Κλείτος Κύρου

Κλείτος Κύρου
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Κλείτος Κύρου (Ελληνικά)
Γέννηση	13  Αυγούστου 1921 Θεσσαλονίκη
Θάνατος	3  Απριλίου 2006 Θεσσαλονίκη
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά νέα ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μεταφραστής ποιητής καλλιτέχνης

Ο Κλείτος-Δημήτριος Κύρου (13 Αυγούστου 1921 – 10 Απριλίου 2006) ήταν Έλληνας ποιητής.

Βιογραφία

Γεννήθηκε το 1921 στη Θεσσαλονίκη. Φοίτησε στο Κολλέγιο Ανατόλια και τον Σεπτέμβριο του 1939 εισήχθη στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε στον τραπεζικό τομέα (1951-1983) . Διετέλεσε Γενικός Γραμματέας του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος από το 1974 μέχρι το 1976.

Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 1944, στο φοιτητικό περιοδικό Ξεκίνημα, αρχικά με μεταφράσεις ξένων, κυρίως Άγγλων, ποιητών. Ως ποιητής εμφανίστηκε για πρώτη φορά με το ποίημα Προσμονή στο περιοδικό της Θεσσαλονίκης Φοιτητής , τχ. 3 (5.5.1945). Το 1949 εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Αναζήτηση, Αναμνήσεις μιας αμφίβολης εποχής. Συνεργάστηκε με πλήθος περιοδικών. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα περιοδικά Ξεκίνημα, Φοιτητής, Ελεύθερα Γράμματα, Διαγώνιος, Ο Αιώνας Μας, Κοχλίας, Νέα Πορεία, Κριτική, Εντευκτήριο. Το σύνολο της ποιητικής του δουλειάς εκδόθηκε στη συλλογή Εν όλω, Συγκομιδή 1943-1997, Άγρα, Αθήνα 1997. Το 1988 τιμήθηκε με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το βιβλίο του Τα πουλιά και η αφύπνιση, το οποίο δεν δέχθηκε. Το 1992 τιμήθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας για τη μετάφραση του έργου τού Κρίστοφερ Μάρλοου Δόκτωρ Φάουστους και το 1994 του απονεμήθηκε το Α' Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης για την τραγωδία τού Πέρσι Σέλεϊ Οι Τσέντσι. ^[6] Το 2005 η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε για το σύνολο του ποιητικού του έργου, το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη.

Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, ρωσικά, πολωνικά, βουλγαρικά και αραβικά.

To 1969 παντρεύτηκε τη Φιλιώ Αγγελίδου. Μαζί απέκτησαν δύο παιδιά, την Ελένη (1970) και τον Γιώργο (1971).

Πέθανε στις 10 Απριλίου 2006 στο σπίτι του στην οδό Αθανασίου Σουλιώτη 2.

Ένας μεγάλος ποιητής του μεταπολέμoυ

Ο Κλείτος Κύρου ανήκει στην Πρώτη Μεταπολεμική Γενιά, αν δεχτούμε τον χωρισμό της μεταπολεμικής ποίησης σε γενιές και δεν την θεωρήσουμε, μαζί με τον Βύρωνα Λεοντάρη «μια ενότητα σε ταραχή και ακαταστασία». Αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση σε σχέση με τη λεγόμενη «ποίηση της ήττας» και την ιδιαιτερότητα αυτή αποτυπώνει πολύ εύστοχα ο Γιώργος Θέμελης, όταν λέει ότι ο Κύρου κάνει μια ποίηση «κοινωνικού προβληματισμού από σκοπιά ατομικής συνείδησης». Ξεκινώντας από έναν λυρισμό που εξαρχής αρνείται κάθε αισθηματολογία, ο Κύρου μετατοπίζεται αργά και σταθερά προς μια λιτότητα και μια ξηρότητα έκφρασης που απηχεί τη μετάλλαξη της ελληνικής κοινωνίας, και μαζί πολλών παλιών του φίλων, στη μεταπολεμική εποχή. Ο ποιητής, αφού καταγγέλλει οργισμένα και προφητικά στις Κραυγές της νύχτας την αλλοτρίωση, επιστρέφει στους Κλειδάριθμους στους χαμηλούς τόνους, τους οποίους θα διατηρήσει ως το πέρας του βίου του, προσπαθώντας να διαφυλάξει τόσο τη διαύγεια της όρασης όσο και την καίρια λέξη - να σημειώσουμε στο σημείο αυτό πόσο επίκαιρες ακούγονται σήμερα οι Κραυγές του, πόσο περιγράφουν οικεία για μας δεινά. Οι καβαφικοί ή οι καρυωτακικοί κατ' άλλους τόνοι χαρακτηρίζουν την περίοδό του ακολουθεί μετά τις Κραυγές, σφραγίζοντας μια επιλογή μόνωσης που οδηγεί στη δραστική λιτότητα και πύκνωση σε ένα λόγο εσώστροφο και την ίδια στιγμή σταθερά προσανατολισμένο στον άλλον, του παρελθόντος,του παρόντος και του μέλλοντος. 

