Καλημεριάνοι Εύβοιας

Καλημεριάνοι
Άποψη από ψηλά
Καλημεριάνοι Καλημεριάνοι
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Ευβοίας
Δήμος	Κύμης - Αλιβερίου, Δημοτική Κοινότητα Καλημεριάνων Ευβοίας
Δημοτική Ενότητα	Κύμης
Γεωγραφία
Νομός	Εύβοιας
Υψόμετρο	240 μέτρα
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	340 19

Ο οικισμός Καλημεριάνοι του Δήμου Κύμης - Αλιβερίου, στη νότια Εύβοια, βρίσκεται στη νότια πλαγιά μεγάλου λόφου με θέα προς το Αιγαίο πέλαγος. Απέχει 3 χλμ από την Κύμη και 78 χλμ από τη Χαλκίδα (μέσω Τραχηλίου, Κονιστρών). Έχει πληθυσμό 303 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011.

Η ονομασία του προέρχεται από το επώνυμο Καλημέρης.

Ιστορικά στοιχεία

Στα βυζαντινά χρόνια η περιοχή βρισκόταν σε αφάνεια. Ο οικισμός των Καλημεριάνων δημιουργήθηκε κατά τους τελευταίους αιώνες ύπαρξης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από κατοίκους άλλων οικισμών της περιοχής, οι οποίοι καταστράφηκαν από τις επιδρομές των Αράβων κατά τον 8ο] και τον 9ο αιώνα. Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας (1205-1470) ολόκληρη η Εύβοια απετέλεσε κράτος Σταυροφόρων. Η περιοχή ανήκε στην Τριαρχία της Χαλκίδας, αρχικά με ηγεμόνες Λομβαρδούς από τη Βερόνα της Ιταλίας, και ο οικισμός βρισκόταν σε μεγάλη ακμή. Υπήρχε το μεσαιωνικό φρούριο «Κάστρο των Βαλουά», ονομασία με την οποία ήταν γνωστός και ο οικισμός. Οι Φράγκοι κατέλαβαν την πλούσια εκκλησιαστική περιουσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που βρισκόταν στη περιοχή των σημερινών οικισμών Καλημεριάνων και Πύργου και την παραχώρησαν στο Λατινικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Τα κτήματα αυτά, οι Λατίνοι Πατριάρχες που διέμεναν μετά το 1261 στη Χαλκίδα, εκτελώντας καθήκοντα επισκόπου, τα ενοικίαζαν και από τα εισοδήματά τους συντηρούνταν οι ίδιοι και το Πατριαρχείο. Από το 1390 η Εύβοια απετέλεσε Ενετική κτήση. Φαίνεται ότι γύρω στα 1400 η πειρατεία αποτελούσε πρόβλημα για την περιοχή και γι' αυτό βρισκόταν σε παρακμή. Με τον πρώτο Βενετο-τουρκικό πόλεμο (1463–1479), ολόκληρη η Εύβοια κατακτήθηκε από τους Τούρκους.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1470-1830), ο οικισμός ανήκε στο σαντζάκι του Ευρίπου, με το όνομα «Καστέλα Βάλλα» και άρχισε να ακμάζει. Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και στα τουρκικά φορολογικά έγγραφα. Κατά την Τουρκοκρατία κατοικούσαν 70 οικογένειες Οθωμανών στους Καλημεριάνους και στο γειτονικό Πύργο. Τότε η περιοχή και ο οικισμός λεγόταν «Καστροβασιλιά» ή «Καστροβαλάς» ή «Καστραβαλιά», και περιελάμβανε όλα τα χωριά της περιοχής, από τη γέφυρα της Σκοτεινής και βόρεια, εκτός από την Κύμη. Μία τυφλή Τουρκάλα που σύμφωνα με το θρύλο βρήκε το φως της χάρη σε ένα θαύμα στη Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, έδωσε το αρχικό τοπωνύμιο στο ποτάμι και στη συγκεκριμένη σιδερένια γέφυρα (σκοτεινή =τυφλή).

Η περιοχή του Καστροβαλά περιλάμβανε τα χωριά:

• Καστροβαλά (Καλημεριάνοι) ή Αρχοντομαχαλάς. Έδρα του Τούρκου διοικητή με όλες τις πολιτικές αρχές. Ήταν η μεγαλύτερη και πλουσιότερη κωμόπολη

της περιφέρειας και πρωτεύουσα των χριστιανών επί τουρκοκρατίας.

• Γραμματικιάνοι ή Μαχαλάς. Διέμενε ο Τούρκος γραμματέας, όπου είχε και τα γραφεία του.
• Πύργος. Διέμενε ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής με τη φρουρά του.
• Μαλετιάνοι.
• Ανδρωνιάνοι.
• Βίταλα.
• Κολιάνοι.
• Κρινιάνοι.
• Καρασαλιάνοι.
• Χαροκόπου.
• Καλιανού ή Καλιανή.

