρας όμως που διοικούσε ο Σκόπας (όπως αφηγείται ο Ζήνων), τράπηκε σε φυγή από τις δυνάμεις που διοικούσε ο νεότερος Αντίοχος[16].. Ο Σκόπας σύμφωνα με τον Ζήνωνα όταν είδε και τους φαλαγγίτες του να καταδιώκονται από τον νεώτερο Αντίοχο εγκατέλειψε την μάχη. Ο Πολύβιος προσθέτει ότι όταν η πτολεμαϊκή φάλαγγα κυκλώθηκε από τα θηρία και τους ιππείς ο Σκόπας αναχώρησε τελευταίος[17].[18].

Προβλήματα της μάχης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αφήγηση της μάχης από τον Ζήνωνα δημιουργεί σύμφωνα με τον Πολύβιο μια σειρά από ερωτηματικά και ο Μεγαλοπολίτης ιστορικός ασκεί σφοδρή κριτική στον συνάδελφό του για τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει τα γεγονότα. Έτσι κατά τον Πολύβιο δεν διευκρινίζονται πολλά ζητήματα όπως που βρίσκονταν ο βασιλιάς Αντίοχος που διοικούσε το καλύτερο τμήμα του σελευκιδικού στρατού και πώς συμμετείχε στην μάχη, που βρίσκονταν ο πρεσβύτερος Αντίοχος καθώς ο ίδιος αναφέρει ότι μόνο ο ένας από τους δύο Αντίοχους συνεκστράτευσε με τον βασιλιά, ποιο τμήμα του πτολεμαϊκού ιππικού βρέθηκε στο μέσο της φάλαγγας ταράζοντας τους ελέφαντες[12][19].

Συμπερασματικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι εκείνο που συνέβη στην μάχη ήταν ότι η πτολεμαϊκή φάλαγγα υπέκυψε κάτω από την πίεση των ελεφάντων και του κατάφρακτου ιππικού των Σελευκιδών[2], ή την μάχη έκρινε η παρουσία των ελεφάντων των Σελευκιδών που προκάλεσαν σύγχυση στό αντίπαλο στράτευμα. Μία ένδειξη συνηγορεί υπέρ της δεύτερης περίπτωσης[20].

Η λατρεία του θεού Πάνα στο συγκεκριμένο σπήλαιο που βρίσκονταν στην περιοχή του όρους Ερμών άρχισε ανεπίσημα κατά την έναρξη των ελληνιστικών χρόνων όταν έφτασαν Έλληνες στην περιοχή. Το φυσικό σκηνικό,ο απότομος βράχος του Ερμών, η πυκνή βλάστηση και οι καταπράσινες κοιλάδες ευνοούσαν την λατρεία αυτή. Το πνεύμα του θεού Πάνα όμως εκτός από βουκολικό ήταν και κακό. Η μεταβολή αυτή γίνονταν όταν έπρεπε να σπείρει τον πανικό στους εχθρούς των οπαδών του[21]. Στην παρέμβαση αυτού του πνεύματος απέδωσε ο βασιλιάς Αντίοχος την νίκη του και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης καθιέρωσε πλέον επισήμως την λατρεία του Πανός στο σπήλαιο και στο ιερό της περιοχής[20].

Επίλογος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Σκόπας με τα υπολείμματα της δύναμής του κλείστηκε στη Σιδώνα, την οποία πολιόρκησε επί μακρόν ο Αντίοχος με 10.000 στρατό. Αν και οι Πτολεμαίοι έστειλαν για ενίσχυση τμήματα υπό τους Αέροπο, Μηνοκλή και Δαμόξενο, ωστόσο η έλλειψη τροφίμων οδήγησε στην παράδοση της πόλης. Ο Σκόπας συνήψε συνθήκη και του επετράπη να παραδώσει τα όπλα και να εγκαταλείψει τη Σιδώνα με τους συντρόφους του. Μετά το γεγονός αυτό, η μία πόλη μετά την άλλη της Κοίλης Συρίας δέχθηκαν τη συριακή κυριαρχία. Κοντά στο πεδίο της μάχης ιδρύθηκε η πόλη Σελεύκεια. Την ίδια τύχη με την Κοίλη Συρία είχαν η Λυκία, η Κιλικία και η Έφεσος[22].

