Ουβερτούρα 1812

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Εκτέλεση της Ουβερτούρας 1812 με πυροτεχνήματα και κανονιές στο Classical Spectacular στη Μελβούρνη το 2005

Η ουβερτούρα με τίτλο Το έτος 1812 (ρωσ. 1812 год), γνωστή ως Ουβερτούρα 1812[1], είναι μουσικό έργο του Ρώσου συνθέτη Πιότρ Τσαϊκόφσκι (Op. 49), γραμμένο σε Μι ύφεση μείζονα το 1880. Περιγράφει μουσικά τη Γαλλική εισβολή στη Ρωσία υπό τον Μέγα Ναπολέοντα και τη ρωσική άμυνα.

Η παγκόσμια πρεμιέρα του έργου έλαβε χώρα στη Μόσχα στις 20 Αυγούστου 1882 υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Ιππόλυτου Αλτάνη[2], κάτω από μία τέντα κοντά στον ημιτελή Καθεδρικό Ναό του Σωτήρα Χριστού, που επίσης ανεγέρθηκε στη μνήμη της υπερασπίσεως της Ρωσίας το 1812.[3]

Η ουβερτούρα είναι ευρύτερα γνωστή για την τελική κλιμάκωση της «ομοβροντίας» από κωδωνοκρουσίες, κανονιές και φανφάρα χάλκινων πνευστών. Περιλαμβάνεται συχνά σε δίσκους-ανθολογήσεις κλασικής μουσικής για ευρύτερο κοινό, ενώ πολλές φορές συνοδεύει φιέστες πυροτεχνημάτων σε υπαίθριες συναυλίες σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξελίχθηκε σε ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Τσαϊκόφσκι, μαζί με τα μπαλέτα του (Ο Καρυοθραύστης, Η λίμνη των κύκνων).[4]

Ενορχήστρωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ουβερτούρα 1812 είναι γραμμένη για ορχήστρα με τα ακόλουθα όργανα[5]:

Μουσική δομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχίζοντας με τη ρωσική μουσική του τροπαρίου «του Τιμίου Σταυρού» της Ορθόδοξης Εκκλησίας (γνωστό και ως «Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου»), που παίζεται από 4 βιολοντσέλα και 2 βιόλες, το έργο «διασχίζει» ένα μείγμα ποιμενικών και πολεμικών θεμάτων, που παριστάνουν την αυξανόμενη δυστυχία του ρωσικού λαού στα χέρια των εισβολέων Γάλλων. Αυτό το μέρος περιλαμβάνει έναν ρωσικό δημοτικό χορό, τον «U Vorot, Vorot» (= «Στην πύλη, στην πύλη μου»).[6] Στο κρίσιμο σημείο αναστροφής της εισβολής, τη Μάχη του Μποροντίνο, η ενορχήστρωση θέτει πέντε ρωσικές κανονιές να αντιπαρατίθενται σε ένα τμήμα από τη «Μασσαλιώτιδα», τον γαλλικό εθνικό ύμνο. Μια παρέμβαση των εγχόρδων αντιπροσωπεύει την επακόλουθη υποχώρηση των γαλλικών δυνάμεων, που ακολουθείται από νικητήριες κωδωνοκρουσίες και μία θριαμβευτική επανάληψη του «Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου», καθώς η Μόσχα καίγεται για να μη βρουν χειμερινή διαμονή τα γαλλικά στρατεύματα. Μια μουσική σκηνή καταδιώξεως ακολουθεί, από την οποία ξεπροβάλλει ο ύμνος «Θεέ, σώσε τον Τσάρο!», ο εθνικός ύμνος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, με 11 ακριβέστερα ενορχηστρωμένους κανονιοβολισμούς. Η ουβερτούρα χρησιμοποιεί την αντίστιξη για να ενισχύσει την εμφάνιση του Leitmotiv που αντιπροσωπεύει τις ρωσικές δυνάμεις σε ολόκληρο το έργο.[7] Συνολικά 16 κανονιές είναι γραμμένες στην ενορχήστρωση.

