Σκυθικός αμνός

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Το μυθικό ζώο-φυτό σε αναπαράσταση του 19ου αιώνα

Ο σκυθικός αμνός (λατινικά: Agnus scythicus) ή το φυτικό αρνί της Ταρταρίας (λατινικά: Planta Tartarica Barometz) ήταν μυθικό φυτό της κεντρικής Ασίας, πάνω στο οποίο έως και τα τέλη του 17ου αιώνα θεωρούνταν πως φύτρωναν αρνιά ως οι καρποί του.[1] Τα αρνιά συνδέονταν με το φυτό μέσω του ομφάλιου λώρου τους και παράλληλα βοσκούσαν τη γη περιμετρικά του φυτού. Όταν δεν υπήρχε πλέον άλλη διαθέσιμη τροφή τριγύρω, το φυτό και τα αρνιά του πέθαιναν. Επρόκειτο για μια δοξασία η οποία είχε αποκτήσει ιδιαίτερο βάρος μετά από τις αναφορές του Αθανάσιου Κίρχερ, του Φράνσις Μπέικον και πολλών βοτανολόγων της εποχής, καθώς και είχε συμπεριληφθεί ως λήμμα βοτανολογίας στην πρώτη έκδοση της εγκυκλοπαίδειας του Ντενί Ντιντερό στα μέσα του 18ου αιώνα.

Ο μύθος στηρίζεται σε ένα πραγματικό φυτό, το Cibotium barometz (Κιβώτιον το Βαρομέτζειον[2]) το οποίο πρόκειται για φτέρη του γένους Cibotium.[1] Ήταν επίσης γνωστό με διάφορα ονόματα όπως σκυθικό αρνί, ή μπόρομετς/μπάρομετς/μπόραμετς κατά το Ρωσικό баране́ц (μπαραμέτς, αρνί).[3] Τα ριζώματα της φτέρης όταν καθαριστούν από τα φύλλα τους και αναποδογυριστούν μοιάζουν με τετράποδο ζώο με τα πόδια να είναι οι μισχοί της ρίζας.[1]

Χαρακτηριστικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κύρια σύγχρονη πηγή πληροφοριών για το μυθικό φυτό-ζώο είναι η αναλυτική μελέτη που συνέταξε ο Άγγλος φυσιοδίφης του 19ου αιώνα Χένρι Λη (Henry Lee),[4] στην οποία συγκέντρωσε όλες τις προγενέστερες μαρτυρίες και ανέλυσε τα διάφορα καταγεγραμμένα στοιχεία.

Κάποιες από τις μαρτυρίες ανέφεραν πως το αρνί ήταν ο καρπός του δέντρου, και φύτρωνε μπροστά από τους καρπούς του φυτού που έμοιαζαν με αυτούς του πεπονιού, ενώ άλλες θεωρούσαν πως το ζώο ήταν αναπόσπαστο μέρος του φυτού και, μόλις αποκολλούνταν, πέθαινε. Κατά τα άλλα το αρνί ήταν σαν όλα τα υπόλοιπα κανονικά αρνιά με κόκκαλα, σάρκα, και μαλλί, και συνδέονταν με το φυτό μέσω ενός κοτσανιού, σαν ομφάλιος λώρος, με το κοτσάνι να είναι ευλίγιστο ώστε το αρνί να μπορεί να κινηθεί και να βοσκήσει τη γύρω από το φυτό γη. Εάν το αρνί καταναλώνονταν, είχε μια πολύ γλυκιά γεύση σαν μέλι.[5][6]

Εξέλιξη του μύθου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το φυτό Cibotium barometz στο οποίο βασίστηκε ο μύθος