Φαίνεται ότι ο αρχικός πυρήνας του χωριού πρωτοδημιουργήθηκε στο συνοικισμό των Γραμματικιάνων γύρω στον 15ο αιώνα. Το καλοκαίρι του 1688 οι Ενετοί με τον Δόγη Φραντζέσκο Μοροζίνι επιτέθηκαν εναντίον των Τούρκων, και τον ακολούθησαν και οι Ευβοείς. Η αποτυχημένη όμως αυτή προσπάθεια είχε ως αποτέλεσμα να πυρποληθούν τα χωριά της περιοχής, και μαζί προφανώς όλα τα έγγραφα αρχείων του τόπου. Οι κάτοικοι της περιοχής αναγκάστηκαν για να αποφύγουν τις σφαγές, να αποδημήσουν προς τα Ψαρά και σε άλλα μέρη, ενώ ο τόπος ερήμωσε. Αργότερα, όταν πέρασε η οργή των Τούρκων, η περιοχή κατοικήθηκε από εποίκους άλλων γειτονικών οικισμών.

Τις τελευταίες δεκαετίες του τούρκικου ζυγού, η περιοχή εξήγαγε κρασί στη Μαύρη Θάλασσα (μετά από τη Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή το 1774).

Ολόκληρη η Εύβοια παρέμεινε στα χέρια των Τούρκων ακόμη και μετά την άφιξη του Καποδίστρια και μόνο με φιρμάνι της 13ης Ιουνίου 1830 παραχωρήθηκε στην Ελλάδα. Με την απελευθέρωση από τους Τούρκους η περιοχή των Καλημεριάνων παρουσίασε ιδιαίτερη ακμή, επεκτάθηκε ανατολικά στη σημερινή θέση και εξελίχθηκε στο κέντρο του «Καστροβαλά», παίρνοντας το προσωνύμιο του «Αρχοντομαχαλά», ενώ μετοίκησαν πολλοί από τα Ψαρά και τη Σάμο.

Στις 28/12/1836 δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά η διοικητική διαίρεση της Εύβοιας, και οι Καλημεριάνοι αποτελούσαν έδρα του δήμου Κοτυλαίων (ονομασία προερχόμενη από τα Κοτύλαια Όρη, τον ορεινό όγκο της περιοχής μεταξύ Κύμης και Χαλκίδας). Ο δήμος αρχικά περιλάμβανε 360 οικογένειες και παρέμεινε μέχρι το 1912 με έδρα τους Καλημεριάνους.

Ο δρόμος με τον οποίο ο λιγνίτης μεταφερόταν μέχρι το εναέριο τρενάκι στην παραλία της Κύμης όπως διατηρείται σήμερα.

Το 19ο αιώνα άνθησε οικονομικά χάρη στην παραγωγή κρασιού, λαδιού και μεταξιού. Το 1870 πολλοί κάτοικοι των Καλημεριάνων απασχολούνταν στο λιγνιτωρυχείο στο «Έντζ» (Entz) ή «Έντζι». Το Έντζι είναι οικισμός δυτικά των Καλημεριάνων. Το όνομά του οφείλεται στο Γερμανό γεωλόγο και ορυκτολόγο Έντσε Φραντς (Entze Franz). Ο βασιλιάς Όθων και η συνοδεία του ανάμεσα στην οποία ήσαν και ερευνητές Βαυαροί μεταλλειολόγοι, κατά την επίσκεψή τους στην Κύμη και τα περίχωρα, ανακάλυψαν την ύπαρξη ανθρακοφόρων στρωμάτων. Με μέριμνα του βασιλιά εγκαταστάθηκαν στο χώρο μεταξύ Κύμης και Μαλετιάνων, στη θέση Καζάρμα (από την ιταλική λέξη "Caserma" που σημαίνει στρατόπεδο), επτά οικογένειες Βαυαρών ειδικών σε έργα έρευνας και εξόρυξης των ανθρακοφόρων εδαφών. Το 1835, η πρώτη στοά που ανοίχτηκε από τους Βαυαρούς ονομάστηκε «στοά Όθωνος». Συνολικά ανοίχτηκαν 5 σημεία εξόρυξης: Όθωνας, Τέρμα, Ευτυχία, Διάμεσο και Φιρές. Η εκμετάλλευση των ανθρακοφόρων στρωμάτων άρχισε από το 1844. Το 1846 άρχισε η χάραξη και η κατασκευή του δρόμου Καζάρμας - Κύμης, υπό την επίβλεψη του μηχανικού και εργολάβου Δημοσθένη Βρατσάνου. Τα πρώτα χρόνια ο λιγνίτης μεταφερόταν στην Παραλία Κύμης με μουλάρια, ενώ μετά την κατασκευή του δρόμου με κάρα. Η λειτουργία των ανθρακωρυχείων της Καζάρμας διήρκεσε περίπου 2 δεκαετίες και από την Καζάρμα μεταφέρθηκαν στο Έντζι. To 1870 η μεταφορά του λιγνίτη από τα ορυχεία του Έντζ και των Μαλετιάνων μέχρι την Παραλία της Κύμης γινόταν με εναέριο τραινάκι. Από τα ανθρακωρυχεία της περιοχής εξορυσσόταν λιγνίτης άριστης ποιότητας. Η λειτουργία τους σταμάτησε οριστικά το 1962. Το κλείσιμο των ορυχείων οδήγησε σε μετανάστευση των κατοίκων του χωριού στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να πέσει πολύ χαμηλά.