Βαθύς γνώστης της ξένης ποίησης και λογοτεχνίας και δεινός μεταφραστής της, ο Κύρου επηρεάζεται από τους μεγάλους τους οποίους μεταφράζει, αλλά δεν τους μιμείται: στο έργο του αισθανόμαστε την αύρα ενός πολυσυλλεκτικού μοντερνισμού, που συναιρεί με ευθυβολία, όπως αποδεικνύει η εμβέλεια της ποιητικής ιδιόλεκτου του ποιητή, τον αγγλοσαξονικό με τον γαλλικό μοντερνισμό στις ποικίλες εκδοχές τους. Αυτός ο μοντερνισμός χωνεύεται στον λόγο του, στην παράλληλη συνομιλία του με την ελληνική παράδοση, και μας δίνει την ποιητική του ιδιοπροσωπία: λόγος με ψυχή, είτε παθιασμένος είτε συγκρατημένος, λυρικός και/ή δραματικός, ελεγειακός και εξομολογητικός αλλά και αγανακτισμένος, ερωτικός κι εξεγερμένος. Ο ίδιος άλλωστε περιγράφει την ποίησή του καλύτερα από κάθε κριτικό:

ΑΣΠΡΟ/ ΜΑΥΡΟ

ΕΙΝΑΙ φορές

Που οι στίχοι μου

Ηχούν

Σαν τουφεκιές

Σε σκοτεινό φαράγγι

*

Κι άλλοτε

Απελεύθεροι

Βογκούν

Μέσα στα μύρα

Και στις διαστολές

Της Βαβυλώνας

Λίγα λόγια για το έργο του

Απόσπασμα από την κριτική του Γιώργου Θέμελη για τις Κραυγές της νύχτας:

«Ο Κλείτος Κύρου τοποθετείται ήδη σ’ ένα μεταίχμιο ανάμεσα στην εσωτερικότητα μιας υποκειμενικής απομόνωσης και το άνοιγμα προς την κοινωνία. Η έγνοια του μοιράζεται ανάμεσα στο ‘εγώ’ και το ‘εμείς’. Δεν έφτασε στο τελευταίο σκαλί της απογοήτευσης, δεν έστησε ‘τοίχο’. Άνοιξε παράθυρο και βλέπει και ακούει τις ‘κραυγές της νύχτας’. Αν ο Αναγνωστάκης μιλάει μονάχος για λογαριασμό δικό του και των ‘λίγων’, των ‘πολύ λίγων’, όσων έμειναν στο τέλος συνεπείς με τον εαυτό τους και προδόθηκαν και λεηλατήθηκαν, ο Κύρου κάνει την απολογία και την υπεράσπιση της ‘γενιάς’ του, έστω σαν εκπρόσωπός της, θέλει να γίνει η φωνή της. [...] Προμηνύεται μια ποίηση κοινωνικού προβληματισμού από σκοπιά ατομικής συνείδησης. Ήδη ο ποιητής αντιμετωπίζει την κοινωνία σε μικρογραφία μιας πολιτείας νυχτωμένης, απ’ όπου εκπέμπονται ‘κραυγές’ από στόματα που συντρίφτηκαν στον τροχό των κοινωνικών αναζυμώσεων, ως να ζητούν δικαιοσύνη και εξαγορά. Ο ποιητής αναλαμβάνει να γίνει ο διερμηνέας και ο υπερασπιστής των με τη δική του ‘κραυγή’ μέσα στις άλλες».