Είναι πιθανό πως μέρος των στοιχείων που ευνόησαν την ανάπτυξη του μύθου προήλθαν από τις αναφορές του Ηροδότου κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. ο οποίος κατέγραψε πως ο φαραώ της Αιγύπτου συνήθιζε να προσφέρει δώρα τα οποία ήταν διακοσμημένα με χρυσό και δέρματα από τα δέντρα, ως και κατά τα πρότυπα του μύθου του χρυσόμαλλου δέρατος. Ο ιστορικός Κτησίας του 4ου αιώνα π.Χ., ανήκε στην ομάδα των λογίων οι οποίοι συνόδεψαν τον Μέγα Αλέξανδρο κατά το Ινδικό μέρος της εκστρατείας του και ανέφερε πως ανακάλυψαν δέντρα τα οποία παρήγαγαν μαλλί.[7]

Η πρώτη σαφής αναφορά η οποία έκανε λόγο για αρνί και φυτό, προήλθε από την Εβραϊκή παράδοση το 436 π.Χ., όπου το πλάσμα αυτό ονομαζόταν Γιεντούα, είχε μορφή αρνιού και φύτρωνε μέσα από τη γη ενώ ήταν συνδεδεμένο σε ένα κλωνάρι. Το ζώο μπορούσε να αποκτηθεί μόνο με την αποκοπή του από το κλωνάρι, και μόλις αποκόπτοταν πέθαινε και τα κόκκαλα του μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την τέλεση λατρευτικών και προφητικών τελετουργιών.[8] Μια εναλλακτική θεωρία αναφέρει το Φαντούα, το οποίο όμως αντί για αρνί είχε ανθρώπους ως καρπούς. Το φυτό αυτό ήταν επικίνδυνο και επιθετικό για όποιον πλησίαζε πολύ κοντά του, ωστόσο, όπως και στην εκδοχή με το αρνί, πέθαινε επίσης μόλις αποκόπτονταν από το κυρίως φυτό.[9]

Ο Φραγκισκανός μοναχός του 14ου αιώνα Οδώριχος της Πορδενόνης (Odorico da Pordenone) όταν άκουσε για πρώτη φορά την ιστορία με το φυτό που φύτρωνε αρνιά, συνέκρινε την ιστορία με μια παρόμοια δοξασία που υπήρχε στην Ιρλανδία και Βρετανικές Νήσους, όπου στις ακτές της Ιρλανδικής θάλασσας υπήρχαν δέντρα των οποίων οι καρποί έμοιαζαν με κολοκύθια, και οι οποίοι όταν έπεφταν στη θάλασσα γίνονταν πουλιά τα οποία ονομάζονταν Μπέρνακλ (Bernacle).[10] Κατά την δοξασία αυτή τα δέντρα αυτά βρίσκονταν κοντά στις νήσους των Ορκάδων, και τα πουλιά στα οποία μετατρέπονταν οι καρποί ήταν χήνες. Έτσι το άκουσμα για ένα φυτό πάνω στο οποίο φυτρώνουν αρνιά ήρθε ως μια επιπλέον ενίσχυση της δοξασίας σχετικά με τις χήνες.[11][10]

Ο Άγγλος περιηγητής του 14ου αιώνα Τζον Μάντεβιλ (John Mandeville) εισήγαγε τον μύθο του αρνιού στην Αγγλική βασιλική αυλή,[8] ενώ οι Γερμανοί συγγραφείς Σιγισμούνδος του Χέρμπερσταϊν (Sigismund von Herberstein) και Ένγκελμπερτ Κάεμφερ (Engelbert Kaempfer) του 16ου και 17ου αιώνα αντίστοιχα, συμμετείχαν σε εξερευνήσεις με σκοπό την ανακάλυψη και μέλετη του φυτού, με τα συμπεράσματα τους να είναι πως πολύ πιθανώς επρόκειτο για μύθο.[12][13][14]

