Αμωρί Α΄ της Ιερουσαλήμ

Αμωρί Α΄ της Ιερουσαλήμ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1136
Θάνατος	11  Ιουλίου 1174 Ιερουσαλήμ
Αιτία θανάτου	δυσεντερία
Συνθήκες θανάτου	φυσικά αίτια
Χώρα πολιτογράφησης	Βασίλειο της Ιερουσαλήμ
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μονάρχης
Οικογένεια
Σύζυγος	Ανιές ντε Κουρτεναί (από 1157) Μαρία Κομνηνή της Ιερουσαλήμ (από 1167)
Τέκνα	Βαλδουίνος Δ΄ της Ιερουσαλήμ Σιβύλλα της Ιερουσαλήμ Ισαβέλλα Α' της Ιερουσαλήμ
Γονείς	Φούλκων της Ιερουσαλήμ και Μελισσάνθη της Ιερουσαλήμ
Αδέλφια	Ματθίλδη του Ανζού Σιβύλλα της Ιερουσαλήμ Γοδεφρείδος Ε΄ του Ανζού Ηλίας Β΄ του Μαιν Βαλδουίνος Γ΄ της Ιερουσαλήμ Σιβύλλα του Ανζού
Οικογένεια	Οίκος του Ανζού
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Πόλεμοι/μάχες	εμφύλιος πόλεμος της Ιερουσαλήμ, Σταυροφορική εισβολή στην Αίγυπτο και πολιορκία της Ασκελόν
Θυρεός
Σχετικά πολυμέσα

Ο Αμωρί Α΄ της Ιερουσαλήμ ή Αμαλάριχος Α΄ των Ιεροσολύμων (λατ. Amalricus, γαλ. Amaury, 1136 - 11 Ιουλίου 1174) από τον Οίκο του Ανζού-Ιερουσαλήμ, ήταν βασιλιάς της Ιερουσαλήμ (1162 - 1174).

Βιογραφία

Ήταν δεύτερος γιος του Φούλκωνος των Ιεροσολύμων και της Μελισσάνθης της Ιερουσαλήμ. Διαδέχθηκε τον μεγαλύτερο αδελφό του Βαλδουίνο Γ΄ της Ιερουσαλήμ, πριν την άνοδο του ήταν κόμης στη Γιάφα και την Ασκελόν. Συμμάχησε με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τα δυο βασίλεια έκαναν επιτυχή εκστρατεία στην Αίγυπτο. Οι Μουσουλμάνοι σύντομα συσπειρώθηκαν και πήραν το πάνω χέρι στην αρχή με τον Νουρεντίν Ζενγκί και αργότερα με τον Σαλαντίν. Πολλοί ιστορικοί τονίζουν ότι τα ονόματα "Αμαλρίκ" και "Αμωρί" είναι διαφορετική προφορά του ίδιου ονόματος, η σύγχυση οδήγησε αυτούς τους ιστορικούς να τον καταγράφουν σαν Αμαλρίκ Β΄ με Αμαλρίκ Α΄ τον Αμωρί της Κύπρου. Οι σύγχρονοι ιστορικοί αναγνώρισαν ότι είναι διαφορετικά ονόματα και η καταγραφή κάθε βασιλιά έγινε ξεχωριστά, η σύγχυση στα δύο ονόματα ήταν συνηθισμένο φαινόμενο της εποχής.

Πρώτα χρόνια

Ο πατέρας του Αμωρί Φούλκων ήταν πρώην Σταυροφόρος και κόμης του Ανζού, ο Βαλδουίνος Β΄ της Ιερουσαλήμ τον κάλεσε για να τον δώσει σύζυγο στη μεγαλύτερη κόρη του Μελισσάνθη και να τους ορίσει διαδόχους. Όταν ο Φούλκων πέθανε σε ατύχημα με το άλογο του (1143) ο θρόνος της Ιερουσαλήμ πέρασε στον μεγαλύτερο αδελφό του Βαλδουίνο Γ΄ που ήταν 13 ετών και στη μητέρα του Μελισσάνθη. Η μητέρα του δεν εγκατέλειψε τη διακυβέρνηση όταν ο Βαλδουίνος ενηλικιώθηκε με αποτέλεσμα να συγκρουστούν (1150), ο Βαλδουίνος στέφτηκε μόνος βασιλιάς (1152) και ξεκίνησε εμφύλιος, η Μελισσάνθη κρατούσε την Ιερουσαλήμ και ο Βαλδουίνος Γ΄ τα βόρεια. Ο Αμωρί όταν ενηλικιώθηκε πήρε σαν δώρο την κομητεία της Γιάφα (1151) και έμεινε πιστός στη μητέρα του. Ο Βαλδουίνος Γ΄ επιτέθηκε νότια πολιόρκησε τη μητέρα του και τον αδελφό του στον Πύργο του Δαυίδ και τους νίκησε, από τότε πήρε όλες τις εξουσίες στα χέρια του (1153). Ο Βαλδουίνος Γ΄ κατέλαβε την Ασκελόν από τους Μουσουλμάνους και την έδωσε δώρο στον Αμωρί.

