Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου 1964

Πέμπτη (τελευταία) κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου

Βασιλευομένη Δημοκρατία
Ημερομηνία σχηματισμού	19 Φεβρουαρίου 1964
Ημερομηνία διάλυσης	15 Ιουλίου 1965
Πρόσωπα και δομές
Αρχηγός Κράτους	Παύλος Α΄ της Ελλάδας Κωνσταντίνος Β΄ της Ελλάδας (από 6 Μαρτίου 1964)
Πρόεδρος Κυβέρνησης	Γεώργιος Παπανδρέου
Αντιπρόεδρος Κυβέρνησης	Στέφανος Χ. Στεφανόπουλος
Συνολικός αριθμός Μελών	39
Συμμετέχοντα κόμματα	Ένωσις Κέντρου
Κατάσταση στο νομοθετικό σώμα	Κυβέρνηση πλειοψηφίας 171 / 300 (57%)
Αξιωματική Αντιπολίτευση	ΕΡΕ
Αρχηγός Αξιωματικής Αντιπολίτευσης	Παναγιώτης Κανελλόπουλος
Ιστορία
Εκλογές	Ελληνικές βουλευτικές εκλογές 1964
Θητεία νομοθετικού σώματος	19 Μαρτίου 1964 - 14 Απριλίου 1967 (Η΄ κοινοβουλευτική περίοδος)
Προηγούμενη	Υπηρεσιακή κυβέρνηση Ιωάννη Παρασκευόπουλου 1963
Διάδοχη	Κυβέρνηση Γεωργίου Αθανασιάδη-Νόβα 1965

Η Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου 1964 (Φεβρουάριος 1964 - Ιούλιος 1965), ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας μετά την νίκη της στις βουλευτικές εκλογές που προηγήθηκαν.
Το κορυφαίο γεγονός στους πρώτους μήνες της ανάληψης της εξουσίας από την Ένωση Κέντρου είναι ο θάνατος του άρρωστου από καρκίνου στο στομάχι 63χρόνου βασιλιά Παύλου και η ανάρρηση στο θρόνο, του μέχρι τότε Διαδόχου και ολιγοήμερου Αντιβασιλέα, Κωνσταντίνου. Ο βασιλιάς Παύλος αν και η κοινή γνώμη πληροφορούνταν κατά την διάρκεια της πολύμηνης ασθένειάς του ότι υπέφερε από έλκος στομάχου, τελικά, και λόγω των επιπλοκών που παρουσίασε μετά από χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης καρκινικών ιστών που πραγματοποιήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου, κατέληξε στις 6 Μαρτίου 1964.

Η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου φανέρωσε με τον σχηματισμό της ακόμα, την ανομοιογένεια που υπήρχε στις τάξεις του κόμματος (ανομοιογένεια που θα ταλανίσει το κόμμα όλη την περίοδο που κυβερνούσε). Οι πρώτες δυσαρέσκειες εκφράζονται για την σύνθεση του υπουργικού συμβουλίου, από το οποίο απουσιάζουν σημαντικά στελέχη της προοδευτικής πτέρυγας του κόμματος, όπως ο Ηλίας Τσιριμώκος, ο Σάββας Παπαπολίτης και ο Δημήτριος Παπασπύρου, ενώ και η υπουργοποίηση του Πέτρου Γαρουφαλιά, ο οποίος λόγω της αποστασιοποίησής του από το κόμμα κατά την διάρκεια των χρόνων του Ανένδοτου αγώνα, θεωρείται ξένο σώμα, θα οξύνει την δυσαρέσκεια περισσότερο.