Ο Γιώργος Μαρκόπουλος για τη συλλογή Οι κατασκευές, Κέδρος, Αθήνα 1980

Και πράγματι, εκείνο που αμέσως διακρίνει κανείς στην πρώτη από τις παραπάνω συλλογές, Τα πουλιά και η αφύπνιση που ωστόσο το πρώτο μέρος της είχε ήδη κάνει την εμφάνισή του από τον συγκεντρωτικό, υπό τον τίτλο Κατασκευές (1949-1979), τόμο του 1980, είναι μια διάθεση ανυποχώρητου μονωτισμού ο οποίος όμως κρατά πάντα σε μια εγρήγορση, εμφανέστατη, τη μνήμη. Ο εχθρός πλέον εδώ διακρίνουμε να έρχεται με άλλον μανδύα και η έλλειψη ονείρου ωθεί σε μια, σε άλλη βάση πια, εκ νέου προσφυγή στην ποίηση. Μια προσφυγή, που γίνεται σαφέστερη στην αμέσως επόμενη συλλογή του Κλείτου Κύρου με τον δηλώνοντα πολλά τίτλο Περίοδος χάριτος, στις σελίδες της οποίας το φάσμα του θανάτου πλανάται από σελίδα σε σελίδα, θα λέγαμε. Σπαράγματα θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε τα ποιήματα αυτής της συλλογής, ίσως της πιο μεστής και της πιο ζοφερά αληθινής από όλε τις μέχρι τώρα του Κλείτου Κύρου.

Ο Γιάννης Βαρβέρης για τη συλλογή Κλειδάριθμοι:

[…] Οι Κλειδάριθμοι (1963), σημαντικότατος σταθμός στην πορεία του Κύρου, ας αποκληθεί εδώ, μπορεί και λίγο αστόχαστα, βιβλίο αποστασιοποίησης, Το πρότερο πληθωρικό συναίσθημα περνάει τώρα μια αυστηρή επεξεργασία απόσταξης. Το προϊόν της είναι συμπαγές, ενιαίο, γνήσιο - μια έντονα προσωπική κατάσταση, καθώς πιστεύω.

Το ποιητικό βλέμμα θεωρεί και επιθεωρεί τα πράγματα, ο λόγος οικονομείται μέχρι και την κρυπτικότητα, το βίωμα παρίσταται πλέον ως λόγος περισσότερο συμπερασματικός. Εδώ, το ύφος του Κύρου χαρακτηρίζεται από την ευεργετική ξηρότητα του βωμού πόνου, εκείνου που έχει κατακαθίσει πια σε σοφία ζωής και έχει μεταλλαχθεί σε φιλοσοφική ενατένιση ακόμη και των ατομικών πληγών. Αν τώρα κάτι περισώζεται από κείνες τις παλαιότερες εναγώνιες «κραυγές της νύχτας» είναι μονάχα, όπως ομολογείται, «ρίζες αλλοτινών κραυγών» […]

Η σχέση του Κ. Κύρου με τη Θεσσαλονίκη

Ο Κλείτος Κύρου απαθανάτιζε διαρκώς την πόλη, αλλά και τη χώρα ολόκληρη και την αλλοδαπή στα ταξίδια του, με τον φακό της φωτογραφικής του μηχανής. Οι εικόνες αυτές συμπληρώνουν την τοπιογραφία της Θεσσαλονίκης, όπως τη σχεδιάζει στις Οπισθοδρομήσεις του, ένα κείμενο αλλά καταγράφει σκηνές της ζωής του ως σκηνές της ιστορίας της πόλης και της χώρας - από το βιβλιοπωλείο Μόλχο και το την οδό Αετοράχης, στο σπίτι του Μανόλη Αναγνωστάκη, τις ταβέρνες (ενδεικτικά αναφέρονται τα 13 αδέρφια στην περιοχή Γενική Κλινική και το στέκι ή αλλιώς η ταβέρνα του Θεόφιλου επί της Ζεύξιδος) και τα καφενεία όπου μαζεύονταν με τους φίλους του (καφενείο δίπλα στη θάλασσα, πίσω από το Βασιλικό Θέατρο), στη σχολή του και στα περιοδικά με τα οποία συνεργαζόταν (περιοδικό Ξεκίνημα, έκδοση του Εκπολιτιστικού ομίλου Α.Π.Θ.). Είχε έντονη δράση στην πνευματική και πολιτιστική ζωή της πόλης και σύχναζε στην γκαλερί "Ζητα-Μι" στο υπόγειο της οδού Αριστοτέλους 3 και στην " Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρία- Η τέχνη")