Κατά τον 19ο αιώνα ο Ολλανδός κινεζολόγος Γκούσταβ Σλέγκελ (Gustaaf Schlegel) ανέφερε ακόμα μια πιθανή ερμηνεία του μύθου, αναφέροντας την ύπαρξη κινεζικού μύθου με την ονομασία Σούι-γιάνγκ (αρνιά του νερού) ως την αρχική έμπνευση για τον σκυθικό αμνό. Όπως και με τον σκυθικό αμνό, το αρνί του νερού θεωρούνταν πως ήταν και φυτό και ζώο και θεωρούνταν πως βρισκόταν κοντά στην Περσία, ενώ το μαλλί από το αρνί μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ρουχισμού και καλυμάτων κεφαλής.[6]

Απεικονίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Αγγλική απεικόνιση του 14ου αιώνα
    Αγγλική απεικόνιση του 14ου αιώνα
  • Ο σκυθικός αμνός σε απεικόνιση του 17ου αιώνα
    Ο σκυθικός αμνός σε απεικόνιση του 17ου αιώνα
  • Η ρίζα του φυτού σε απεικόνιση του 18ου αιώνα
    Η ρίζα του φυτού σε απεικόνιση του 18ου αιώνα
  • Απεικόνιση του φυτού σε γερμανικό παιδικό βιβλίο του 19ου αιώνα με τίτλο "Το Μπάρομετς, ή Σκυθικός Αμνός" (Das Boramez, oder Scythische Lamm)
    Απεικόνιση του φυτού σε γερμανικό παιδικό βιβλίο του 19ου αιώνα με τίτλο "Το Μπάρομετς, ή Σκυθικός Αμνός" (Das Boramez, oder Scythische Lamm)

Μεταγενέστερες αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Large, Mark F.· John E. Braggins (2004). Tree Ferns. Portland, Oregon: Timber Press. σελ. 360. ISBN 978-0-88192-630-9. 
  2. ↑ Δ. Καββαδά, "Εικονογραφημένον Βοτανικόν-Φυτολογικόν Λεξικόν", τόμος Δ, σ. 1917, Αθήναι 1956
  3. ↑ Ashton, John. Curious Creatures in Zoology, 1890
  4. ↑ «The Vegetable Lamb of Tartary: A Curious Fable of the Cotton Plant. To which ... : Henry Lee : Free Download & Streaming». Internet Archive. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2015. 
  5. ↑ Lee, Henry (1887). The Vegetable Lamb of Tartary. London: Sampson Low, Marston, Searle, & Rivington. σελ. 2. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Schlegel, Gustav. The Shui-yang or Watersheep and The Agnus Scythicus or Vegetable Lamb. Acts of the 8th International Congress of Orientalists. Leiden: E. J. Brill, 1892. pg 23.
  7. ↑ «Fantastically Wrong: When People Thought Lambs Grew Right Out of the Ground». WIRED (στα Αγγλικά). https://plus.google.com/+WIRED. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2015.  Εξωτερικός σύνδεσμος στο |publisher= (βοήθεια)
  8. ↑ 8,0 8,1 Lee, 1887 p. 5
  9. ↑ Lee, 1887 p. 6
  10. ↑ 10,0 10,1 Lee, 1887 p. 11
  11. ↑ Lehner, Ernst, and Johanna Lehner. Folklore and Symbolism of Flowers, Plants, and Trees. New York: Tudor Publishing Company, 1960. pg. 86.
  12. ↑ Lee, 1887 p. 12
  13. ↑ Schlegel, Gustav. The Shui-yang or Watersheep and The Agnus Scythicus or Vegetable Lamb. Acts of the 8th International Congress of Orientalists. Leiden: E. J. Brill, 1892. pg 31.
  14. ↑ Carrubba, Robert (1993). «Engelbert Kaempfer and the Myth of the Scythian Lamb». The Classical World 87 (1): 41–47 [pg. 45]. 
  15. ↑ Diderot, Denis. "Agnus scythicus." The Encyclopedia of Diderot & d'Alembert Collaborative Translation Project. Translated by Malcolm Eden. Ann Arbor: Scholarly Publishing Office of the University of Michigan Library, 2003. Web. Trans. of "Agnus scythicus," Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, vol. 1. Paris, 1751.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Σκυθικός_αμνός&oldid=8448088"