Η απόφαση μάλιστα, του Γεωργίου Παπανδρέου να υποδείξει ως Πρόεδρο της Βουλής, αντί του έως τότε Προέδρου Ηλία Τσιριμώκου, τον φιλελεύθερο μεν αλλά φιλικά προσκείμενο στον Βασιλιά δε, Γεώργιο Αθανασιάδη - Νόβα, θα προκαλέσει την πρώτη «ανταρσία» των βουλευτών. Συγκεκριμένα, στις 19 Μαρτίου 32 βουλευτές της Ένωσης Κέντρου καταψηφίζουν την υποψηφιότητα Νόβα με αποτέλεσμα να μην εκλεγεί Πρόεδρος της Βουλής. Θα χρειαστεί δεύτερη ψηφοφορία, και οι διαγραφές των Τσιριμώκου και Παπαπολίτη ως υποκινητών της «ανταρσίας» για να ανακηρυχτεί τελικά, ο Γεώργιο Νόβας Πρόεδρος της Βουλής, με 166 ψήφους.
Τον Ιανουάριο του 1965 ξεσπά ακόμα μια σοβαρή εσωκομματική διαφωνία. Ο Πρωθυπουργός διορίζει ως Υπουργό των Εσωτερικών, τον Ηλία Τσιριμώκο, - που είχε ήδη επανέλθει στις τάξεις του κόμματος -, κίνηση που δυσαρέστησε την συντηρητική πτέρυγα του κόμματος ηγέτης της οποίας θεωρούνταν ο εκ του Λαϊκού κόμματος προερχόμενος, Στέφανος Στεφανόπουλος. Ο αντικατασταθείς μάλιστα, Υπουργός Εσωτερικών Ιωάννης Τούμπας, χαρακτήρισε τον Τσιριμώκο «εθνικά επικίνδυνο», ενώ και ο αμερικανικός παράγοντας δεν παρέλειψε να εκδηλώσει την δυσαρέσκειά του για αυτήν την επιλογή, θεωρώντας τον Τσιριμώκο «πολύ αριστερό» και «πολύ αντιαμερικανό».

Η απόφαση του Γεωργίου Παπανδρέου να αποπέπψει τον Πέτρο Γαρουφαλιά, και να αναλάβει ο ίδιος το Υπουργείο Άμυνας, θα πυροδοτήσει την σκληρή σύγκρουσή του με τον νέο Βασιλιά και θα οδηγήσει στην παραίτηση της κυβέρνησης. Οι σχέσεις των δυο νέων ανώτατων λειτουργών του Πολιτεύματος ήταν στην αρχή καλές, με τον Γ. Παπανδρέου μάλιστα να λέει χαριτολογώντας :«είναι καλό παιδί, θα τον εγγράψουμε και στην Ενωση Κέντρου», και ακόμα ότι «τηρεί εις το ακέραιον το γράμμα και το πνεύμα του πολιτεύματος». . Ωστόσο η πραγματικότητα θα τον διαψεύσει.
Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και το βασιλικό περιβάλλον αλλά και γενικότερα όλες οι συντηρητικές (δεξιές) πολιτικές δυνάμεις της χώρας, βλέποντας τις μεγάλες αλλαγές και τις τομές που προωθούσε η νέα κυβέρνηση, φοβήθηκε ότι μπορεί να χάσει και το τελευταίο προπύργιό της: τις Ένοπλες Δυνάμεις. Έτσι, με αφορμή και την Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ (δραστηριοποίηση αντιβασιλικής οργάνωσης μέσα στο στρατό), ο Βασιλιάς θα απαιτήσει να διορίσει αυτός τον Υπουργό Άμυνας, αρνούμενος στον Πρωθυπουργό να γίνει αυτός ο νέος Υπουργός. Ο Γ. Παπανδρέου φυσικά αρνήθηκε και ο Βασιλιάς μεθόδευσε την απομάκρυνσή του από την Πρωθυπουργία. .
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου:
«Kαθιερούται η αρχή ότι δύναμαι να είμαι πρωθυπουργός αλλά όχι και υπουργός ορισμένου υπουργείου. Θα είμαι επομένως πρωθυπουργός υπό απαγόρευσιν [...] Δεν στέργω εις αυτήν την παραβίασιν των αρχών της Bασιλευομένης Δημοκρατίας» (15 Ιουλίου 1965) διαβάστε ολόκληρη την επιστολή εδώ :[1]
Ενδεικτικές των θέσεων του Βασιλιά είναι οι παρακάτω επιστολές (αποσπάσματα):
[...] Η αποστολή σε εμένα για υπογραφή σχεδίου Βασιλικού Διατάγματος με θέμα την αντικατάσταση του υπουργού Εθνικής Άμυνας, χωρίς να έχει προηγηθεί συνεργασία μας [...] αποτελεί πράξη αήθη αλλά και προσβλητική [...]. Ως εγγυητής της διαφύλαξης του Συντάγματος είμαι υποχρεωμένος να ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα για τις Ένοπλες Δυνάμεις [...] (10 Ιουλίου 1965). (διαβάστε εδώ ολόκληρη την επιστολή:[2])
Μην επιμείνετε να αναλάβετε αυτή τη στιγμή το Yπουργείο Εθνικής Άμυνας. [...] Θεωρώ αναγκαίο, η αποχώρηση του σημερινού υπουργού να συνοδευτεί από ταυτόχρονο διορισμό και ορκωμοσία υπουργού, τον οποίο θα έχουμε επιλέξει σε συνεργασία [...]. Δεν πρόκειται να ωφεληθείτε από την τεχνητή [...] δημιουργία στην κοινή γνώμη κλίματος που στρέφεται εναντίον μου [...] (14 Ιουλίου 1965).
Η αδιάλλακτη στάση του Βασιλιά Κωνσταντίνου θα οδηγήσει σε παραίτηση τον Γεώργιο Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965 ενώ μέσω του ραδιοφωνικού μηνύματός του το ίδιο βράδυ θα ενημερώσει το λαό ότι: «Συνετελέσθη σήμερον παραβίασις του Πολιτεύματος. Η κυβέρνησις του Λαού εξηναγκάσθη εις παραίτησιν. Και εκλήθη να κυβερνήση μία ομάς προδοτών της Ενώσεως Κέντρου. [...] Αρχίζει από σήμερον νέος ανένδοτος αγών υπέρ της Δημοκρατίας».