Η απεικόνιση της πόλης ολοκληρώνεται, ωστόσο, στην ποίησή του, όπου εμφανίζεται περισσότερο υπαινικτικά, χωρίς πολλές ρητές αναφορές, ως σκηνικό της μνήμης του ποιητικού υποκειμένου, που δεν έχει ανάγκη να ονομάσει τους τόπους για να επανέρχεται σε αυτούς ξανά και ξανά. Οι ρητές αναφορές είναι αρκετές στα πρώτα του ποιήματα, ειδικά στη συλλογή Αναζήτηση, όπου και το ‘Τρίγλυφο’, τρία ποιήματα για το Γερμανικό νεκροταφείο, τρία χιλιόμετρα έξω από τη Θεσσαλονίκη, όπου ήταν θαμμένοι οι Γερμανοί νεκροί του πολέμου (σήμερα έχει εγκαταλειφθεί). Γνωρίζοντας πόσο ο Κύρου και η γενιά του υπέφεραν από τη ναζιστική κατοχή, γνωρίζοντας την αντιφασιστική του στράτευση, διαβάζουμε με μεγαλύτερη συγκίνηση τα τρία αυτά ποιήματα για τον άγνωστο νεαρό Γερμανό στρατιώτη που κείτεται στην ελληνική γη.  

Στην ίδια συλλογή, την πρώτη του, υπάρχουν κι άλλες αναφορές στον κοντινό ακόμη καιρό του πολέμου,στους βομβαρδισμούς του λιμανιού, την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στο ποίημα Εισβολή. Καθώς το έργο του προχωρά και η μόνωση του ποιητικού υποκειμένου ενισχύεται, οι αναφορές στο εξωτερικό περιβάλλον περιορίζονται και ο ρόλος τους γίνεται μάλλον συμβολικός. Ο σιδηροδρομικός σταθμός ως αναφορά σε μια γειτονιά και έναν τρόπο ζωής . Η οδός Αετοράχης ως ενθύμηση της νεότητας, της παραφοράς των νεαρών ανδρών (Επίλογος) που τα άφησαν όλα τελικά στη μέση (Ερμής). Κι όμως, με άλλο τρόπο από ό,τι στον Μανόλη Αναγνωστάκη ή στον Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου για παράδειγμα, η πόλη ανασαίνει μέσα από τους στίχους του Κλείτου Κύρου, υπόγεια, μυστική και κρυφή, ως τόπος δικός και μαζί ξένος, ένας γενέθλιος τόπος υπαρξιακού ξεριζωμού. 

Έργα

Ποίηση

Ποιητικές Συλλογές:

• «Αναζήτηση - Αναμνήσεις μιας αμφίβολης εποχής», τυπ. Θ.Γραικόπουλου, Θεσσαλονίκη 1949
• «Σε πρώτο πρόσωπο», Θεσσαλονίκη 1957
• «Κραυγές της νύχτας», Θεσσαλονίκη 1960
• «Κλειδάριθμοι», εκδ. Ε. Σφακιανάκης, Θεσσαλονίκη 1963
• «Απολογία», Θεσσαλονίκη, 1966 (και β' έκδοση συμπληρωμένη, Θεσσαλονίκη 1976)
• «Οι κατασκευές 1949-1974», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1980
• «Τα πουλιά και η αφύπνιση», εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1987
• «Περίοδος χάριτος και άλλα ποιήματα», εκδ. Χειρόγραφα, Θεσσαλονίκη 1992
• «Ο πρωθύστερος λόγος», εκδ. Αίγειρος, Θεσσαλονίκη 1996
• «Εν όλω - Συγκομιδή 1943-1997» (συγκεντρωτική έκδοση), εκδ. Άγρα, Αθήνα 1997

Πεζά

• Οπισθοδρομήσεις - Αναδρομή ζωής (2001, αυτοβιογραφικό)