Η μουσική του έργου αντιπροσωπεύει μια κατά γράμμα αναπαράσταση της στρατιωτικής εκστρατείας: Τον Ιούνιο του 1812 η μέχρι τότε αήττητη Μεγάλη Στρατιά του μισού και πλέον εκατομμυρίου εμπειροπόλεμων στρατιωτών και των σχεδόν 1200 πυροβόλων διέσχισε τον ποταμό Νέμαν στη Λιθουανία, κατευθυνόμενος προς τη Μόσχα. Η Ιερά Σύνοδος της ιεραρχίας της Ρωσικής Εκκλησίας, γνωρίζοντας ότι ο Ρωσικός αυτοκρατορικός στρατός μπορούσε να αντιμετωπίσει μόνο ένα κλάσμα αυτής της δυνάμεως, καθώς ήταν άπειρος και λιγότερο εξοπλισμένος, κάλεσε τον λαό να προσευχηθεί για απαλλαγή και ειρήνη. Ο ρωσικός λαός ανταποκρίθηκε μαζικά, συγκεντρωνόμενος στους ναούς όλης της αυτοκρατορίας και προσευχόμενος για τη θεϊκή παρέμβαση (ο εναρκτήριος ύμνος). Στη συνέχεια ακούμε τις δυσοίωνες νότες της προσεγγίζουσας συγκρούσεως και της προετοιμασίας για μάχη με ίχνη απελπισίας, αλλά μεγάλο ενθουσιασμό, που ακολουθούνται από μακρινά μέτρα της «Μασσαλιώτιδας» καθώς οι Γάλλοι πλησιάζουν. Ακολουθούν αψιμαχίες και εναλλαγές υποχωρήσεων, αλλά γενικώς οι Γάλλοι συνεχίζουν να προελαύνουν και η «Μασσαλιώτιδα» δυναμώνει. Ο Τσάρος κάνει έκκληση στο πνεύμα του ρωσικού λαού να προβάλλει τα στήθη του και να υπερασπισθεί την πατρίδα. Καθώς οι χωρικοί ακούν την έκκλησή του, ακούμε παραδοσιακή ρωσική δημοτική μουσική. Η «Μασσαλιώτιδα» επιστρέφει δυνατά με ήχους μάχης, καθώς οι Γάλλοι φθάνουν στη Μόσχα. Τώρα ο ρωσικός λαός αρχίζει να συρρέει από τα χωριά και τις κωμοπόλεις προς τη Μόσχα με μέτρα της δημοτικής μουσικής και, καθώς συγκεντρώνονται, υπάρχει ένα ίχνος εορταστικού τόνου. Τώρα η «Μασσαλιώτιδα» ακούγεται σε αντιπαράθεση με τη δημοτική μελωδία, καθώς οι μεγάλοι στρατοί συγκρούονται στις πεδιάδες δυτικά της Μόσχας, ενώ η Μόσχα καίγεται. Ακριβώς τη στιγμή κατά την οποία η Μόσχα καταλαμβάνεται από τους Γάλλους και η κατάσταση μοιάζει απελπιστική, ο εκκλησιαστικός ύμνος «Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου» που ανοίγει το έργο ακούγεται και πάλι καθώς ο Θεός επεμβαίνει, φέροντας μια χωρίς προηγούμενο βαθιά παγωνιά που οι Γάλλοι δεν μπορούν να ανθέξουν (οι χειμερινοί άνεμοι «φυσούν» στη μουσική). Επιχειρούν υποχώρηση, αλλά τα κανόνια τους κολλούν στο λασπώδες έδαφος που παγώνει, περνούν στα χέρια των Ρώσων και στρέφονται εναντίον τους. Στο τέλος, τα κανόνια πυροδοτούνται εορταστικά και οι καμπάνες των εκκλησιών σε όλη τη χώρα κτυπούν σε ευγνώμονα τόνο για την απαλλαγή από τους δόλιους και σκληρούς εχθρούς.[6]

Σε μια μεταγραφή από τον ρωσικής καταγωγής Αμερικανό διευθυντή ορχήστρας Ιγκόρ Μπουκέτοφ (1915-2001)[8] έγιναν οι ακόλουθες μεταβολές και προσθήκες:

  • Το εναρκτήριο θέμα «Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου» ψάλλεται χωρίς συνοδεία οργάνων από μία ανδρική χορωδία, κατά την ορθόδοξη παράδοση, αντί να παίζεται από βιολοντσέλα και βιόλες.
  • Μια παιδική ή γυναικεία χορωδία προστίθεται στο φλάουτο και το αγγλικό κόρνο στην απόδοση του «U Vorot, Vorot».
  • Η ορχήστρα και η χορωδία ενώνονται στην τελική αποκορύφωση με μια θριαμβική εκδοχή των «Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου» και «Θεέ, σώσε τον Τσάρο!».

Σύνθεση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναχρονισμός με τα εθνικά μοτίβα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρότι «Η Μασσαλιώτιδα» επιλέχθηκε ως ο γαλλικός εθνικός ύμνος το 1795, απαγορεύθηκε από τον Ναπολέοντα το 1805 και αποκλείεται να παιζόταν κατά τη ρωσική εκστρατεία. Επανήλθε ως ο εθνικός ύμνος μόλις το 1879 (το έτος πριν την ανάθεση της ουβερτούρας), κάτι που ίσως εξηγεί τη χρήση της από τον Τσαϊκόφσκι στο έργο.[9] Αντιθέτως, ο ύμνος «Veillons au salut de l'Empire», που χρησίμευσε ως ο ανεπίσημος ύμνος του καθεστώτος του Ναπολέοντα Α΄, είχε λησμονηθεί σχεδόν τελείως το 1882, Από την άλλη πλευρά, οι μορφωμένοι Ρώσοι της εποχής ήταν πιθανώς εξοικειωμένοι με τη μουσική της «Μασσαλιώτιδας».

Αν και το «Θεέ, σώσε τον Τσάρο!» ήταν ο εθνικός ύμνος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας την εποχή του Τσαϊκόφσκι, δεν είχε ακόμα γραφτεί το 1812. Μέχρι το 1815 δεν υπήρχε επίσημος ρωσικός εθνικός ύμνος, ενώ και μετά, μέχρι το 1833, ο ύμνος ήταν το Προσευχή των Ρώσων, που τραγουδιόταν στη μουσική του «God Save the Queen».[10]

Ανάθεση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1880 ο Καθεδρικός Ναός του Σωτήρα στη Μόσχα, που είχε διαταχθεί να ανεγερθεί από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α΄ σε ανάμνηση της ρωσικής νίκης του 1812, πλησίαζε στην ολοκλήρωσή του. Η 25η επέτειος της στέψεως του Αλεξάνδρου Β΄ πλησίαζε επίσης, ενώ σχεδιαζόταν και η Πανρωσική Έκθεση Τεχνών και Βιομηχανίας της Μόσχας για το 1882. Ο φίλος και μέντορας του Τσαϊκόφσκι Νικολάι Ρουμπινστάιν του συνέστησε να συνθέσει ένα μεγαλόπρεπο αναμνηστικό έργο για να παίζεται στους σχετικούς εορτασμούς. Ο Τσαϊκόφσκι άρχισε να εργάζεται πάνω σε αυτό στις 12 Οκτωβρίου 1880 και το τελείωσε 6 εβδομάδες αργότερα.

Οι οργανωτές σχεδίασαν μια εκτέλεση της ουβερτούρας στην πλατεία μπροστά από τον Καθεδρικό Ναό, με μια μπάντα χάλκινων πνευστών να ενισχύει την ορχήστρα, τις καμπάνες του ναού (και όλων των άλλων στο κέντρο της Μόσχας) να κτυπούν με σύνθημα, και με κανόνια να εκπυρσοκροτούν από έναν πίνακα με ηλεκτρικούς διακόπτες ώστε να επιτευχθεί η απαιτούμενη από την παρτιτούρα ακρίβεια. Ωστόσο, αυτή η εκτέλεση δεν έγινε, πιθανώς εν μέρει εξαιτίας του πολύ φιλόδοξου σχεδιασμού. Ανεξάρτητα από αυτό, η δολοφονία του Τσάρου Αλεξάνδρου Β΄ τον Μάρτιο του 1881 στέρησε πολύ από τον ενθουσιασμό για το σχέδιο. Τελικώς το 1882, κατά τη διάρκεια της Πανρωσικής Εκθέσεως, η ουβερτούρα παίχθηκε κάτω από μία τέντα κοντά στον ημιτελή ακόμα Καθεδρικό Ναό[3] (ο ναός ολοκληρώθηκε στις 26 Μαΐου 1883).[11]

