Δούκας (λόγιος)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Δούκας
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση1400 (περίπου)
Θάνατος15ος αιώνας
Χώρα πολιτογράφησηςΒυζαντινή Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςαρχαία ελληνικά[1][2]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταιστορικός
διπλωμάτης[3]
δεδομένα

Ο Δούκας ήταν Βυζαντινός ιστορικός και λόγιος του 15ου αιώνα, που έζησε στη Λέσβο ως πρεσβευτής των Γατελούζων. Είναι γνωστός για το έργο του Ιστορία, που αποτελεί πολύ σημαντική πηγή για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453.

Βιογραφικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τόσο το μικρό όνομα του Δούκα, όσο και ο χρόνος και τόπος γέννησης του δεν είναι γνωστά. Εικάζεται ότι το βαπτιστικό του όνομα ήταν Μιχαήλ, καθώς από πληροφορίες του ιδίου του Βυζαντινού ιστορικού φέρεται να ήταν εγγονός του Βυζαντινού αξιωματούχου Μιχαήλ Δούκα, από τη γνωστή Βυζαντινή οικογένεια, ο οποίος στις συγκρούσεις της περιόδου 1341-1347 είχε υποστηρίξει τον Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό, είχε φυλακιστεί από τον Ιωάννη Απόκαυκο, αλλά δραπέτευσε στη Μικρά Ασία και εγκαταστάθηκε στην Έφεσο, όπου εργάστηκε ως ιατρός. Αρχαιότερος πρόγονός του ήταν ο Μιχαήλ Δούκας Γλαβάς Ταρχανειώτης.

Πρώιμα χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πιθανολογείται ότι γεννήθηκε γύρω στο 1400 στη Λέσβο ή στη Μικρά Ασία (Φώκαια ή Έφεσο).

Το 1421 ήταν ήδη γραμματέας και σύμβουλος τού Γενουάτη διοικητή (podesta) της Φώκαιας, Τζοβάνι Αντόρνο, που εκμεταλλευόταν το αλουμίνιο της περιοχής. Από την ιδιότητα του αυτή φαίνεται ότι ο Δούκας πρέπει να ήταν πολύ μορφωμένος και γλωσσομαθής, γνωρίζοντας ιταλικά, τουρκικά και βέβαια τη μητρική του ελληνικά. Έγραψε επιστολή το 1421 στα τουρκικά προς τον νεαρό τότε Μουράτ Β΄ για να προσφέρει βοήθεια εκ μέρους του Αντόρνο στη μάχη διαδοχής του θρόνου των Οθωμανών[4].

Στη Λέσβο με τους Γατελούζους[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έπειτα, μετά το 1423 που ο Αντόρνο έφυγε από τη Φώκαια, πήγε στη Λέσβο στην υπηρεσία των επίσης Γενουατών Γατελούζων, αρχόντων του νησιού. Ήταν γραμματέας του Ντορίνο Α΄ και στη συνέχεια από το 1449 του γιου και διαδόχου του Ντομένικο, ως πρεσβευτής του οποίου ανέλαβε διάφορες αποστολές προς τον Τούρκο σουλτάνο Μωάμεθ Β΄, τον οποίο επισκέφθηκε αρκετές φορές προκειμένου να του προσκομίσει τον φόρο υποτέλειας της Λέσβου.

Το 1451 βρέθηκε σε αποστολή στην Αδριανούπολη, όταν απεβίωσε ο Μουράτ Β΄ και τον διαδέχτηκε ο 20χρονος Μωάμεθ Β΄.

Τον Νοέμβριο του 1452 βρέθηκε στο Διδυμότειχο τις παραμονές της πολιορκίας και περιγράφει ότι είδε τα άταφα, αποκεφαλισμένα πτώματα Βενετών ναυτικών, που είχαν συλλάβει και σκοτώσει οι Τούρκοι, επειδή πήγαν να περάσουν με σιτηρά τα στενά της Προποντίδας, μπροστά στο νεόκτιστο Ρούμελι Χισάρ. Το φθινόπωρο του 1453 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, τη νέα έδρα του σουλτάνου, όπου ρώτησε και έμαθε από αυτόπτες μάρτυρες τα γεγονότα της πολιορκίας και της Άλωσης.

