Ορισμός του πλανήτη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Φωτογραφία του πλανήτη Ποσειδώνα (επάνω) και του δορυφόρου του, Τρίτωνα, από το Βόγιατζερ 2, το 1989.

Ο ορισμός της λέξης πλανήτης, από τη στιγμή που η λέξη αυτή επινοήθηκε από τους Αρχαίους Έλληνες, περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος ουρανίων σωμάτων. Οι Αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι χρησιμοποίησαν τον όρο ἀστέρες πλανῆται (περιπλανώμενοι αστέρες), για αντικείμενα τα οποία εμφανώς μετακινούνται στον ουρανό. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, ο όρος συμπεριέλαβε μια ποικιλία διαφορετικών αντικειμένων, από τον Ήλιο και τη Σελήνη, έως τους φυσικούς δορυφόρους και τους αστεροειδείς.

Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα η λέξη πλανήτης, παρόλο που δεν είχε ακόμα ορισθεί, χρησιμοποιούταν μόνο για ένα μικρό σύνολο αντικειμένων στο Ηλιακό σύστημα. Μετά το 1992, οι αστρονόμοι άρχισαν να ανακαλύπτουν πολλά ακόμα αντικείμενα, πέραν της τροχιάς του Πλούτωνα, όπως επίσης και εκατοντάδες αντικείμενα σε τροχιά γύρω από άλλους αστέρες. Αυτές οι ανακαλύψεις, όχι μόνο αύξησαν τον αριθμό των πιθανών πλανητών αλλά επίσης επεξέτειναν την ποικιλία και τη μοναδικότητά τους. Κάποιοι ήταν οριακά μεγάλοι για να αποτελούν αστέρες, ενώ άλλοι ήταν μικρότεροι από τη Σελήνη. Αυτές οι ανακαλύψεις προκαλούν μακροπρόθεσμες αντιπαραθέσεις ως προς το τι μπορεί να είναι ένας πλανήτης.

Το ζήτημα αυτό έφτασε σε κρίσιμο σημείο το 2005, με την ανακάλυψη ενός μεταποσειδώνιου αντικειμένου, ενός πλανήτη νάνου με το όνομα Έρις (Έριδα). Η Έρις είναι ένα σώμα, μεγαλύτερο σε μέγεθος από τον μικρότερο αποδεκτό έως τότε πλανήτη, τον Πλούτωνα. Σε απάντησή της, το 2006, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (ΔΕΑ), που αναγνωρίζεται από τους αστρονόμους ως ο υπεύθυνος παγκόσμιος φορέας για την επίλυση ζητημάτων ονοματολογίας, εξέδωσε τον, σύμφωνα με τη γνώμη της, ορισμό του τι είναι πλανήτης. Ο ορισμός αυτός, ο οποίος εφαρμόζεται μόνο στο Ηλιακό σύστημα, λέει ότι ένας πλανήτης είναι ένα σώμα, το οποίο περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο, έχει επαρκή μάζα ώστε να είναι σφαιρικό και κυριαρχεί στην τροχιακή ζώνη στην οποία κινείται. Το τελευταίο κριτήριο εννοεί ότι το σώμα έχει γίνει βαρυτικά κυρίαρχο, δηλαδή δεν υπάρχουν κοντά του άλλα σώματα, συγκρίσιμου μεγέθους, με εξαίρεση τους δικούς του δορυφόρους ή άλλα σώματα που υπόκεινται στη βαρυτική του επιρροή. Με τον νέο αυτό ορισμό, ο Πλούτωνας και τα υπόλοιπα μεταποσειδώνια αντικείμενα δεν πληρούν τα άνωθεν κριτήρια, οπότε δεν θεωρούνται πλανήτες. Η απόφαση της ΔΕΑ δεν έχει επιλύσει όλες τις αμφισβητήσεις και ενώ πολλοί επιστήμονες έχουν αποδεχτεί τον ορισμό αυτό, κάποιοι τον έχουν απορρίψει εντελώς.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης: Γεωκεντρικό μοντέλο, Ηλιοκεντρικό μοντέλο, Κλαύδιος Πτολεμαίος, και Αρίσταρχος ο Σάμιος.

Οι πλανήτες στην αρχαιότητα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο φιλόσοφος Πλάτων.

Ενώ η γνώση των πλανητών προηγείται της καταγεγραμμένης Ιστορίας και είναι κοινή στους περισσότερους πολιτισμούς, η λέξη πλανήτης έχει τις ρίζες της στην Αρχαία Ελλάδα. Οι περισσότεροι Έλληνες πίστευαν ότι η Γη ήταν ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος - σύμφωνα με το Γεωκεντρικό μοντέλο - και ότι τα ουράνια αντικείμενα και ο ίδιος ο ουρανός περιστρέφονταν γύρω της (εξαίρεση αποτελούσε ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, που διατύπωσε μια πρώιμη εκδοχή του ηλιοκεντρικού μοντέλου). Οι Έλληνες αστρονόμοι χρησιμοποιούσαν τον όρο ἀστέρες πλανῆται,[1][2] για να περιγράψουν αυτά τα κινούμενα φώτα στο ουράνιο στερέωμα, κατά τη διάρκεια του έτους, σε αντίθεση με τους ἀστέρες ἀπλανεῖς, αστέρες δηλαδή που δεν κινούνταν, το ένα σε σχέση με το άλλο. Τα πέντε σώματα που ονομάστηκαν πλανήτες και ήταν γνωστά στους Έλληνες, ήταν οι ορατοί με γυμνό μάτι: Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Δίας και Κρόνος.

Η Ελληνορωμαϊκή κοσμολογία, συνήθως λάμβανε υπόψη της επτά πλανήτες, προσθέτοντας τον Ήλιο και τη Σελήνη (όπως συμβαίνει στη σύγχρονη αστρολογία). Ωστόσο υπάρχει κάποια αμφιβολία στο σημείο αυτό, καθώς πολλοί αστρονόμοι ξεχώριζαν τους πέντε πλανήτες από τον Ήλιο και τη Σελήνη, παρόλες τις ομοιότητες μεταξύ τους. Όπως έγραψε στο έργο του, Κόσμος (Cosmos), ο Γερμανός φυσιοδίφης του 19ου αιώνα, Αλεξάντερ φον Χούμπολτ,

Από τα επτά κοσμικά σώματα, τα οποία λόγω των συνεχώς μεταβαλλόμενων σχετικών μεταξύ τους θέσεων και αποστάσεων, έχουν από την απώτατη αρχαιότητα ξεχωρίσει από τις μη κινούμενες ουράνιες σφαίρες και τα ακίνητα άστρα, τα οποία μας φαίνονται μέσω των αισθήσεων, να διατηρούν αναλλοίωτες τις σχετικές μεταξύ τους θέσεις και αποστάσεις, πέντε μόνο - ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας και ο Κρόνος - εμφανίζονται σαν άστρα - "cinque stellas errantes" (πέντε περιπλανόμενα άστρα) - ενώ ο Ήλιος και η Σελήνη, εξαιτίας του μεγέθους τους, της σημαντικότητάς τους για τους ανθρώπους και της θέσης τους στην κάθε μυθολογία, ταξινομήθηκαν ξέχωρα.[3]

Θεώρηση των πλανητών, πριν την αποδοχή του ηλιοκεντρικού μοντέλου.

Στο έργο του, Τίμαιος, που γράφτηκε το 360 π.Χ., ο Πλάτων αναφέρει, "ο Ήλιος και η Σελήνη και πέντε άλλοι αστέρες, που ονομάζονται πλανήτες".[4] Ο μαθητής του, Αριστοτέλης, κάνει μια παρόμοια διάκριση στο έργο του, Περὶ οὐρανοῦ: "Οι κινήσεις του ήλιου και τις σελήνης είναι μικρότερες σε σχέση με εκείνες, κάποιων από τους πλανήτες".[5] Στα Φαινόμενα, μια αστρονομική πραγματεία σε έμμετρο λόγο, που συνέγραψε ο Εύδοξος ο Κνίδιος, το 350 π.Χ. περίπου,[6] ο ποιητής Άρατος περιγράφει "αυτές οι άλλες πέντε σφαίρες, που ανακατεύονται με [τους αστερισμούς] και γυρίζουν περιπλανόμενες σε κάθε σημείο των δώδεκα μορφών του Ζωδιακού Κύκλου."[7]

Στην Αλμαγέστη του, που γράφτηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ., ο Πτολεμαίος αναφέρει "ο Ήλιος, η Σελήνη και πέντε πλανήτες."[8] Ο Υγίνος ρητά αναφέρει "τα πέντε άστρα, τα οποία πολλοί έχουν αποκαλέσει περιπλανόμενα, και τα οποία οι Έλληνες τα έχουν ονομάσει πλανήτες."[9] Ο Μάρκος Μανίλιος, ένας λατίνος συγγραφέας που έζησε στην εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου και του οποίου το ποίημα Astronomica, θεωρείται ένα από τα θεμελιώδη κείμενα της σύγχρονης αστρολογίας, λέει, "Τώρα το δωδεκατημόριο διαιρείται σε πέντε τμήματα, γιατί τόσα είναι τα άστρα που καλούνται περιπλανόμενα, τα οποία με μια κινούμενη λάμψη φωτίζουν τον ουρανό."[10]

Η εικόνα των επτά πλανητών εντοπίζεται στο Somnium Scipionis (Το όνειρο του Σκιπίωνα), του Κικέρωνα, που γράφτηκε κοντά στο 53 μ.Χ., όπου το πνεύμα του Σκιπίωνα του Αφρικανού διακηρύσσει, "Επτά από αυτές τις σφαίρες περιέχουν τους πλανήτες, έναν πλανήτη μέσα σε κάθε σφαίρα, οι οποίες κινούνται αντίθετα από την κίνηση του ουρανού."[11] Στη Φυσική Ιστορία του, που γράφτηκε το 77 μ.Χ., ο Πλίνιος λέει ότι, "τα επτά άστρα, τα οποία λόγω της κίνησής τους τα αποκαλούμε πλανήτες, αν και κανένα άστρο δεν περιπλανιέται λιγότερο από αυτά."[12] Ο Νόννος, Έλληνας ποιητής του 5ου αιώνα, λέει στα Διονυσιακά, "Έχω ιστορικούς χρησμούς σε επτά πλακίδια και τα πλακίδια φέρουν τα ονόματα των επτά πλανητών"."[9]

Οι πλανήτες τον Μεσαίωνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

John Gower.

