Ζεύξις

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ζεύξις
Απεικόνιση του Ζεύξι σε πίνακα του 19ου αιώνα
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση5ος αιώνας π.Χ.
Ηράκλεια η Λευκανική
Θάνατος4ος αιώνας π.Χ.
Αθήνα
Αιτία θανάτουθάνατος από γέλιο
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςαρχαία ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταζωγράφος[1]
ΣυνεργάτηςΠαρράσιος ο Εφέσιος
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα
Αρχαίοι Έλληνες ζωγράφοι
π • σ • ε
Για άλλα πρόσωπα με το όνομα Ζεύξις, δείτε: Ζεύξις (αποσαφήνιση).

Ο Ζεύξις ή Ζεύξιππος[2][3] (5ος - 4ος αιώνας π.Χ.) ήταν ένας από τους διασημότερους ζωγράφους της αρχαιότητας,[4] με καταγωγή από την Ηράκλεια, δεν είναι βέβαιο ποια αλλά πιθανώς την Ηράκλεια την Ποντική στη Βιθυνία ή την Ηράκλεια της Λευκανίας.[5][6] Κατά τον συγγραφέα του 1ου αιώνα μ.Χ. Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, ο οποίος αποτελεί μια από τις κύριες πηγές για τη ζωή του Ζεύξιδος, η τέχνη του ξεπέρασε όλους τους ζωγράφους της εποχής του, εκτός από τον Παρράσιο, και συγκρινόταν σε καλλιτεχνική ολοκλήρωση με καλλιτέχνες όπως ο Φειδίας και ο Πολύγνωτος.[7][8][9]

Καταγωγή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο κλασικός φιλόλογος του 17ου αιώνα Ζαν Αρντουέν (Jean Hardouin) θεωρεί πιθανό τόπο καταγωγής του την Ηράκλεια της Λευκανίας μια και ο Ζεύξις είχε δημιουργήσει ένα διάσημο έργο για τη γειτονική πόλη του Κρότωνα. Ωστόσο, υπάρχει και η άποψη πως πρόκειται για την Λυγκηστίδα Ηράκλεια στη Μακεδονία, μια και ο Ζεύξις απολάμβανε της εκτίμησης του βασιλιά Αρχέλαου Α´ της Μακεδονίας.[9]

Οι απόψεις αυτές, όμως, φαίνεται πως στηρίζονται περισσότερο στη φήμη των έργων του καλλιτέχνη στις δύο αυτές περιοχές παρά σε άλλα στοιχεία και μάλλον ο Ζεύξις γεννήθηκε πριν την ίδρυση της Ηράκλειας στην Ιταλία, μετά το 433 π.Χ. Είναι πιο πιθανό πως πατρίδα του ήταν η Ηράκλεια η Ποντική στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας,[5] η οποία ήταν και η πιο διάσημη Ηράκλεια της εποχής και συνεπώς δεν προσδιορίζονταν πάντοτε συγκεκριμένα ως η Ποντική από τους αρχαίους συγγραφείς.[9] Ωστόσο, το ενδεχόμενο να πρόκειται για την Ηράκλεια της Λευκανίας παραμένει, επίσης, πιθανό.[6][10]

Χρονολόγηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η χρονολόγηση του Ζεύξιδος έχει γίνει αντικείμενο αμφισβήτησης, η οποία δημιουργήθηκε από τα ασαφή γραφόμενα του Πλίνιου του Πρεσβύτερου, ο οποίος είναι η κύρια πηγή πληροφοριών για τη ζωή του καλλιτέχνη. Αναφέρει πως «Τις πύλες της τέχνης, που άνοιξε ο Απολλόδωρος των Αθηνών, τις διάβηκε ο Ζεύξις της Ηράκλειας κατά το 4ο έτος της 95ης Ολυμπιάδας (400-399 π.Χ.)»,[11] αλλά είναι ασαφές το αν εννοείται ως η χρονολογία όπου ο Ζεύξις είχε φτάσει στο απόγειο της δόξας του ή είχε μόλις ξεκινήσει να αναπτύσσεται.[9]

