Καταστροφή της Νάουσας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Καταστροφή της Νάουσας
Ελληνική Επανάσταση του 1821
Μνημείο για την καταστροφή της Νάουσας στην περιοχή Στουμπάνοι
Χρονολογία13 Απριλίου 1822
ΤόποςΝάουσα
Έκβασηκατάληψη της Νάουσας, σφαγή αιχμαλώτων και εξανδραποδισμός γυναικοπαίδων
Αντιμαχόμενοι
Ηγετικά πρόσωπα
Εμπού Λουμπούτ
Δυνάμεις
4.000-5.000
20.000
Απώλειες
2.000 νεκροί, μαζί με τους αμάχους

Η καταστροφή της ΝάουσαςΟλοκαύτωμα της Νάουσας) ήταν το αιματηρό αποτέλεσμα της επανάστασης της πόλης, το οποίο έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 1822. Προηγήθηκαν σκληρές μάχες γύρω από την πόλη καθώς και η πολιορκία της Νάουσας 15 (περίπου) ημερών από τον Τούρκο βαλή της Θεσσαλονίκης Μεχμέτ Αμπντούλ Εμπού Λουμπούτ. Ακολούθησε η εισβολή του τουρκικού στρατού στην πόλη, που προκάλεσε την ολοκληρωτική καταστροφή του οικισμού, καθώς και τη σφαγή και αιχμαλωσία του συνολικού πληθυσμού[1].

Ιστορικό υπόβαθρο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Νάουσα, ιδρυμένη κατά τον 15ο αιώνα, προικίστηκε με πολλά προνόμια αυτοδιοίκησης και οικονομικής αυτοτέλειας[2]. Ως βακούφι της ισχυρής οικογένειας των Εβρενός στα Γιαννιτσά και χάσι της εκάστοτε μητέρας του σουλτάνου (Βαλιδέ σουλτάνα) απολάμβανε υψηλή προστασία. Αυτό είχε ως συνέπεια να ακμάσει πολιτικά, οικονομικά και πνευματικά υπό την ηγεσία ισχυρών προκρίτων και αρματολών[3]. Ωστόσο, από το 1795 και για δέκα περίπου χρόνια, ο Αλή πασάς Τεπελενλής επιβουλευόταν τη Νάουσα, ώσπου μετά από αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες κατάφερε το 1806 να οδηγήσει την πόλη στην παράδοσή της[4]. Τότε, ο ισχυρός άντρας της Νάουσας Ζαφειράκης Θεοδοσίου Λογοθέτης εγκατέλειψε την πόλη, αναζητώντας υποστήριξη από τον ίδιο τον σουλτάνο[5]. Με σουλτανικό φιρμάνι επέστρεψε στη Νάουσα το 1814[6]. Πέτυχε να επιβάλει την εξουσία του και καταφέρθηκε εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων και ειδικά του Διαμαντή Δραγατά και του Αντωνάκη Περδικάρη[7]. Παρόλο που ενοχοποιήθηκε για τη δολοφονία του φιλικού Δημητρίου Ιπάτρου στο τέλος του 1820[8], λίγο αργότερα, ο Ζαφειράκης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Έτσι μαζί με τους αρματολούς της περιοχής Αναστάσιο Καρατάσο και Αγγελή Γάτσο[9], σε συνεννόηση με τους αρματολούς του Ολύμπου αλλά και με τον ίδιο τον Δημήτριο Υψηλάντη στην Πελοπόννησο άρχισε να προετοιμάζει τη Νάουσα για τη συμμετοχή της στην επανάσταση, η οποία στη Μακεδονία είχε ήδη ξεσπάσει πρώτα στη Χαλκιδική[10]. Μάλιστα, τον Οκτώβριο του 1821, κι ενώ ο οθωμανικός στρατός προσπαθούσε να καταλάβει την Κασσάνδρα[11], στη Μονή του Αγίου Διονυσίου Ολύμπου πραγματοποιείταια μία σύσκεψη οπλαρχηγών και προκρίτων της κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας, οι οποίοι ήδη βρίσκονταν σε επικοινωνία με τον απεσταλμένο τους Νικόλαο Κασομούλη στη Νότια Ελλάδα[12].

