Ζόνενσταϊν-μπάι-Πίρνα
Το Ζόνενσταϊν-μπάι-Πίρνα (Sonnenstein-bei-Pirna) είναι φρούριο κτισμένο κοντά στην κωμόπολη Πίρνα κοντά στη Δρέσδη της Γερμανίας. Το φρούριο κατασκευάστηκε περίπου στα 1460 στα ερείπια ενός μεσαιωνικού κάστρου και, από το 1811, άρχισε να χρησιμοποιείται ως κλινική για πνευματικά καθυστερημένα άτομα, με τα επίσημα εγκαίνια να γίνονται το 1826.[1] Το ίδρυμα έγινε γνωστό για την ανθρωπιστική παράδοσή του στην φροντίδα αυτών των ασθενών.[2]
Το 1928 ο έως τότε υποδιευθυντής του Ιδρύματος Χέρμαν Πάουλ Νίτσε (Hermann Paul Nitsche, 1876 - 1948) έγινε διευθυντής του. Το Ίδρυμα περιέθαλπτε, εκείνη την εποχή, περίπου 700 άτομα με ψυχικές παθήσεις και πνευματική καθυστέρηση. Το 1940 ο Νίτσε έγινε υποδιευθυντής στην υπηρεσία "Τ-4", επικεφαλής της οποίας ήταν ο Βέρνερ Χάιντε (ο Νίτσε τον διαδέχτηκε το 1941), ο οποίος αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το ίδρυμα ως ένα από τα ενταγμένα στο Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4 και το αποκάλεσε NS-Tötungsanstalt Sonnenstein (Ναζιστικό Ίδρυμα Ευθανασίας). Για το σκοπό αυτό κατασκευάστηκαν στο ίδρυμα ένας θάλαμος αερίων και ένα κρεματόριο: Το κελάρι στο υπόγειο του κτιρίου C 16 μετατράπηκε σε θάλαμο αερίων (μονοξειδίου του άνθρακα). Γύρω από το κτίριο υψώθηκε μεγάλος πέτρινος φράκτης, ορατός και σήμερα. Αυξήθηκε επίσης το προσωπικό, το οποίο έφθασε τα 200 άτομα (ιατροί, νοσοκόμοι οδηγοί οχημάτων, εργάτες, υπάλληλοι γραφείου και αστυνομικοί). Σε σχεδόν καθημερινή βάση μεταφέρονταν στο Ζόνενστάιν ασθενείς από άλλα ιδρύματα της χώρας και, αφού γινόταν λεπτομερής καταγραφή τους, μεταφέρονταν παρουσία δύο ιατρών στο κελάρι του C 16 όπου εξοντώνονταν. Οι ιατροί επινοούσαν, στη συνέχεια, μια αληθοφανή αιτία θανάτου για τον καθένα. Τα πτώματα μεταφέρονταν από εργάτες στο κρεματόριο, όπου, πριν την αποτέφρωση, υφίσταντο νεκροτομή όχι για να διαπιστωθεί η αιτία θανάτου αλλά για να τους αφαιρεθεί οποιοδήποτε πολύτιμο αντικείμενο μπορεί να είχαν, όπως, π.χ., χρυσά δόντια, βέρες κτλ. Οι στάχτες είτε απορρίπτονταν μαζί με τα υπόλοιπα απορρίμματα του ιδρύματος είτε ρίπτονταν στον ποταμό Έλβα, που περνά πλάι στον φράκτη τις νυκτερινές ώρες.
Το Πρόγραμμα στο συγκεκριμένο ίδρυμα διήρκεσε μέχρι το 1941, αλλά στο διάστημα αυτό οι Ναζί είχαν προλάβει να εξοντώσουν 13.720 άτομα με διάφορες ψυχικές παθήσεις, καθώς επίσης και περίπου 1000 κρατουμένους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα οποία δεν διέθεταν δικούς τους θαλάμους αερίων και κρεματόρια.[2]
Το 1941 το πρόγραμμα Τ-4 ανεστάλη, καθώς οι συνεχείς θάνατοι πολλών ατόμων με ψυχικές παθήσεις (αλλά κατά τα άλλα σωματικά υγιών) είχε δημιουργήσει έντονες υποψίες. Οι Ναζί φρόντισαν να εξαλείψουν κάθε ίχνος των συμβάντων εκεί, μετατρέποντας εκ νέου σε κελάρι τον θάλαμο αερίων και αποσυναρμολογώντας τις εγκαταστάσεις στο κρεματόριο. Περίπου τα 2/3 των "απασχολουμένων" στο Ζόνενστάιν μεταφέρθηκαν, το 1942, στα στρατόπεδα εξόντωσης της Τρεμπλίνκα, του Σομπιμπόρ και του Μπέλζεκ, στα πλαίσια της Επιχείρησης Ράινχαρντ για την εξόντωση των Εβραίων, με το σκεπτικό ότι η εμπειρία που είχαν αποκτήσει στο Ζόνενστάιν έπρεπε να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης στα νέα στρατόπεδα.
Μετά την καταστροφή των εγκαταστάσεων και την μεταφορά του προσωπικού, το Ίδρυμα χρησιμοποιήθηκε, από το 1942 και εντεύθεν, ως νοσοκομείο της Βέρμαχτ. Η χρήση του ως ιδρύματος εξόντωσης αποκαλύφθηκε εν μέρει κατά την Δίκη της Νυρεμβέργης, γεγονός που οδήγησε στην συνακόλουθη Δίκη των ιατρών, στην οποία παραπέμφθηκε και ο Νίτσε. Τα διαπραχθέντα εκεί εγκλήματα αποσιωπήθηκαν ολοσχερώς μετά το πέρας της δίκης και σχεδόν ξεχάστηκαν, καθώς συνέβαλε σε αυτό και το ανατολικογερμανικό καθεστώς. Τα αποτρόπαια αυτά γεγονότα επανήλθαν στο προσκήνιο σταδιακά από το 1989 και ύστερα. Από το 1991 και ύστερα κάτοικοι της Πίρνα και συγγενείς των θυμάτων εργάστηκαν από κοινού δημιουργώντας την οργάνωση "Kuratorium Gedenkstätte Sonnenstein e.V"[3] και κατασκεύασαν μνημείο, το οποίο εγκαινιάστηκε το 2000 ενώ το κεντρικό κτίσμα μετατράπηκε σε χώρο μόνιμης έκθεσης.[2]