Γάμος

Ο Αμωρί Α΄ νυμφεύτηκε την Αγνή των Κουρτρεναί, κόρη του Ζοσλέν Β΄ κόμη της Έδεσσας (1157), που ζούσε στην Ιερουσαλήμ από την εποχή που οι δυτικές περιοχές της πρώην Σταυροφορικής κομητείας της Έδεσσας χάθηκαν (1150). Όμως ο πατριάρχης Φούλχερ αρνήθηκε να επικυρώσει τον γάμο λόγω της συγγένειας, αφού κοινός προ-προ-πάππος τους ήταν ο Γκυ Α΄ κύριος του Μονλερύ, έτσι περίμεναν τον θάνατο του Φούλχερ για να παντρευτούν. Ο Αμωρί και η Αγνή απέκτησαν 3 παιδιά: τους μετέπειτα βασιλείς Σιβύλλα, Βαλδουίνο Δ΄ και την Αλίκη που πέθανε σε βρεφική ηλικία.

Άνοδος στον θρόνο

Αμωρί Α΄ της Ιερουσαλήμ - Μικρογραφία 13ου αιώνα.

Ο Βαλδουίνος Γ΄ πέθανε άτεκνος (10 Φεβρουαρίου 1163) και τον διαδέχθηκε ο μικρότερος αδελφός του Αμωρί που ήρθε σε σύγκρουση με την αριστοκρατία χάρη στη σύζυγο του Αγνή του Κουρτεναί. Η αριστοκρατία δεν αντέδρασε στον γάμο επειδή πίστευε ότι διάδοχος θα ήταν κάποιος γιος του Βαλδουίνου Γ΄, όταν τον διαδέχθηκε απρόσμενα ο Αμαλρίκ οι βαρόνοι δεν τη δέχτηκαν για βασίλισσα και ζήτησαν από τον Αμαλρίκ να πάρει διαζύγιο. Η εχθρότητα στην Αγνή ίσως μεγαλοποιήθηκε από τον Γουλιέλμο της Τύρου που τον είχε εμποδίσει να γίνει πατριάρχης των Ιεροσολύμων, ο Έρνουλ συνεργάτης του συγγραφέα έγραψε "είναι πολύ μικρή για βασίλισσα σε τόσο ιερή πόλη". Ο Αμαλρίκ υπέκυψε στον εκβιασμό και στέφτηκε βασιλιάς χωρίς τη σύζυγο του, η Αγνή εξακολουθούσε να είναι κόμισσα της Γιάφας και της Ασκελόν και δέχτηκε μια σύνταξη από τα έσοδα της. Η εκκλησία επικύρωσε τη νομιμότητα των παιδιών του Αμαλρίκ και της Αγνής, η Αγνή είχε έντονη πολιτική εξουσία τα επόμενα 20 χρόνια μέσω των παιδιών της.