Στο μεταξύ, ο Τσαϊκόφσκι παραπονέθηκε στην υποστηρίκτριά του Ναντέζντα Φον Μεκ ότι «δεν ήταν ένας μαέστρος φεστιβαλικών κομματιών» και ότι η ουβερτούρα θα ήταν «πολύ δυνατή και θορυβώδης, αλλά [χωρίς] καλλιτεχνική αξία, επειδή την έγραψα χωρίς θέρμη και αγάπη.» Ωστόσο, υπήρξε το έργο που κατέστησε τον Τσαϊκόφσκυ πλούσιο, καθώς αποτέλεσε ένα από τα συχνότερα εκτελούμενα και ηχογραφούμενα έργα του.[12][13][14]

Στη Ρωσία κατά την κομμουνιστική περίοδο η μουσική του ύμνο του Τσάρου στο έργο είχε αντικατασταθεί με το χορωδιακό κομμάτι «Δόξα σε σένα, αγία Ρωσία!" («Славься, славься, святая Русь!») από το φινάλε της όπερας Μια ζωή για τον Τσάρο του Μιχαήλ Γκλίνκα. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η αρχική μουσική αποκαταστάθηκε.[15]

Ιστορία ηχογραφήσεων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παλαιότερη ηχογράφηση του έργου που μπορεί να βεβαιωθεί σήμερα έγινε σε εκτέλεση από την ορχήστρα του Royal Albert Hall, υπό τη διεύθυνση του Λάντον Ρόναλντ, και εκδόθηκε το 1916 από τη HMV σε τρεις πλευρές δίσκων των 78 στροφών.[16] Περίπου την ίδια εποχή έγινε και μία ηχογράφηση από τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, που δεν περιέχει κανονιοβολισμούς.[17]

Η ηχογράφηση του 1954 με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Μινεσότα υπό τη διεύθυνση του Άνταλ Ντόρατι, μέρος της οποίας ηχογραφήθηκε στη Στρατιωτική Ακαδημία του Γουέστ Πόιντ, χρησιμοποίησε ένα μόνο εμπροσθογεμές κανόνι της ναπολεόντειας Γαλλίας με επανάληψη της ίδιας βολής 16 φορές, όσες απαιτεί η παρτιτούρα. Μία στερεοφωνική ηχογράφηση έγινε στις 5 Απριλίου 1958 και χρησιμοποίησε το κωδωνοστάσιο της Εκκλησίας του Ρίβερσαϊντ στο Άνω Μανχάταν, ενώ περιείχε και προφορικό σχόλιο του μουσικοκριτικού και συνθέτη Deems Taylor, καθώς και το «Ιταλικό καπρίτσιο» του Τσαϊκόφσκι. Μεταγενέστερες εκδόσεις συνδύασαν την Ουβερτούρα 1812 με τη «Νίκη του Ουέλινγκτον» του Μπετόβεν.[18]

Το 1990, με αφορμή τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Τσαϊκόφσκι, η Ουβερτούρα ηχογραφήθηκε στην πόλη όπου έζησε τα νιάτα του από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Αγίας Πετρούπολης, με 16 εμπροσθογεμή κανόνια να πυροδοτούνται εκείνη τη στιγμή, όπως αναφέρεται στην αρχική παρτιτούρα. Αυτή η ηχογράφηση έγινε σε μέρος από το οποίο ακουγόταν μέχρι τον τάφο του συνθέτη. Η εκδήλωση μαγνητοσκοπήθηκε και προβλήθηκε από τηλεοπτικούς σταθμούς σε αρκετές χώρες (π.χ. στις ΗΠΑ στις 9 Μαρτίου 1991).[19][20]

Ο Βρετανός ντράμερ της ροκ Κόζι Πάουελ ενέταξε μέτρα της ουβερτούρας στο τέλος του κομματιού «Over The Top» του ομώνυμου δίσκου του το 1979.

