Άγιος Ιωάννης Ρέντη
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Συντεταγμένες: 37°58′N 23°40′E / 37.967°N 23.667°E
| Άγιος Ιωάννης Ρέντη | |
|---|---|
 | |
  Άγιος Ιωάννης Ρέντη | |
 | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Νίκαιας - Αγίου Ιωάννη Ρέντη |
| Ίδρυση | 1897 |
| Έκταση | 4,524 km²[1] |
| Υψόμετρο | 10 μέτρα |
| Πληθυσμός | 15.411 (2021)[2] |
| Ταχ. κωδ. | 18200–18299 |
| Τηλ. κωδ. | 210 |
| Ιστότοπος | Επίσημος ιστότοπος |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Ο Άγιος Ιωάννης Ρέντη είναι πόλη, δημοτική ενότητα του Δήμου Νίκαιας - Αγίου Ιωάννη Ρέντη της Περιφερειακής Ενότητας Πειραιά στην Περιφέρεια Αττικής με δήμαρχο τον Γιώργο Ιωακειμίδη. Βρίσκεται βορειοανατολικά από το κέντρο του Πειραιά και νοτιοδυτικά από το κέντρο της Αθήνας, ενώ χωρίζεται στην οικιστική ζώνη, η οποία κατέχει μικρό ποσοστό της περιοχής και είναι πυκνοκατοικημένη, και στην βιομηχανική, στην οποία εδρεύουν αρκετές εταιρείες που μετατρέπουν την περιοχή σε ένα δημοφιλές εμπορικό κέντρο της μητροπολιτικής περιοχής της Αττικής. Από το 2011, αποτελεί τμήμα του Δήμου Νίκαιας - Αγίου Ιωάννη Ρέντη.
Θέση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
| Βορειοδυτικά: Νίκαια | Βόρεια: Αιγάλεω | Βορειοανατολικά: Ταύρος |
| Δυτικά: Νίκαια | Ρέντη | Ανατολικά: Καλλιθέα |
| Νοτιοδυτικά: Λεύκα | Νότια: Καμίνια | Νοτιοανατολικά: Μοσχάτο |
Η μεγαλύτερη έκτασή του χρησιμοποιείται περισσότερο από εργοστάσια, βιομηχανίες, αγορές και πολύ λιγότερο σαν τόπος κατοικίας γι'αυτό θεωρείται ως ένα από τα πιο αραιοκατοικημένα προάστια της Αττικής στο μέσο των σημαντικότερων συγκοινωνιακών κόμβων. Συνορεύει στα βόρεια με το Αιγάλεω με όριο την Λεωφόρο Πέτρου Ράλλη, ανατολικά με το Μοσχάτο, νότια με τις συνοικίες Νέο Φάληρο και Καμίνια, και δυτικά με τον δήμο Νίκαιας και την Παλαιά Κοκκινιά με όριο την Οδό Θηβών. Διασχίζεται από την Εθνική Οδό Αθηνών - Λαμίας ή Λεωφόρο Κηφισού το μεγαλύτερο τμήμα του βρίσκεται στα δυτικά, συνοριακά με τον Πειραιά εκεί βρίσκεται το κέντρο της πόλης. Διασχίζεται στο κέντρο από τις οδούς Μακρυγιάννη και Θεσσαλονίκης στην διασταύρωση τους στις εργατικές κατοικίες Ρέντη υπάρχει ο Ιερός ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, η επιχείρηση Ψυγεία Ελλάδας με μεγάλες εκτάσεις από γήπεδα και πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής. Στο νότιο τμήμα του στα σύνορα με το Νέο Φάληρο κοντά στην Οδό Πειραιώς ο Δήμος Ρέντη είναι αρκετά πυκνοκατοικημένος εκεί βρίσκεται το κέντρο του οικισμού με σημαντικότερα σημεία την Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου και την πλατεία Αγίου Ιωάννη Ρέντη.
Το ανατολικό τμήμα του Ρέντη ανατολικά της Εθνικής Οδού είναι χωρισμένο στα δυο : Στο νότιο τμήμα κάτω από τις γραμμές του ΟΣΕ κυριαρχεί σε μια μεγάλη έκταση (άνω των 60 στρεμμάτων) η Κεντρική Λαχαναγορά Αθηνών και στο βόρειο τμήμα πάνω από τις γραμμές του ΟΣΕ οι αθλητικές εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού.
Πληθυσμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1991[3] | 14.370 |
| 2001[4] | 15.422 |
| 2011[5] | 16.050 |
| 2021[6] | 15.411 |
| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1961 | 11.204 |
| 1971 | 17.560 |
| 1981 | 16.276 |
| 1991 | 14.218 |
| 2001 | 15.060 |
| 2011[9] | 15.875 |
| 2021[10] | 13.261 |
Ονοματολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο δήμος του Αγίου Ιωάννη Ρέντη αποσπάσθηκε από τον δήμο Πειραιώς ως κοινότητα το 1925[11]. Είκοσι χρόνια μετά, το 1946, ανακηρύχθηκε σε ομώνυμο Δήμο. Το όνομά του οφείλεται στην ομώνυμη εκκλησία στην κεντρική πλατεία της πόλης που ανήκε κτητορικά στην οικογένεια των Ρέντη. Η οικογένεια αυτή φέρεται από τον 14ο αιώνα όταν ο νοτάριος Δημήτριος Ρέντης εγκαταστάθηκε στην περιοχή όπου και βοήθησε τους Καταλανούς κατά του Νέριο Ατζαγιόλι. Για τη βοήθειά του εκείνη έλαβε ως ανταμοιβή μεγάλη έκταση κτημάτων στη σημερινή περιοχή που πήρε το όνομα του Ρέντη[εκκρεμεί παραπομπή]. Στην ομώνυμη κεντρική πλατεία στο κέντρο του Αγίου Ιωάννη Ρέντη υπάρχει ο αντίστοιχος μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που ανεγέρθη για τελευταία φορά το 1970 στην θέση του παλιότερου ναού. Ο πρώτος ναΐσκος ανεγέρθη το 1664, στην θέση του ο μοναχός Βαρλαάμ μετέφερε το 1775 την θαυματουργή εικόνα του Αγίου από τον ομώνυμο ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην Κωνσταντινούπολη κτίζοντας νέα κελιά. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η φήμη της θαυματουργής εικόνας συγκέντρωνε πολύ κόσμο στην περιοχή, η δημιουργία του πρώτου μεγάλου ναού πριν ολοκληρωθεί το 1970 στην σημερινή του μορφή έγινε το 1925 όταν ο πληθυσμός της περιοχής αυξήθηκε σημαντικά από τους πρόσφυγες. Σήμερα αποτελεί προάστιο του δήμου Πειραιά.
Δημιουργία σύγχρονου οικισμού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Έχει υποστηριχθεί ότι στην αρχαιότητα βρισκόταν εκεί ο δήμος Ελαιούντος της Αρχαίας Αττικής [εκκρεμεί παραπομπή]. Η περιοχή του Αγίου Ιωάννη Ρέντη, από την προεπαναστατική περίοδο κιόλας, αποτελούσε βάση μεμονωμένων καλλιεργητών, οι οποίοι έστηναν εκεί τις μόνιμες ή προσωρινές αγροτικές οικίες τους. Λόγω της αφθονίας των υδάτων της περιοχής, η γη χρησιμοποιήθηκε κυρίως για την καλλιέργεια κηπευτικών των οποίων η παραγωγή έφτασε κάποια στιγμή να αποτελεί κύρια πηγή προμήθειας για την Αθήνα και το Λεκανοπέδιο. Στους φημισμένους "λαχανόκηπους" του Ρέντη μέχρι και το 1940 καλλιεργούνταν συστηματικά τόσο χειμερινά όσο και θερινά εποχικά λαχανικά πολλών τύπων. Σε παλαιούς χάρτες της περιοχής[εκκρεμεί παραπομπή] - μετά την απελευθέρωση και μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα - η περιοχή του Ρέντη χαρτογραφείται με ποτάμια, καλλιέργειες, τενάγη, τον Ελαιώνα, αλλά δεν παρατηρούνται πουθενά έντονα οικιστικά ίχνη. Διάσπαρτα ξωκλήσια - ενταγμένα στα διάφορα κτήματα - κατακλύζουν την περιοχή, η οποία διασχίζεται εκτός από ποταμούς κι από δρόμους, όπως το δρόμο του Μοριά, δηλαδή τη σημερινή Ιερά Οδό.
