Κυβέρνηση Δημητρίου Γούναρη 1915

Πρώτη κυβέρνηση Γούναρη

Βασιλευομένη Δημοκρατία
Ημερομηνία σχηματισμού	25 Φεβρουαρίου 1915
Ημερομηνία διάλυσης	10 Αυγούστου 1915
Πρόσωπα και δομές
Αρχηγός Κράτους	Κωνσταντίνος Α΄ της Ελλάδας
Πρόεδρος Κυβέρνησης	Δημήτριος Γούναρης
Συνολικός αριθμός Μελών	9
Κατάσταση στο νομοθετικό σώμα	χωρίς νομοθετικό σώμα
Ιστορία
Εκλογές	Ελληνικές βουλευτικές εκλογές Μαΐου 1915
Θητεία νομοθετικού σώματος	χωρίς κοινοβούλιο
Προηγούμενη	Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου 1910
Διάδοχη	Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου 1915

Η κυβέρνηση Δημητρίου Γούναρη του 1915 (Φεβρουάριος - Αύγουστος 1915), ήταν η πρώτη κυβέρνηση της περιόδου του Εθνικού Διχασμού.
Διορίστηκε από τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄ μετά την παραίτηση του Ελευθερίου Βενιζέλου από την πρωθυπουργία και την πτώση της κυβέρνησής του εξαιτίας της διαφωνίας του με τα Ανάκτορα για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία της Καλλίπολης στο πλευρό των συμμάχων της Αντάντ.

Τα σημαντικότερα γεγονότα

Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου, και αφού οι Ζαΐμης και Σκουλούδης (για διαφορετικό λόγο ο καθένας) είχαν αρνηθεί να σχηματίσουν κυβέρνηση, ο Βασιλιάς, πρότεινε στον Δημήτριο Γούναρη να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας. Ο Γούναρης είχε το πλεονέκτημα ότι δεν αντιπροσώπευε τους παλαιούς πολιτικούς (Ράλλη, Θεοτόκη, κ.λ.π) που το Κίνημα στο Γουδί και η κυριαρχία του Βενιζέλου στην πολιτική σκηνή τους είχαν στερήσει το λαϊκό έρεισμα, ήταν άφθαρτος, πολλά υποσχόμενος και αξιοσέβαστος πολιτικός που με την Ομάδα των Ιαπώνων είχε επιδιώξει την ανανέωση στην πολιτική σκηνή, και επίσης οπαδός της βασιλικής άποψης περί ουδετερότητας.
Η επιλογή Γούναρη αντιμετωπίστηκε κατ' αρχήν θετικά από τους βενιζελικούς όπως φαίνεται από το παρακάτω άρθρο της φιλοβενιζικής εφημερίδας «Έθνος» : «Ο σχηματισμός της νέας Κυβερνήσεως υπό τον κ. Δημ. Γούναρην ενεποίησεν αγαθήν εντύπωσιν. Νέος ανήρ ο κ. Γούναρης απολαμβάνει της γενικής εκτιμήσεως ως έχων αναμφισβητήτους αρετάς και ευρύτατα μελετήσας τας παλιτειακάς ανάγκας και πάντοτε διακριθείς επί ειλικρινεία ως κα εν τη παλαιοκομματική εποχή αναδειχθείς συνεπεία μεγάλης αξίας ως πρώτος ίσως, αναπετάσας την σημαίαν της καταλύσεως των προσωπικών κομμάτων και της επί τη βάσει ιδεών και αρχών δημιουργίας πολιτικών μερίδων.[...] Αφ΄ετέρου δε τίθεται τέρμα εις επικίνδυνον αντικανονικότητα της πολιτικής καταστάσεως και επαναφέρεται εν πλήρη ισχύ το πολίτευμα, αφού η νέα Κυβέρνησις λαμβάνει το δικαίωμα της διαλύσεως της Βουλής.»
Στις 9 Μαρτίου ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης, Γ. Ζωγράφος, επισκεπτόμενος τη γαλλική πρεσβεία στην Αθήνα, ανακοίνωσε στον Γάλλο πρέσβυ την πρόθεση της νέας κυβέρνησης να διατηρήσει την ίδια στάση της ευμενούς ουδετερότητας προς την Αντάντ, όπως και η προηγούμενη κυβέρνηση - αλλά με μόνη προϋπόθεση την εξαφάνιση του κινδύνου της βουλγαρικής επιθέσεως προς την Ελλάδα, έτσι ώστε το στράτευμα να είναι ελεύθερο και διαθέσιμο και να προστατέψει τους ελληνικούς πληθυσμούς αλλά και να παράσχει στην Αντάντ αξιόλογη στρατιωτική δύναμη.
Στις 14 Μαρτίου η κυβέρνηση με σχετικό ανακοινωθέν δημοσίευσε και ξεκαθάρισε τους όρους με τους οποίους προχωρούσε στην εξωτερική της πολιτική.
Η πρόταση «..Η Κυβέρνησις εργάζεται προς αποφυγήν των κινδύνων τούτων άνευ παραχωρήσεων τας οποίας άλλοι δεν ησθάνθησαν ίσως ασυμβιβάστους προς τα εθνικά συμφέροντα...» ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από τους βενιζελικούς και από τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο προσωπικά, ο οποίος και απαίτησε εξηγήσεις για τους υπαινιγμούς που διαφαίνονταν. Η κυβέρνηση απαντώντας στο τι εννοούσε, δημοσιοποίησε την πρόταση του Ελ. Βενιζέλου κατά το τελευταίο συμβούλιο του Στέμματος της 20ης Φεβρουαρίου να δοθεί στη Βουλγαρία η Καβάλα, ως αντάλλαγμα για τη Μικρά Ασία. Όταν έμαθε ο Βενιζέλος που τότε βρισκόταν στις Σπέτσες για τα γραφόμενα στην Αθήνα, επέστρεψε αμέσως και έδωσε τις ανάλογες εξηγήσεις. Ωστόσο, επειδή ο Βασιλιάς απέφυγε να πάρει θέση στη διένεξη, και η Κυβέρνηση αρνήθηκε να επαναρθώσει - ανακοίνωσε την (πρώτη) παραίτησή του από την πολιτική και έφυγε εκτός Ελλάδας. Στις 30 Μαρτίου οι Σύμμαχοι με διακοίνωσή τους ανέφεραν την ικανοποίησή τους που η ελληνική κυβέρνηση συνέχιζε την πολιτική της προκατόχου της και υποσχόταν στην Ελλάδα -αν έβγαινε στον πόλεμο - τις περιοχές της Σμύρνης και της ενδοχώρας της (όπως είχε υποσχεθεί ήδη και στον Ελ. Βενιζέλο στις 11 Ιανουαρίου 1915).
Την 1η Απριλίου η κυβέρνηση προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, υπέβαλλε προς την Αντάντ, επίσημη πρόταση συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο - ανεξαρτήτως μάλιστα της στάσης της Βουλγαρίας. Στις 18 Απριλίου η ελληνική πρόταση κάτω από τις πιέσεις του Βασιλιά, επαναδιαμορφώθηκε ως εξής: Η Ελλάς προσφέρεται να εξέλθη της ουδετερότητος, θέτουσα εις την διάθεσιν της Αντάντ τον στόλον της καθώς και την χρήσιν των λιμένων της και του εδάφους της.