Μεταφράσεις

Ποίηση

• «Νέοι άγγλοι ποιητές», Θεσσαλονίκη, 1945
• «F. G. Lorca, Δύο Ωδές - Ωδή στον Salvador Dali & Ωδή στον Walt Whitman» (απόδοση: Κλείτος Κύρου - Μανώλης Αναγνωστάκης), Θεσσαλονίκη 1948
• «F. G. Lorca - R. Alberti, Μοιρολόι για τον Ιγνάτιο Σάνχεθ Μεχίας», εκδ. Ποιητικής Τέχνης, Θεσσαλονίκη 1950
• «A. Mac Leish, Η Πύλινη υδρία», ανάτυπο από το περιοδ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1958
• «G. Apollinaire, Ζώνη», έκδοση περιοδ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1962
• «Eliot, Η Τετάρτη των Τεφρών», ανάτυπο από το περιοδ. Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1965
• «B. Cendrars, Η πρόζα του Υπερσιβηρικού και της μικρής Ιωάννας της Γαλλίας», εκδ. Δίφρος (ανάτυπο από το περιοδ. Καινούρια Εποχή), Αθήνα 1965
• «G. Apollinaire, Ποιήματα» (μεταφράσεις: Φανή Κισκήρα, Τόλης Καζαντζής, Κλείτος Κύρου), ανάτυπο από το περιοδ. Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1967
• «Eliot, Η Τετάρτη των Τεφρών και Τα τραγούδια του Άριελ», Θεσσαλονίκη 1971
• «Auden, Ποιήματα»,. Θεσσαλονίκη 1973
• «A. Mac Leish, Ποιήματα», 1973
• «Ξένες φωνές», εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1979
• «Έλιοτ Τ. Σ., Τέσσερα κουαρτέτα», εκδ. Διαγωνίου, Θεσσαλονίκη 1981
• «Έλιοτ Τ. Σ., Burnt Norton», έκδοση της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (εκτός εμπορίου με δέκα εικόνες του Γ.Σκαράκη), Αθήνα 1988
• «Έλιοτ Τ. Σ., Η Τετάρτη των τεφρών - Τα τραγούδια του Άριελ - Τέσσερα κουαρτέτα» (συγκεντρωτική έκδοση), εκδ. Ρόπτρον, Αθήνα 1988
• «Έλιοτ Τ. Σ., Ρημαγμένη γη», εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1990

Θέατρο

• «F. G. Lorca, Σαν περάσουν πέντε χρόνια», 1962
• «Τζων Φορντ, Κρίμα που είναι πόρνη», εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1986
• «Μάρλοου Κρίστοφερ, Δόκτωρ Φάουστους», εκδ. Άγρα, 1990
• «Σέλλεϋ Μπυς Πέρσυ, Οι Τσέντσι», εκδ. Άγρα, Αθήνα 1993

Βιβλιογραφία

• Γουνελάς, Χαράλαμπος-Δημήτρης: «Εισαγωγή στην ποίηση του Κλείτου Κύρου», Εξώπολις, τχ. 17 (Χειμώνας 2002-2003), σσ. 171-178
• Κωσταβάρας, Θανάσης Κ.: «Η άλλη όψη του νομίσματος», Λέξη, τχ. 38 (Οκτ. 1984), σσ. 678-684
• Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδόσεις Πατάκη, σσ. 1191-1192
• Μαρκόπουλος, Θανάσης: «Κλείτος Κύρου: ο ένοικος της μνήμης και του ονείρου», Φιλόλογος, τχ. 101 (2000), σσ. 419-438
• Σελίδες για τον Κλείτο Κύρου (αφιέρωμα), Εντευκτήριο, τχ. 37 (1996-1997), σσ. 31-46
• Αναγνωστάκη Νόρα: Μαγικές εικόνες, Θεσσαλονίκη, εκδ. Τραμ, 1973, σσ. 105-115
• Αργυρίου Αλέξανδρος: «Κλείτος Κύρου», Η ελληνική ποίηση· Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, Σοκόλης, Αθήνα 1982, σσ. 284-285
• Ζήρας Αλέξης: «Κύρου Κλείτος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Κλείτος Κύρου στον Πανδέκτη, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών