Μιθραϊσμός

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο όρος Μιθραϊσμός αναφέρεται στην εξελληνισμένη ζωροαστρική εκδοχή των μεσογειακών μυστηρίων που εμφανίστηκε, και άρχισε γρήγορα να εξαπλώνεται σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μέσω των ζωροαστρικών επιρροών στην ανατολική Μεσόγειο κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.,[1] η οποία ενσωμάτωνε παμπάλαιες ιρανικές παραδόσεις. Η νέα λατρεία στον ρόλο της λυτρωτικής θεότητας τοποθετούσε τον Μίθρα και αντλούσε την καταγωγή της από τη θρυλική σοφία του Ζωροάστρη. Στην πραγματικότητα όμως ο Μίθρας αυτός δεν προερχόταν άμεσα από την ομώνυμη περσική θεότητα αλλά από το συγκρητικό Μίθρα του μεικτού ελληνοϊρανικού πάνθεου της Κομμαγηνής και του Πόντου, όπου ανατολίτικα και ελληνικά στοιχεία συνυπήρχαν αρμονικά κατά τον δεύτερο και πρώτο αιώνα π.Χ, ο οποίος ταυτιζόταν παράλληλα και με την αρχαϊκή ελληνική ηλιακή θεότητα του Ήλιου.[2][εκκρεμεί παραπομπή]

Ο Μίθρας γεννάται από την πέτρα, μαρμάρινο άγαλμα από τη Ρώμη, 180-192 μ.Χ.

Ο εκρωμαϊσμός του περσικού Μίθρα[3] προκάλεσε τροποποιήσεις στη μυθολογία του με αποτέλεσμα οι μυστηριακοί μιθραϊκοί μύθοι να διαφέρουν έως ένα σημείο από τους πρωτότυπους ζωροαστρικούς. Ο μιθραϊσμός εξαπλώθηκε αρχικά στους πειρατές της Κιλικίας και ακολούθως μεταξύ των ρωμαϊκών λεγεώνων του Πομπήιου οι οποίες, έως τα τέλη του πρώτου αιώνα π.Χ., τον είχαν διαδώσει σε όλες τις συνοριακές επαρχίες της αυτοκρατορίας (ιδιαιτέρως στις παραδουνάβιες). Στην εποχή του Κόμμοδου πλέον ήταν η πιο διαδεδομένη λατρεία στους κόλπους του ρωμαϊκού στρατού ενώ είχε ευρεία απήχηση και στις τάξεις των αρρένων δούλων. Η ρωμαϊκή μιθραϊκή θρησκεία είχε μιλιταριστικό και ανδροκρατούμενο χαρακτήρα ενώ μεγάλη μυστικότητα περιέβαλλε ακόμα και τα εξωτερικά της μυστήρια. Σε αντίθεση με άλλες λατρείες της εποχής, αλλά κατ’ αντιστοιχία με παλαιότερα μυστήρια όπως τα Ελευσίνια, δε βασιζόταν σε ιερές γραφές αλλά σε προφορικές παραδόσεις και τελετουργίες. Οι τελευταίες λάμβαναν χώρα σε κατάλληλα προσαρμοσμένα σκοτεινά σπήλαια, τα οποία συμβόλιζαν το υλικό σύμπαν, ή υπόγεια κτίσματα που μιμούνταν φυσικά σπήλαια («μιθραία»).[4]

Ο Μίθρας θανατώνει ταύρο, τοιχογραφία από ρωμαϊκό μιθραίο από την πόλη Μαρίνο της Ιταλίας