Πόλεμοι με Ισλαμικά κράτη

Την εποχή του Βαλδουίνου Γ΄ η Κομητεία της Έδεσσας το πρώτο κράτος που δημιουργήθηκε με την Α΄ Σταυροφορία κατακτήθηκε από τον Ιμαντεντίν Ζενγκί Τούρκο εμίρη του Χαλεπίου. Ο Ζενγκί ένωσε το Χαλέπι, τη Μοσούλη και πολλές άλλες πόλεις στη βόρεια Συρία, επόμενος μεγάλος στόχος του ήταν η Δαμασκός στα νότια. Η Β΄ Σταυροφορία (1148) απέτυχε να κατακτήσει τη Δαμασκό που την κατέλαβε σύντομα ο γιος του Ζενγκί Νουρεντίν, η Ιερουσαλήμ έχασε τη στήριξη των Βυζαντινών όταν κυριάρχησε στο Πριγκιπάτο της Αντιόχειας. Ο Αμωρί Α΄ έστρεψε το ενδιαφέρον του στην Αίγυπτο που υπέφερε έντονα από μια σειρά ανίκανους Φατιμίδες χαλίφηδες και εμφύλιες συγκρούσεις. Οι Σταυροφόροι ήθελαν να κατακτήσουν την Αίγυπτο από την εποχή που ο Βαλδουίνος Α΄ της Ιερουσαλήμ πέθανε σε εκστρατεία εκεί, η κατάκτηση της Ασκελόν από τον Βαλδουίνο Γ΄ έκανε την κατάκτηση της Αιγύπτου περισσότερο εύκολη.

Πόλεμοι με τους Αιγυπτίους

Ο δεύτερος γάμος του Αμωρί Α΄ της Ιερουσαλήμ με τη Μαρία Κομνηνή.

Ο Αμαλρίκ έκανε την πρώτη εκστρατεία στην Αίγυπτο με τη δικαιολογία ότι οι Φατιμίδες δεν πλήρωσαν τον ετήσιο φόρο που είχε καθιερωθεί από τον Βαλδουίνο Γ΄ (1163). Ο βεζίρης Ντιργκάμ που είχε πρόσφατα ανατρέψει τον Σαουάρ έσπευσε να αντιμετωπίσει τον Αμαλρίκ, ηττήθηκε και οπισθοχώρησε στο Μπιμπάις. Οι Αιγύπτιοι άνοιξαν τα φράγματα του Νείλου για να πλημμυρίσει και να εμποδίσουν τα στρατεύματα του Αμαλρίκ να διέλθουν, ο Σαουάρ ζήτησε συμμαχία στην αυλή του Νουρεντίν που έστειλε τον στρατηγό του Σιρκούχ να τον βοηθήσει (1164). Ο χαλίφης Ντιργκάμ ζήτησε βοήθεια από τον Αμαλρίκ αλλά πριν απαντήσει ο βασιλιάς των Ιεροσολύμων δολοφονήθηκε από τους Σάουαρ και Σιρκούχ. Ο Σάουαρ φοβήθηκε την ανατροπή του από τον Σιρκούχ και ζήτησε και αυτός βοήθεια από τον Αμωρί, ο Αμωρί πήγε στην Αίγυπτο και πολιόρκησε τον Σιρκούχ στο Μπιμπάις μέχρι την οπισθοχώρηση του στη Δαμασκό.

Ο Αμωρί δεν συνέχισε τις επιτυχίες στην Αίγυπτο επειδή ο Νουρεντίν που είχε καταλάβει το μεγαλύτερο τμήμα της Συρίας συνέλαβε αιχμαλώτους τον Βοϊμόνδο Γ΄ της Αντιόχειας και τον Ραϊμόνδο Γ΄ της Τρίπολης στη μάχη του Χαρίμ όταν ο Αμωρί απουσίαζε. Ο Αμωρί Α΄ έσπευσε να αναλάβει την αντιβασιλεία της Αντιόχειας και της Τρίπολης, εξασφάλισε τα λύτρα για την απελευθέρωση του Βοϊμόνδου (1165) ενώ ο Ραϊμόνδος έμεινε αιχμάλωτος μέχρι το 1173. Η επόμενη χρονιά (1166) ήταν ειρηνική αλλά ο Αμωρί έστειλε απεσταλμένους στον Βυζαντινό αυτοκράτορα που του ζήτησε βοήθεια και έναν συμμαχικό γάμο, την ίδια χρονιά έπρεπε να αντιμετωπίσει τον Νουραντίν που κατέλαβε την Μπανιάς. Ο Νουρεντίν έστειλε στην Αίγυπτο τον Σιρκούχ και ο Αμαλρίκ στρατοπέδευσε στο Κάιρο στην απέναντι πλευρά του Νείλου. Μετά από αμφίβολη μάχη ο Αμωρί οπισθοχώρησε στο Κάιρο και ο Σιρκούχ πήγε βόρεια να κυριεύσει την Αλεξάνδρεια, ο Αμωρί τον πολιόρκησε με τη βοήθεια ενός Πιζανικού στόλου που ήρθε από τα Ιεροσόλυμα. Ο Σιρκούχ έκλεισε ειρήνη και η Αλεξάνδρεια παραδόθηκε στον Αμωρί, ο βασιλιάς δεν έμεινε εκεί μόνιμα επέστρεψε στα Ιεροσόλυμα αφού πρώτα επέβαλε έναν τεράστιο φόρο.

Η άνοδος του Σαλαντίν

Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός Αυτοκράτορας των Ρωμαίων δέχεται απεσταλμένους του Αμωρί Α΄.

Μετά την επιστροφή του στην Ιερουσαλήμ (1167) ο Αμωρί νυμφεύτηκε τη Μαρία Κομνηνή της Ιερουσαλήμ μικρανεψιά του αυτοκράτορα Μανουήλ Α΄ Κομνηνού. Οι διαπραγματεύσεις κράτησαν δυο χρόνια, επειδή ο Αμωρί Α΄ επέμενε να επιστρέψει ο Μανουήλ Α΄ την Αντιόχεια στα Ιεροσόλυμα. Ο γάμος έγινε στην Τύρο (29 Αυγούστου 1167). Την ίδια περίοδο η χήρα του Βαλδουίνου Γ΄, η Θεοδώρα Κομνηνή της Ιερουσαλήμ κλέφτηκε με τον ερωμένο και θείο της Ανδρόνικο Α΄ Κομνηνό στη Δαμασκό· ο Αμωρί Α΄ ενσωμάτωσε την Άκρα στα Ιεροσόλυμα. Ο Γουλιέλμος της Τύρου πήρε προαγωγή σε αρχιδιάκονο της Τύρου και ο Αμωρί Α΄ του ανέθεσε να γράψει την ιστορία του βασιλείου. Ο Αμωρί Α΄ και ο Μανουήλ Α΄ έκαναν συμμαχία με στόχο εκστρατεία εναντίον της Αιγύπτου· ο Γουλιέλμος της Τύρου ήταν ένας από τους απεσταλμένους, που πήγε στην Κωνσταντινούπολη για να υπογράψει τη συνθήκη. Ο Σάουαρ, αν και είχε κλείσει ειρήνη με τον Αμωρί, κατηγορήθηκε ότι συμμάχησε με τον Νουραντίν και ο Αμωρί Α΄ ξεκίνησε επίθεση· οι Ιωαννίτες Ιππότες συμμετείχαν, αλλά οι Ναΐτες Ιππότες απείχαν. Τον Οκτώβριο, ενώ περίμενε Βυζαντινή υποστήριξη και την επιστροφή των απεσταλμένων, ο Αμωρί ξεκίνησε επίθεση και κατέλαβε το Μπιμπάις: οι κάτοικοι σφαγιάστηκαν ή σκλαβώθηκαν. Ο Αμαλρίκ Α΄ βάδισε στο Κάιρο και ο Σάουερ του πρόσφερε 2.000.000 κομμάτια χρυσού για να κλείσει ειρήνη· ο Νουραντίν έστειλε τον Σιρκούχ και ο Αμαλρίκ οπισθοχώρησε.