Συγγραφείς του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης αποδέχτηκαν γενικά την ιδέα των επτά πλανητών. Το καθιερωμένο βιβλίο για την εκμάθηση των βασικών γνώσεων στην αστρονομία, τοDe Sphaera του Johannes de Sacrobosco, περιλαμβάνει τον Ήλιο και τη Σελήνη μεταξύ των πλανητών,[13] το πιο προχωρημένο Theorica planetarum παρουσιάζει τη "θεωρία των επτά πλανητών,"[14] ενώ οι οδηγίες των Αλφόνσειων Πινάκων δείχνουν πώς "να εντοπιστούν με τη χρήση πινάκων, η μέση κίνηση του ήλιου, της σελήνης και των υπόλοιπων πλανητών."[15] Στο έργο του Confessio Amantis, ο ποιητής του 14ου αιώνα John Gower, αναφέρεται στη σύνδεση των πλανητών με την τέχνη της Αλχημείας, υποδηλώνοντας ότι η Σελήνη και ο Ήλιος είναι πλανήτες. Ακόμα και ο Νικόλαος Κοπέρνικος, που απέρριψε το γεωκεντρικό μοντέλο, ήταν αναποφάσιστος για το εάν ο Ήλιος και η Σελήνη ήταν πλανήτες. Στο Περί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών του, ξεκάθαρα διαχωρίζει "ο ήλιος, η σελήνη, οι πλανήτες και τα αστέρια".[16] Επίσης στην Αφιέρωσή του στην εργασία του Πάπα Παύλου του 3ου, ο Κοπέρνικος αναφέρει ότι "η κίνηση του ήλιου και της σελήνης...και των άλλων πέντε πλανητών."[17]

Γη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Νικόλαος Κοπέρνικος.

Κύριο λήμμα: Γη

Τελικά, όταν το ηλιοκεντρικό μοντέλο του Κοπέρνικου έγινε αποδεκτό, η Γη τοποθετήθηκε μεταξύ των πλανητών και ο Ήλιος και η Σελήνη ταξινομήθηκαν εκ νέου, προκαλώντας επανάσταση ως προς την κατανόησή τους. Ο ιστορικός των Επιστημών, Τόμας Κουν παρατηρεί στο βιβλίο του, The Structure of Scientific Revolutions:[18]

Οι οπαδοί του Κοπέρνικου, που αρνήθηκαν τον παραδοσιακό τίτλο 'πλανήτης' για τον ήλιο... άλλαξαν τη σημασία του 'πλανήτη', έτσι ώστε [ο όρος αυτός] να συνεχίζει να κάνει χρήσιμες διακρίσεις, σε έναν κόσμο όπου όλα τα ουράνια σώματα... αντιμετωπίζονται διαφορετικά σε σχέση με παλιότερα...Κοιτώντας τη Σελήνη, ο ασπασμός στον Κοπερνικισμό...λέει, 'κάποτε θεώρησα ότι η σελήνη είναι πλανήτης αλλά έκανα λάθος.'

Ο Κοπέρνικος έμμεσα αναφέρεται στη Γη ως πλανήτη, στο Περί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών όταν λέει, "Έχοντας έτσι υποθέσει τις κινήσεις που αποδίδω στη Γη, τις οποίες περιέγραψα νωρίτερα στον τόμο αυτό, ύστερα από χρονοβόρα και εντατική μελέτη τελικά βρήκα, ότι εάν οι κινήσεις των άλλων πλανητών συσχετίζονται με την τροχιά της Γης..."[16] ο Γαλιλαίος επίσης ισχυρίστηκε ότι η Γη είναι πλανήτης, στο έργο του Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo: "Η Γη, όχι λιγότερο από τη Σελήνη και οποιονδήποτε άλλο πλανήτη, πρέπει να συμπεριληφθεί μαζί με τα φυσικά σώματα που κινούνται κυκλικά.[19]

Σύγχρονοι πλανήτες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ουίλιαμ Χέρσελ, ανακάλυψε τον Ουρανό.

Το 1781, ο αστρονόμος Ουίλιαμ Χέρσελ, καθώς αναζητούσε παραλλάξεις αστέρων, παρατήρησε ένα αντικείμενο - που το ονόμασε "κομήτη" - στον Αστερισμό του Ταύρου. Σε αντίθεση με τα άστρα, τα οποία παραμένουν μικρά σημεία φωτός ακόμα και υπό μεγάλη μεγέθυνση, το μέγεθος αυτού του αντικειμένου αυξανόταν ή μειωνόταν, ανάλογα με το ποσό της μεγέθυνσης του τηλεσκοπίου. Το ότι το παράξενο αντικείμενο που είδε, θα μπορούσε να είναι πλανήτης, δεν πέρασε από το μυαλό του Χέρσελ. Η ύπαρξη των πέντε πλανητών πέρα από τη Γη, αποτελούσε ισχυρή πεποίθηση των ανθρώπων, από την αρχαιότητα. Καθώς οι αστεροειδείς δεν είχαν ακόμα ανακαλυφθεί, οι κομήτες ήταν τα μόνα κινούμενα αντικείμενα, που θα περίμενε κάποιος να δει σε ένα τηλεσκόπιο.[20] Εντούτοις, σε αντίθεση με τους κομήτες, η τροχιά του αντικειμένου που είδε ο Χέρσελ, ήταν σχεδόν κυκλική και στο επίπεδο της εκλειπτικής. Προτού ο Χέρσελ ανακοινώσει την ανακάλυψη του αντικειμένου, ο συνάδελφός του, Βρετανός αστρονόμος Νέβιλ Μάσκελυν, του έγραψε το εξής: "Δεν γνωρίζω πώς να το αποκαλέσω. Μοιάζει με κανονικό πλανήτη, ο οποίος κινείται σε μια σχεδόν κυκλική τροχιά γύρω από τον ήλιο, όπως ένας Κομήτης κινείται σε μεγάλη εκκεντρική έλλειψη. Δεν έχω δει ακόμα την κόμη του (ατμόσφαιρα που περιβάλλει τον κομήτη) ή την ουρά του".[21] Ο "κομήτης" ήταν επίσης πάρα πολύ μακριά, για να ξεκαθαριστεί τι ακριβώς είναι. Τελικά θεωρήθηκε ως ο έβδομος πλανήτης και ονομάστηκε Ουρανός, από το όνομα του πατέρα του Κρόνου.

Οι ανωμαλίες που προκαλούσε η βαρύτητα, στην παρατηρούμενη τροχιά του Ουρανού, οδήγησε τελικά στην ανακάλυψη του Ποσειδώνα, το 1846. Επακολούθως οι ανωμαλίες στην τροχιά του Ποσειδώνα, ναι μεν βοήθησαν στην ανακάλυψη του Πλούτωνα το 1930 αλλά δεν βοήθησαν στον εντοπισμό του αντικειμένου που τις προκαλούσε (η εξήγηση δόθηκε αργότερα μέσω μιας καθαρά μαθηματικής κατασκευής, που οφείλεται στην ανακρίβεια του υπολογισμού της μάζας του Ουρανού). Αρχικά πιστευόταν, ότι ο Πλούτωνας είχε περίπου ίδια μάζα με εκείνη της Γης. Με τη συνεχή παρατήρησή του ωστόσο, μειωνόταν σταδιακά, μέχρι που κατέληξε στο ένα πεντακοσιοστό της μάζας της, που είναι πολύ μικρή για να επηρεάζει την τροχιά του Ποσειδώνα.[20] Το 1989, το Βόγιατζερ 2 έδειξε ότι οι ανωμαλίες στην τροχιά του, οφείλονται στην υπερεκτίμηση της μάζας του.[22]

Δορυφόροι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γαλιλαίος.

Όταν ο Κοπέρνικος τοποθέτησε τη Γη, ανάμεσα στους πλανήτες, τοποθέτησε επίσης τη Σελήνη σε τροχιά γύρω της. Έτσι έκανε τη Σελήνη τον πρώτο αναγνωρισμένο φυσικό δορυφόρο. Η ανακάλυψη των τεσσάρων δορυφόρων του Δία από τον Γαλιλαίο, το 1610, ενίσχυσαν την άποψη του Κοπέρνικου, διότι από τη στιγμή που άλλοι πλανήτες είχαν δορυφόρους, τότε μπορούσε και η Γη. Εντούτοις, εξακολουθούσε να υπάρχει κάποια σύγχυση για το εάν τα αντικείμενα αυτά ήταν "πλανήτες". Ο Γαλιλαίος αναφερόταν σε αυτά ως "τέσσερεις πλανήτες που πετούν γύρω από το άστρο του Δία, σε άνισες αποστάσεις και περιόδους με θαυμαστή ταχύτητα".[23] Ομοίως ο Κρίστιαν Χόυχενς, κατά την ανακάλυψη του μεγαλύτερου φεγγαριού του Κρόνου, του Τιτάνα, το 1655, χρησιμοποίησε πολλούς όρους για να τον περιγράψει, όπως "planeta" (πλανήτης), "stella" (αστέρι), "Luna" (Σελήνη) και τον σύγχρονο όρο "satellite" (δορυφόρος).[24] Ο Τζιοβάνι Κασίνι, στην ανακοίνωση της ανακάλυψής του των φεγγαριών του Κρόνου, Ιαπετού και Ρέας, το 1671 και 1672 αντίστοιχα, τους περιέγραψε ως Nouvelles Planetes autour de Saturne ("Νέοι πλανήτες γύρω από τον Κρόνο").[25] Ωστόσο, όταν το επιστημονικό περιοδικό "Journal de Scavans" ανέφερε την ανακάλυψη των δύο νέων αυτών δορυφόρων του Κρόνου από τον Κασίνι, χρησιμοποίησε τον όρο δορυφόροι".[26] Όταν ο Ουίλιαμ Χέρσελ ανακοίνωσε την ανακάλυψη δύο αντικειμένων, σε τροχιά γύρω από τον Ουρανό, το 1787, τους ανέφερε ως "δορυφόρους" και "δευτερεύοντες πλανήτες."[27] Όλες οι μεταγενέστερες ανακοινώσεις των ανακαλύψεων φυσικών δορυφόρων, χρησιμοποίησαν αποκλειστικά τον όρο "δορυφόροι",[28] παρόλο που το βιβλίο "Smith's Illustrated Astronomy", του 1868, αναφέρεται στους δορυφόρους ως "δευτερεύοντες πλανήτες".[29]

Μικροί πλανήτες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τζιουζέπε Πιάτσι, ανακάλυψε τη Δήμητρα.

Ένα από τα αναπάντεχα αποτελέσματα της ανακάλυψης του Ουρανού από τονΧέρσελ, ήταν ότι φάνηκε να επαληθεύεται ο νόμος του Μπόντε, μια μαθηματική συνάρτηση, που υπολογίζει το μήκος του ημιμεγάλου άξονα των πλανητικών τροχιών, δηλαδή προβλέπει τη θέση των πλανητών στο ηλιακό σύστημα. Οι αστρονόμοι θεώρησαν ότι ο "νόμος" αυτός ήταν μια ασήμαντη σύμπτωση αλλά στην περίπτωση του Ουρανού, η πραγματική τιμή του μήκους ήταν πολύ κοντά στην τιμή που προέκυπτε από τον νόμο. Από τη στιγμή που ο νόμος του Μπόντε προέβλεψε επίσης, ένα σώμα μεταξύ Άρη και Δία, που έως τότε δεν είχε παρατηρηθεί, οι αστρονόμοι έστρεψαν την προσοχή τους στην περιοχή αυτή, με την ελπίδα να δικαιωθούν. Τελικά, το 1801, ο αστρονόμος Τζιουζέπε Πιάτσι βρήκε ένα μικρό νέο αντικείμενο, τη Δήμητρα, να εντοπίζεται ακριβώς στο σωστό σημείο. Το αντικείμενο αυτό χαιρετίστηκε ως νέος πλανήτης.[30]

Τότε, το 1802 ο Χάινριχ Όλμπερς, ανακάλυψε την Παλλάδα, έναν δεύτερο "πλανήτη", περίπου στην ίδια απόσταση από τον Ήλιο, όσο και η Δήμητρα. Το ότι οι δύο πλανήτες κατείχαν την ίδια τροχιά, ήταν ένα γεγονός που αποτέλεσε ύβρη για την επιστημονική σκέψη. Ακόμα και ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ γελοιοποίησε την ιδέα αυτή.[31] Έστω και έτσι, το 1804, ανακαλύφθηκε σε παρόμοια τροχιά η Ήρα. Το 1807, ο Όλμπερς εντόπισε ένα τέταρτο αντικείμενο, την Εστία, και αυτήν σε παρόμοια τροχιά.

Ο Χέρσελ πρότεινε αυτοί οι τέσσερις "πλανήτες", να αποτελέσουν μια ξεχωριστή κατηγορία ουρανίων σωμάτων, τους αστεροειδείς (που σημαίνει όμοιοι με αστέρι, καθώς ήταν πολύ μικροί για να είναι αστέρια), αν και οι περισσότεροι αστρονόμοι αναφέρονταν σε αυτούς ως πλανήτες.[30] Η ιδέα αυτή ενισχύθηκε από το γεγονός ότι, ήταν δύσκολο να ξεχωρίσουν οι αστεροειδείς από τα αχαρτογράφητα άστρα και από το ότι, αυτοί οι τέσσερις παρέμεναν οι μόνοι γνωστοί αστεροειδείς έως το 1845.[32][33] Τα επιστημονικά βιβλία το 1828, μετά τον θάνατο του Χέρσελ, συνέχιζαν να συμπεριλαμβάνουν τους αστεροειδείς μεταξύ των πλανητών.[30] Με τη βελτίωση της χαρτογράφησης, η αναζήτηση των αστεροειδών συνεχίστηκε και ο Καρλ Λούντβιχ Χένκε ανακάλυψε έναν πέμπτο και έναν έκτο, τα έτη 1845 και 1847 αντίστοιχα.[33] Μέχρι το 1851, ο αριθμός των αστεροειδών αυξήθηκε σε 15. Έτσι η μέθοδος ταξινόμησής τους άλλαξε, με την πρόσθεση ενός αριθμού πριν την ονομασία τους, με βάση τη σειρά της ανακάλυψής τους. Η Δήμητρα τότε μετονομάστηκε σε (1) Δήμητρα, η Παλλάδα σε (2) Παλλάδα και πάει λέγοντας. Μέχρι τη δεκαετία του 1860, ο αριθμός των γνωστών αστεροειδών αυξήθηκε σε πάνω από εκατό και αστεροσκοπεία στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α. ξεκίνησαν να αναφέρονται σε αυτούς ως μικροί πλανήτες.[30] Έως σήμερα, ο όρος μικροί πλανήτες παραμένει η επίσημη ονομασία για όλα τα μικρά σώματα σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο και κάθε νέα ανακάλυψη ταξινομείται σύμφωνα με τον Κατάλογο Μικρών Πλανητών της ΔΕΑ.[34]

Πλούτωνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1930, ο Κλάιντ Τόμπω ανακάλυψε τον Πλούτωνα. Ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας ονομάστηκαν πλανήτες, λόγω της μεγάλης μάζας, της κυκλικής τροχιάς τους και της εγγύτητάς της στην εκλειπτική. Δεν έγινε το ίδιο με τον Πλούτωνα. Ο Πλούτωνας είναι ένας πολύ μικρός και παγωμένος "πλανήτης", που βρέθηκε στην περιοχή των αέριων γιγάντων, με τροχιά αρκετά μακριά από το επίπεδο της εκλειπτικής, η οποία τροχιά μπαίνει μέσα σε εκείνη του Ποσειδώνα. Το 1978, ανακαλύφθηκε το μεγαλύτερο φεγγάρι του Πλούτωνα, ο Χάρων, που επέτρεψε να υπολογιστεί η μάζα του. Ο Πλούτωνας είναι κατά πολύ μικρότερος από ό,τι αναμενόταν. Έχει το ένα έκτο της μάζας της Σελήνης. Στις αρχές του 1992, οι αστρονόμοι άρχισαν να ανακαλύπτουν μεγάλους αριθμούς σωμάτων πάγου, πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα, που ήταν παρόμοια με τον Πλούτωνα ως προς τη σύσταση, το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά της τροχιάς τους. Κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι ανακάλυψαν την επί μακρόν υποτιθέμενη Ζώνη του Κάιπερ, μια ζώνη από παγωμένα συντρίμμια, που είναι η πηγή περιοδικών κομητών, δηλαδή εκείνων με τροχιακές περιόδους έως 200 ετών.[35]

Clyde Tombaugh, ανακάλυψε τον Πλούτωνα.

Η τροχιά του Πλούτωνα βρίσκεται μέσα στη ζώνη αυτή και έτσι τέθηκε ζήτημα, για τι ακριβώς ουράνιο σώμα ήταν. Πολλοί επιστήμονες συμπέραναν, ότι ο Πλούτωνας θα πρέπει να ταξινομηθεί ξανά, ως μικρός πλανήτης, όπως έγινε με τη Δήμητρα έναν αιώνα νωρίτερα. Ο Μάικλ Μπράουν του Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνια πρότεινε, ότι ο όρος "πλανήτης" θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί ως "οποιοδήποτε σώμα στο Ηλιακό σύστημα, που κατέχει περισσότερη μάζα από την ολική μάζα των άλλων σωμάτων, που βρίσκονται στην ίδια τροχιά με αυτό".[36] Τα αντικείμενα των οποίων η μάζα είναι μικρότερη από την ολική, θα ορίζονται ως μικροί πλανήτες. Το 1999, ο Brian Masden του Κέντρου Μικρών Πλανητών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, πρότεινε να δοθεί στον Πλούτωνα ο αριθμός μικρού πλανήτη 1000, για όσο χρόνο διατηρεί την επίσημη θέση του ως πλανήτης.[37][38] Η προοπτική του "υποβιβασμού" δημιούργησε δημόσια κατακραυγή, και σε απάντηση η ΔΕΑ διευκρίνισε ότι δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή, για να αφαιρεθεί ο Πλούτωνας από την κατηγορία των πλανητών.[39][40]

Michael E Brown, ανακάλυψε την Έριδα.

Η ανακάλυψη αρκετών άλλων μεταποσειδώνιων αντικειμένων, που έχουν παρόμοιο μέγεθος με εκείνο του Πλούτωνα, όπως ο Κουάοαρ και η Σέντνα, συνέχισαν να προκαλούν διαφωνίες για την εξαίρεση του Πλούτωνα από την κατηγορία αυτή. Στις 29 Ιουλίου 2005, ο Μάικλ Μπράουν και η ομάδα του, ανακοίνωσαν την ανακάλυψη ενός μεταποσειδωνίου αντικειμένου, που επιβεβαιωμένα έχει μεγαλύτερη μάζα από τον Πλούτωνα, με ονομασία Έρις.[41]

Άμεσο επακόλουθο της ανακάλυψης της Έριδος, ήταν ένα πλήθος συζητήσεων, για το αν θα αποτελούσε τον δέκατο "πλανήτη". Η NASA εξέδωσε δελτίου τύπου και ήταν καταφατική στην παραπάνω υπόθεση.[42] Εντούτοις, η αποδοχή της Έριδος ως δέκατου πλανήτη, εμμέσως αξίωσε επανακαθορισμό της έννοιας του "πλανήτη", που θα έθετε τον Πλούτωνα ως τον πλανήτη με το ελάχιστο μέγεθος. Πολλοί αστρονόμοι, ισχυριζόμενοι ότι ο ορισμός του "πλανήτη" ήταν μικρής επιστημονικής σημασίας, προτίμησαν να διατηρήσουν την ιστορική ιδιότητα του Πλούτωνα ως πλανήτη, αναγνωρίζοντάς του "ρήτρα κεκτημένων δικαιωμάτων".[43]

Ορισμός της ΔΕΑ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ανακάλυψη της Έριδος ανάγκασε τη ΔΕΑ να ορίσει τη λέξη "πλανήτης". Τον Οκτώβριο του 2005, μια ομάδα δεκαεννέα μελών της ΔΕΑ, η οποία είχε ήδη εργαστεί πάνω στο θέμα, από την ανακάλυψη της Σέντνα το 2003 και έπειτα, έθεσε προς ψηφοφορία τρεις πιθανούς ορισμούς:

  • Πλανήτης είναι ένα αντικείμενο σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, με διάμετρο μεγαλύτερη από 200 χιλιόμετρα. (έντεκα ψήφοι υπέρ)
  • Πλανήτης είναι ένα αντικείμενο σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, του οποίου το σχήμα είναι σταθερό εξαιτίας της ίδιας του της βαρύτητας. (οκτώ ψήφοι υπέρ)
  • Πλανήτης είναι ένα αντικείμενο σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο, το οποίο είναι βαρυτικά κυρίαρχο στην γειτονική του περιοχή, δηλαδή δεν υπάρχουν κοντά του άλλα σώματα, συγκρίσιμου μεγέθους, με εξαίρεση τους δικούς του δορυφόρους ή άλλα σώματα που υπόκεινται στην βαρυτική του επιρροή. (έξι ψήφοι υπέρ)

Αφού δεν υπήρχε ομοφωνία, η επιτροπή αποφάσισε να θέσει τους τρεις ορισμούς προς ψήφιση στη Γενική Συνέλευση της ΔΕΑ, που έγινε στην Πράγα τον Αύγουστο του 2006.[44] Στις 24 Αυγούστου, η ΔΕΑ έθεσε ξανά προς ψήφιση τον ορισμό, ο οποίος αποτελούσε πλέον συνδυασμό των δύο εκ των τριών προτεινόμενων ορισμών. Ουσιαστικά, δημιούργησε μία κατηγορία μεταξύ πλανήτη και βράχου, με την ονομασία πλανήτης νάνος και τοποθέτησε τον Πλούτωνα σε αυτήν, μαζί με τη Δήμητρα και την Έριδα.[45][46] Στην ψηφοφορία συμμετείχαν 424 αστρονόμοι.[47][48][49]

Η ΔΕΑ επίσης ξεκαθάρισε ότι "οι πλανήτες και οι πλανήτες νάνοι είναι δύο ξεχωριστές κατηγορίες αντικειμένων", εννοώντας ότι οι πλανήτες νάνοι, ανεξαρτήτως του ονόματός τους, δεν θα πρέπει να θεωρούνται πλανήτες.[49]

Στις 13 Σεπτεμβρίου 2006, η ΔΕΑ τοποθέτησε την Έριδα, τον δορυφόρο της, Δυσνομία και τον Πλούτωνα, στον Κατάλογο Μικρών Πλανητών, δίνοντάς τους επίσημη ονομασία μικρών πλανητών (134340) Πλούτωνας, (136199) Έρις και (136199) Έρις Ι Δυσνομία.[50] Άλλοι πιθανοί πλανήτες νάνοι, όπως ο 2003 EL61, ο 2005 FY9, η Σέντνα και ο Κουάοαρ, βρίσκονται σε αναμονή μέχρι την επίσημη απόφαση για το σε ποια κατηγορία ανήκουν.

Στις 11 Ιουνίου 2008, η εκτελεστική επιτροπή της ΔΕΑ ανακοίνωσε την καθιέρωση της υποκατηγορίας των πλανητών νάνων, περιλαμβάνοντας την προαναφερθείσα "νέα κατηγορία των μεταποσειδωνίων αντικειμένων", στην οποία ο Πλούτωνας αποτελεί πρωτότυπο. Αυτή η νέα κατηγορία αντικειμένων, με τον όρο 'Πλουτωνοειδής, θα περιλαμβάνουν τον Πλούτωνα, την Έριδα και οποιονδήποτε άλλο μελλοντικό μεταποσειδώνιο πλανήτη νάνο αλλά αποκλείει τη Δήμητρα. Η ΔΕΑ επίσης καθόρισε ότι, για λόγους ονοματοδοσίας, μόνο τα μεταποσειδώνια αντικείμενα με απόλυτο μέγεθος λαμπερότερο από Η = +1, μπορούν να μπουν στην κατηγορία αυτή. Μέχρι τώρα, μόνο δύο μεταποσειδώνια αντικείμενα, τα 2003 EL61 2005 και 2005 FY9, ικανοποιούν τις προϋποθέσεις αυτές, ενώ άλλοι εν δυνάμει πλανήτες νάνοι όπως η Σέντνα, ο Όρκος και ο Κουάοαρ, όχι.[51] Στις 11 Ιουλίου 2008, το Working Group on Planetary Nomenclature, συμπεριέλαβε τον FY9 στην κατηγορία των Πλουτωνοειδών, ονομάζοντάς το Μακεμάκε.[52] Στις 17 Σεπτεμβρίου 2008, ο 2003 EL61,συμπεριελήφθη στην κατηγορία αυτή, με την ονομασία Χαουμέια.[53]

Αποδοχή του ορισμού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γράφημα των τωρινών θέσεων, όλων των γνωστών αντικειμένων της Ζώνης του Κάιπερ, σε σχέση με τους εξωτερικούς πλανήτες.

Μεταξύ των πιο ενθέρμων υποστηρικτών του ορισμού της ΔΕΑ είναι ο Μάικλ Μπράουν, ο οποίος ανακάλυψε την Έριδα, ο Steven Soter, καθηγητής της αστροφυσικής του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και ο Νιλ Ντεγκράς Τάισον, διευθυντής στο Πλανητάριο Χέιντεν.

Στις αρχές του 21ου αιώνα, όταν το Πλανητάριο Χέιντεν υποβλήθηκε σε μια ανακαίνιση εκατό εκατομμυρίων δολαρίων, ο Τάισον αρνήθηκε να αναφέρει τον Πλούτωνα, ως τον ένατο πλανήτη στο πλανητάριο. Εξήγησε ότι θα προτιμούσε να ομαδοποιήσει τους πλανήτες σύμφωνα με τα κοινά τους στοιχεία, παρά απλά μετρώντας τους. Αυτή η απόφαση είχε ως αποτέλεσμα, να δεχτεί πολλά ηλεκτρονικά μηνύματα δυσαρέσκειας, κυρίως από παιδιά.[54] Το 2009 ο Νιλ Τάισον έγραψε το βιβλίο The Pluto Files: The Rise and Fall of America's Favorite Planet, αναλύοντας λεπτομερώς, γιατί έχασε τη θέση του ως πλανήτης ο Πλούτωνας.

Σε ένα άρθρο του, τον Ιανουάριο του 2007, στο περιοδικό Scientific American, ο Soter αναφέρθηκε στην ενσωμάτωση του ορισμού στις ισχύουσες θεωρίες της δημιουργίας και εξέλιξης του Ηλιακού συστήματος. Έτσι, καθώς οι πρώιμοι πρωτοπλανήτες αναδύθηκαν από τη στροβιλιζόμενη σκόνη του πρωτοπλανητικού δίσκου, κάποια σώματα "κέρδισαν" στον αγώνα, για την απόκτηση μέρους από την ήδη περιορισμένη ποσότητα ύλης, και καθώς μεγάλωναν, η αυξανόμενη βαρύτητά τους σήμαινε ότι τα σώματα αυτά συσσώρευαν όλο και περισσότερη ύλη, έτσι ώστε στο τέλος να ξεπεράσουν σε μάζα, τα υπόλοιπα σώματα του Ηλιακού συστήματος. Η ζώνη των αστεροειδών, διαταραγμένη από τη βαρυτική έλξη του Δία, και η Ζώνη του Κάιπερ, απλωμένη σε τόσο μεγάλο εύρος ώστε τα σώματα που την αποτελούν, να μην μπορέσουν να συνενωθούν σε ένα, απέτυχαν να κερδίσουν στον προαναφερθέντα αγώνα.

Όταν το πλήθος των "κερδισμένων" αντικειμένων συγκρίνεται με εκείνο των "ηττημένων", η διαφορά είναι εντυπωσιακή. Εάν αποδεχτούμε την ιδέα του Soter, ότι κάθε πλανήτης κατέχει μια "τροχιακή ζώνη",[b] τότε ο λιγότερο τροχιακά κυρίαρχος πλανήτης, ο Άρης, είναι μεγαλύτερος από όλα τα άλλα σώματα που βρίσκονται στην τροχιακή περιοχή του, κατά 5100. Η Δήμητρα, το μεγαλύτερο σώμα στη ζώνη των αστεροειδών, υπολογίζεται ότι κατέχει το ένα τρίτο της υπάρχουσας ύλης, στη δική της περιοχή. Η αντίστοιχη αναλογία, στην περίπτωση του Πλούτωνα, είναι ακόμα μικρότερη, μόλις κατά 7 τοις εκατό.[55] Ο Μάικλ Μπράουν ισχυρίζεται ότι αυτή η μεγάλη διαφορά "δεν αφήνει περιθώρια για το ποια αντικείμενα ανήκουν σε ποια κατηγορία".[56]

Συνεχιζόμενες αμφισβητήσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρ' όλη τη διασάφηση της ΔΕΑ, κάποιοι δεν πείστηκαν. Ο ορισμός θεωρήθηκε από κάποιους αυθαίρετος και συγκεχυμένος. Ένα πλήθος υποστηρικτών της θεωρίας, ότι ο Πλούτωνας πρέπει να παραμείνει πλανήτης, και ιδιαίτερα ο Άλαν Στερν, επικεφαλής της αποστολής της ΝΑΣΑ, New Horizons στον Πλούτωνα, εξέδωσε ένα υπόμνημα μεταξύ των αστρονόμων, για να αλλάξει ο ορισμός. Ο Stern ισχυρίστηκε ότι, αφού λιγότεροι αστρονόμοι από το πέντε τοις εκατό του συνόλου, τον ψήφισαν, η απόφαση δεν ήταν αντιπροσωπευτική όλης της κοινότητας των αστρονόμων.[47][57] Ακόμα και χωρίς τον ισχυρισμό αυτό, εξακολουθούσαν να υπάρχουν ασάφειες στον ορισμό.