Στις 18 Απριλίου - δημοσιεύτηκε το διάταγμα των εκλογών που θα λάμβαναν χώρα στις 31 Μαΐου και η χώρα μπήκε σε προεκλογική περίοδο. Εκτός από την προετοιμασία για τις εκλογές, η ασθένεια του Βασιλιά ¹, η οποία εκδηλώθηκε στο τέλος του Απριλίου - αλλά και το πάγωμα των διπλωματικών εξελίξεων που όπως αποδείχθηκε γρήγορα- έκρυβε την προσπάθεια των Αγγλογάλλων να προσεταιριστούν την Ιταλία και τη Βουλγαρία - εξέτρεψε το ενδιαφέρον του ελληνικού λαού από τις εξωτερικές εξελίξεις στο εσωτερικό μέτωπο.

Στις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαΐου - εκλογές στις οποίες ψήφισαν πρώτη φορά οι λεγόμενες τότε Νέες Χώρες, δηλ. τα εδάφη που ενσωμάτωσε η Ελλάδα μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους (Μακεδονία, Ήπειρο, νησιά του Αιγαίου και Κρήτη), το κόμμα των Φιλελευθέρων - το αντίπαλο δέον του Κόμματος των Εθνικοφρόνων του Δημητρίου Γούναρη - ήρθε πρώτο σε ψήφους και κατέκτησε τις 186 από τις συνολικά 316 έδρες του Κοινοβουλίου. Η κυβέρνηση Γούναρη αποδέχτηκε το αποτέλεσμα των εκλογών και ανακοίνωσε ότι θα παραιτηθεί μόλις η υγεία του Βασιλιά, του επιτρέψει να αναλάβει και πάλι τα καθήκοντά του. Λίγο πριν την καθορισμένη ημερομηνία έναρξης των εργασιών της Βουλής, την 7η Ιουλίου, οι γιατροί του Βασιλιά, αποφάνθηκαν ότι ο ασθενής τους δεν είχε αναλάβει οριστικά, και δεν έπρεπε ακόμα να επιστρέψει στα καθήκοντά του- ενώ ο Ελ. Βενιζέλος ανακοίνωσε την επάνοδό του στην πολιτική και την κατάληψη φυσικά της αρχηγίας του κόμματος και επομένως και της Πρωθυπουργίας. Με το βασιλικό διάταγμα της 5ης Ιουλίου , η έναρξη της Βουλής ορίστηκε στις 3 Αυγούστου.
Στις 3 Αυγούστου στην πρώτη συνεδρίαση της νέας Βουλής, Πρόεδρος του Σώματος εξελέγη ο υποψήφιος του κόμματος των Φιλελευθέρων, Κωνσταντίνος Ζαβιτσάνος με 182 ψήφους υπέρ. . Ο Δημ. Γούναρης υπέβαλε αμέσως μετά την παραίτησή του στον Βασιλιά, ο οποίος όμως του ζήτησε να παραμείνει λίγες ημέρες ακόμα, προκειμένου να ξεκαθαριστεί αν ο Βενιζέλος θα δεχόταν να σχηματίσει κυβέρνηση. Στην κατ' ιδίαν συνομιλία που είχαν την επόμενη ημέρα - 4 Αυγούστου - ο Βενιζέλος ζήτησε και πήρε προθεσμία προκειμένου να μελετήσει τα διάφορα έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών και να συνομιλήσει με τους πρέσβεις της Αντάντ. Τελικά, αφού διαπιστώθηκε απόλυτη συμφωνία και ταύτιση απόψεων με τον Βασιλιά, ο Βενιζέλος ορκίστηκε Πρωθυπουργός στις 10 Αυγούστου 1915.