Στα τέλη του 19ου αιώνα βέβαια, οι ιδιαίτερες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής είχαν ήδη αρχίσει να διαταράσσουν τον αγροτικό χαρακτήρα της περιοχής. Η γειτονική περιοχή του Ρουφ και η λεωφόρος Πειραιώς σταδιακά εκβιομηχανίζονται, ενώ τόσο η Αθήνα όσο και ο Πειραιάς "εξαπλώνονται". Στις αρχές του 20ου αιώνα, παρόλο που η περιοχή διατηρεί τον χαρακτήρα της εξοχής, υφίστανται ήδη αρκετά βιομηχανικά κτίρια. Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο θα επέλθει η πλήρης εκβιομηχάνιση της περιοχή του Ρέντη, η οποία θα κατακλυστεί από πλήθος μονάδων παραγωγής και εργοστασίων, κυρίως από τους κλάδους της ελαιουργίας, της χημικής βιομηχανίας, των κατασκευών, της υφαντουργίας, της οινοποιίας, της παγοποιίας, της βυρσοδεψίας και της βιομηχανίας τροφίμων.
Χαρακτηριστικά του κέντρου της πόλης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κέντρο του προαστίου είναι η μεγάλη πλατεία Αγίου Ιωάννη Ρέντη λίγα μέτρα νοτιότερα από τις γραμμές του ΟΣΕ και το αμαξοστάσιο, σε αυτήν βρίσκεται η ομώνυμη μεγάλη εκκλησία, το δημαρχείο και πλήθος από καφετέριες. Η κυκλική πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου είναι η δεύτερη μεγάλη πλατεία στο κέντρο του Ρέντη περίπου 500 μέτρα νότια από την κεντρική που συνδέεται μέσω της Οδού Φλέμινγκ πολύ κοντά στην Οδό Πειραιώς. Στην διασταύρωση της πλατείας με την Φλέμινγκ βρίσκονται το 1ο - 2ο Γυμνάσιο Ρέντη, το 1ο Λύκειο Ρέντη και τα ΤΕΕ Πειραιά, πολύ κοντά στην ίδια πλατεία βρίσκονται οι Ανώτερες Σχολές Εμπορικού Ναυτικού και τα παλιά κτίρια της ΑΛΦΑ TV. Στην ευρύτερη περιοχή διοργανώνεται κάθε χρόνο στις Απόκριες το γνωστό καρναβάλι.
Τα Village Park του Ρέντη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα Village Park του Ρέντη αποτελούν μεγάλο ψυχαγωγικό κέντρο και ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα σε όλη την Αττική σε μια έκταση 50 περίπου στρεμμάτων. Τα Village Park και Allou Fun Park του Ρέντη βρίσκονται μεταξύ των δρόμων Πέτρου Ράλλη - Θηβών - Μπελογιάννη και Παύλου Μελά στην εμπορική περιοχή της Αγίας Άννας η οποία είναι ο κόμβος μεταξύ των δήμων Ρέντη, Νίκαιας και Αιγάλεω. Η λειτουργία τους ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1999 από την εταιρία Village ως Village Entertainment Park.
Η Κεντρική Λαχαναγορά του Ρέντη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Λαχαναγορά Ρέντη ή Κεντρική Αγορά βρίσκεται σε έκταση 60 περίπου στρεμμάτων μεταξύ της Εθνικής Οδού Αθηνών - Λαμίας, της λεωφόρου Γ.Παπανδρέου, της Οδού Τζών Κέννεντυ και των γραμμών του ΟΣΕ σε έναν τετράγωνο περιφραγμένο χώρο με πλευρές 300 μέτρα περίπου. Η ανάγκη μιας μεγάλης αγοράς που θα εξυπηρετεί ολόκληρη την Αττική δημιουργήθηκε από το 1950 επειδή οι δυο παλιότερες λαχαναγορές δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των εμπόρων. Η περιοχή του Ρέντη επελέγη βασικά λόγω της θέσης της, βρισκόταν πολύ κοντά στην διασταύρωση των δυο εθνικών δρόμων κάτι που συνέφερε το ίδιο τους εμπόρους της Πελοποννήσου και της βόρειας Ελλάδας και λόγω της μορφολογίας της περιοχής που είχε πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Στον χώρο κατασκευάστηκαν 800 μαγαζιά και τα εγκαίνια έγιναν τον Οκτώβριο του 1959.
