Καρλ Πολάνυι

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Καρλ Πολάνυι
Γέννηση25 Οκτωβρίου 1886 (1886-10-25)
Βιέννη
Θάνατος23 Απριλίου 1964 (77 ετών)
Περίοδος20ος αιώνας
ΣχολήΜαρξισμός
Κύρια ΕνδιαφέρονταΟικονομική Ιστορία
Ιστορική Κοινωνιολογία
ΕπιδράσειςΜαρξ, Βέμπερ, Λούκατς, Μάνχαϊμ
ΕπηρέασεΣτίγκλιτς, Βάλλερσταϊν

Ο Καρλ Πολάνυι ( 1886- 1964) ήταν Ούγγρος ανθρωπολόγος, ιστορικός, κοινωνιολόγος και φιλόσοφος.

Βιογραφία και ιδέες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Καρλ Πολάνυι ήταν ριζοσπάστης, θεωρητικός, ερευνητής της οικονομικής ιστορίας και της οικονομικής ανθρωπολογίας.[1] Γεννήθηκε το 1886 στη Βιέννη και μεγάλωσε στη Βουδαπέστη. Εκεί σπούδασε και σύχναζε στους κύκλους του Καρλ Μάνχαϊμ και του Γκέοργκ Λούκατς[2]. Στη συνέχεια έζησε σε διαφορετικά μέρη: Αγγλία, ΗΠΑ και Καναδάς.

Το σημαντικότερο έργο του είναι Ο μεγάλος μετασχηματισμός (The Great Transformation), το οποίο δημοσιεύτηκε το 1944.Με το έργο αυτό ασκεί κριτική στον κυρίαρχο καπιταλισμό και αμφισβητεί την φιλελεύθερη οικονομία και την κοινωνία της αγοράς του 19ου αιώνα, η οποία έχει πολλές ομοιότητες με την σύγχρονη κοινωνία, όπου κυριαρχεί ο νεοφιλελευθερισμός.

Ο Πολάνυι επιδιώκει να θεμελιώσει τις βάσεις για ένα νέο οικονομικό σύστημα στο οποίο η οικονομία και η κοινωνία θα είναι συνδεδεμένες. Οικονομία και κοινωνία δεν αποτελούν ξεχωριστές έννοιες, αφού η οικονομική δραστηριότητα έχει στόχο την διατήρηση και την αναπαραγωγή της κοινωνίας.[3]

Για να γίνει πιο κατανοητή αυτή τη σχέση χρησιμοποιεί τον όρο ενθήκευση (embedded) 1. Θεωρεί ότι στις προ-καπιταλιστικές κοινωνίες η οικονομία ήταν ενσωματωμένη (ενθηκευμένη) στην κοινωνία, ενώ στις καπιταλιστικές αποσπάται από αυτή (απο-ενθηκεύεται). Οι αγορές στις προ-καπιταλιστικές οικονομίες δεν ήταν αυτορυθμιζόμενες στη βάση προσφοράς και ζήτησης.[4] Αντίθετα στις καπιταλιστικές, αποκτά κεντρικό ρόλο και ρυθμίζει την πορεία της κοινωνίας, που μετασχηματίζεται σε κοινωνία της αγοράς.[1] Κατά τη γνώμη του, η εμπορευματοποίηση όλων των αγαθών και υπηρεσιών σε ένα πρότυπο, το χρήμα, το οποίο καθορίζει τις τιμές τους μέσω του αυτορυθμιζόμενου μηχανισμού της προσφοράς και της ζήτησης, είναι μια από τις κυριότερες συνέπειες του νέου τύπου οικονομίας, της καπιταλιστικής αγοράς. Τα οικονομικά μέσα και οι σκοποί ποσοτικοποιούνται ως τιμές χρήματος.[4]

Σύμφωνα με τον Πολάνυι ο διαχωρισμός της οικονομικής από την κοινωνική σφαίρα και η διαμόρφωση της κοινωνίας της αγοράς αποτελούν μια ιστορική παρεκτροπή.[1] Η οικονομική ιδιοτέλεια, ως κυρίαρχη αρχή της κοινωνικής ζωής του 19ου αιώνα αποτελεί μια διαστρέβλωση της σκέψης.[5]

Με την έννοια της πλάνης του οικονομισμού εννοεί την τάση να θεωρείται η οικονομία της αγοράς ως το κυρίαρχο και τελειότερο πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης.Η οικονομία της αγοράς, ένα πλήρως αυτόνομο και αυτορυθμιζόμενο σύστημα, είχε την τάση να επεκτείνεται λόγω της φυσιολογικής εξέλιξης των ανθρωπίνων κοινωνιών. Η τάση προς συναλλαγή ήταν μια φυσική κλίση του ανθρώπου, ενώ η δημιουργία αγοραίας νοοτροπίας αγνοούσε τα πολιτισμικά δεδομένα.[6] Η πλασματική εμπορική υπόσταση της οικονομίας κατέστρεψε τον κοινωνικό ιστό, τους παραδοσιακούς δεσμούς και υποβάθμισε ηθικά τον άνθρωπο. Η υποταγή της κοινωνίας στις απαιτήσεις της οικονομίας της αγοράς σήμαινε, πως η οικονομία αντί να αποτελεί εργαλείο, καθοδηγούσε πλέον την κοινωνία. Η προτεραιότητα στα οικονομικά κίνητρα απέδειξε ότι αποτελεί μια τεχνητή κατασκευή, που προκάλεσε την προστατευτική αντίδραση της κοινωνίας. Η αντίδραση στην ανθρώπινη απληστία για αύξηση κέρδους δημιούργησε ένα προστατευτικό κίνημα ως απόκριση των ατόμων στην αγορά που κατέστρεφε την κοινωνία.[5]

