Γεωτουρισμός

Yesanpuo, καλοκαιρινό θέρετρο στη Hebei, Κίνα, ένα Γεωπάρκο από την UNESCO το 2006

Χάος Λαύριο, η δολίνη που συμπεριλαμβάνεται στις Γεωδιαδρομές Λαυρίου

Ο γεωτουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού με κίνητρο την εμπειρία, τη γνώση και την απόλαυση της γεωποικιλότητας και της γεωκληρονομιάς. Βασικά στοιχεία για την ανάπτυξη του γεωτουρισμού αποτελούν ο γεωλογικός χαρακτηρισμός των γεωτόπων, τουριστικών προορισμών, η γεωδιατήρηση και η παροχή διερμηνείας (Inskeep, 1997). Για να αποτελέσει ο γεωτουρισμός μια βιώσιμη επιλογή πρέπει ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη των τουριστικών υποδομών, η μετέπειτα λειτουργία τους και επίσης η έρευνα της αγοράς να εστιάζουν σε κριτήρια περιβαλλοντικής, κοινωνικής και πολιτιστικής βιωσιμότητας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν θα διαταραχτεί από τη διακίνηση τουριστών ούτε το φυσικό περιβάλλον, ούτε η κοινωνικο-πολιτιστική δομή των κοινοτήτων υποδοχής. Αντίθετα, οι τοπικές κοινότητες ωφελούνται από τον γεωτουρισμό τόσο οικονομικά όσο και πολιτιστικά.

Ορισμός

Οι Γεώτοποι αποτελούν αυτοτελείς γεωλογικές θέσεις, όπου η ιστορία της γης, η εξέλιξη της ζωής και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος τεκμηριώνονται με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο. Πρόκειται για διακριτές γεωμορφές μεγάλης γεωλογικής, γεωμορφολογικής, αισθητικής, οικολογικής ή/και ιστορικής σημασίας. Οι γεώτοποι αποτελούν "τμήματα" των φυσικών τοπίων που κρατούν τα κλειδιά για την κατανόηση της εξέλιξης και της λειτουργίας τους (STURM, 1992, 1994). Ένας γεώτοπος με μοναδική ή εξέχουσα εμφάνιση γεω-ποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο καλείται Γεωλογικό Φυσικό Μνημείο και παρουσιάζει τουριστικό ή επιστημονικό ενδιαφέρον.Οι γεώτοποι αντιπροσωπεύουν σημαντικές στιγμές της ιστορίας της Γης, και είναι μάρτυρες της μακράς εξέλιξής της ή δείχνουν σύγχρονες φυσικές διεργασίες που εξελίσσονται στην επιφάνεια της Γης, σχετικά ανεπηρέαστες από την ανθρώπινη παρέμβαση. Οι γεώτοποι είναι άξιοι διατήρησης (γεω-διατήρηση), προστασίας και διαχείρισης αλλά και βασικός μοχλός/εργαλείο ανάπτυξης του γεωτουρισμού.

Geotrail 6, Lavrion Geo park proposal

Σύμφωνα με τον Gray o όρος «γεωποικιλότητα» (geo-diversity) αναφέρεται στο φυσικό εύρος (ποικιλότητα) των γεωλογικών (πετρώματα, ορυκτά, απολιθώματα), γεωμορφολογικών (τοπία, φυσικές διεργασίες) και εδαφικών χαρακτηριστικών και περιέχει φυσικούς σχηματισμούς, ιδιότητες, συσχετίσεις και συστήματα (Gray, 2005). Σύμφωνα με τον Stanley, η γεωποικιλότητα είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους ανθρώπους, στα τοπία και τον πολιτισμό: δηλαδή η ποικιλία των γεωλογικών περιβαλλόντων (αλλά και των διεργασιών που δημιουργούν αυτά τα περιβάλλοντα), τα πετρώματα, τα ορυκτά, τα απολιθώματα και τα εδάφη που προσφέρουν τις προϋποθέσεις για τη ζωή στη γη (Stanley, 2000). Η μέχρι σήμερα διαχείριση της φύσης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο εστιάζεται στη βιοποικιλότητα και πολύ λιγότερη σημασία δίνεται στη γεωποικιλότητα. Εντούτοις, τόσο η βιοποικιλότητα όσο και η γεωποικιλότητα είναι ζωτικής σημασίας για την ολιστική διατήρηση της φύσης.