Τον Ιανουάριο του 1169 ο Σιρκούχ δολοφόνησε τον Σάουερ και έγινε βεζίρης αλλά πέθανε τον Μάρτιο και τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του Σαλαντίν, ο Αμωρί έστειλε τον αρχιεπίσκοπο της Τύρου Φρειδερίκο ντε λα Ρος να ζητήσει βοήθεια αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Την ίδια χρονιά έφτασε Βυζαντινός στόλος και ο Αμαλρίκ ξεκίνησε επίθεση στη Δαμιέτη από ξηρά και θάλασσα. Η πολιορκία κράτησε πολύ καιρό μέχρι που η πείνα θέρισε τον στρατό και ανάγκασε τους συμμάχους να οπισθοχωρήσουν, οι Βυζαντινοί και οι Σταυροφόροι κατηγόρησαν ο ένας τον άλλον για την αποτυχία, ο Αμωρί επέστρεψε στα Ιεροσόλυμα. Η Ιερουσαλήμ ήταν από τότε περιστοιχισμένη από εχθρούς, ο Σαλαντίν επιτέθηκε και κατέλαβε την Εϊλάτ διακόπτοντας τη σύνδεση με την Ερυθρά Θάλασσα. Ο Σαλαντίν, βεζίρης της Αιγύπτου ανακηρύχθηκε σε σουλτάνο με τον θάνατο του τελευταίου Φατιμίδη χαλίφη (1171). Η άνοδος του Σαλαντίν ήταν μια απρόσμενη εξέλιξη για τον Αμωρί την ίδια εποχή που ήθελε να κάνει τον Νουραντίν υποτελή του. Ο Αμαλρίκ έστειλε δεύτερη φορά πολλούς απεσταλμένους στην Κωνσταντινούπολη και σε όλους τους βασιλικούς οίκους της Ευρώπης για βοήθεια αλλά πάλι χωρίς αποτέλεσμα. Τα επόμενα χρόνια το βασίλειο του απειλήθηκε όχι μονάχα από τον Σαλαντίν και τον Νουραντίν αλλά και τους Ασασίνους, σε ένα επεισόδιο οι Ναΐτες θανάτωσαν Ασασίνους απεσταλμένους με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ένταση ανάμεσα στον Αμωρί και τους Ναΐτες.

Το τέλος του

Ο Αμωρί Α΄ απεβίωσε αμέσως μετά την επιστροφή του από την πολιορκία του Μπανιάς (1174): στον δρόμο προσβλήθηκε από δυσεντερία, που γιατρεύτηκε προσωρινά, αλλά όταν έφτασε στην Ιερουσαλήμ μετατράπηκε σε πυρετό. Ο Γουλιέλμος της Τύρου σημειώνει: "επειδή υπέφερε πολλές μέρες από πυρετό, κάλεσε του Έλληνες και Σύριους γιατρούς και τους έκανε επίπληξη, διότι δεν του έδωσαν κάποιο δραστικό φάρμακο". Οι Λατίνοι γιατροί απέτυχαν επίσης να τον γιατρέψουν και πέθανε (11 Ιουλίου 1174).

Η δεύτερη σύζυγός του Μαρία Κομνηνή έκανε δυο κόρες: την Ισαβέλλα (1172) που έγινε αργότερα βασίλισσα και παντρεύτηκε τέσσερις φορές και μια υστερότοκη κόρη. Στην επιθανάτιο κλίνη του παραχώρησε το Νάμπλους στη Μαρία και την Ισαβέλλα, που αποσύρθηκαν εκεί. Ο λεπρός γιος του Βαλδουίνος Δ΄ τον διαδέχθηκε και μετέφερε τη μητέρα του Αγνή του Κουρτεναί με τον τέταρτο σύζυγό της στην Αυλή.

Φυσικά χαρακτηριστικά

Ο Γουλιέλμος της Τύρου που ήταν καλός φίλος του Αμωρί τον περιγράφει αναλυτικά : "είχε ένα ελάττωμα στην ομιλία του αλλά δεν του δημιουργουσε πρόβλημα, ήταν καλύτερος στις συμβουλές παρά στην ομιλία". Ο Αμωρί όπως και ο αδελφός του Βαλδουίνος Γ΄ ήταν περισσότερο Ακαδημαικός παρά πολεμιστής, σπούδασε νόμους και γλώσσες "ήταν πολύ καλός στο εθιμικό δίκαιο με το οποίο κυβερνούσε το βασίλειο". Είχε έντονη περιέργεια και πολλές μεταφυσικές αγωνίες, ο Γουλιέλμος της Τύρου έμεινε έκπληκτος όταν σε μια αρρώστια του αναρωτήθηκε για το αν ισχύουν οι θεωρίες για την ανάσταση του σώματος. Η κύρια ασχολία του ήταν το διάβασμα και ευχαριστιόταν να ακούει πολλές ώρες τον Γουλιέλμο να του διαβάζει ιστορίες από το βιβλίο του, δεν του άρεσαν τα παιχνίδια και τα θεάματα αλλά αγαπούσε το κυνήγι. Εμπιστευόταν τους αξιωματούχους του, υπήρχαν πολλοί ανάμεσα στον πληθυσμό που τον χλεύαζαν αλλά ο Αμωρί δεν ανέλαβε δράση εναντίον τους.