Με την έννοια της διπλής κίνησης νοούνται οι κοινωνικές αντιστάσεις και οι άμυνες ενάντια στον επεκτατισμό της αγοράς.[7] Ο Πολάνυι αντιλαμβάνεται την κοινωνική μεταβολή ως το αποτέλεσμα μιας διπλής κίνησης μεταξύ των απαιτήσεων της αγοράς, ως θεσμού της κοινωνίας, και των απαιτήσεων της κοινωνίας ως ολότητας..Το κοινωνικό σύστημα έχει μια διπλή παράλληλη οργάνωση. Η αυτορρύθμιση (επίσημη),προωθεί την εδραίωση της αυτορρυθμιζόμενης αγοράς, ενώ η λανθάνουσα, την αρχή της κοινωνικής αυτοπροστασίας [8] Επομένως, θεωρεί αναπόφευκτη την αντίδραση της κοινωνίας απέναντι στην αγοραιοποίηση.[1]

Ο Πολάνυι ήταν αντίθετος στον μερκαντιλισμό και στον οικονομισμό και θεωρούσε πως η αυτορρυθμιζόμενη αγορά μετέτρεψε τον άνθρωπο σε ένα ον που λειτουργεί με βάση την αύξηση του κέρδους, τον οικονομικό άνθρωπο (homo economicus)[9]. Ο Πολάνυι αντιτίθεται στη χρήση αυτού του όρου και υποστηρίζει ότι ο οικονομικός- ορθολογικός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ξεκομμένος από την κοινωνία.[5] Επίσης πίστευε πως ήταν λανθασμένη η αντίληψη που ταύτιζε τον οικονομισμό με τον μαρξισμό, όπως και η αντίληψη της φιλελεύθερης θεωρίας περί της «φυσικότητας» της συμπεριφοράς του homo economicus. Θεωρούσε πως η κοινωνία και οι άνθρωποι δεν πρέπει να είναι υποδεέστεροι της οικονομίας και της αγοράς. Αντιθέτως, θα πρέπει η οικονομία να εδράζεται στην κοινωνία[10]. Γι' αυτό στον οικονομικό άνθρωπο αντιδιαστέλλει τον κοινωνικό άνθρωπο (homo socialisis). Αυτός ο τύπος ανθρώπου δρα πρωταρχικά για να διασφαλίσει την κοινωνική υπόστασή του .Ο οικονομικός άνθρωπος πρέπει να συμβαδίζει και όχι να αντιτίθεται στον κοινωνικό άνθρωπο.[6]

Βιβλία στα ελληνικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • (2001) Ο μεγάλος μετασχηματισμός, Νησίδες
  • (2006) Κείμενα οικονομικής κοινωνιολογίας, (Συλλογικό: Πολάνυι, Πάρσονς, Σουμπέτερ κ.ά.), Gutenberg
  • (2014) Η απαρχαιωμένη αγοραία νοοτροπία μας, Στάσει Εκπίπτοντες

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 «Εναλλακτικοί Οικονομικοί και Πολιτικοί Χώροι» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 23 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2021. 
  2. Polanyi, Karl
  3. «Εναλλακτικοί Οικονομικοί και Πολιτικοί Χώροι» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 23 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2021. 
  4. 4,0 4,1 Carrier, James (2005). A Handbook of Economic Anthropology. Cornwall: MPG Books Ltd. σελ. 14. 
  5. 5,0 5,1 5,2 Skocpol, Theda (2011). Ιστορική Κοινωνιολογία. Όραμα και Μέθοδος. Αθήνα: Παπαζήση. σελ. 93 -94. 
  6. 6,0 6,1 «Karl Polanyi, Ο μεγάλος μετασχηματισμός: Ανθρωπολογική και ιστορική κριτική της οικονομίας της αγοράς». 
  7. «« Κρίση, απορρύθμιση και πολιτική λιτότητας υπό το πρίσμα της θεώρησης του Πολάνυι»» (PDF). 
  8. Πολάνυι, Καρλ (2007). Ο Μεγάλος Μετασχηματισμός. Θεσσαλονίκη: Νησίδες. σελ. 37, 48, 131. 
  9. Στις ρίζες του homo economicus
  10. Ο μεγάλος μετασχηματισμός