Θευθ

«ἤκουσα τοίνυν περὶ Ναύκρατιν τῆς Αἰγύπτου γενέσθαι τῶν ἐκεῖ παλαιῶν τινα θεῶν, οὗ καὶ τὸ ὄρνεον ἱερὸν ὃ δὴ καλοῦσιν Ἶβιν·^α[›] αὐτῷ δὲ ὄνομα τῷ δαίμονι εἶναι Θεύθ.^β[›] τοῦτον δὴ πρῶτον ἀριθμόν τε καὶ λογισμὸν εὑρεῖν καὶ γεωμετρίαν καὶ ἀστρονομίαν...».

Πλάτων, Φαίδρος [1474d

Λοιπόν, έχω ακουστά ότι στα μέρη της Ναύκρατης, στην Αίγυπτο, λατρεύουν έναν πανάρχαιο θεό του τόπου· κι έχει για ιερό πουλί το γνωστό με το όνομα Ίβις· τον θεό τον ίδιο τον λένε Θευθ».
Πλάτωνος Μύθοι, μτφ. Ηλίας Σπυρόπουλος.

Ο Θευθ ήταν αιγυπτιακή θεότητα η οποία αναφέρεται στο τέλος της μακρόσυρτης φιλοσοφικής συζήτησης στον πλατωνικό Φαίδρο, στον γνωστό φιλοσοφικό μύθο «Ο Θευθ ανακαλύπτει το αλφάβητο».

Ο μύθος έρχεται να πάρει επάνω του έργο ακατόρθωτο από τον λόγο που δεν μπορεί να περιαδράξει και να να το σφίξει μέσα στα όρια του: να αποπερατώσει δηλαδή με τον δικό του τρόπο τον διάλογο, αφού ο λόγος δεν έχει ποτέ τέλος».

Ο θεός Θευθ βρήκε στη μεγάλη πολιτεία της πάνω χώρας, αυτή που οι Έλληνες την ξέρουν ως Θήβα αιγυπτιακή και τον θεό της ως Άμμωνα και του έδειξε τις τέχνες του∙ του είπε ότι πρέπει να τις κάνουν γνωστές και στους υπόλοιπους Αιγυπτίους. Όταν η συζήτηση έφτασε στο αλφάβητο, είπε ο Θευθ: «Βασιλιά μου οι Αιγύπτιοι θα γίνουν σοφότεροι μαθαίνοντας τα γράμματα και θα γίνουν ικανότεροι στη μνήμη». Όμως, ο βασιλιάς Θαμούς, μεταξύ άλλων, του είπε: «αυτό που με τη βοήθειά σου θ' αποχτήσουν οι μαθητές είναι σοφία για τα μάτια του κόσμου, και όχι αληθινή· γιατί, σωρεύοντας μέσα τους γνώσεις πολλές δίχως να μαθητέψουν σε δασκάλους, θα φανταστούν ότι έχουν πολύ μυαλό, ενώ οι περισσότεροί τους δεν έχουν καθόλου και θα γίνουν ανυπόφοροι στις συζητήσεις, αφού εκεί που περιμέναμε να γίνουν σοφοί, έγιναν δοκησίσοφοι».

Σημειώσεις

^ α: Περιγραφή της ίβιδος έχουμε στον Ηρόδοτο. Οι Αιγύπτιοι τη λάτρευαν ιδιαίτερα, επειδή εξόντωνε τα φτερωτά φίδια που εισέβαλλαν στη χώρα τους από την Αραβία.

^ β: Ο Θευθ ήταν αιγυπτιακή θεότητα, που ο μεσολαβητικός ρόλος του ευνοεί τον συγκρητισμό του με τον Ερμή. Λατρευόνταν ως θεός, προστάτης των γραφέων. Οι Έλληνες θεωρούσαν πρώτον ευρέτην της γραφής τον Παλαμήδη του Ναυπλίου ή τον Φορωνέα του Άργους ή τον Προμηθέα, ενώ ο Ηρόδοτος δέχεται την προέλευση της γραφής από τη Φοινίκη με μεσολαβητή τον Κάδμο.