Στα φυσικά του χαρακτηριστικά ο Αμωρί ήταν "ψηλός λίγο περισσότερο από το κανονικό με λαμπερά μάτια και η μύτη του ήταν γαμψή όπως του αδελφού του. Τα μαλλιά του ήταν ξανθιά και έπεφταν μπροστά στο μέτωπο του, η γενειάδα του κάλυπτε όλο το πρόσωπο του, είχε υπέροχο γέλιο που τίναζε όλο το σώμα του". "Δεν έτρωγε πολύ αλλά πάχαινε εύκολα ειδικά τα τελευταία χρόνια, αυτό τον έκανε ανίκανο στις στρατιωτικές του υπηρεσίες. Οι μαστοί του ήταν μεγάλοι όπως μιας γυναίκας και έπεφταν μέχρι τη μέση του". Ο Αμωρί ήταν πιστός χριστιανός αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε "να αρνηθεί τους πειρασμούς της σάρκας και να έχει ερωμένες", παρά την ευσέβεια του φορολόγησε τον κλήρο. Ο Γουλιέλμος της Τύρου καταλήγει : "Ήταν ένας άνθρωπος με μεγάλη σοφία ικανός να κυβερνήσει και ο τελευταίος από τους πραγματικούς βασιλείς των Ιεροσολύμων, όταν πέθανε το βασίλειο κατέρρευσε. Ο αυτοκράτορας Μανουήλ πέθανε και αυτός την επόμενη χρονιά με αποτέλεσμα ο Σαλαντίν να γίνει κύριος της περιοχής".

Οικογένεια

Με την πρώτη του σύζυγο Αγνή του Κουρτεναί, κόρη τού Ζοσλέν Β΄ κόμη της Έδεσσας, απέκτησε τέκνα:

• Σιβύλλα π. 1160-1190, βασίλισσα της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε πρώτα τον Γουλιέλμο του Μομφερράτου και έπειτα τον Γκυ των Λουζινιάν. Ο γιος της από τον πρώτο γάμο
  • Βαλδουίνος Ε΄ 1177-1186, βασιλιάς της Ιερουσαλήμ. Απεβ. 9 ετών.
• Βαλδουίνος Δ΄ 1161-1185, βασιλιάς της Ιερουσαλήμ. Απεβ. 24 ετών.
• Αλίκη, απεβίωσε μικρή.

Όταν απεβίωσε ο μεγαλύτερος αδελφός του Βαλδουίνος Γ΄ της Ιερουσαλήμ, οι ευγενείς ζήτησαν από τον Αμωρί Α΄ να χωρίσει την Αγνή. Αυτό έγινε με τον όρο να είναι νόμιμα τα τέκνα του.

Με τη δεύτερη σύζυγό του Μαρία Κομνηνή, κόρη του Ιωάννη, γιου του Ανδρόνικου Κομνηνού απέκτησε:

• Ισαβέλλα Α΄ 1172-1205, βασίλισσα της Ιερουσαλήμ. Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Χάμφρεϋ Δ΄ κύριο του Τορόν, σε δεύτερο τον Κορράδο μαρκήσιο του Μονφερράτου, σε τρίτο τον Ερρίκο Β΄ της Καμπανίας και σε τέταρτο τον Αμωρί Β΄ των Λουζινιάν.
• κόρη (γεννήθηκε και απεβίωσε το 1171).

Πηγές

• George Francis Hill, A History of Cyprus, vol. 2 (Cambridge University Press, 2010 [1947])
• Giuseppe Mueller, ed. (1879). Documenti sulle Relazioni delle Citta Toscane coll'Oriente Cristiano e coi Turchi
• Bernard Hamilton, "Women in the Crusader States: The Queens of Jerusalem", in Medieval Women, edited by Derek Baker. Ecclesiastical History Society, 1978
• Runciman, Steven (1952). A History of the Crusades, vol. II: The Kingdom of Jerusalem. Cambridge University Press.
• William of Tyre, A History of Deeds Done Beyond the Sea, trans. E.A. Babcock and A.C. Krey. Columbia University Press, 1943