Οι Ibrahim και Hamzah (1993) πρότειναν ένα νέο κλάδο της εφαρμοσμένης γεωλογίας που ονόμασαν τουριστική γεωλογία (Tourism Geology), υπό τον ευρύτερο κλάδο της Γεωλογίας της Διατήρησης (Conservation Geology). Η τουριστική γεωλογία ασχολείται με την εφαρμογή της γεωλογικής γνώσης για την προώθηση οικοτουριστικών δραστηριοτήτων μέσω μιας συστηματικής έρευνας και γεωλογικού χαρακτηρισμού νέων και ήδη υφιστάμενων τουριστικών προορισμών. Τα τουριστικά πακέτα που προκύπτουν από αυτές τις προσπάθειες καλούνται γεωτουριστικές δραστηριότητες.

Ο Hose ορίζει τον γεωτουρισμό ως την παροχή ευκαιριών που επιτρέπουν στους τουρίστες να αποκτήσουν ειδική γνώση και κατανόηση της γεωλογίας, των γεωτόπων και της γεωποικιλότητας μιας περιοχής, πέραν από το επίπεδο της απλής αισθητικής εκτίμησης (Hose, 1997).

O Eλληνικός Γεωτουρισμός

Red Beach near Akrotiti, Santorini, a landscape of red and black volcanic rocks

Hydrothermally altered rock at the Paleochori cliffs Milos, Greece.

Η ελληνική γη διαθέτει αναρίθμητα τοπία γεωλογικού ενδιαφέροντος, ενεργά ηφαίστεια, σπήλαια, θεαματικά φαράγγια, μικρά ή μεγάλα γεωλογικά ρήγματα, σπάνια πετρώματα και ορυκτά που αποτελούν τους «σιωπηλούς» μάρτυρες της διαρκούς εξέλιξης της γης.

Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, υφίσταται αρκετή κινητικότητα για την ανάδειξη της γεωλογικής κληρονομιάς και τη διαχείριση των γεωτόπων, κυρίως μέσω του έργου του ΙΓΜΕ. Το έργο αυτό αφορά: προσπάθεια συστηματικής καταγραφής γεωτόπων με κριτήρια τη γεωεπιστημονική, εκπαιδευτική ή τουριστική τους αξία, ταυτοποίηση γεωδιαδρομών, ανάδειξη κι ένταξη Γεωπάρκων στο παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό δίκτυο, επιλογή περιοχών ως δυνητικών γεωπάρκων κ.α.

Επίσης έχει δημιουργηθεί έναν ενδιαφέρον σύστημα GIS όπου παρουσιάζονται τόσο τα γεωχωρικά δεδομένα όσο και μεταδεδομένα και πληροφορίες για τα ευρωπαϊκά/ελληνικά γεωπάρκα αλλά και τις ελληνικές γεωδιαδρομές/γεωτόπους που έχει ερευνήσει το ΙΓΜΕ.

Στo πλαίσιo του ΕΣΠΑ 2007‐2013 το Ι.Γ.Μ.Ε. έχει εκπονήσει μελέτες με σκοπό την καταγραφή των γεωλογικών στοιχείων σε ορισμένες περιοχές, τα οποία αντιπροσωπεύουν σημαντικές στιγμές στην ιστορία της Γης, όπως ηφαιστειακά πετρώματα, μεταλλοφόρες περιοχές, παλαιές και νέες μεταλλευτικές δραστηριότητες, γεωθερμία, ρήγματα, απολιθωματοφόροι ορίζοντες, σπήλαια, γεωμορφές κ.α. τα οποία συνθέτουν τη γεωλογική ιστορία κάθε περιοχής και η διατήρηση τους είναι έννοια πολιτιστική.Έτσι, για παράδειγμα, στη νήσο Μήλο απογράφησαν 250 και πλέον γεωσημεία και γεώτοποι, σημαντικοί μάρτυρες διεργασιών που έλαβαν χώρα σε προηγούμενους χρόνους και που συνεχίζουν να εξελίσσονται στην επιφάνεια της Γης. Οι συγκεκριμένοι Γεώτοποι και γεωθέσεις μαζί με τα ιστορικά, πολιτιστικά, αρχαιολογικά, οικολογικά στοιχεία της περιοχής καθώς και τοπία φυσικού κάλλους, συνθέτουν 12 Γεωδιαδρομές. Επίσης, στη νήσο Πάρο με κομβικά σημεία τα υπόγεια αρχαία λατομεία μαρμάρου στην περιοχή του Μαραθίου και τους υφιστάμενους γεώτοπους, προτείνονται γεωδιαδρομές, ως ένα πρώτο βήμα ανάπτυξης του γεωτουρισμού. 