Το αμαξοστάσιο του Ρέντη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ανάπτυξη της βιομηχανικής ζώνης του Ρέντη τα τελευταία χρόνια έχει μετατρέψει την περιοχή σε ιδιαίτερα σημαντικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας, σε συνδυασμό με τη γειτονική Λαχαναγορά. Στον Ρέντη είναι εγκατεστημένο το Μηχανοστάσιο Αγίου Ιωάννου (ΜΑΙ) του ΟΣΕ και μεγάλος σταθμός συγκροτήσεως επιβατικών και εμπορικών αμαξοστοιχιών. Η επιβατική κίνηση εξυπηρετείται από τον ομώνυμο σταθμό του Προαστιακού της Αθήνας που συνδέει τον Πειραιά με την Χαλκίδα, ενώ το συγκρότημα είναι γνωστό με τα αρχικά του ονόματός του, ως ΑΙΡ. Το μεγάλο αμαξοστάσιο του Ρέντη, κεντρικό αμαξοστάσιο του Οργανισμού Σιδηροδρόμων Ελλάδας (ΟΣΕ), βρίσκεται λίγο βόρεια από το κέντρο της συνοικίας, φαίνεται σήμερα με πανοραμική θέα πάνω από ψηλή γέφυρα που έχει κτισθεί πάνω στην Οδό Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Αποτελούσε για περισσότερο από έναν αιώνα το κέντρο του σιδηροδρομικού δικτύου με την σύνδεση μεταξύ της Πελοποννήσου, της πρωτεύουσας με την κεντρική και βόρεια Ελλάδα.
Ο πρώτος σταθμός εγκαινιάστηκε το 1884 για να εξυπηρετήσει την επικοινωνία του λιμανιού του Πειραιά με την Πελοπόννησο, το 1907 συνδέθηκε με το δίκτυο των ΣΕΚ (Σιδηροδρόμων Ελληνικού Κράτους) εξυπηρετώντας την επικοινωνία με ολόκληρη την χώρα. Τα εμπορικά βαγόνια έφταναν από τον Πειραιά μέσω δυο γραμμών που διακρίνονται καθαρά σήμερα η πρώτη στο κεντρικό λιμάνι και η δεύτερη στην Δραπετσώνα. Το εμπορικό συγκοινωνιακό κέντρο έχει μεταφερθεί σήμερα στο μεγαλύτερο τμήμα του στο Μενίδι. Το επιβατικό κέντρο (ο παλιός ΟΣΕ) αντικαταστάθηκε με τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο στο τμήμα Πειραιάς - Χαλκίδα, οι εργασίες για την κατασκευή του Προαστιακού ολοκληρώθηκαν το 2007. Ο προαστιακός σταθμός του Ρέντη είναι ο τρίτος σταθμός της γραμμής μετά τον Πειραιά από όπου ξεκινά και τον σταθμό Λεύκας. Βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του αμαξοστασίου πολύ κοντά στην γέφυρα της Οδού Αγίου Ιωάννη Ρέντη.
Αθλητισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αθλητικά σωματεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Νίκη Ρέντη (ποδόσφαιρο)
- Ένωση Απόλλων/Ακράτητος Ρέντη (ποδόσφαιρο)
- Αθλητική Ένωση Ρέντη 1993 (καλαθοσφαίριση, πετοσφαίριση)
Αθλητικές εγκαταστάσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Άγιος Ιωάννης Ρέντη διαθέτει το Κλειστό Γυμναστήριο Ρέντη «Μελίνα Μερκούρη», που αποτελεί έδρα των ομάδων πετοσφαίρισης του Ολυμπιακού και είναι το μεγαλύτερο κλειστό γυμναστήριο του Πειραιά μετά το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και το Ολυμπιακό Γήπεδο Χειροσφαίρισης και Ταεκβοντό Φαλήρου, ενώ στην περιοχή βρίσκεται και το Προπονητικό Κέντρο Ρέντη, που αποτελεί τις προπονητικές εγκαταστάσεις του ποδοσφαιρικού Ολυμπιακού. Οι αθλητικές προπονητικές εγκαταστάσεις του Ολυμπιακού βρίσκονται ανατολικά της Εθνικής Οδού Αθηνών - Λαμίας σε έναν απέραντο χώρο στα σύνορα του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη και του Ταύρου μεταξύ των οδών Λεγάκη, Αγίας Άννας, Λεωφ. Ειρήνης, Ψαρών και Χίου στο ύψος της διασταύρωσης της Εθνικής Οδού με την Οδό Στρατηγού Μακρυγιάννη. Οι εγκαταστάσεις προϋπήρχαν πολλές δεκαετίες αλλά το υπερσύγχρονο αθλητικό κέντρο κατασκευάστηκε το 2004. Διαθέτει 3 μεγάλα γήπεδα από τα οποία το τελευταίο ολοκληρώθηκε το 2005. Τα προπονητικά γήπεδα του Ρέντη εξυπηρετούν όλες τις αθλητικές ομάδες του Ολυμπιακού με προτεραιότητα στο ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, διαθέτουν ξενώνα, εστιατόρια, χώρους υποδοχής, αποδυτήρια και πισίνα. Το προπονητικό κέντρο του Ρέντη φιλοξενεί επιπλέον την Ακαδημία Ποδοσφαίρου του Ολυμπιακού ενώ πολλές φορές στο παρελθόν είχε συζητηθεί σοβαρά ως περιοχή δημιουργίας των νέων μεγάλων επίσημων γηπέδων της ποδοσφαιρικής ομάδας.
Επίσης, στο Ρέντη υπάρχει και το Δημοτικό Γήπεδο Ρέντη «Σταύρος Μελισσoύργος», το οποίο λειτουργεί από το 1988 και εξυπηρετεί τα σωματεία της περιοχής και την διεξαγωγή αγώνων των διοργανώσεων της Ε.Π.Σ. Πειραιά. Στον περιβάλλοντα χώρο του γηπέδου υπάρχουν και δύο ανοιχτά γήπεδα μπάσκετ και ένα γήπεδο χαντ-μπολ[εκκρεμεί παραπομπή].
Αποκριάτικο Καρναβάλι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο δήμος του Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1995 φιλοξενεί κάθε χρόνο το 2ο μεγαλύτερο καρναβάλι της Αττικής μετά από αυτό του δήμου Μοσχάτου[εκκρεμεί παραπομπή], πραγματοποιώντας παρελάσεις αρμάτων και καρναβαλιστών, παιδικές και θεατρικές εκδηλώσεις, ψυχαγωγικά παιχνίδια. Παράλληλα λειτουργεί και βιοτεχνία παρασκευής αποκριάτικων στολών τις οποίες δίνει σε διάφορους δήμους της Ελλάδας[εκκρεμεί παραπομπή].
Δήμαρχοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1948-1949 δήμαρχος ήταν ο Μιχαήλ Σταυράκης (διορισμένος).[12] Το 1949-1950 δήμαρχος ήταν ο Χρ. Μάλφας (διορισμένος Εισαγγ.Πειραιώς). Το 1950-1954 δήμαρχος ήταν ο Σπυρίδων Κουβερτάρης. Το 1955 (-19??) δήμαρχος ήταν ο Γεώργιος Λιανόπουλος. Το 1961-67 δήμαρχος ήταν ο Γεώργιος Δ. Λιανόπουλος (19??-1974), ο οποίος ήταν και ο πρώτος αιρετός δήμαρχος το 1968-1974. Το 1975-1978 δήμαρχος ήταν ο Παναγιώτης Κ. Κρεμμύδας. Από το 1979 ως το 1994 δήμαρχος ήταν ο Ιωάννης Γρύλλης. Δήμαρχος είναι ο Γεώργιος Ιωακειμίδης από το 1994 έως σήμερα (2021).
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 dlib
.statistics .gr /Book /GRESYE _02 _0101 _00098%20 .pdf. - ↑ Ελληνική απογραφή 2021.
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_monimos.pdf
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_monimos.pdf
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2011_monimos.pdf
- ↑ «Πίνακας αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ Πληθυσμού-Απογραφής 2021». ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ.
- ↑ ΠΛ 1:181
- ↑ ΠΛΜ 1:458
- ↑ «Πίνακας αποτελεσμάτων ΝΟΜΙΜΟΥ Πληθυσμού (Δημότες)-Απογραφής 2011». ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ.
- ↑ «Πίνακας αποτελεσμάτων ΝΟΜΙΜΟΥ Πληθυσμού (Δημότες)-Απογραφής 2021». ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ.
- ↑ http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/show_metaboles_ota.jsp?toponymio_code=1842[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ εφ. Καιροί, φύλλο 8ης Ιανουαρίου 1949, σελ. 2.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Γιάννης Κανετάκης, Ελένη Μπενέκη, Γεώργιος Σαρηγιάννης. Άγιος Ιωάννης Ρέντη. Η ιστορική και η πολεοδομική του εξέλιξη, έκδοση του Δήμου Ρέντη, 2002
- Χαρίλαος Πατέρας. Κινηματογράφοι του Πειραιά και των γύρω δήμων, Συλλογές, Αθήνα 2012
- Ιστορία του Πειραιώς από του 1833 - 1882 έτους υπό Παντελέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ)
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)
