Κρυφή εκπαίδευση στην Πολωνία (18ος – 20ος αι.)

Το άρθρο αναφέρεται σε διάφορες πρακτικές κρυφής εκπαίδευσης στην Πολωνία από τον 18ο έως τον 19ο αιώνα.

Από τα τέλη του 18ου αιώνα η Πολωνία (τότε μέρος της Πολωνο-Λιθουανικής Ομοσπονδίας) μπήκε σε μια περίοδο διάλυσης κατά την οποία γειτονικές δυνάμεις τη μοίρασαν σε τομείς υπό Αυστριακή, Πρωσική και Ρωσική κατοχή. Σε καθένα από αυτούς τους τομείς επιχειρήθηκε η αλλαγή της εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας των Πολωνών μέσω της παιδείας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες Πολωνοί πατριώτες οργάνωσαν παράνομα μυστικά σχολεία όπου διδασκόταν η Πολωνική γλώσσα, η παράδοση, η ιστορία, η γεωγραφία, κατηχητικές αλήθειες, τραγούδια και έθιμα Στον Πρωσικό και ειδικά στον Ρωσικό τομέα η παράνομη εκπαίδευση τιμωρείτο σαν προδοσία. Η εκπαίδευση στην Πολωνική παράδοση περιλάμβανε εξιδανίκευση της εθνικής ιστορίας και εκφραζόταν με σλόγκαν όπως «Αίμα, Τιμή, Πατρίδα» ή «Πάλεψε για τη δική σου και τη δική μας ελευθερία» και «Κάθε σύνορο είναι το κάστρο μας».

Με τη βοήθεια του Καθολικού ιερατείου οργανώθηκαν παράνομες μορφές διδασκαλίας της Πολωνικής γλώσσας, κάτι που επέσυρε τιμωρίες, φυλακίσεις και εξορίες, τόσο των διδασκόντων όσο και των μαθητών. Το βάρος των διώξεων σήκωσαν ιερείς, μοναχοί και λαϊκοί της Καθολικής Εκκλησίας. Ανάλογο ρόλο είχαν σε κάποιες περιοχές οι Ευαγγελικές Εκκλησίες, ενώ την Ουκρανική και Λευκορωσική γλώσσα στα νοτιο-ανατολικά υπεραμύνθηκε η Ελληνική-Καθολική (Ουνιακή) Εκκλησία, έως ότου οι Ρώσοι την κατάργησαν το 1839 στις προσαρτημένες περιοχές και το 1875 στο Πολωνικό Βασίλειο. Αυτές οι μορφές εκπαίδευσης συνεχίστηκαν στις περιοχές που ελέγχονταν από την Πρωσία και τη Ρωσία μέχρι την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιήθηκε επίσης ως μέσο ρωσοποίησης.

Περί τα τέλη του 19ου αιώνα οργανώθηκε και το μυστικό «Ιπτάμενο Πανεπιστήμιο» σε διάφορες πόλεις, μεταξύ των οποίων και η Βαρσοβία που ήταν στον Ρωσικό τομέα. Στο πανεπιστήμιο αυτό εύρισκαν διέξοδο και οι γυναίκες που ήθελαν να σπουδάσουν αλλά απαγορευόταν η φοίτησή τους στα επίσημα πανεπιστήμια, όπως συνέβαινε και σε άλλα μέρη της Ευρώπης.

Η μυστική διδασκαλία ήταν μέρος μιας μεσσιανικής κουλτούρας που αναπτύχθηκε σαν άμυνα των Πολωνών εναντίον ισχυρότερων δυνάμεων, ανάλογα με την περίπτωση των Εβραίων. Πιστεύεται ότι σ' αυτό βοήθησε η μακραίωνη συμβίωση Πολωνών και Εβραίων.

Μετά το 1939

Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Πολωνία διαμοιράστηκε σε περιοχές υπό τον έλεγχο της Γερμανίας, της Σοβ. Ένωσης και μιας κεντρικής κυβέρνησης ελεγχόμενης από τη Γερμανία. Στον γερμανοκρατούμενο τομέα απαγορεύτηκε η παιδεία των Πολωνών σε επίπεδο ανώτερο από τη βασική εκπαίδευση, αφού κατά τη ναζιστική θεωρία, οι Σλάβοι δεν χρειάζονταν ανώτερη εκπαίδευση.

Μετά από αυτό, πολλοί δάσκαλοι, καθηγητές και ακτιβιστές οργάνωσαν κρυφά μαθήματα, αναβιώνοντας και το «Ιπτάμενο Πανεπιστήμιο» που είχε λειτουργήσει κρυφά κατά τον προηγούμενο αιώνα Ονομάστηκε έτσι επειδή τα μαθήματα γίνονταν εναλλάξ σε διάφορα σπίτια ή άλλους χώρους ώστε να μην εντοπίζονται από τις αρχές.

Η περισσότερη εκπαίδευση οργανώθηκε από τη «Μυστική Οργάνωση Διδασκαλίας» (Tajna Organizacja Nauczycielska,TON). Το 1942 περίπου 1,5 εκατομ. Μαθητές παρακολουθούσαν τη μυστική εκπαίδευση. Το 1944 το μυστικό πανεπιστήμιο είχε περίπου 10.000 φοιτητές. Λειτούργησαν επίσης μυστικά τυπογραφεία για την εκτύπωση των εκπαιδευτικών βιβλίων. Δίδονταν ακόμα και αποδεικτικά αποφοίτησης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε προπολεμικά έντυπα με πλαστές ημερομηνίες αποφοίτησης 1938 ή 1939.

Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης βιβλία εισάγονταν λαθραία και φυλάσσονταν σαν θησαυροί, πληρώνονταν με ψωμί, και χρησίμευαν για παράνομο διάβασμα σιωπηλά είτε μεγαλόφωνα προς ομάδες ακροατών.

Στα εβραϊκά γκέτο λειτουργούσαν κρυφά ταλμουδικά σχολεία ενώ η Καθολική Εκκλησία λειτουργούσε κρυφά σεμινάρια για ιερείς. Ένα γνωστό πρόσωπο που αποφοίτησε από αυτά τα σεμινάρια ήταν ο Πάπας Ιωάννης Παυλος ΙΙ (Karol Wojtyla).