Σύνθεση υπουργικού συμβουλίου

• Πρωθυπουργός: Γεώργιος Παπανδρέου
• Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης: Στέφανος Χ. Στεφανόπουλος
• Υπουργός Συντονισμού: Γεώργιος Μαύρος, αντικαταστάθηκε στις 4 Ιουνίου 1964 από τον Στέφανο Στεφανόπουλο
  • Αναπληρωτής Υπουργός Συντονισμού: Ανδρέας Παπανδρέου (από 5 Ιουνίου 1964). Η θέση του αναπληρωτή υπουργού Συντονισμού συστάθηκε στις 4 Ιουνίου 1964, αμέσως μετά την παραίτηση του Υπουργού Συντονισμού, Γεώργιου Μαύρου, και ενώ τα καθήκοντά του τα είχε αναλάβει προσωρινά ο ίδιος ο Πρωθυπουργός. Ο αναπληρωτής Υπουργός, είναι μέλος του υπουργικού συμβουλίου και αναπληρώνει τον Υπουργό σε όλες τις αρμοδιότητές του, σύμφωνα με τον νόμο 4338/1964. Ο Παπανδρέου παραιτήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1964 και η θέση έμεινε κενή. Επαναδιορίστηκε στην ίδια θέση στις 29 Απριλίου 1964.
  • Υφυπουργός Συντονισμού: Αθανάσιος Κανελλόπουλος
• Υπουργός Εθνικής Αμύνης: Πέτρος Γαρουφαλιάς
  • Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης: Μιχαήλ Παπακωνσταντίνου
• Υπουργός Εξωτερικών: Σταύρος Κωστόπουλος
  • Μόνιμος Υφυπουργός Εξωτερικών: Δημήτριος Παππάς
• Υπουργός Δικαιοσύνης: Πολυχρόνης Πολυχρονίδης, αντικαταστάθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1964 από τον Νικόλαο Μπακόπουλο
• Υπουργός Εσωτερικών: Ιωάννης Τούμπας, αντικαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1965 από τον Ηλία Τσιριμώκο
  • Υφυπουργός Εσωτερικών επί της Δημόσιας Τάξεως και Ασφαλείας: Νικόλαος Έξαρχος, αντικαταστάθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1964 από τον Πολυχρόνη Πολυχρονίδη. Το υφυπουργείο καταργήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1964
• Υπουργός Δημοσίας Τάξεως: Πολυχρόνης Πολυχρονίδης (από 13 Νοεμβρίου 1964). Το υπουργείο επανασυστάθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1964 (ΦΕΚ Α208/ 1964). Σε αυτό μεταφέρθηκαν οι μέχρι τότε υπηρεσίες και διευθύνσεις του «Υφυπουργείου Εσωτερικών επί της Δημόσιας Τάξεως και Ασφαλείας», το οποίο καταργήθηκε. Συγκεκριμένα, μεταφέρθηκαν οι Γενικές Διευθύνσεις Χωροφυλακής, Αστυνομίας Πόλεων, Πολιτικής Αμύνης και Εθνικής Ασφάλειας καθώς και οι Διευθύνσεις Αλλοδαπών, Πυροσβεστικής, Προστασίας του Εθνικού νομίσματος και Τουριστικής Αστυνομίας. :
• Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Γεώργιος Παπανδρέου
  • Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: Λουκής Ακρίτας (από 24 Φεβρουαρίου 1964). Αντικαταστάθηκε στις 29 Απριλίου 1965 από τον Γεώργιο Μυλωνά
• Υπουργός Οικονομικών: Κωνσταντίνος Μητσοτάκης
  • Υφυπουργός Οικονομικών: Κωνσταντίνος Μαρής
  • Υφυπουργός Οικονομικώ: Μιχαήλ Στεφανίδης. Η θέση του δεύτερου υφυπουργού συστάθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1964.