Θεωρείται πολύ πιθανό πως ο Ζεύξις έφτασε στο απόγειο της τέχνης του κατά το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., καθώς τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν πως ήταν ήδη καταξιωμένος καλλιτέχνης στην Αθήνα και γεννήθηκε περίπου το 455 π.Χ., πηγαίνοντας στην Αθήνα λίγο πριν ή μετά από την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου. Στη Μακεδονία εμφανίζεται κατά τη βασιλεία του Αρχέλαου Α´, δηλαδή το 413 π.Χ. ή λίγο αργότερα.[12] Πέρασε επίσης κάποιο διάστημα στη Μεγάλη Ελλάδα, όπως μαρτυρείται από τη δημιουργία της εικόνας της Ελένης, την οποία δημιούργησε για την πόλη του Κρότωνα και είναι, επίσης, πιθανό πως επισκέφτηκε και τη Σικελία. Ωστόσο, αναφέρεται πως ταξίδεψε και στην Ολυμπία.[9]

Η ημερομηνία θανάτου του είναι άγνωστη, αν και είναι πιθανό πως πέθανε πριν το 355 π.Χ.[9] Σύμφωνα με τις πληροφορίες που διασώζονται, ο Ζεύξις πέθανε γελώντας, καθώς ζωγράφίζε την εικόνα μιας ηλικιωμένης γυναίκας.[13][10]

Οι αρχαίες αναφορές και το όνομα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στον «Πρωταγόρα» του Πλάτωνα ο Σωκράτης μιλά για τον νεαρό ζωγράφο Ζεύξιππο, που ήρθε στην Αθήνα («τοῦ νεανίσκου τοῦ νῦν νεωστὶ ἐπιδημοῦντος, Ζευξίππου τοῦ Ἡρακλεώτου»).[14] Στον «Γοργία» αναφέρεται ρητά ο ζωγράφος Ζεύξις.[15] Στα δε έργα του άλλου μαθητή του, τού Ξενοφώντα, ο Σωκράτης αναφέρεται εγκωμιαστικά στον Ζεύξι : «τεθαύμακα....ἐπὶ ζωγραφίᾳ Ζεῦξιν».[16] Στους «Αχαρνής» τέλος, όπου δύο στίχοι μιλούν για ένα «ζωγραφισμένο Έρωτα στεφανωμένο με λουλούδια»,[17] ο σχολιαστής της Σούδας σημειώνει ότι πρόκειται για έργο του Ζεύξι στον ναό της Αφροδίτης της «εν Κήποις». *** Δεδομένου, λοιπόν, ότι ο Ζεύξις καταγόταν από την (μιαν) Ηράκλεια, όπως και ο Ζεύξιππος του «Πρωταγόρα», ότι οι ηλικίες και η ενασχόληση με τη ζωγραφική συμφωνούν στους σύγχρονους αυτούς συγγραφείς, πιθανολογείται πως το «Ζεύξις» ήταν συντετμημένη μορφή του ονόματος «Ζεύξιππος».

Τέχνη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Προτομή του Ζεύξι στην περιοχή Πίντσιο της Ρώμης

Ο Πλίνιος αναφέρει πως ο Ζεύξις ήταν μαθητής είτε του Δημόφιλου ή του Νησέα της Θάσου.[4][18] Σε κάθε περίπτωση ανήκε σε σχολή ζωγραφικής τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της οποίας ήταν η ακρίβεια της αναπαράστασης. Ο Ζεύξις φαίνεται, επίσης, να επηρεάστηκε κατά την περίοδο που βρισκόταν στην Αθήνα και από τον Αθηναίο ζωγράφο Απολλόδωρο, ως προς την απόδοση του φωτός και της σκίασης.[4][7] Αναφέρεται επίσης πως ο Ζεύξις αναπαριστούσε τα μέλη του σώματος μεγεθυσμένα σε σχέση με την πραγματικότητα.[9]

Ελένη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Κικέρων περιγράφει με λεπτομέρειες τη διήγηση σχετικά με την περίοδο κατά την οποία ο Ζεύξις βρίσκονταν στον Κρότωνα και διάλεξε πέντε όμορφες παρθένες ως μοντέλα για τη ζωγραφιά της Ελένης, έργο το οποίο αφιερώθηκε στον ναό της Ήρας στην πόλη.[19] Το έργο αυτό θεωρούνταν ως ένα από τα ωραιότερα του Ζεύξι και μια από τις τελειότερες αναπαραστάσεις του γυναικείου σώματος, μια και χρησιμοποίησε το πιο όμορφο σημείο του σώματος της κάθε παρθένας για να ολοκληρώσει το έργο του.[20][21] Ο ίδιος ο Ζεύξις αναφέρεται πως θεωρούσε το έργο αυτό το καλύτερό του και πως δεν μπορούσε να ξεπεραστεί.[9] Ο Κλαύδιος Αιλιανός αναφέρει και μια ιστορία σύμφωνα με την οποία πριν η ζωγραφιά αφιερωθεί στον ναό, ο Ζεύξις την εξέθεσε σε κοινή θέα με εισιτήριο, κερδίζοντας έτσι αρκετά χρήματα. Αυτό όμως έδωσε την αφορμή σε κάποιους σχολιαστές της εποχής να αποδώσουν τον συμπληρωματικό χαρακτηρισμό Εταίρα στον πίνακα της Ελένης.[22]

Η θεματολογία του έργου ακολουθήθηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού από καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από την περιγραφή του αρχικού έργου.