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ John Laffin 3.500 Χρόνια Μάχες Πάνειον(Panion)Κοντά στον Ιορδάνη.(Πόλεμοι των Ελληνιστικών Μοναρχιών)200 π.Χ.σελ.540
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος E' Ελληνιστικοί Χρόνοι Ε' ΣΥΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (202-198 π.Χ.)Η ρωμαϊκή συγκλητική αντιπροσωπεία στην Ανατολή.σελ.56
  3. ↑ ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΗΤΙΔΗΣ.Καισάρεια: Μια ελληνική πόλη στα υψίπεδα του Γκολάν
  4. ↑ CORPUS Πανειάς ή Καισάρεια Φιλίππου.ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ. Τεύχος 42(2002).σελ. 57
  5. ↑ CORPUS Πανειάς ή Καισάρεια Φιλίππου.Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ. Τεύχος 42(2002).σελ. 59-60
  6. ↑ Στρατιωτική Ιστορία ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΛΑΣΚΑΡΗΣ . Η κατάκτηση της Κοίλης Συρίας από τον Αντίοχο Γ' (202-198 π.Χ.).Ε' ΣΥΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ(202-198 π.Χ).σελ 60
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Στρατιωτική Ιστορία ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΛΑΣΚΑΡΗΣ . Η κατάκτηση της Κοίλης Συρίας από τον Αντίοχο Γ' (202-198 π.Χ.).Ε' ΣΥΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ(202-198 π.Χ).Η μάχη του Πανίου.σελ 60
  8. ↑ Lacus Curtius Polybius: The Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes Book 16. 18. 4.
  9. ↑ Lacus Curtius Polybius: The Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes. Book 16. 18. 5.
  10. ↑ Στρατιωτική Ιστορία ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΛΑΣΚΑΡΗΣ . Η κατάκτηση της Κοίλης Συρίας από τον Αντίοχο Γ' (202-198 π.Χ.).Ε' ΣΥΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ(202-198 π.Χ).Η μάχη του Πανίου.σελ 60-61
  11. ↑ Lacus Curtius Polybius: The Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes Book 16. 18. 8.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Στρατιωτική Ιστορία ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΛΑΣΚΑΡΗΣ . Η κατάκτηση της Κοίλης Συρίας από τον Αντίοχο Γ' (202-198 π.Χ.).Ε' ΣΥΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ(202-198 π.Χ).Η μάχη του Πανίου.σελ 61
  13. ↑ Lacus Curtius Polybius: The Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes Book 16. 18. 9.
  14. ↑ Lacus Curtius Polybius: The Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes Book 16. 19. 1-3.
  15. ↑ Lacus Curtius Polybius: The Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes Book 16. 19. 4.
  16. ↑ Lacus Curtius Polybius: The Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes Book 16. 19. 5.
  17. ↑ Lacus Curtius Polybius: The Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes Book 16. 19. 10-11.
  18. ↑ Στρατιωτική Ιστορία ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΛΑΣΚΑΡΗΣ . Η κατάκτηση της Κοίλης Συρίας από τον Αντίοχο Γ' (202-198 π.Χ.).Ε' ΣΥΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ(202-198 π.Χ). Η μάχη του Πανίου.σελ 61
  19. ↑ Perseus digital library. Polybius Histories II. Affairs of Greece. Criticism of the historians Zeno and Antisthenes . Zeno's Description Implausible. Book 16.19
  20. ↑ 20,0 20,1 CORPUS Πανειάς ή Καισάρεια Φιλίππου.Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ. Τεύχος 42(2002).σελ. 59
  21. ↑ CORPUS Πανειάς ή Καισάρεια Φιλίππου.ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ. Τεύχος 42(2002).σελ. 58
  22. ↑ Στρατιωτική Ιστορία ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΛΑΣΚΑΡΗΣ . Η κατάκτηση της Κοίλης Συρίας από τον Αντίοχο Γ' (202-198 π.Χ.).Ε' ΣΥΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ(202-198 π.Χ).Η μάχη του Πανίου.σελ 61-62

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΗΤΙΔΗΣ .Καισάρεια: Μια ελληνική πόλη στα υψίπεδα του Γκολάν
  • Perseus digital library. Polybius Histories. Book 16.
  • Lacus Curtius Polybius: The Histories Book 16.
  • Στρατιωτική Ιστορία ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΛΑΣΚΑΡΗΣ . Η κατάκτηση της Κοίλης Συρίας από τον Αντίοχο Γ (202-198 π.Χ.) Εκδότης Σ. ΠΑΝΕΛΗΣ. Τεύχος 77 . 2003.
  • CORPUS Μηνιαίο Αρχαιολογικό Περιοδικό. ΝΙΚΟΛΑΟΣ Π. ΟΛΥΜΠΙΟΥ Πανειάς ή Καισάρεια Φιλίππου.Τεύχος 42(2002).Εκδότης: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ
  • Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Ε' Ελληνιστικοί Χρόνοι Εκδοτική Αθηνών 1979
  • John Laffin 3.500 Χρόνια Μάχες. Εκδόσεις Ιωάννης Φλώρος
π • σ • ε Μάχες και ναυμαχίες των Συριακών Πολέμων


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μάχη_του_Πανείου&oldid=10315527"