Τα πλοία της Αντάντ, μεταφέροντας στρατιώτες στην Καλλίπολη, παραβιάζουν την ελληνική ουδετερότητα αγκυροβολώντας στο λιμάνι της Λήμνου, Απρίλιος 1915

Σύνθεση υπουργικού συμβουλίου

• «Πρωθυπουργός» - («Πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου»): Δημήτριος Γούναρης

• «Επί των Εξωτερικών υπουργός»: προσωρινά, Γεώργιος Ζωγράφος

- αντικαταστάθηκε στις 5 Ιουλίου 1915 από τον Δημήτριο Γούναρη

• «Επί της Δικαιοσύνης υπουργός»: Παναγής Τσαλδάρης
• «Επί των Εσωτερικών υπουργός»: Νικόλαος Τριανταφυλλάκος
• «Επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας εκπαιδεύσεως υπουργός»: Χαράλαμπος Βοζίκης
• «Επί των Οικονομικών υπουργός»: Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης
• «Επί της Εθνικής Οικονομίας υπουργός» : Αθανάσιος Ευταξίας
• «Επί των Δημοσίων Συγκοινωνιών υπουργός»: Γεώργιος Μπαλτατζής
• «Επί των Στρατιωτικών υπουργός»: Δημήτριος Γούναρης
• «Επί των Ναυτικών υπουργός»: Νικόλαος Στράτος

Η εικόνα της Παναγίας της Τήνου

Σημειώσεις

• 1: Στις 22 Απριλίου 1915 ο Βασιλιάς προσβλήθηκε από γρίππη, (οξεία αναπνευστική λοίμωξη) η οποία δεν υποχωρούσε εύκολα. Στα συμπτώματα της γρίππης προστέθηκε και πόνος στα πλευρά (πλευροδυνία) η οποία εξελίχθηκε σε πλευρίτιδα. Στις 9 Μαΐου οι θεράποντες γιατροί διέγνωσαν εξιδρωματική πλευρίτιδα. Ο ασθενής παρουσίαζε οξεία πνευμονιοκοκκική βρογχοπνευμονική λοίμωξη με παραπνευμονική υπεζωκοτική αλλαγή, η οποία μετέπεσε σε εμπύημα με μικτή μικροβιακή χλωρίδα. Στις 23 Μαΐου οι γιατροί διεύρυναν τον απόστημα που είχε ήδη ανοίξει την 13 Μαΐου (ημέρα που ο Βασιλιάς προσκύνηση την εικόνα της Παναγίας της Τήνου, που μεταφέρθηκε ειδικά για αυτόν στην Αθήνα) έτσι ώστε να αποβάλλει περισσότερο και γρηγορότερα το μικροβιακό του φορτίο. Την 1η Ιουνίου οι γιατροί ανακοινώνουν ότι ο ασθενής έχει μπει στο στάδιο της ανάρρωσης αλλά οι μεταπτώσεις της υγιείας του συνεχίστηκαν για όλο τον μήνα Ιούνιο. Ο Βασιλιάς μπόρεσε να ασκήσει και πάλι τα καθήκοντά του αρχές Αυγούστου, αλλά η υγεία του δεν θα ήταν ποτέ πια η ίδια. Το απόστημα θα τον ταλαιπωρούσε και τα επόμενα χρόνια ενώ η έκπτωση των ικανοτήτων του -σωματικά και πνευματικά - ήταν ιδιαίτερα εμφανής.

Πηγές

Νίκος Νικολόπουλος (2007). Δημήτριος Γούναρης : πολιτική βιογραφία. Εκδόσεις "Ι. Σιδέρη". 

Γεώργιος Βεντήρης (1931). Η Ελλάς του 1910 - 1920, τόμος Α΄. Εκδόσεις "Πυρσός".