Εκκαθάριση της γειτονιάς[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένα από τα κύρια σημεία του ζητήματος του ορισμού, είναι η ακριβής ερμηνεία της φράσης "εκκαθάριση της περιοχής γύρω από την τροχιά". Ο Άλαν Στερν παρατηρεί ότι "είναι αδύνατο και σκόπιμο να υπάρχει διάκριση μεταξύ πλανητών-νάνων και πλανητών",[58] και αφού ούτε η Γη, ο Άρης, ο Δίας και ο Ποσειδώνας δεν έχουν καθαρίσει εντελώς τις γειτονικές περιοχές τους από συντρίμμια, κανένα από αυτά τα σώματα δεν μπορεί να θεωρηθεί πλανήτης με τον ορισμό της ΔΕΑ.[c]

Οι αστεροειδείς στο εσωτερικό του Ηλιακού συστήματος. Παρατηρήστε τα Τρωικά αντικείμενα (πράσινο), που είναι παγιδευμένα στην τροχιά του Δία, εξαιτίας της βαρύτητάς του

Ο Μάικλ Μπράουν αντικρούει την άποψη αυτή, λέγοντας ότι πέρα από το γεγονός ότι δεν έχουν καθαρίσει τις τροχιές τους, οι κύριοι πλανήτες ελέγχουν εξ ολοκλήρου τις τροχιές των άλλων σωμάτων, που βρίσκονται μέσα στην τροχιακή περιοχή τους. Ο Δίας μπορεί να συνυπάρχει με έναν μεγάλο αριθμό μικρών σωμάτων (τα Τρωικά αντικείμενα) αλλά αυτά τα σώματα υπάρχουν στην τροχιά του Δία, διότι βρίσκονται υπό την τεράστια επιρροή της βαρύτητάς του. Ομοίως, η τροχιά του Πλούτωνα μπορεί να διασταυρώνεται με την τροχιά του Ποσειδώνα αλλά ο Ποσειδώνας έχει προ πολλού εγκλωβίσει τον Πλούτωνα και τα ακόλουθα αντικείμενα της Ζώνης του Κάιπερ. Τα αντικείμενα αυτά καλούνται Πλουτωνοειδή και έχουν ιδιοσυχνότητα 3:2, δηλαδή για κάθε τρεις περιστροφές γύρω από τον Ποσειδώνα, κάνουν δύο περιστροφές γύρω από τον Ήλιο. Οι τροχιές των αντικειμένων αυτών καθορίζονται πλήρως από τη βαρύτητα του Ποσειδώνα και έτσι ο Ποσειδώνας είναι βαρυτικά κυρίαρχος.[56]

Όποιος ορισμός της "εκκαθάρισης της γειτονιάς" και αν είναι απολύτως αποδεκτός από τη ΔΕΑ, είναι ακόμα αμφιλεγόμενος. Ο Mark Sykes, διευθυντής του Planetary Science Institute του Τούσον της Αριζόνα, και συντάκτης του υπομνήματος, εξήγησε το πρόβλημα στο National Public Radio. Αφού ο ορισμός δεν κατηγοριοποιεί έναν πλανήτη με βάση τη σύνθεση ή τη διαμόρφωσή του αλλά με τη θέση του, ένα αντικείμενο με το μέγεθος του Άρη ή μεγαλύτερο, πέρα από την τροχιά του Πλούτωνα, θα μπορούσε να θεωρηθεί πλανήτης νάνος, με δεδομένο ότι δεν είχε τον χρόνο να καθαρίσει την τροχιά του.[59]

Ο Brown παρατηρεί ότι εάν είχαμε εγκαταλείψει το κριτήριο της "εκκαθάρισης της γειτονιάς", ο αριθμός των πλανητών του Ηλιακού συστήματος θα μπορούσε να αυξηθεί, από οκτώ σε περισσότερους από πενήντα, με εκατοντάδες ακόμα πιθανούς.[60]

Ο Πρωτέας, ένας από τους δορυφόρους του Ποσειδώνα, έχει ακανόνιστο σχήμα παρόλο που είναι μεγαλύτερος σε σχέση με τον δορυφόρο Μίμα, ο οποίος είναι σφαιροειδής.

Υδροστατική Ισορροπία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ορισμός της ΔΕΑ επιτάσσει και ότι οι πλανήτες πρέπει να έχουν αρκετή μάζα, ούτως ώστε η δύναμη της βαρύτητάς τους, να τους οδηγεί σε υδροστατική ισορροπία. Αυτό σημαίνει ότι το σχήμα τους, αν δεν είναι σφαιρικό, να είναι τουλάχιστον σφαιροειδές. Μέχρι μια ορισμένη τιμή μάζας, ένα αντικείμενο μπορεί να έχει ακανόνιστο σχήμα, αλλά για μεγαλύτερες τιμές, η βαρύτητα αρχίζει να έλκει το ίδιο το αντικείμενο προς το κέντρο της μάζας του, μέχρι το σχήμα του να γίνει σφαιρικό. Σε πολλά ευμεγέθη αντικείμενα στο Ηλιακό σύστημα δεν ισχύει η απόλυτη σφαιρικότητα, όπως στους πλανήτες Δία και Κρόνο, στους δορυφόρους Μίμα, Εγκέλαδο και Μιράντα και στον πλανήτη νάνο Χαουμέια,[61] τα οποία έχουν σχήμα σφαιροειδές με πεπλατυσμένους πόλους ή ωοειδές. Αυτό οφείλεται στην ταχεία αυτοπεριστροφή τους ή σε παλιρροϊκές δυνάμεις.

Ωστόσο δεν υπάρχει κάποιο μέτρο, με βάση το οποίο, να μπορούμε να καθορίσουμε το αν ένα ουράνιο σώμα έχει υδροστατική ισορροπία. Όπως παρατηρεί ο Soter, σε ένα του άρθρο, "Πως μπορούμε να ποσοτικοποιήσουμε τον βαθμό στρογγυλότητας, που χαρακτηρίζει έναν πλανήτη; Είναι καθοριστικής σημασίας η μάζα, σε ένα τέτοιο σώμα, εάν το σχήμα του αποκλίνει από το σφαιροειδές σχήμα, κατά δέκα ή κατά ένα τοις εκατό; Η φύση δεν παρέχει σαφή διαχωρισμό μεταξύ στρογγυλού ή μη σχήματος. Έτσι κάθε χαρακτηρισμός αποτελεί αυθαίρετη επιλογή."[55] Επιπλέον, το σημείο, στο οποίο η μάζα ενός αντικειμένου το μετατρέπει σε σφαίρα, ποικίλει ανάλογα με τη χημική σύστασή του. Αντικείμενα από πάγο, όπως ο Εγκέλαδος και η Μιράντα, υποτίθεται ότι "σφαιροποιούνται" ευκολότερα, σε σχέση με εκείνα που αποτελούνται από βράχο, όπως η Εστία και η Παλλάς.[60] Η θερμική ενέργεια, λόγω βαρύτητας του ιδίου αντικειμένου, συγκρούσεων με ουράνια αντικείμενα, παλιρροϊκών δυνάμεων ή ραδιενέργειας, επηρεάζει το εάν ένα αντικείμενο θα γίνει σφαιρικό ή όχι. Για παράδειγμα, ο δορυφόρος από πάγο του Κρόνου, Μίμας, είναι σφαιροειδής, σε αντίθεση με τον μεγαλύτερο του Ποσειδώνα, τον Πρωτέα, ο οποίος είναι παρόμοιας σύστασης αλλά ακανόνιστου σχήματος.

Διπλοί πλανήτες και δορυφόροι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εικόνα από τηλεσκόπιο, του Πλούτωνα και του Χάροντα.

Ο ορισμός αποκλείει τους δορυφόρους από την κατηγορία των πλανητών νάνων, αν και δεν έχει καθοριστεί πλήρως ο όρος "δορυφόρος".[49] Στην αρχική πρόταση, έγινε μια εξαίρεση για τον Πλούτωνα και τον μεγαλύτερο δορυφόρο του, τον Χάροντα, των οποίων το κέντρο βάρους, βρίσκεται έξω από τα δύο αυτά ουράνια σώματα. Αρχικά Πλούτωνας και Χάροντας είχαν κατηγοριοποιηθεί ως διπλός πλανήτης, καθώς βρίσκονται και οι δύο σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο. Ωστόσο, τελικά ξεκαθαρίστηκε ότι ακόμα και αν έχουν παρόμοια μεγέθη, μόνο ο Πλούτωνας θα αποτελέσει πλανήτη νάνο.[49]

Με τον ίδιο ορισμό, το σύστημα Γη-Σελήνη δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως διπλός πλανήτης, παρόλο το μεγάλο σχετικά μέγεθος της Σελήνης και από τη στιγμή μάλιστα, που το κέντρο βάρους του συστήματος βρίσκεται εντός του όγκου της Γης. Καθώς η Σελήνη απομακρύνεται σταδιακά από τη Γη, το σύστημα Γη-Σελήνη μπορεί τελικά να γίνει διπλός πλανήτης, με βάση τον ορισμό του βαρύκεντρου.

Διάγραμμα που απεικονίζει τις σχεδόν ταυτόσημες τροχιές, γύρω από τον Ήλιο, της Γης και της Σελήνης.