• Υπουργός Εμπορίου: Γεώργιος Μελάς, αντικαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1965 από τον Ιωάννη Γκλαβάνη
  • Υφυπουργός Εμπορίου: Νικόλαος Κουντούρης, αντικαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1965 από τον Αλέξανδρο Σπανορρήγα
• Υπουργός Βιομηχανίας: Ιωάννης Ζίγδης
• Υπουργός Δημοσίων Έργων: Στυλιανός Χούτας
  • Υφυπουργός Δημοσίων Έργων: Άγγελος Αγγελούσης
• Υπουργός Συγκοινωνιών: Στέλιος Αλλαμανής
  • Υφυπουργός Συγκοινωνιών: Ευάγγελος Αρβανιτάκης. Η θέση του δεύτερου Υφυπουργού Οικονομικών συστάθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 1964.
• Υπουργός Γεωργίας: Αλέξανδρος Μπαλτατζής
  • Υφυπουργός Γεωργίας: Νικόλαος Μαλλιάκας
• Υπουργός Κοινωνικής Προνοίας: Παυσανίας Κατσώτας, αντικαταστάθηκε στις 5 Ιουνίου 1964 από τον Νικόλαο Μπακόπουλο· αυτός αντικαταστάθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1964 από τον Νικόλαο Έξαρχο· και αυτός με τη σειρά του αντικαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1965 από τον Νικόλαο Ζορμπά
  • Υφυπουργός Κοινωνικής Προνοίας: Ανδρέας Κοκκέβης, παραιτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1964 και η θέση έμεινε κενή
• Υπουργός Υγιεινής: Ανδρέας Κοκκέβης, από 16 Οκτωβρίου 1964. Το υπουργείο Υγιεινής πανασυστάθηκε εκ νέου την 1η Οκτωβρίου 1964 με το νομοθετικό διάταγμα 4372. Από το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας μεταφέρθηκαν στο νέο υπουργείο οι Γενική Διεύθυνση Υγιεινής, η Διεύθυνση Υγειονομικών Επιθεωρητών, η κεντρική Αποθήκη Υγειονομικού Υλικού και η «Υγειονομική Σχολή.
• Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας: Σταύρος Μπίρης
• Υπουργός Εργασίας: Γεώργιος Μπακατσέλος
• Υπουργός Προεδρείας της Κυβερνήσεως: Ανδρέας Παπανδρέου, αντικαταστάθηκε στις 5 Ιουνίου 1964 από τον Δημήτριο Παπασπύρου
  • Υφυπουργός της Προεδρείας της Κυβερνήσεως: Γεώργιος Μυλωνάς, αντικαταστάθηκε στις 29 Απριλίου 1965 από τον Παύλο Βαρδινογιάννη
• Υπουργός Βορείου Ελλάδος: Κωνσταντίνος Ταλιαδούρης, αντικαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1965 από τον Ζήση Παπαλαζάρου
• Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου: Στέφανος Στεφανόπουλος, παραιτήθηκε στις 4 Ιουνίου 1964 για να αναλάβει το υπουργείο Συντονισμού» και η θέση έμεινε κενή
• Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου: Μιχαήλ Στεφανίδης, παραιτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 1964 για να αναλάβει υφυπουργός Οικονομικών» και η θέση αναπληρώθηκε από τον Ιωάννη Γιαννόπουλο
• υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου: Ευάγγελος Αρβανιτάκης, παραιτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου για να αναλάβει το υφυπουργείο Συγκοινωνιών και η θέση δεν αναπληρώθηκε
• Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου: Παύλος Βαρδινογιάννης, παραιτήθηκε στις 29 Απριλίου 1965 και η θέση έμεινε κενή