Διοικητικές μεταβολές

Το 1885 οι Καλημεριάνοι ίδρυσαν τον «Ευαγγελισμό της Θεοτόκου», ένα σωματείο αλληλοβοήθειας των τεχνιτών και εργατών.

Στις 16/08/1912 οι Καλημεριάνοι ορίζονται έδρα της κοινότητας Καλημεριάνων. Ταυτόχρονα οι οικισμοί Κολιάνοι, Μεντούλης, και Γραμματικιάνοι υπάγονται στην κοινότητα.

Το 1915 ιδρύθηκε ο «Οινοποιητικός Συνεταιρισμός των Καλημεριάνων».

Σε κοιτάσματα λιγνίτη Βουρδιγάλιας ηλικίας (Bourdigalian Stage), δηλαδή που σχηματίστηκαν πριν από 15,97 έως 20,43 εκατομμύρια χρόνια, έχουν ανακαλυφθεί κατά καιρούς διάφορα παλαιοντολογικά ευρήματα. Το 1916, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεόδωρος Σκούφος ανακάλυψε το «Ανθρακοθηρίο το Καλημεριανό» (Anthracotherium), ένα μεγάλο σπονδυλωτό ζώο (χοιρόμορφο αρτιοδάκτυλο θηλαστικό), το οποίο θεωρείται πρόγονος του σημερινού ιπποπόταμου και έζησε στην ολιγόκαινο περίοδο (πριν από 37-26 εκατομμύρια χρόνια). Ο απολιθωμένος σκελετός του φυλάσσεται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο Αθηνών. Επίσης, έχουν βρεθεί στα πετρώματα της περιοχής απολιθώματα ψαριών και διάφορων άλλων ζώων.

Στις 18/12/1920 αναγνωρίζεται ο οικισμός «Έντζ» και στις 16/05/1928 καταργείται.

Στις 18/03/1933, ο οικισμός Γραμματικιάνοι αποσπάται και ορίζεται έδρα της κοινότητας Γραμματικιάνων. Ταυτόχρονα ο οικισμός Κολιάνοι αποσπάται από την κοινότητα Καλημεριάνων και υπάγεται στην κοινότητα Γραμματικιάνων.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η περιοχή ήταν στρατηγικής σημασίας για τους Γερμανούς, γιατί εκτός των ανθρακωρυχείων, τα οποία εκμεταλλεύονταν, γειτόνευε επίσης με το Αιγαίο Πέλαγος στο οποίο κινούνταν οι συμμαχικές αποστολές.

Στις 10/12/1947, η κοινότητα Γραμματικιάνων καταργείται και υπάγεται στην κοινότητα Καλημεριάνων.

Στις 19/03/1961 ο οικισμός Κολιάνοι εγκαταλείφθηκε και καταργήθηκε, μετά από καθίζηση του εδάφους λόγω των ορυχείων.

Στις 04/12/1997, με το σχέδιο Καποδίστριας, η κοινότητα καταργήθηκε και υπάχθηκε στον δήμο Κύμης ως δημοτικό διαμέρισμα, αποτελούμενο από τους οικισμούς Καλημεριάνοι, Γραμματικιάνοι και Μεντούλης.

Από το 2011, στο πλαίσιο εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων της τοπικής αυτοδιοίκησης (Σχέδιο Καλλικράτης), οι Καλημεριάνοι ανήκουν στο δήμο Κύμης-Αλιβερίου. Η Τοπική Κοινότητα Καλημεριάνων (σε κατάταξη από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο) είναι η 34η με πληθυσμό 302 κατοίκων στο Δήμο Κύμης – Αλιβερίου και 38η από πλευράς έκτασης με 4.873 στρέμματα. Στον νέο Δήμο εκπροσωπείται με τριμελές Τοπικό Συμβούλιο.

Πλέον, η Τοπική Κοινότητα Καλημεριάνων, την οποία συναπαρτίζουν οι οικισμοί Γραμματικιάνοι και Μεντούλης, υπάγεται:

• στη Δημοτική Ενότητα Κύμης,
• στο Δήμο Κύμης-Αλιβερίου με έδρα το Αλιβέρι και ιστορική έδρα την Κύμη,
• στο Νομό Ευβοίας, με έδρα τη Χαλκίδα.

Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού