Σφαγή των Πύργων Κοζάνης

Η Σφαγή των Πύργων ή αλλιώς το Ολοκαύτωμα των Πύργων αναφέρεται στη μαζική σφαγή Ελλήνων από τους Γερμανούς ναζιστές και τους Έλληνες συνεργάτες τους που έλαβε χώρα στις 23 και 24 Απριλίου 1944 στους Πύργους Εορδαίας (παλ. Κατράνιτσα).

Η μαρτυρική κοινότητα των Πύργων πλήρωσε ιδιαίτερα βαρύ φόρο αίματος. Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο ολοκάυτωμα των ναζί στην Ελλάδα μετά από αυτό των Καλαβρύτων. Το χωριό καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς και θανατώθηκαν από το γερμανικό στρατό 327 από τους 1.302 κατοίκους του, στα πλαίσια της επιχείρησης των Γερμανών στη Δυτική Μακεδονία με την κωδική ονομασία Μαγιάτικη Καταιγίδα.

Το μνημείο των θυμάτων του ολοκαυτώματος των Πύργων

Τα γεγονότα πριν τη σφαγή

Όπως και στον οικισμό της Ερμακιάς ο οποίος υπέστη ανάλογη καταστροφή κατά την επιχείρηση Μαγιάτικη Καταιγίδα, στους Πύργους διέμεναν συχνά, λόγω της θέσης τους (βρίσκονταν σε απόσταση δύο περίπου ωρών από τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης - Φλώρινας και την οδό Αμυνταίου - Έδεσσας) αντάρτες του ΕΛΑΣ. Το γεγονός αυτό ήταν γνωστό στους Γερμανούς ενώ και οι Έλληνες συνεργάτες τους ήταν εχθρικά διακείμενοι καθώς ο ΕΛΑΣ είχε εκτελέσει αντικομμουνιστές στους Πύργους και την Ερμακιά.

Το φθινόπωρο του 1943 οι αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Βέρμιο αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα επισιτισμού λόγω της διακοπής της βρετανικής ενίσχυσης προς τον ΕΛΑΣ σε λίρες και πολεμοφόδια (η ενίσχυση είχε διακοπεί λόγω της επίθεσης του ΕΛΑΣ εναντίον των οργανώσεων ΠΑΟ και ΕΔΕΣ). Έτσι οι αντάρτες του Βερμίου, με ορμητήρια τους Πύργους και την Ερμακιά, επιτίθονταν σε προσφυγικούς οικισμούς των προπόδων του Βερμίου, με σκοπό την προμήθεια τροφών. Την προσοχή των Γερμανών, ωστόσο, τράβηξε το γεγονός ότι ο ΕΛΑΣ ενέδρευε και σκότωνε στρατιώτες των SS και συνεχώς πλησίαζε στις γερμανικές επισταθμίες πόλεων και κωμοπόλεων της περιοχής, απειλώντας την οδική και ιδιαίτερα τη σιδηροδρομική συγκοινωνία μεταξύ Άνω και Κάτω Μακεδονίας (οι Πύργοι βρίσκονταν ανάμεσα στη Θεσσαλονίκη και το Αμύνταιο). Μάλιστα, κατά την άνοιξη του 1944, ο ΕΛΑΣ αποφάσισε να πλησιάσει περισσότερο τη Θεσσαλονίκη και απέστειλε ενισχύσεις στην περιοχή του Βερμίου, αποτελούμενες από 500 αντάρτες. Τον Μάρτιο του 1944 ξεκίνησε η εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών, Μαγιάτικη Καταιγίδα (Maigewitter), με σκοπό τη δημιουργία προστατευτικής νεκρής ζώνης γύρω από τις θέσεις που κατείχαν. Σε αυτή συμμετείχαν:

• Γερμανοί άνδρες των SS και της Βέρμαχτ
• Ιταλοί που είχαν ενταχθει δια της βίας ή εθελοντικά στη Βέρμαχτ, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το φθινόπωρο του 1943
• Μουσουλμάνοι εθελοντές από το Τουρκμενιστάν
• Μισθοφόροι Έλληνες του «Ελληνικού Εθελοντικού Σώματος Γεώργιος Πούλος» που έδρευε στην Πτολεμαΐδα
• Έλληνες «εθνικισταί» από τους γύρω οικισμούς, στα χωριά των οποίων είχαν επιτεθεί προηγουμένως οι αντάρτες του ΕΛΑΣ
• Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών, κυρίως τουρκόφωνοι πρόσφυγες.

Η σφαγή στους Πύργους

Η επίθεση και η σφαγή στην Ερμακιά έγινε τον Μάρτιο του 1944. Μετά από ένα μήνα οι Γερμανοί επιτέθηκαν στους Πύργους και το Μεσόβουνο, με τη συμμετοχή ακόμη και της αεροπορίας τους από τα πυρά της οποίας σκοτώθηκαν και μικρά παιδιά. Σε όλα αυτά τα χωριά οι Γερμανοί συνάντησαν έντονη αντίσταση των ανταρτών, η οποία τους ερέθισε ακόμη περισσότερο.

Ομαδικός τάφος στους Πύργους, μετά το ολοκαύτωμα

Όταν μπήκαν στο χωριό, οι Γερμανοί συνέλαβαν και σκότωσαν 327 άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Πολλά από τα θύματα εκτελέστηκαν μαζικά ή πυρπολήθηκαν μέσα σε αχυρώνες ενώ παιδιά και βρέφη φονεύθηκαν με ξιφολόγχες. Στη συνέχεια, 1.400 επιζήσαντες από τους Πύργους και το Μεσόβουνο οδηγήθηκαν πεζοί, ως όμηροι, σε χάνι της Πτολεμαΐδας. Καταστράφηκαν τα 365 από τα 385 σπίτια, δημόσια κτήρια και εκκλησίες (εκτός από τρεις) και κατασχέθηκαν οικοσκευές, ζώα, τουλάχιστον 10 τόνοι σιτάρι, 12.000 γιδοπρόβατα, 3.500 ιπποειδή και βοοειδή. Επίσης διαπράχθηκαν βιασμοί οι οποίοι κατ' άλλες μαρτυρίες συνέβησαν μέσα στον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και κατ' άλλους στην πλατεία του χωριού. Κατά τον Αθανάσιο Καλλιανιώτη, ο αριθμός των βιασμών που αναφέρθηκαν (170) πρέπει να θεωρηθεί υπερβολικός όπως αβάσιμη πρέπει να θεωρηθεί και η πληροφορία ότι διεπράχθησαν από Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών. Οι δε κάτοικοι άλλων περιοχών που συμμετείχαν στην επιχείρηση φαίνεται πως χρησίμευσαν ως οδηγοί, δεσμοφύλακες, συλλέκτες ζώων, πολεμοφοδίων και αγροτικών προιόντων. Στους Πύργους οι Έλληνες αυτοί ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με κατασχέσεις λιρών και κοσμημάτων, τα οποία έπαιρναν από τις γυναίκες.

Υπεύθυνος για τα ολοκαυτώματα Πύργων Κοζάνης, Κλεισούρας Καστοριάς και Διστόμου Βοιωτίας όπου συνολικά έχασαν τη ζωή τους πάνω από 1.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, ήταν ο Γερμανός συνταγματάρχης Καρλ Σύμερς, διοικητής του 7ου συντάγματος της 4ης μεραρχίας τεθωρακισμένων γρεναδιέρων των SS. Ο Σύμερς είχε μάλιστα παρασημοφορηθεί από τη Βέρμαχτ με τον Σταυρό των Ιπποτών, τον οποίο από ό,τι φαίνεται κέρδισε διαπράττοντας μαζικές εκτελέσεις αμάχων, τους οποίους βάφτιζε ένοπλους αντάρτες. Εκτός από τον συνταγματάρχη Γεώργιο Πούλο, κανείς από τους υπευθύνους της σφαγής των Πύργων και της Εορδαίας γενικότερα, Γερμανούς, Τουρκμένιους και Έλληνες, δεν τιμωρήθηκε αργότερα από τις ελληνικές αρχές.

Κάθε χρόνο στους Πύργους δίνει το παρόν του στο καθιερωμένο μνημόσυνο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Από το 2016 και έπειτα διεξάγεται το πρόγραμμα ανταλλαγής μαθητών «Πολιτισμός Μνήμης: Μεσόβουνο, Πύργοι, Ερμακιά», των τριών γενικών Λυκείων της Πτολεμαΐδας, με ένα αντίστοιχο γερμανικό σχολείο από την περιοχή της Βρέμης, με σκοπό τη συμφιλίωση των λαών, αλλά και την ενημέρωση των μαθητών για τα εγκλήματα του Γ΄ Ράιχ κατά την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τόσο στην περιοχή της Δ. Μακεδονίας αλλά και ευρύτερα στην Ευρώπη. Το πρόγραμμα εκτός των άλλων, περιλαμβάνει δενδροφύτευση για τη δημιουργία ενός 'δασυλλίου μνήμης', με το κάθε δέντρο να αντιστοιχεί σε ένα θύμα της ναζιστικής θηριωδίας. Επίσης, στις δράσεις του προγράμματος περιλαμβάνονται και συνεντεύξεις με επιζήσαντες της Σφαγής και συγγενείς των θυμάτων, αλλά και διάφορες δραστηριότητες.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «Πύργοι 1944» , Η ΕΡΤ στη Βόρεια Ελλάδα, Μάνος Ευστρατιάδης, προβολή 1982, Αρχείο ΕΡΤ 2020.