Τα σταφύλια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χαρακτικό του 17ου αιώνα με την αναπαράσταση του διαγωνισμού μεταξύ του Ζεύξι και του Παρράσιου

Η ακριβής αναπαράσταση άψυχων αντικειμένων ήταν ένας τομέας όπου ο Ζεύξις και ο νεότερός του Παρράσιος διακρίθηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Η διήγηση του Πλίνιου αναφέρει πως όταν κατά τη διάρκεια ενός διαγωνισμού μεταξύ Ζεύξι και Παρράσιου, ο πρώτος ζωγράφισε ένα τσαμπί σταφύλια, η απεικόνιση ήταν τόσο τέλεια ώστε τα πουλιά προσέκρουαν στον πίνακα προσπαθώντας να φάνε τα σταφύλια.[23]

Έτσι, ο Ζεύξις, βέβαιος για τη νίκη του στο διαγωνισμό, ζήτησε από τον Παρράσιο να μη χρονοτριβεί και να αφαιρέσει το κάλυμμα από τη δική του ζωγραφιά ώστε να φανεί ποιος είναι ο καλύτερος. Ωστόσο, το κάλυμμα δεν ήταν πραγματικό αλλά ήταν η ίδια η ζωγραφιά που είχε δημιουργήσει ο Παρράσιος, ξεγελώντας έτσι τον Ζεύξι, ο οποίος αναγνώρισε την ήττα του, λέγοντας πως ο ίδιος κατάφερε να ξεγελάσει τα πουλιά, αλλά ο Παρράσιος κατάφερε να ξεγελάσει ένα καλλιτέχνη.[24]

Μια παρόμοια ιστορία που αναφέρεται επίσης από τον Πλίνιο, λέει πως ο Ζεύξις αργότερα ζωγράφισε ένα αγόρι να κρατάει σταφύλια, οπότε πάλι ένα πουλί ξεγελάστηκε νομίζοντας πως τα σταφύλια είναι αληθινά. Αλλά ο Ζεύξις δεν ήταν ικανοποιημένος από τη ζωγραφιά αυτή λέγοντας πως ζωγράφισε τα σταφύλια καλύτερα από το αγόρι, κι έτσι τα πουλιά δεν τρόμαξαν νομίζοντας πως το αγόρι ήταν πραγματικό.[25]

Ηρακλής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πέρα από τις ικανότητες του στη ρεαλιστική αναπαράσταση, πολλά από τα έργα του Ζεύξι διέθεταν και μεγάλη εκφραστικότητα ως προς τη δραματική απεικόνιση, όπως στην απεικόνιση του Ηρακλή ως νεογνού που πνίγει το φίδι,[26] όπου η κύρια εκφραστικότητα απεικονίζεται στον τρόμο της μητέρας του Αλκμήνης και του Αμφιτρύωνα καθώς παρακολουθούν την πάλη. Όταν δημιουργήθηκε το έργο αυτό ο Ζεύξις είχε φτάσει ήδη στο απόγειο της φήμης του και διέθεσε τον πίνακα δωρεάν.[9][8][10]

Η Ιπποκένταυρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένα άλλο διάσημο έργο του αποτελεί και η Ιπποκένταυρος, το οποίο περιγράφει ο Λουκιανός ο οποίος είχε δει ένα αντίγραφο του έργου στην Αθήνα. To αυθεντικό είχε χαθεί σε ναυάγιο στο ακρωτήριο του Μαλέα, όταν το έστειλε στη Ρώμη ο Ρωμαίος δικτάτορας Σύλλας.