Καθώς όμως στην περιοχή του Ολύμπου και του Βερμίου η επανάσταση προετοιμαζόταν, από το τέλος του έτους 1821 οι Τούρκοι αποφάσισαν να πάρουν αυστηρά προληπτικά μέτρα για να την αποτρέψουν[13]. Τον Ιανουάριο του 1822, ο βαλής της Θεσσαλονίκης Εμπού Λουμπούτ φυλάκισε ως ομήρους μέλη από τις σημαντικότερες οικογένειες των πόλεων της Δυτικής Μακεδονίας. Άλλοι όμως, ανάμεσά τους οι οπλαρχηγοί Αναστάσιος Καρατάσος και Αγγελής Γάτσος καθώς και ο ισχυρότατος πρόκριτος της Νάουσας Ζαφειράκης Θεοδοσίου Λογοθέτης αρνήθηκαν, προβάλλοντας διάφορες προφάσεις, να προσέλθουν[14].

Έχοντας εκτεθεί με αυτή τους την πράξη, αποφάσισαν να κηρύξουν την επανάσταση, μετά από συσκέψεις στη Μονή Παναγίας Δοβρά. Για την ακριβή ημερομηνία κήρυξης της επανάστασης στη Νάουσα υπάρχουν διάφορες απόψεις. Κατά τον Κολτσίδα, ο οποίος ακολουθεί τον Στουγιαννάκη και τον Χιονίδη, ξεκίνησε στις 19 Φεβρουαρίου (ιουλιανό ημερολόγιο)[15], σύμφωνα όμως με τον Νικόλαο Φιλιππίδη, η κήρυξη της επανάστασης έλαβε χώρα την 22η Φεβρουαρίου 1822, Κυριακή της Ορθοδοξίας. Κατά τον δάσκαλο του Γένους, Γρηγόριο Κωνσταντά, η επανάσταση ξέσπασε περί το τέλη Απριλίου[16]. Κατά νεότερη άποψη, η οποία βασίζεται στα Ενθυμήματα του Κασομούλη, η κήρυξη της επανάστασης στη Νάουσα πρέπει να έγινε περί τα μέσα Μαρτίου 1822[17].

Παρόλες τις διαφορετικές αυτές απόψεις σχετικά με την ημέρα της επανάστασης, όλοι συμφωνούν ότι η κήρυξη έγινε στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου όπου συγκεντρώθηκε μεγάλο πλήθος οπλισμένων και άοπλων Ελλήνων και τελέστηκε πανηγυρική δοξολογία και ορκωμοσία των αγωνιστών[18][19].

Το τρίτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου 1.800 επαναστάτες προχώρησαν σε επίθεση εναντίον της Βέροιας, ωστόσο οι Τούρκοι καταφέρνουν να τους αποκρούσουν[20]. Στη συνέχεια οι επαναστάτες υπό τον Α. Καρατάσο οχυρώνονται γύρω στη μονή Δοβρά. Εκεί σημείωσαν μία πρόσκαιρη επιτυχία, στις 12 Μαρτίου, οπότε 200 Έλληνες απέκρουσαν 4.000 Τούρκους του Μεχμέτ Αγά, με τη βοήθεια και των ανδρών του Γάτσου και του Ζαφειράκη που έσπευσαν σε βοήθεια, σκοτώνοντας τουλάχιστον 300 από αυτούς. Στη συνέχεια, οι Τούρκοι κατέλαβαν το μοναστήρι, ενώ οι Έλληνες αποτραβήχτηκαν στη Νάουσα[21].

Η πολιορκία της Νάουσας, η εισβολή των Τούρκων και η καταστροφή της πόλης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το τρομπόνι και η παλάσκα του Αλή Μπέη. Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Νάουσας

Ο βαλής της Θεσσαλονίκης, Εμπού Λουμπούτ, ανέλαβε ο ίδιος την ηγεσία της επίθεσης εναντίον της Νάουσας, επικεφαλής 20.000 ανδρών, από τους οποίους οι μισοί τουλάχιστον ήταν τακτικός στρατός και οι υπόλοιποι άτακτοι. Την πόλη υπεράσπιζαν 4.000-5.000 επαναστάτες[21].

Η επαναστατική σημαία της Νάουσας

Στις 26 Μαρτίου, ο Εμπού Λουμπούτ ζήτησε από τους επαναστάτες να καταθέσουν τα όπλα «ίνα τύχουν συγγνώμης», προειδοποιώντας τους ότι σε αντίθετη περίπτωση θα έχουν «πολύ δυσάρεστον τέλος»[22]. Η απάντηση των Ναουσαίων ήταν αρνητική και έτσι στις αρχές Απριλίου άρχισε η πολιορκία. Ύστερα από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες και σκληρή αντίσταση των Ναουσαίων[23], οι Τούρκοι καταφέρνουν να μπούν στη Νάουσα μετά από γενική επίθεση και σφοδρό κανονιοβολισμό των ελληνικών θέσεων. Οι απόψεις σχετικά με τον ακριβή τόπο από τον οποίο εισχώρησαν διίστανται. Σύμφωνα με τον Κολτσίδα, μπήκαν από το αφύλακτο μέρος “Αλώνια”[24], ενώ με βάση τον Στουγιαννάκη και άλλους συγγραφείς η είσοδός τους έγινε από την πύλη του Αγίου Γεωργίου η οποία υποστηρίζεται ότι βρέθηκε ανοιχτή με προδοσία[25]. Ωστόσο αρκετοί, νεότεροι ερευνητές δεν δέχονται την εκδοχή της προδοσίας[26]. Παρόλα αυτά δεν υπάρχει ακριβής ημερομηνία σχετικά με το πότε εισήλθαν οι Τούρκοι στην πόλη. Σύμφωνα με τον Πλαταρίδη και τον Χιονίδη η εισβολή έγινε την 5η προς 6η Απριλίου του 1822[27][28]. Παράλληλα άλλοι ερευνητές εκφράζουν διαφορετικές απόψεις οι οποίες υποστηρίζουν πως οι Τούρκοι πέρασαν τα τείχη της πόλης την 12η προς 13η Απριλίου[29][30][31] ενώ άλλη άποψη υποστηρίζει πως μπήκαν την 18η Απριλίου[29]. Κατά τη διάρκεια των οδομαχιών οι Ναουσαίοι αντιστάθηκαν σθεναρά εναντίον των Οθωμανών. Για παράδειγμα ο οπλαρχηγός Ζώτος οχυρωμένος στην άνω πόλη, είδε τους Τούρκους να καταφθάνουν και για να μην πέσει ζωντανός στα χέρια τους, ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη σκοτώνοντας μαζί και τους εχθρούς του[32].

Εκκλησία Αγίου Γεωργίου
Όψη από ανατολικά του καταρράκτη στην περιοχή «Στουμπάνοι», όπου αυτοκτόνησαν 13 κατά την παράδοση Ναουσαίες γυναίκες με τα παιδιά τους τον Απρίλη του 1822, προκειμένου να μη πέσουν ζωντανές στα χέρια των Οθωμανών

Επιπλέον, ο οπλαρχηγός Διαμαντής Νικολάου συγκρατούσε την πύλη και το οχυρό του Αγίου Δημητρίου, όπου 15-20 Ναουσαίοι και οι αδελφοί Σιουγκαραίοι αντιμετώπισαν εικοσαπλάσιους Τούρκους με επιτυχία[33]. Μάλιστα ο Δημήτριος Σιούγκαρης φέρεται να όρμηξε εναντίον του επικεφαλής των Τούρκων Αλή Μπέη και να τον σκότωσε πυροβολώντας τον ενώ στη συνέχεια σύλησε τα όπλα του, από τα οποία ένα τρομπόνι εκτίθεται σήμερα στο Λαογραφικό και Ιστορικό μουσείο της Νάουσας[34]. Επιπλέον, ο Ζαφειράκης με τον Γ. Καρατάσο, τον Διαμαντή Νικολάου και 500 ή και περισσότερους συντρόφους τους, αμύνθηκαν για 3 μέρες, κλεισμένοι στον Πύργο του πρώτου, στα νοτιοδυτικά της πόλης, διευκολύνοντας τη φυγή πολεμιστών και γυναικοπαίδων. Παρ’ όλες τις προσπάθειες των Τούρκων, που χρησιμοποίησαν ακόμα και κανόνια, ο Πύργος παρέμενε απόρθητος. Όταν όμως ο αποκλεισμός έγινε στενότερος, οι πολιορκημένοι πραγματοποίησαν έξοδο και βρήκαν καταφύγιο στο όρος Βέρμιο[21].

Εν τω μεταξύ η πόλη είχε μεταβληθεί σε κόλαση από τις σφαγές. Δεκατρείς, κατά την παράδοση, νέες γυναίκες έπεσαν με τα παιδιά τους στον καταρράκτη της Αράπιτσας, στη θέση Στουμπάνοι, για να μην ατιμαστούν από τους Τούρκους[21], γεγονός που αναφέρεται για πρώτη φορά ήδη από τον Κουτσονίκα[35] αλλά και στο σχεδίασμα για την επανάσταση της Νάουσας του Δημήτριου Πλαταρίδη[36], οι οποίοι και οι δυο βασίστηκαν σε προφορικές πηγές επιζώντων Ναουσαίων. Στο σημείο αυτό σήμερα έχει αναγερθεί το χάλκινο άγαλμα μιας Ναουσαίας με τα παιδιά της.

Η τιμωρία των επαναστατών από τον Εμπού Λουμπούτ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όψη του Πάρκου της Νάουσας (Κιόσκι) στην ευρύτερη περιοχή του οποίου εκτελέστηκαν οι Ναουσαίοι άρρενες αιχμάλωτοι το 1822. Στο βάθος «Μνημείο Θυσίας» του Αντώνη Μυρωδιά, γλυπτική σύνθεση από λευκό μάρμαρο εις μνήμην των θυμάτων, ανδρών και γυναικών. Εικονίζονται το ημίτομο νεαρού ανδρός που κλίνει το κεφάλι του πριν την καρατόμησή του και το ημίτομο γυμνής νεαρής γυναίκας με τα χέρια σταυρωμένα στην κοιλιά.

Μετά το πέρας των εχθροπραξιών και την πλήρη επικράτηση των Τούρκων όσοι αιχμαλωτίστηκαν συγκεντρώθηκαν στο Κιόσκι. Έπειτα ο Εμπού Λουμπούτ, σε εφαρμογή του Ιερού Φετβά διέταξε να ξεκινήσουν οι αποκεφαλισμοί των συλληφθέντων[37]. Οι σφαγές δεν σταμάτησαν παρά μόνο όταν κατά τη παράδοση το αποκεφαλισμένο σώμα του Νικόλαου Κοκοβίτη περπάτησε ορισμένα μέτρα[38]. Στις εκτελέσεις έλαβαν ενεργό μέρος και 600 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης που ακολουθούσαν τους Οθωμανούς[39]. Οι νεκροί και οι αιχμάλωτοι, κατά τον ιστορικό Σπυρίδωνα Τρικούπη, έφτασαν τις 5.000 ενώ, κατά τον ίδιο ιστορικό, σημειώθηκαν βαρβαρότητες σε βάρος των αιχμαλώτων και των γυναικοπαίδων. Ο Στουγιαννάκης υπολογίζει τους εκτελεσμένους στο Κιόσκι Ναουσαίους στους 1.241, αντίθετα ο Βασίλης Νικολαΐδης αναφέρει πως ο αριθμός των αποκεφαλισμένων άγγιξε τους 1.500[40]. Τη μανία των Τούρκων εναντίον των κατοίκων της Νάουσας πιστοποιεί και έγγραφο του ίδιου του Εμπού Λουμπούτ το οποίο αναφέρει: “πάνω από 2.000 Ναουσαίοι σφαγιάστηκαν ή απαγχονίστηκαν, τα παιδιά και οι σύζυγοί τους εξανδραποδίσθηκαν, οι περιουσίες τους δημεύθηκαν ενώ οι οικίες τους παραδόθηκαν στις φλόγες…"[41].