Το 1989 η γαλλική χορωδιακή ομάδα «the Swingle Singers» ηχογράφησε μια a cappella εκδοχή ολόκληρης της ουβερτούρας, ως μέρος άλμπουμ με τίτλο 1812.[21]

Το συγκρότημα «The Invincible Czars» (= «Οι ανίκητοι Τσάροι») από το Τέξας κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2012 μια ροκ εκδοχή της ουβερτούρας για τα 200 χρόνια από τη Μάχη του Μποροντίνο.[22] Είχαν όμως ήδη παρουσιάσει την εκδοχή τους στο 20ό ετήσιο φεστιβάλ κλασικής μουσικής «OK Mozart» στην Οκλαχόμα με επαγγελματική κλασική ορχήστρα τον Ιούνιο του 2009, με πυροτεχνήματα στο φινάλε.[23]

Στον λαϊκό πολιτισμό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην τηλεοπτική σειρά επιστημονικής φαντασίας Farscape ο χαρακτήρας John Crichton βάζει ένα ιπτάμενο ρομπότ να παίζει την ουβερτούρα προκειμένου να τον βοηθήσει να διατηρήσει τη στοχοπροσήλωσή του, και μάλιστα ζωγραφίζει τη γαλλική σημαία πάνω του και το βαφτίζει «1812».

Το 2000 η ουβερτούρα χρησιμοποιήθηκε στην εισαγωγή του βιντεοπαιχνιδιού «Risk 2», ενώ την ίδια δεκαετία σημαντική ήταν και η παρουσία της στην ταινία V for Vendetta.[24]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. «Tchaikovsky Research : The Year 1812, Op. 49 (TH 49)». Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2015. 
  2. Lax, Roger· Frederick Smith (1989). The Great Song Thesaurus. Οξφόρδη: Oxford University Press. σελ. 230. ISBN 978-0-19-505408-8. 
  3. 3,0 3,1 Felsenfeld, Daniel. Tchaikovsky: A Listener's Guide, σελ. 54. Amadeus Press, 2006.
  4. Robinson, Harlow (2012). Rzhevsky, Nicholas, επιμ. The Cambridge Companion to Modern Russian Culture. Cambridge University Press. σελ. 268. ISBN 1-107-00252-4. 
  5. Tchaikovsky, Piotr Ilyich (1996). 1812 overture: Marche slave, and ; Francesca da Rimini. Courier Dover Publications. ISBN 0-486-29069-7. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2009. 
  6. 6,0 6,1 «University of Texas: Lecture slides» (PDF). Πανεπιστήμιο του Τέξας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 16 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2008. 
  7. Tchaikovsky's 1812: The Multimedia Festival Overture. Future Vision Multimedia. Nanuet, NY, 1994.
  8. «Igor Buketoff transcription». singnet.som. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2008. 
  9. Ross, Stewart (2002): The French Revolution Events and outcomes. Evans Brothers, σελ. 69.
  10. Bohlman, Philip Vilas (Αύγουστος 2004). The Music of European Nationalism: Cultural Identity and Modern History. ABC-CLIO. σελ. 157. ISBN 978-1-85109-363-2. Ανακτήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2011. 
  11. «Cathedral of Christ the Saviour: History». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2017. 
  12. «Official website of the Cathedral of Christ the Saviour». Cathedral of Christ the Saviour. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2010. 
  13. «Cathedral of Christ the Savior in Moscow: A Russian Allegory». Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2010. 
  14. «Churches Around the World Archive». Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2010. 
  15. «Russian national anthem "God Save the Tsar" in Tchaikovsky's music». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιουλίου 2006. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2017. 
  16. «"Landon Ronald" at damians78s.co.uk». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2017. 
  17. Smith, Alfred Emanuel (1927). «New Outlook-Volume 145». Outlook Publishing Company, Inc., σελ. 24. https://books.google.ca/books?id=sOsPAAAAIAAJ. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2010. 
  18. Kozinn, Allan (24 Σεπτεμβρίου 2009). «Wilma Cozart Fine, Classical Music Record Producer, Dies at 82». New York Times. http://www.nytimes.com/2009/09/25/arts/music/25fine.html. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2010. 
  19. Americans Do Tchaikovsky in Russia by Daniel Cariaga
  20. Review/Television; Soviet Concert Honors a Favorite Son By James R. Oestreich
  21. «1812 – The Swingle Singers». 
  22. «Napoleon's 1812 Bicentennial Indoor Picnic». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2017. 
  23. «OKMozart!». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Αυγούστου 2012. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2017. 
  24. «SoundtrackINFO: V for Vendetta Soundtrack». www.soundtrackinfo.com. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2015. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]