Ο πίνακας απεικόνιζε μια ειρηνική και ευτυχισμένη ομάδα Κενταύρων, όπου η εικόνα της μητέρας Κενταύρου να θηλάζει το μικρό της, ερχόταν σε όμορφη αντίθεση με το αθλητικό και γεροδεμένο παράστημα του πατέρα Κενταύρου, ο οποίος ήταν μερικώς ορατός σε ένα ύψωμα πίσω από τη μητέρα και το μικρό, κρατώντας ένα σκύμνο (νεαρό λιοντάρι) για να φοβίζει τους μικρούς κενταύρους. Ο αρσενικός Κένταυρος, αν και χαμογελαστός, διέθετε μια αγριότητα και σκληρότητα, ενώ η θηλυκή Κένταυρος συνδύαζε αρμονικά την ομορφιά της γυναικείας μορφής στο πάνω μέρος με αυτές του αλόγου, στο κάτω μέρος, με τόση δεξιοτεχνία, όπου ήταν αδύνατο να εντοπιστεί το συγκεκριμένο σημείο, όπου γινόταν η μετάβαση από την ανθρώπινη στη ζωώδη μορφή. Οι μικροί κένταυροι, αν και νεογέννητοι, είχαν εμφανή τα σημάδια της αγριότητας της φύσης τους, αναμεμειγμένη περίτεχνα με τον φόβο και την περιέργεια τους, απέναντι στους σκύμνους, τους οποίους κοιτούσαν ενώ αποτραβιόντουσαν στην προστασία της αγκάλης της μητέρας τους.[27]

Η αναπαράσταση ενός θηλυκού Κενταύρου να θηλάζει το μικρό της, η οποία είναι σχεδόν βέβαιο πως εμπνεύστηκε από το έργο του Ζεύξιδος, υπάρχει σε ένα κόσμημα στην πινακοθήκη Ουφίτσι.[9]

Άλλα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Άλλα έργα του περιλαμβάνουν τον ένθρονο Δία, με τους υπόλοιπους θεούς να βρίσκονται γύρω του, έργο το οποίο χαρακτηρίζεται από τον Πλίνιο ως μεγαλειώδες (magnificus), και θεωρείται επίσης ως ένα από τα κορυφαία έργα του καλλιτέχνη. Αναφέρεται επίσης ο Μαρσύας Δεσμώτης (Marsyas religatus),[25] στον ναό της Κονκόρντια (Ομονοίας) στη Ρώμη. Ο Μενέλαος του Ζεύξι αναφέρεται από τον βυζαντινό λόγιο του 12ου αιώνα, Ιωάννη Τζέτζη, ενώ ο Βορέας ή Τρίτων από τον Λουκιανό. Ο Πλίνιος αναφέρει πως ο Ζεύξις ζωγράφιζε επίσης και μονόχρωμες αναπαραστάσεις αναμειγνύοντας τις διάφορες σκιάσεις του γκρίζου χρώματος,[7] καθώς και πως υπήρχαν και αμφορείς τους οποίους ο διάσημος ζωγράφος φιλοτέχνησε στην πόλη της Αμβρακίας.[25]

Μεταγενέστερες αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχει πλήθος αναφορών στον Ζεύξι κατά τη διάρκεια όλης της αρχαιότητας και έπειτα ως και την Αναγέννηση,[7][28][29] και εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης στη σύγχρονη εποχή.[30]

Είναι αξιοπρόσεκτο το ότι απουσιάζουν εντελώς αναφορές οι οποίες να προέρχονται από τον περιηγητή του 2ου αιώνα μ.Χ. Παυσανία. Αυτό πιθανώς οφείλεται στο ότι τα έργα του Ζεύξι δημιουργούνταν σε γενικά μικρές επιφάνειες αντί για τοιχογραφίες,[4] και ενδεχομένως να είχαν καταστραφεί ή χαθεί κατά τον καιρό του Παυσανία, ιδιαίτερα επειδή οι Ρωμαίοι μετέφεραν μεγάλο αριθμό έργων από τις ελληνικές πόλεις προς τη Ρώμη.[9]

Ο Ρέμπραντ ζωγράφισε μια αυτοπροσωπογραφία του βασισμένη στον Ζεύξι, ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο γέλασε μέχρι θανάτου όταν ζωγράφιζε την προσωπογραφία μιας άσχημης γριάς που του παρήγγειλε να την απεικονίσει ως Αφροδίτη.[31][32]

Ο Ιερώνυμος, εκκλησιαστικός συγγραφέας του 4ου αιώνα μ.Χ., αναφέρει πως τα λουτρά του Ζεύξιππου στην Κωνσταντινούπολη πήραν το όνομα τους από τον Ζεύξι, έργα του οποίου κοσμούσαν τις εγκαταστάσεις.[33]