Ωστόσο κάποιοι πρότειναν ότι η Σελήνη αξίζει να αποκληθεί πλανήτης. Το 1975 ο Ισαάκ Ασίμωφ παρατήρησε ότι η τροχιά της Σελήνης και της Γης συγχρονίζονται, κατά την περιστροφή τους γύρω από τον Ήλιο και ότι -κοιτάζοντας την εκλειπτική- η Σελήνη ποτέ δεν οπισθογυρίζει και ουσιαστικά περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο ξεχωριστά.[62]

Επίσης πολλοί δορυφόροι, ακόμα και εκείνοι που δεν περιστρέφονται άμεσα γύρω από τον Ήλιο, συχνά έχουν κοινά χαρακτηριστικά με τους πλανήτες. Υπάρχουν δεκαεννέα στο Ηλιακό σύστημα που έχουν επιτύχει υδροστατική ισορροπία και θα μπορούσαν να θεωρηθούν πλανήτες, με βάση τα φυσικά χαρακτηριστικά τους. Οι δορυφόροι Γανυμήδης, του Δία και Τιτάνας, του Κρόνου, είναι μεγαλύτεροι σε μέγεθος από τον Ερμή, και ο δε Τιτάνας έχει ατμόσφαιρα παχύτερη από της Γης. Ο Γανυμήδης έχει μαγνητικό πεδίο. Δορυφόροι όπως η Ιώ και ο Τρίτων παρουσιάζουν προφανή και συνεχιζόμενη γεωλογική δραστηριότητα. Όπως τα άστρα που περιστρέφονται γύρω από άλλα άστρα, και τα οποία εξακολουθούν να ονομάζονται άστρα, έτσι κάποιοι αστρονόμοι υποστηρίζουν ότι αντικείμενα που περιστρέφονται γύρω από πλανήτες και έχουν κοινά χαρακτηριστικά με αυτούς, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν πλανήτες.[63][64][65] Όντως ο Μάικλ Μπράουν στη λεπτομερή του ανάλυση επί του θέματος, ισχυρίζεται ότι :[56]

Είναι δύσκολο να υπάρξει συμφωνία, στο ότι μία τετρακοσίων χιλιομέτρων χιονόμπαλα μπορεί να θεωρηθεί πλανήτης, επειδή είναι ενδιαφέρουσα γεωλογικά, ενώ ένας δορυφόρος πέντε χιλιάδων χιλιομέτρων με συμπαγή ατμόσφαιρα, λίμνες μεθανίου και ισχυρές καταιγίδες (Τιτάνας), δεν μπορεί να μπει στην ίδια κατηγορία.

Εντούτοις, συνεχίζει λέγοντας, "Για τους περισσότερους ανθρώπους, η σκέψη ότι στρογγυλοί δορυφόροι (συμπεριλαμβανομένης της Σελήνης), μπορούν να ονομαστούν "πλανήτες", παραβιάζει την ιδέα του τι είναι πλανήτης."[56]

Εξωηλιακοί πλανήτες και φαιοί νάνοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης: Εξωηλιακός πλανήτης και Φαιός νάνος

Η ανακάλυψη από το 1992 και έπειτα, περισσότερων από 1.000 εξωηλιακών πλανητών, δηλαδή αντικειμένων σε μέγεθος πλανήτη σε τροχιά γύρω από άλλους αστέρες ή και ελεύθερα περιπλανώμενων τέτοιων σωμάτων που έχουν ίδια χαρακτηριστικά (που διαφέρουν από έναν καφέ νάνο), έχει διευρύνει τις συζητήσεις για το τι είναι πλανήτης. Πολλοί από αυτούς τους πλανήτες έχουν σημαντικό μέγεθος, προσεγγίζοντας τη μάζα μικρών αστέρων, ενώ αντίθετα πολλοί φαιοί νάνοι, που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα, είναι πολύ μικροί για να θεωρηθούν πλανήτες.[66]

Ο φαιός νάνος Gliese 229B, σε τροχιά γύρω από τον αστέρα του.

Το κύριο χαρακτηριστικό ενός αστέρα, είναι η ικανότητα ενός αντικειμένου να μπορεί να πραγματοποιεί στον πυρήνα του σύντηξη υδρογόνου. Ωστόσο, στην περίπτωση των φαιών νάνων, υπάρχει μια έντονη αμφισβήτηση. Ενώ είναι πολύ μικροί για να ξεκινήσει μια παρατεταμένη σύντηξη υδρογόνου, έχουν την ικανότητα σύντηξης δευτερίου. Βέβαια λόγω της σχετικής σπανιότητα του ισοτόπου αυτού, η διαδικασία αυτή διαρκεί για ένα πολύ μικρό κλάσμα της ζωής του αντικειμένου και έτσι, στους περισσότερους φαιούς νάνους έχει σταματήσει η σύντηξη πολύ πριν την ανακάλυψή τους.[67] Δυαδικοί αστέρες και άλλοι σχηματισμοί πολλών αστέρων εντοπίζονται συχνά και πολλοί φαιοί αστέρες βρίσκονται σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα. Ως εκ τούτου, αφού δεν παράγουν ενέργεια μέσω σύντηξης, μπορούν να χαρακτηριστούν πλανήτες. Πράγματι, ο αστρονόμος Adam Burrows του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, ισχυρίζεται ότι, "από θεωρητική σκοπιά, οσοδήποτε διαφορετικές μορφές κι αν παρουσιάζουν, οι εξωηλιακοί πλανήτες γίγαντες και οι φαιοί νάνοι είναι ουσιαστικά ίδιοι".[68] Ο Burrows επίσης ισχυρίζεται ότι αστρικά απομεινάρια όπως οι λευκοί νάνοι, δεν θα πρέπει να θεωρούνται αστέρες,[69] μία άποψη η οποία θα μπορούσε να σημαίνει ότι ένας λευκός νάνος σε τροχιά, όπως ο Σείριος Β, θα μπορούσε να θεωρηθεί πλανήτης. Εντούτοις, αυτήν τη στιγμή οι αστρονόμοι συμφωνούν στο ότι οποιοδήποτε αντικείμενο με μάζα αρκετά μεγάλη, ώστε να έχει τη δυνατότητα να συντηρεί ατομική σύντηξη κατά τη διάρκειας της ζωής του, θα μπορούσε να θεωρηθεί αστέρας.[70]

Η σύγχυση δεν τελειώνει με τους φαιούς νάνους. Η Maria Rosa Zapatario-Osorio και άλλοι, έχουν ανακαλύψει πολλά αντικείμενα σε νεανικά αστρικά συμπλέγματα, με μάζες μικρότερες από αυτήν που απαιτείται, για να συντηρηθεί σύντηξη κάθε είδους (σύμφωνα με υπολογισμούς, για να συντηρηθεί η σύντηξη, θα πρέπει τα αντικείμενα αυτά να έχουν μάζα, που να αντιστοιχεί περίπου σε 13 φορές τη μάζα του Δία).[71] Αυτά τα αντικείμενα ονομάζονται "περιπλανώμενοι πλανήτες" διότι σύμφωνα με σύγχρονες θεωρίες για τη δημιουργία του Ηλιακού συστήματος, πλανήτες μπορεί να απομακρύνθηκαν από τα αστρικά τους συστήματα, εάν οι τροχιές τους γίνουν ασταθείς.[72]

Ο μοναχικός Cha 110913-773444 (στο μέσον), ένας πιθανός υποφαιός νάνος, σε αναλογία με τον Ήλιο (αριστερά) και τον Δία (δεξιά).

Εντούτοις, είναι επίσης δυνατόν, αυτοί οι περιπλανώμενοι πλανήτες να έχουν δημιουργηθεί με τον ίδιο τρόπο όπως οι αστέρες.[73] Η διαφορά στη μάζα μεταξύ ενός αστέρα χαμηλής μάζας και ενός μεγάλου αέριου γίγατα δεν είναι ξεκάθαρη. Εκτός από το μέγεθος και τη σχετική θερμοκρασία, οι διαφορές μεταξύ ενός αέριου γίγαντα, όπως του Δία και του Ήλιου, είναι ελάχιστες. Και τα δύο ουράνια σώματα έχουν παρόμοια σύνθεση: υδρογόνο και ήλιο, με ίχνη από βαρύτερα χημικά στοιχεία στις ατμόσφαιρές τους. Η γενικά αποδεκτή διαφορά μεταξύ τους είναι εκείνη του σχηματισμού τους: οι αστέρες λέγεται ότι σχηματίστηκαν από "πάνω προς τα κάτω", δηλαδή από τα αέρια, σε ένα νεφέλωμα, καθώς υπόκεινται σε βαρυτική κατάρρευση και επομένως αποτελούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από υδρογόνο και ήλιο. Αντίθετα οι πλανήτες λέγεται ότι σχηματίστηκαν από "κάτω προς τα πάνω", δηλαδή από την επικάθιση σκόνης και αερίων, και περιστροφής τους γύρω από έναν νεαρό αστέρα. Έτσι οι πλανήτες έχουν πυρήνες από πυριτικά άλατα ή πάγο.[74] Προς το παρόν, δεν είναι βέβαιο αν οι αέριοι γίγαντες έχουν όντως τέτοιους πυρήνες - αν και η αποστολή Juno θα μπορούσε να επιλύσει το ζήτημα. Αν είναι πιθανό οι αέριοι γίγαντες να σχηματίστηκαν όπως ο αστέρες, τότε ανακύπτει το ερώτημα αν ένα τέτοιο αντικείμενο μπορεί να θεωρηθεί ως αστέρας χαμηλής μάζας σε τροχιά, παρά πλανήτης.

Το 2003, η ΔΕΑ έκανε μια επίσημη δήλωση,[75] που καθορίζει από τι αποτελούνται ένας εξωηλιακός πλανήτης και ένας αστέρας σε τροχιά. Μέχρι σήμερα, παραμένει η μόνη επίσημη απόφασή της επί του θέματος. Η επιτροπή του 2006, δεν επιχείρησε να αλλάξει τη δήλωση αυτή ή να την ενσωματώσει στους υπάρχοντες ορισμούς των δύο αυτών αντικειμένων, υποστηρίζοντας ότι το ζήτημα του ορισμού της λέξεως "πλανήτης" είναι ήδη δύσκολο να επιλυθεί, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι εξωηλιακοί πλανήτες.[76]

Το CHXR 73 b, ένα αντικείμενο που βρίσκεται στο όριο μεταξύ πλανήτη και φαιού νάνου.

Για να ορίσουμε τη λέξη πλανήτης, χρησιμοποιήσαμε το φαινόμενο της εκκαθάρισης της γειτονιάς του. Όμως, ο ορισμός αυτός δημιουργεί ασάφεια, διότι λαμβάνει υπόψη του μόνο τη θέση, αντί για το πώς σχηματίστηκε ή από τι συντίθεται, που είναι δυο κύρια χαρακτηριστικά των πλανητών. Ένα περιπλανώμενο αντικείμενο, με μάζα μικρότερη από 13 φορές τη μάζα του Δία, είναι ένας "υποφαιός νάνος", ενώ ένα άλλο αντικείμενο, σε τροχιά γύρω από έναν αστέρα, είναι πλανήτης, ακόμα και αν, με κάθε άποψη, τα δύο αυτά αντικείμενα είναι πανομοιότυπα.