Το 1455 την άνοιξη έκανε την εμφάνισή του εμπρος στο λιμάνι της Μυτιλήνης ο στόλος του Χαμζά Μπέη, πρώτη φορά μετά την Άλωση. Ο Ντομένικο έστειλε τον Δούκα με πλούσια δώρα και τρόφιμα για να κερδίσει την ουδετερότητα και ανεξαρτησία του, όπως και έγινε[5]. Στις 30 Ιουνίου απεβίωσε ο Ντορίνο Α΄ και ο Ντομένικο, που ανέλαβε και επίσημα καθήκοντα, ξαναέστειλε τον Δούκα τον Αύγουστο στο συνηθισμένο του ταξίδι. Ο σουλτάνος του επέτρεψε να του φιλήσει το χέρι και να του κάνει παρέα το απόγευμα. Όμως την άλλη ημέρα ο βεζίρης απαίτησε να έλθει ο ίδιος ο Ντομένικο ενώπιόν του για να εγκριθεί ως νέος τοποτηρητής, αλλιώς το νησί θα δεχόταν μαζική επίθεση. Ο Δούκας επέστρεψε εσπευσμένα στη Λέσβο, ενημέρωσε τον Ντομένικο, αυτός έβαλε τον μικρό αδελφό του Νικολό στη θέση του και με τον Δούκα και μερικούς ευγενείς της γερουσίας αναχώρησαν και πάλι για να βρουν τον Μωάμεθ Β΄. Αυτός όμως είχε φύγει από την Αδριανούπολη, φοβούμενος την πανώλη που ενδημούσε στη Θράκη. Μάταια τον αναζήτησαν και στη Φιλιππούπολη. Τελικά μετά από πολλές ταλαιπωρίες τον βρήκαν στη Ζλάτιτσα της Βουλγαρίας[6]. Εκεί κατέβαλαν τον φόρο και ο Ντομένικο έγινε αποδεκτός ως νέος υποτελής άρχοντας, αλλά με δυσβάσταχτους όρους: 1) ακόμη μεγαλύτερο φόρο (από 3000 σε 4000 χρυσά δουκάτα για τη Λέσβο και ελαφρώς λιγότερα για τη Λήμνο), 2) την υποχρέωση να παραχωρήσει τη Θάσο[7] και 3) να προστατεύει τους Τούρκους στις ακτές της Μ. Ασίας από Καταλανούς πειρατές. Ο Δούκας, ο Ντομένικο και η συνοδεία τους ορκίστηκαν, έλαβαν καφτάνια ως δώρα και έφυγαν γρήγορα για το νησί, δοξάζωοντας τον Θεό που γλίτωσαν "εκ των χειρών του αλάστορος".

Τον Αύγουστο του 1456 ξαναπήγε στην Αδριανούπολη, όχι μόνο για την καταβολή του ετήσιου φόρου, αλλά και για να διαπραγματευτεί τη σωτηρία 40 ναυτικών από τη Λέσβο, που είχαν συλληφθεί από τους Τούρκους στη Λήμνο τον περασμένο Μάιο. Δεν κατάφερε αρχικά να πείσει τον σουλτάνο, αλλά ενώ αυτοί ετοιμάζονταν να εκτελεστούν, ο Μωάμεθ Β΄ άλλαξε γνώμη και τους πώλησε ως σκλάβους για 1000 χρυσά δουκάτα[6].

Τον χειμώνα του 1456/1457 έσωσε, με τη διαμεσολάβησή του στον σουλτάνο, τον Νικολό Γκαττιλούζιο, αδελφό του Ντομένικο και διοικητή στη Λήμνο, όπου ο Νικολό αντιμετώπισε ανταρσία, συνελήφθη από τον Τούρκο ναύαρχο Χαμζά Μπέη και τελικά αντί να εκτελεστεί, απλά εξορίστηκε στη Λέσβο. Τον επόμενο χρόνο όμως (1458) ο Νικολό επιτέθηκε στον αδελφό του στη Μυτιλήνη, κατηγορώντας τον ότι συνεργάζεται με τους Τούρκους, έβαλε φρουρούς να τον πνίξουν και υφάρπαξε την εξουσία της Λέσβου. Δεν είναι γνωστό πώς αντέδρασε ο Δούκας.

Η χρονολογία θανάτου του Δούκα δεν είναι γνωστή, αλλά τοποθετείται πιθανώς γύρω στο 1470, καθώς η Ιστορία του τελειώνει απότομα (στο μέσο μίας φράσης "ορώντες ουν οι εντός...") και ενώ αφηγείται τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1462 και συγκεκριμένα της Άλωσης της Λέσβου[4]. Ο Βούλγαρος βυζαντινολόγος Τσβετέλιν Στεπάνοφ υποθέτει, ότι εφόσον το γραπτό του βρέθηκε στη Βενετία, είτε ο ίδιος ο Δούκας γλίτωσε και το μετέφερε εκεί, είτε κάποιος Ιταλός που το βρήκε στο σπίτι του στη Μυτιλήνη, ο μετέφερε[8].