  • Ρέμπραντ, αυτοπροσωπογραφία ως ο Ζεύξις, 17ος αιώνας, μουσείο Ουόλραφ Ρίτσαρτζ, Κολωνία
    Ρέμπραντ, αυτοπροσωπογραφία ως ο Ζεύξις, 17ος αιώνας, μουσείο Ουόλραφ Ρίτσαρτζ, Κολωνία
  • Ζεύξις, πίνακας του 17ου αιώνα από τον Ερτ ντε Χέλντερ (Aert de Gelder), με τον Ζεύξι να γελάει λίγο πριν τον θάνατο του
    Ζεύξις, πίνακας του 17ου αιώνα από τον Ερτ ντε Χέλντερ (Aert de Gelder), με τον Ζεύξι να γελάει λίγο πριν τον θάνατο του

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/59338. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
  2. ↑ «Ζεύξις ή Ζεύξιππος (β' μισό 5ου αι. π.Χ.) - Εκδοτική Αθηνών». 
  3. ↑ (Αγγλικά) Zeuxippus, A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 (Αγγλικά) «Zeuxis - Encyclopaedia Britannica». 
  5. ↑ 5,0 5,1 «Ο 5ος αιώνας - Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού». 
  6. ↑ 6,0 6,1 (Αγγλικά) «Zeuxis - The Oxford Dictionary of Art and Artists». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2020. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 «Ζεύξις ή Ζεύξιππος - Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα». [νεκρός σύνδεσμος]
  8. ↑ 8,0 8,1 «Το κοινωνικό πλαίσιο της τέχνης και η θεωρία της τέχνης - της Μαρίας Λαμπράκη Πλάκα, Athens Dialogues E-Journal». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. 
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 (Αγγλικά) «Zeuxis - A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology, William Smith, Ed». 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 (Αγγλικά) «Zeuxis - 9th Edition of Encyclopedia Britannica - free ninth edition online encyclopedia Britannica » Volume 24 [URA - ZYM]: Walsh to Zwing Li». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. 
  11. ↑ Πλίνιος 35.61
  12. ↑ «Πέλλα, Ιστορικό - ΥΠΠΟ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουλίου 2018. 
  13. ↑ (Αγγλικά) «A general dictionary: historical and critical: in which a new and ..., Volume 10 By Pierre Bayle». 
  14. ↑ Πλάτων «Πρωταγόρας»
  15. ↑ Πλάτων «Γοργίας»
  16. ↑ Ξενοφών «Απομνημονεύματα» 1.4.3. Ο ίδιος μνημονεύει τον Ζεύξι ρητά στον «Οικονομικό» 10.1 και στο «Συμπόσιο» 4.63 ως «Ἡρακλεώτην ξένον»
  17. ↑ Αριστοφάνης «Αχαρνής» στ. 992-993
  18. ↑ (Αγγλικά) «Zeuxis - Italian Rennaissance Learning Sources». [νεκρός σύνδεσμος]
  19. ↑ (Αγγλικά) «The Art of Ancient Greece: Sources and Documents By J. J. Pollitt». 
  20. ↑ Κικέρων ΙΙ, 1-12
  21. ↑ Πλίνιος 35.64
  22. ↑ Αιλιανός 4.12
  23. ↑ (Αγγλικά) «The contest of zeuxis and parrhasios - Penn State University». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2015. 
  24. ↑ Πλίνιος 35.65
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Πλίνιος 35.66
  26. ↑ Πλίνιος 35.63
  27. ↑ Λουκιανός 3-6
  28. ↑ «Ζεύξις - ΠαιδείαOnline». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2016. 
  29. ↑ (Αγγλικά) «Into the Light of Things: The Art of the Commonplace from Wordsworth to John ...By George J. Leonard». 
  30. ↑ (Αγγλικά) «Rasmus Nilausen - Frieze». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Σεπτεμβρίου 2015. 
  31. ↑ (Αγγλικά) «Rembrandt van Rijn: Self-portrait as Zeuxis Laughing (1662); Wallraf-Richartz-Museum, Cologne». 
  32. ↑ (Αγγλικά) «A Corpus of Rembrandt Paintings IV: Self-Portraits By J. Bruyn, Ernst van de Wetering». 
  33. ↑ (Αγγλικά) «(78th Olympiad) Jerome, Chronicle (2005) pp.188-332». 

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ζεύξις&oldid=10138853"