Ο μιθραϊσμός[5] έδινε έμφαση στην αστρολογία και στη διαδοχή των αστρολογικών εποχών ενώ τα φανερά του μυστήρια θεωρούσαν τον Μίθρα υπεύθυνο για τις ουράνιες κινήσεις και την αντικατάσταση της αστρολογικής Εποχής του Ταύρου από την αστρολογική Εποχή του Κριού, μία μετάβαση η οποία είχε λάβει χώρα περίπου δύο χιλιετίες πριν τους ρωμαϊκούς χρόνους, με αποτέλεσμα διαδεδομένες στους τόπους λατρείας συμβολικές ζωγραφικές αναπαραστάσεις του Μίθρα να θανατώνει έναν ταύρο, παραστάσεις που υπαινίσσονταν τον εσωτερικό μυστικιστικό θάνατο και αναγέννηση του μυημένου στα μυστήρια. Έτσι ο μιθραϊσμός πρωτοτυπούσε αντικαθιστώντας ουσιαστικά τη θνήσκουσα και αναστημένη μυστηριακή θεότητα με ένα ζωικό σύμβολο, τον ταύρο, ο οποίος θυσιαζόταν μυθολογικά από τη λυτρωτική ηλιακή θεότητα, τον Μίθρα, για να προκύψει από το αίμα του η «ανάσταση / αναγέννηση» (της φύσης αλλά και του μυούμενου, σύμφωνα με την πολυεπίπεδη ερμηνεία των εξωτερικών μεσογειακών μυστηρίων).[6] Αυτή η πρωτοτυπία οφειλόταν στις προϋπάρχουσες περσικές και ζωροαστρικές παραδόσεις οι οποίες επιχειρήθηκε να προσαρμοστούν όσο το δυνατόν πιο αναίμακτα στις τυπικές μυστηριακές αλληγορίες. Όπως στις περισσότερες μυστηριακές λατρείες, έτσι και στα μιθραία λάμβανε χώρα μία εκδοχή της τελετουργίας της θείας κοινωνίας όπου οι οπαδοί έτρωγαν και έπιναν πρόσφορα τα οποία συμβόλιζαν τη ζωοποιό και φωτεινή ουσία του ιερού θυσιαζόμενου ταύρου.[7]

Ο μιθραϊσμός είχε υιοθετήσει και εξελίξει στοιχεία από τον ζωροαστρισμό ακόμα και αν δεν ήταν πάντα συμβατά με τα εξελληνισμένα μεσογειακά μυστήρια της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής. Τόνιζε τη δυϊστική μεταφυσική διαμάχη Καλού και Κακού η οποία εκφραζόταν ως διαπάλη πνεύματος και ύλης, ενώ ενέτεινε τη χρήση υπόγειων σπηλαιωδών σχηματισμών ως κεντρικών λατρευτικών χώρων. Η αρχαία παράδοση της περσικής θρησκείας διατηρούνταν ακόμα μέσω της εξευμενιστικής λατρείας του Αριμάν, του πανίσχυρου και επίφοβου ζωροαστρικού θεού του Κακού. Επίσης ορισμένες τελετουργίες διέθεταν έναν «άκομψο» αιματηρό χαρακτήρα ή ενσωμάτωναν ήπια ψυχολογικά βασανιστήρια για τους μυούμενους, όλα στοιχεία αρχαϊκής ιρανικής καταγωγής, ενώ η έμφαση που έδιναν οι μυθικοί συμβολισμοί στην αστρολογική σημειολογία προερχόταν άμεσα από την ύστερη περσική αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών. Η περσική ηλιακή θεότητα, η οποία στο ζωροαστρισμό συνεπικουρούσε τον Μίθρα, έως τον τρίτο αιώνα μ.Χ. σταδιακά είχε ταυτιστεί με τον μυστηριακό Μίθρα και με άλλες μεσογειακές ηλιακές θεότητες σε ένα κλίμα τυπικού συγκρητισμού.[8]

Μιθραϊκές βαθμίδες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο μιθραϊσμός ήταν αυστηρώς ιεραρχημένος σε επτά βαθμίδες μύησης οι οποίες αντικατόπτριζαν τα επτά ουράνια σώματα του ηλιακού συστήματος. Στη χαμηλότερη βαθμίδα τοποθετούνταν οι νεοπροσύλητοι οπαδοί και στην υψηλότερη οι τελειοποιημένοι ιεροφάντες. Η πρόοδος διαμέσου των βαθμίδων ήταν εφικτή με τη βοήθεια ενδοσκόπησης και διαλογισμού, ενώ η ισχύς του ιερατείου ήταν περιορισμένη καθώς ο ρόλος του ήταν μόνο μυητικός. Η έκτη βαθμίδα μύησης, αυτή του Ηλιοδρόμου, σήμαινε εισχώρηση στα εσωτερικά μυστήρια του Μίθρα και έναρξη της πορείας του μυούμενου προς την ταύτιση με το Μίθρα-Ήλιο. Από εκεί κι έπειτα έμενε για τον οπαδό μόνο μία ακόμα ανώτατη βαθμίδα μύησης, αυτή του πατρός, με την είσοδο στην οποία εισέδυε «μαζί με τον Μίθρα» στον «ουρανό» για να αγγίξει την ύψιστη κοσμική σφαίρα του «αιωνίου φωτός», του ενός θεού ο οποίος ταυτιζόταν με το ζωροαστρικό Αχουραμάσδα. Οι πατέρες αντιλαμβάνονταν την αληθή φύση τους ως αυτή του Μίθρα / Ήλιου, οπότε η μιθραϊκή μυθολογία παρουσίαζε τον Μίθρα να αναλαμβάνεται στον «ουρανό» μετά το πέρας των ηρωικών και σωτηριολογικών κατορθωμάτων του, υπαινισσόμενη έτσι την αναμενόμενη μυστικιστική πορεία του οπαδού.[9]

Ανταγωνισμός με τον Χριστιανισμό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μίθρας με άλω γύρω από το κεφάλι του

Κατά τον 2ο και 3ο μ.Χ. αιώνα, ο Μιθραϊσμός αποτελούσε το αντίπαλο δέος του Χριστιανισμού, ο οποίος είχε διαδοθεί κατά μήκος ολόκληρης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η λατρεία του Μίθρα, μειονεκτούσε σημαντικά απέναντι σ' αυτήν του Χριστού. Ο Μιθραϊσμός απαντούσε μονάχα στις λεγεώνες του ρωμαϊκού στρατού, έχοντας έτσι ισχυρή ανδροκεντρική μορφή. Απ' την άλλη, ο Χριστιανισμός μπορούσε να έχει και την υποστήριξη των γυναικών, ώστε να μεγαλύτερη και γρηγορότερη διάδοση. Επίσης, ο κεντρικός μύθος του Μιθραϊσμού υστερούσε κατά πολύ μπροστά στο χριστιανικό μήνυμα: η θανάτωση του ταύρου και η γονιμοποίηση της γης έμοιαζε περισσότερο με αγροτική τελετή γονιμότητας. Αντιθέτως, η θυσία του Χριστού, που "γονιμοποιούσε" τις ανθρώπινες ψυχές και όχι το έδαφος, είχε μεγαλύτερη απήχηση στα αστικά κέντρα των ευρωπαϊκών λαών.

Με το πέρασμα του χρόνου ο Μιθραϊσμός υποχώρησε, παραχωρώντας στον Χριστιανισμό το σύμβολο της άλω, το οποίο αργότερα οι χριστιανοί καλλιτέχνες μετέτρεψαν σε φωτοστέφανο με εγγεγραμμένο σταυρό.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ «μιθραϊσμός». Βικιλεξικό. 2021-12-24. https://el.wiktionary.org/w/index.php?title=%CE%BC%CE%B9%CE%B8%CF%81%CE%B1%CF%8A%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82&oldid=5386727. 
  2. ↑ GR_Internet. «Νέα Ακρόπολη Αθήνας». www.nea-acropoli-athens.gr. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. [νεκρός σύνδεσμος]
  3. ↑ «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Ανάγλυφο του Μίθρα Ταυροκτόνου στις Θέρμες». odysseus.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. 
  4. ↑ «Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και Μιθραϊσμός». Hellenic Armors. 1 Ιουλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. 
  5. ↑ «Ο Μιθραϊσμός». Νέα Ακρόπολη Θεσσαλονίκης. 23 Φεβρουαρίου 2017. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. 
  6. ↑ «Στήλη Άλατος | Η επιρροή του Μιθραϊσμού στον Χριστιανισμό» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. 
  7. ↑ Lycan, Saman (22 Μαΐου 2012). «ΜΙΘΡΑΣ – ΜΙΤΡΑΣ!!!! ΜΙΘΡΑΪΣΜΟΣ ΙΔΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ!!;!! | Invisible Lycans Team!». Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. 
  8. ↑ I+S (20 Οκτωβρίου 2015). «ΤΑ ΜΙΘΡΑΪΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ». iolaos (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. 
  9. ↑ «Μιθραϊσμός. Επτά βαθμοί μύησης. Το Μυστήριο του Θεού Μίθρας Η λατρεία του Μίθρα». icye.ru. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. 

Βιβλιογραφία και Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μιθραϊσμός&oldid=10198799"