Έργο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Ιστορία του ο Δούκας δίνει μία περιληπτική περιγραφή των γεγονότων «από κτίσεως κόσμου» μέχρι το 1204 και εξιστορεί λεπτομερώς τα γεγονότα από το 1204 μέχρι το 1462. Δίνει πολύ σημαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή επέκταση των Οθωμανών και τη Μάχη του Κοσσυφοπεδίου (1389), καθώς και για την προετοιμασία της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης, την πολιορκία καθ' εαυτή και την Άλωση της Πόλης από τον Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή.

Ως πηγές χρησιμοποίησε έργα προγενέστερων συγγραφέων, όπως του Νικήτα Χωνιάτη, του Ιωάννη Αναγνώστη, του Νικηφόρου Γρηγορά, αλλά και ιταλικά και τουρκικά κείμενα, η δε γλαφυρή του γλώσσα ήταν ένα κράμα αρχαΐζουσας και δημώδους. Η Ιστορία χαρακτηρίζεται από αμεροληψία και πιστότητα στα γεγονότα. Εξαίρεση αποτελεί το θέμα της Ένωσης των Εκκλησιών, όπου ο Δούκας, ζώντας ανάμεσα σε Γενουάτες, υποστήριζε τους ενωτικούς. Το έκανε, ίσως επειδή πίστευε, ότι μόνο έτσι υπήρχε πιθανότητα να σωθεί η Κωνσταντινούπολη, καθώς και επειδή δεν επιθυμούσε να ανεχτεί τις ακρότητες, στις οποίες πολλές φορές κατέφευγαν οι φανατικοί ανθενωτικοί. Για τον αρχηγό των ανθενωτικών Γεννάδιο Σχολάριο, τον μετέπειτα Πατριάρχη, δε γράφει ούτε μία λέξη. Ο Δούκας δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας της Άλωσης (μάλλον τότε βρισκόταν στη Λέσβο), όπως ο Γεώργιος Φραντζής, παρόλα αυτά όμως η περιγραφή της είναι ιδιαίτερα παραστατική.

Η Ιστορία του είχε βρεθεί μεταφρασμένη στα ιταλικά στη Βενετία από τον ιστορικό Λέοπολντ φον Ράνκε. Σώζεται σε χειρόγραφο κώδικα της Παρισινής Βιβλιοθήκης από τον 15ο έως τον 16ο αιώνα και στην ιταλική μετάφραση του 15ου αιώνα και μία ελληνική μεταγλώττιση από κώδικα του 18ου αιώνα. Την εξέδωσε για πρώτη φορά το 1834 ο Γερμανός βυζαντινολόγος Άουγκουστ Ιμμάνουελ Μπέκερ.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ «Identifiants et Référentiels». (Γαλλικά) IdRef. Agence bibliographique de l'enseignement supérieur. Ανακτήθηκε στις 5  Μαρτίου 2020.
  2. ↑ Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. xx0256607. Ανακτήθηκε στις 1  Μαρτίου 2022.
  3. ↑ Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. xx0256607. Ανακτήθηκε στις 19  Δεκεμβρίου 2022.
  4. ↑ 4,0 4,1 Vucinich, Wayne S.; Magoulias, Harry J.; Doukas (1976-10). «Decline and Fall of Byzantium to the Ottoman Turks. An annotated translation of Historia Turco-Byzantina». The American Historical Review 81 (4): 839. doi:10.2307/1864827. ISSN 0002-8762. http://dx.doi.org/10.2307/1864827. 
  5. ↑ Thomas, Philip D. (1976-03). «Decline and Fall of Byzantium to the Ottoman Turks». History: Reviews of New Books 4 (5): 106–106. doi:10.1080/03612759.1976.9945344. ISSN 0361-2759. http://dx.doi.org/10.1080/03612759.1976.9945344. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Lindner, Rudi Paul (1980-10). «Mehmed the Conqueror and His Time. Franz Babinger». Speculum 55 (4): 765–766. doi:10.2307/2847665. ISSN 0038-7134. http://dx.doi.org/10.2307/2847665. 
  7. ↑ «GATTILUSIO, Domenico in "Dizionario Biografico"». www.treccani.it (στα Ιταλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2019. [νεκρός σύνδεσμος]
  8. ↑ Blake, R. P. (1948-01). «Byzantinoturcica. Gyula Moravcsik». Speculum 23 (1): 138–143. doi:10.2307/2853693. ISSN 0038-7134. http://dx.doi.org/10.2307/2853693. 

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Ιωάννης Αναστασίου, «Ο ιστορικός Δούκας εξιστορεί τις θρησκευτικές αντιθέσεις στην Πόλη πριν από την Άλωση»,Ελληνική Ιστορική Εταιρεία, Ζ' Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο-Πρακτικά, Αθήνα, 1986, σελ.7-14


Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Δούκας_(λόγιος)&oldid=10137457"