Η ασάφεια αυτή επισημάνθηκε, τον Δεκέμβριο του 2005, όταν το Διαστημικό τηλεσκόπιο Σπίτζερ παρατήρησε το αντικείμενο Cha 110913-773444 (στην επάνω εικόνα), τον λιγότερο συμπαγή φαιό νάνο που έχει μέχρι στιγμής βρεθεί, με μόνο οκτώ φορές τη μάζα του Δία. Το αντικείμενο αυτό βρίσκεται σε κατάσταση δημιουργίας του δικού του πλανητικού συστήματος. Αν ήταν σε τροχιά γύρω από κάποιον αστέρα, θα οριζόταν ως πλανήτης.[77]

Έγινε επισήμανση ξανά, τον Σεπτέμβριο του 2006, όταν το Διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ φωτογράφησε το CHXR 73 b (αριστερά), ένα αντικείμενο που περιστρέφεται γύρω από έναν αστέρα. Η μεταξύ τους απόσταση είναι περίπου 200 α.μ. (αστρονομική μονάδα). Με μάζα ίση με 12 φορές τη μάζα του Δία, το CHXR 73 b βρίσκεται κάτω από το όριο των 13, ώστε να μπορεί να συντηρεί σύντηξη δευτερίου, και επομένως αποτελεί τεχνικά πλανήτη. Ωστόσο, η τεράστια απόστασή του από τον αστέρα του, δείχνει ότι το CHXR 73 b δεν θα μπορούσε να σχηματισθεί μέσα στον πρωτοπλανητικό δίσκο του αστέρα, και επομένως θα πρέπει να σχηματίστηκε όπως τα κοινά αστέρια, από βαρυτική κατάρρευση.[78]

Το 2012, ο Philippe Delorme, του Institute of Planetology and Astrophysics της Γκρενόμπλ στη Γαλλία, ανακοίνωσε την ανακάλυψη του CFBDSIR 2149-0403. Το αντικείμενο αυτό είναι ανεξάρτητα κινούμενο, με μάζα 4 έως 7 φορές τη μάζα του Δία, που πιθανώς αποτελεί μέρος του κινούμενου σμήνους αστέρων AB Doradus και απέχει από τη Γη, λιγότερο από 100 έτη φωτός. Παρόλο που έχει ίδια τιμή φάσματος με φαιό νάνο φασματικής τάξης Τ, ο Delorme θεωρεί ότι μπορεί να είναι πλανήτης.[79]

Το 2010, οι Burrows, David S. Spiegel και John A. Milsom εξέδωσαν μια εργασία, με την οποία αμφισβήτησαν το κριτήριο της μάζας του Δία, δείχνοντας ότι ένας φαιός νάνος με μεταλλικότητα, τρεις φορές εκείνης του Ήλιου, θα μπορούσε να συντήξει δευτέριο, αν και η μάζα του είναι 11 φορές η μάζα του Δία.[80]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ^ Ορίζεται ως η περιοχή στην οποία βρίσκονται δύο σώματα, των οποίων οι τροχιές διασταυρώνονται σε ένα συγκεκριμένο σημείο μακριά από τον Ήλιο, εάν οι περίοδοι των τροχιών τους διαφέρουν λιγότερο από μία τάξη μεγέθους.[81]
  2. ^ Το 2002, σε συνεργασία με τον ειδικό στη Δυναμική Harold Levison, ο Stern έγραψε, "Ορίζουμε έναν überplanet, ως ένα πλανητικό σώμα, σε τροχιά γύρω από έναν αστέρα, που είναι δυναμικά σημαντικός, έτσι ώστε να έχει κάνει εκκαθάριση της γειτονιάς του...Και ορίζουμε τον unterplanet, ως έναν πλανήτη που δεν μπόρεσε να κάνει εκκαθάριση," και λίγο παρακάτω, "το Ηλιακό μας σύστημα ξεκάθαρα περιέχει 8 πλανήτες τύπου überplanet και έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό πλανητών τύπου unterplanet, οι μεγαλύτεροι των οποίων είναι ο Πλούτωνας και η Δήμητρα."[82] Καθώς αυτό φαίνεται ότι έρχεται σε σύγκρουση με την άποψή του, ο Stern σημειώνει σε μια του συνέντευξη στο Smithsonian Air and Space, ότι σε αντίθεση με του ορισμό της ΔΕΑ, ο δικός του ορισμός, ακόμα επιτρέπει στους πλανήτες τύπου unterplanet, να είναι πλανήτες: "Νομίζω ότι από δυναμικής άποψης, υπάρχουν πλανήτες που πραγματικά έχουν σημασία στην αρχιτεκτονική του Ηλιακού συστήματος, και άλλοι που δεν έχουν. Είναι και οι δύο πλανήτες. Όπως μπορούμε να έχουμε υγρούς και στεγνούς πλανήτες ή ζωοφόρους και μη, μπορούμε να έχουμε δυναμικά σημαντικούς και μη σημαντικούς πλανήτες."[83]
  3. ^ Η πυκνότητα ενός αντικειμένου καθορίζει τη σύνθεσή του. Όσο μικρότερη είναι η πυκνότητά του, τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό πάγου, και τόσο μικρότερο το ποσοστό πέτρας. Τα πυκνότερα αντικείμενα, όπως η Εστία και Ήρα, αποτελούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από πέτρα και πολύ λίγο από πάγο, και έχουν πυκνότητα παρόμοια με της Σελήνης. Τα αραιότερα, όπως ο Πρωτέας και ο Εγκέλαδος, αποτελούνται κυρίως από πάγο.[84][85]

Αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ «Definition of planet». Merriam-Webster OnLine. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2007. 
  2. ↑ «Words For Our Modern Age: Especially words derived from Latin and Greek sources». Wordsources.info. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2007. 
  3. ↑ Alexander von Humboldt (1849). Cosmos: A Sketch of a Physical Description of the Universe. digitised 2006. H.G. Bohn. σελ. 297. ISBN 0-8018-5503-9. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2007. 
  4. ↑ «Timaeus by Plato». The Internet Classics. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2012. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2007. 
  5. ↑ «On the Heavens by Aristotle, Translated by J. L. Stocks, volume II». University of Adelaide Library. 2004. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγούστου 2008. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2007. 
  6. ↑ «Phaenomena Book I — ARATUS of SOLI». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Σεπτεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουνίου 2007. 
  7. ↑ A. W. & G. R. Mair (translators). «ARATUS, PHAENOMENA». theoi.com. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουνίου 2007. 
  8. ↑ R. Gatesby Taliaterro (trans.) (1952). The Almagest by Ptolemy. University of Chicago Press. σελ. 270. 
  9. ↑ 9,0 9,1 theoi.com. «Astra Planeta». Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2007. 
  10. ↑ GP Goold (trans.) (1977). Marcus Manilius: Astronomica. Harvard University Press. σελ. 141. 
  11. ↑ Richard Hooker (translator) (1996). «Roman Philosophy: Cicero: The Dream of Scipio». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουνίου 2007. 
  12. ↑ IH Rackham (1938). Natural History vol 1. William Heinemann Ltd. σελ. 177, viii. 
  13. ↑ Sacrobosco, "On the Sphere", in Edward Grant, ed. A Source Book in Medieval Science, (Cambridge: Harvard University Press, 1974), p. 450. "every planet except the sun has an epicycle."
  14. ↑ Anonymous, "The Theory of the Planets," in Edward Grant, ed. A Source Book in Medieval Science, (Cambridge: Harvard University Press, 1974), p. 452.
  15. ↑ John of Saxony, "Extracts from the Alfonsine Tables and Rules for their use", in Edward Grant, ed. A Source Book in Medieval Science, (Cambridge: Harvard University Press, 1974), p. 466.
  16. ↑ 16,0 16,1 Edward Rosen (trans.). «The text of Nicholas Copernicus' De Revolutionibus (On the Revolutions), 1543 C.E.». Calendars Through the Ages. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2007. 
  17. ↑ Nicholas Copernicus. «Dedication of the Revolutions of the Heavenly Bodies to Pope Paul III». The Harvard Classics. 1909–14. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2007. 
  18. ↑ Thomas S. Kuhn, (1962) The Structure of Scientific Revolutions, 1st. ed., (Chicago: University of Chicago Press), pp. 115, 128–9.
  19. ↑ «Dialogue Concerning the Two Chief World Systems». Calendars Through the Ages. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Απριλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2008. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Croswell, Ken (1999). Planet Quest: The Epic Discovery of Alien Solar Systems. Oxford University Press pp. 48, 66 (ISBN 0-19-288083-7). ISBN 0-684-83252-6. 
  21. ↑ Patrick Moore (1981). William Herschel: Astronomer and Musician of 19 New King Street, Bath. PME Erwood. σελ. 8. ISBN 0-907322-06-9. 
  22. ↑ Ken Croswell (1993). «Hopes Fade in hunt for Planet X». Ανακτήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2007. 
  23. ↑ Galileo Galilei (1989). Siderius Nuncius. Albert van Helden. University of Chicago Press. σελ. 26. 
  24. ↑ Christiani Hugenii (Christiaan Huygens) (1659). Systema Saturnium: Sive de Causis Miradorum Saturni Phaenomenon, et comite ejus Planeta Novo. Adriani Vlacq. σελίδες 1–50. 
  25. ↑ Giovanni Cassini (1673). Decouverte de deux Nouvelles Planetes autour de Saturne. Sabastien Mabre-Craniusy. σελίδες 6–14. 
  26. ↑ «An extract of the Journal Des Scavans. of April 22 ft. N. 1686. giving an account of two new satellites of Saturn, discovered lately by Mr. Cassini at the Royal Observatory at Paris». The Royal Society 16 (181). 1687. doi:10.1098/rstl.1686.0013. 
  27. ↑ William Herschel (1787). An Account of the Discovery of Two Satellites Around the Georgian Planet. Read at the Royal Society. J. Nichols. σελίδες 1–4. 
  28. ↑ See primary citations in Timeline of discovery of Solar System planets and their moons
  29. ↑ Smith, Asa (1868). Smith's Illustrated Astronomy. Nichols & Hall. 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 Hilton, James L. «When did asteroids become minor planets?» (PDF). U.S. Naval Observatory. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 
  31. ↑ William Shakespeare (1979). King Henry the Fourth Part One in The Globe Illustrated Shakespeare: The Complete Works Annotated. Granercy Books. σελ. 559. 
  32. ↑ «The Planet Hygea». spaceweather.com. 1849. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2008. 
  33. ↑ 33,0 33,1 Cooper, Keith (June 2007). «Call the Police! The story behind the discovery of the asteroids». Astronomy Now 21 (6): 60–61. 
  34. ↑ «The MPC Orbit (MPCORB) Database». Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2007. 
  35. ↑ Weissman, Paul R. (1995). «The Kuiper Belt». Annual Review of Astronomy and Astrophysics 33: 327–357. doi:10.1146/annurev.aa.33.090195.001551. Bibcode: 1995ARA&A..33..327W. 
  36. ↑ Brown, Mike. «A World on the Edge». NASA Solar System Exploration. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Απριλίου 2006. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 
  37. ↑ «Is Pluto a giant comet?». Central Bureau for Astronomical Telegrams. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2011. 
  38. ↑ Kenneth Chang (2006). «Xena becomes Eris – Pluto reduced to a number». New York Times. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2008. 
  39. ↑ «The Status of Pluto:A clarification». International Astronomical Union, Press release. 1999. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Σεπτεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006.  Copy kept Αρχειοθετήθηκε 2008-10-05 στο Wayback Machine. at the Argonne National Laboratory.
  40. ↑ Witzgall, Bonnie B. (1999). «Saving Planet Pluto». Amateur Astronomer article. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Οκτωβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 
  41. ↑ Brown, Mike (2006). «The discovery of 2003 UB313, the 10th planet». California Institute of Technology. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 
  42. ↑ «NASA-Funded Scientists Discover Tenth Planet». Jet Propulsion Laboratory. 2005. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαρτίου 2015. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2007. 
  43. ↑ Dr. Bonnie Buratti (2005). «Topic — First Mission to Pluto and the Kuiper Belt; "From Darkness to Light: The Exploration of the Planet Pluto"». Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2007. 
  44. ↑ «Planet Definition». IAU. 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Αυγούστου 2006. Ανακτήθηκε στις 14 Αυγούστου 2006. 
  45. ↑ «IAU General Assembly Newspaper» (PDF). 24 Αυγούστου 2006. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2007. 
  46. ↑ «The Final IAU Resolution on the Definition of "Planet" Ready for Voting». IAU (News Release — IAU0602). 24 Αυγούστου 2006. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2007. 
  47. ↑ 47,0 47,1 Robert Roy Britt (2006). «Pluto demoted in highly controversial definition». Space.com. Ανακτήθηκε στις 24 Αυγούστου 2006. 
  48. ↑ «IAU 2006 General Assembly: Resolutions 5 and 6» (PDF). IAU. 2006-08-24. http://www.iau.org/static/resolutions/Resolution_GA26-5-6.pdf. Ανακτήθηκε στις 2009-06-23. 
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 International Astronomical Union (News Release — IAU0603) (2006-08-24). IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes. Δελτίο τύπου. Ανακτήθηκε στις 2007-12-31. (orig link Αρχειοθετήθηκε 2008-02-05 στο Wayback Machine.)
  50. ↑ Central Bureau for Astronomical Telegrams, International Astronomical Union (2006). «Circular No. 8747». Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2011.  web.archive
  51. ↑ «Plutoid chosen as name for Solar System objects like Pluto». Paris: International Astronomical Union (News Release — IAU0804). 11 Ιουνίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2008. 
  52. ↑ «Dwarf Planets and their Systems». Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). 11 Ιουλίου 2008. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουλίου 2008. 
  53. ↑ «USGS Gazetteer of Planetary Nomenclature». http://planetarynames.wr.usgs.gov/append7.html. Ανακτήθηκε στις 2008-09-17. 
  54. ↑ The Colbert Report, August 17, 2006
  55. ↑ 55,0 55,1 Steven Soter (2007). «What is a Planet?». Department of Astrophysics, American Museum of Natural History. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Οκτωβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2007. 
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 56,3 Michael E. Brown (2006). «The Eight Planets». Caltech. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2007. 
  57. ↑ Robert Roy Britt (2006). «Pluto: Down But Maybe Not Out». Space.com. Ανακτήθηκε στις 24 Αυγούστου 2006. 
  58. ↑ Paul Rincon (2006-08-25). «Pluto vote 'hijacked' in revolt». BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/5283956.stm. Ανακτήθηκε στις 2007-02-28. 
  59. ↑ Mark, Sykes (8 Σεπτεμβρίου 2006). «Astronomers Prepare to Fight Pluto Demotion» (RealPlayer). Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2006. 
  60. ↑ 60,0 60,1 Mike Brown. «The Dwarf Planets». Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2007. 
  61. ↑ Brown, Michael E. «2003EL61». California Institute of Technology. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 
  62. ↑ Asimov, Isaac (1975). Just Mooning Around, In: Of time and space, and other things. Avon.
  63. ↑ Marc W. Buie (Μάρτιος 2005). «Definition of a Planet». Southwest Research Institute. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουλίου 2008. 
  64. ↑ «IAU Snobbery». NASA Watch (not a NASA Website). 15 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2008. 
  65. ↑ Serge Brunier (2000). Solar System Voyage. Cambridge University Press. σελίδες 160–165. ISBN 0-521-80724-7. 
  66. ↑ «IAU General Assembly: Definition of Planet debate». 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2006. 
  67. ↑ Basri, Gibor (2000). «Observations of Brown Dwarfs». Annual Review of Astronomy and Astrophysics 38: 485. doi:10.1146/annurev.astro.38.1.485. Bibcode: 2000ARA&A..38..485B. 
  68. ↑ Burrows, Adam, Hubbard, W.B., Lunine, J., Leibert, James (2001). «The Theory of Brown Dwarfs and Extrasolar Giant Planets». Reviews of Modern Physics 73 (3): 719–765. doi:10.1103/RevModPhys.73.719. Bibcode: 2001RvMP...73..719B. 
  69. ↑ Croswell p. 119
  70. ↑ Croswell, Ken (1999). Planet Quest: The Epic Discovery of Alien Solar Systems. Oxford University Press p. 119 (ISBN 0-19-288083-7). ISBN 0-684-83252-6. 
  71. ↑ Zapatero M. R. Osorio· V. J. S. Béjar· E. L. Martín· R. Rebolo· D. Barrado· Navascués, C. A.· L. Bailer-Jones· R. Mundt (2000). «Discovery of Young, Isolated Planetary Mass Objects in the Sigma Orionis Star Cluster». Division of Geological and Planetary Sciences, California Institute of Technology. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 
  72. ↑ Lissauer, J.J. (1987). «Timescales for Planetary Accretion and the Structure of the Protoplanetary disk». Icarus 69 (2): 249–265. doi:10.1016/0019-1035(87)90104-7. Bibcode: 1987Icar...69..249L. 
  73. ↑ «Rogue planet find makes astronomers ponder theory». Reuters. 2000-10-06. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-06-28. https://web.archive.org/web/20110628203330/http://edition.cnn.com/2000/TECH/space/10/06/space.planets.reut/index.html. Ανακτήθηκε στις 2006-05-25. 
  74. ↑ G. Wuchterl (2004). «Giant planet formation». Institut für Astronomie der Universität Wien. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Δεκεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2006. 
  75. ↑ «Working Group on Extrasolar Planets (WGESP) of the International Astronomical Union». IAU. 2001. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Σεπτεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 
  76. ↑ «General Sessions & Public Talks». International Astronomical Union. 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2008. 
  77. ↑ Clavin, Whitney (2005). «A Planet With Planets? Spitzer Finds Cosmic Oddball». Spitzer Science Center. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 
  78. ↑ «Planet or failed star? Hubble photographs one of the smallest stellar companions ever seen». ESA Hubble page. 2006. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2007. 
  79. ↑ P. Delorme· J. Gagn´e· L. Malo· C. Reyl´e· E. Artigau· L. Albert· T. Forveille· X. Delfosse· F. Allard· D. Homeier (2012). «CFBDSIR2149-0403: a 4-7 Jupiter-mass free-floating planet in the young moving group AB Doradus?» (PDF). Astronomy & Astrophysics. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2013. 
  80. ↑ David S. Spiegel; Adam Burrows; John A. Milsom (2010). «The Deuterium-Burning Mass Limit for Brown Dwarfs and Giant Planets». arXiv:1008.5150 [astro-ph.EP]. 
  81. ↑ Soter, Steven (2006-08-16). «What is a Planet?». The Astronomical Journal 132 (6): 2513–2519. doi:10.1086/508861. Bibcode: 2006AJ....132.2513S.  submitted to The Astronomical Journal, 16 August 2006
  82. ↑ Stern, S. Alan; and Levison, Harold F. (2002). «Regarding the criteria for planethood and proposed planetary classification schemes» (PDF). Highlights of Astronomy 12: 205–213, as presented at the XXIVth General Assembly of the IAU–2000 [Manchester, UK, 7–18 August 2000]. Bibcode: 2002HiA....12..205S. http://www.boulder.swri.edu/~hal/PDF/planet_def.pdf. 
  83. ↑ «Pluto's Planethood: What Now?». Smithsonian Air and Space. 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 21 Αυγούστου 2007. 
  84. ↑ Righter, Kevin; Drake, Michael J. (1997). «A magma ocean on Vesta: Core formation and petrogenesis of eucrites and diogenites». Meteoritics & Planetary Science 32 (6): 929–944. doi:10.1111/j.1945-5100.1997.tb01582.x. Bibcode: 1997M&PS...32..929R. 
  85. ↑ Johanna Torppa· Mikko Kaasalainen· Tadeusz Michałowski· Tomasz Kwiatkowski· Agnieszka Kryszczyńska· Peter Denchev· Richard Kowalski (2003). «Shapes and rotational properties of thirty asteroids from photometric data» (PDF). Astronomical Observatory, Adam Mickiewicz University. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 6 Νοεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2006. 

Βιβλιογραφία και εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

CC-BY-SA
Μετάφραση 		Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Definition of planet της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ορισμός_του_πλανήτη&oldid=10452953"