Παρά την προσπάθεια που προαναφέρθηκε, η αλήθεια είναι ότι συχνά, οι περιοχές αυτές με τις πολύτιμες πληροφορίες για το μακρινό γεωλογικό αλλά και μεταλλευτικό παρελθόν καταστρέφονται ανεπανόρθωτα από άγνοια και έλλειψη εθνικής πολιτικής στο θέμα αυτό.

Αντιστοίχως προς τον Γεωτουρισμό, σε περιοχές με παρόν αλλά και παρελθόν στη μεταλλευτική δραστηριότητα, όπου η μεταλλευτική κουλτούρα είναι ακόμη σε ορατή ή λανθάνουσα μορφή, η «μεταλλευτική περιήγηση» αποτελεί επίσης μορφή εναλλακτικού τουρισμού που εμπλέκει θετικά τους τοπικούς πληθυσμούς και τη μεταλλευτική ιστορία του εκάστοτε τόπου. 

Γεωτουρισμός και βιώσιμη ανάπτυξη

Εθνικό Πάρκο Djerdap στην Ανατολική Σερβία

Ο γεωτουρισμός για να προάγει την τοπική βιώσιμη ανάπτυξη ("βιώσιμος γεωτουρισμός") πρέπει να συμβαδίζει με τις ακόλουθες αρχές:

• Ολοκληρωμένη διαχειριστική προσέγγιση η οποία θα λαμβάνει υπόψη τους περιορισμούς της φέρουσας ικανότητας του γεωλογικού, φυσικού, κοινωνικού και πολιτιστικού αποθέματος του περιβάλλοντος να φιλοξενεί επισκέπτες. Για τον σκοπό αυτό οι επιπτώσεις των τουριστικών δραστηριοτήτων πρέπει συστηματικά να μελετώνται, να διαχειρίζονται και να εκτιμώνται ώστε να λαμβάνουν υπόψη τις περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες της εκάστοτε περιοχής υποδοχής.

• Στρατηγική διατήρησης των πόρων και περιορισμού του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Ο γεωτουρισμός θα γίνεται με τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται όσο το δυνατό η χρήση των φυσικών πόρων (νερό,ενέργεια), να μειώνεται η παραγωγή των αποβλήτων και να προωθείται η χρήση βιώσιμων πηγών μεταφοράς.

• Ο γεωτουρισμός θα δημιουργεί νέες αναπτυξιακές ευκαιρίες κατάλληλες για το περιβάλλον και τον τοπικό χαρακτήρα της περιοχής. Θα επιδιώκονται σχέδια που θα ενθαρρύνουν όσους ωφελούνται από τον τουρισμό να συμμετέχουν σε εθελοντική βάση στη διατήρηση και αναβάθμιση της γεωλογικής κληρονομιάς.

• Η τοπική κοινότητα θα πρέπει να εμπλέκεται στη διαδικασία λήψης απόφασης για την ανάπτυξη βιώσιμου γεωτουρισμού ώστε να διασφαλίζονται όσο το δυνατό περισσότερα οφέλη προς την τοπική κοινωνία. Ο γεωτουρισμός θα συμβάλλει στην τοπική οικονομία προωθώντας την τοπική απασχόληση, χρησιμοποιώντας τοπικά προϊόντα ή δεξιότητες και δημιουργώντας νέες υπεραξίες.

• Η διατήρηση και ανάδειξη τοπικής κληρονομιάς σε τουριστικό προϊόν, απαιτεί ανθρώπινο δυναμικό υψηλής κατάρτισης, ενώ παράλληλα αξιοποιεί την τοπική παραδοσιακή τεχνογνωσία.·Οι δραστηριότητες θα βασίζονται στα εγγενή χαρακτηριστικά της περιοχής, ενθαρρύνοντας την εκτίμηση και απόλαυση της γεωλογικής, φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και απαιτώντας ανάπτυξη σε μια κατάλληλη κλίμακα και με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές ποιότητας και αυθεντικότητας.

• ·Τα γεωτουριστικά προϊόντα ή εγκαταστάσεις πρέπει να στοχεύουν στην προσφορά εκπαίδευσης και διερμηνείας, ειδικά προς όφελος των νέων και των μαθητών, για να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να καταλάβουν και να μάθουν περισσότερα για τη γεωλογία και γενικά το περιβάλλον με τη χρήση σύγχρονων μέσων.

• Οι ενέργειες προώθησης του γεωτουρισμού θα ενισχύουν τον σεβασμό για την παράδοση και τα έθιμα της περιοχής και θα τονίζουν τις αυθεντικές αξίες στην αύξηση της ευαισθητοποίησης των επισκεπτών για γεωδιατήρηση και περιβαλλοντική προστασία.