Στις 7 Μαΐου 1822 ο Εμπού Λουμπούτ επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη με 400 Ναουσαίους αιχμαλώτους, κυρίως γυναίκες και παιδιά. 60 απ’ αυτούς κρεμάστηκαν στις πύλες της Θεσσαλονίκης για εκφοβισμό[42]. Οι περισσότερες από τις γυναίκες πωλήθηκαν και οδηγήθηκαν στα χαρέμια πλούσιων Οθωμανών, ενώ άλλες θανατώθηκαν με φρικτά μαρτύρια[43]. Αυτή τη μοίρα ειδικότερα επεφύλαξαν για τις γυναίκες των αρχηγών της επανάστασης στη Νάουσα, τη Ζαφειράκαινα και τη Μαρία Καρατάσαινα. Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη εκδοχή, η πρώτη χτίστηκε ζωντανή στην Αγιά Σοφία της Θεσσαλονίκης, η δεύτερη θανατώθηκε μέσα σε ένα σακί από φίδια[44].

Μαρτυρίες σωτηρίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ιερός Ναός Τιμίου Προδρόμου Νάουσας είναι ο μόνος που διασώθηκε από την καταστροφή της πόλης ενώ αποτελεί ταυτόχρονα και έναν ιστορικό ναό
Γυναίκες της Νάουσας ρίχνονται στην Αράπιτσα

Παρά τις μεγάλες απώλειες του άμαχου πληθυσμού αλλά και των ενόπλων, είναι γνωστές περιπτώσεις αντρών, γυναικών αλλά και παιδιών που κατάφεραν να επιζήσουν, εξιστορώντας την περιπέτειά τους στους μεταγενέστερους. Τέτοια είναι περίπτωση της Μαρούσιας Ιωάννου, η οποία, για να μην παντρευτεί τον γιο του Μπέη του Μοναστηριού στον οποίο είχε πωληθεί, προσποιήθηκε ότι ήταν παράλυτη για αρκετό καιρό. Παρόλα τα μαρτύρια που υπέστη για να ελεγχθεί η παράλυσή της, αυτή υπέμεινε και τελικά μετά από καιρό απελευθερώθηκε κι επέστρεψε στη Νάουσα[45]. Ένας άλλος Ναουσαίος, ο Αναστάσιος Χρυσάφης, αναφέρει σε αίτησή του προς την Επιτροπή Αγώνος της Ελληνικής Κυβέρνησης το 1865 ότι, αφού έλαβε τα όπλα στην επανάσταση της Νάουσας και συμμετείχε σε πολλές μάχες, πιάστηκε αιχμάλωτος κατά την πτώση και καταστροφή της πόλης. Παρέμεινε αιχμάλωτος των Τούρκων για τρία χρόνια και τελικά απελευθερώθηκε, αφότου οι συγγενείς του κατέθεσαν λύτρα[45]. Επίσης, ο κοτζαμπάσης Νικόλαος Γιαμαλής, μετά την καταστροφή της Νάουσας, φυγαδεύτηκε στην Έδεσσα με τη βοήθεια ενός Τούρκου βαθμοφόρου, ο οποίος του χρωστούσε χάρη. Επιπλέον φυγάδευσε και τις κόρες του, Γλυκερία και Αναστασία, στη Σερβία. Ύστερα από την αμνηστία που δόθηκε από τον Σουλτάνο και οι τρεις τους επέστρεψαν στη Νάουσα[46]. Τέλος, μετά την καταστροφή της πόλης, ο Γιάννης Τσακμάκης φυλακίστηκε με τον εικοσάχρονο γιο του Χρήστο, ο οποίος απέδρασε πριν εκτελεστεί και διέφυγε στον κάμπο. Κατέφυγε σε κοντινό μοναστήρι, όπου μορφώθηκε με τη βοήθεια των μοναχών. Ύστερα από το διάταγμα της σουλτανικής αμνηστίας, επέστρεψε αρχικά στη Νάουσα και έπειτα άσκησε το επάγγελμα του διδασκάλου στα Γιαννιτσά και στο Ματσιούκοβο (σημερινή περιοχή: Εύζωνοι, Κιλκίς), όπου έμεινε γνωστός ως Χρήστος Διδασκάλου λόγω του επαγγέλματός του[47].

Συνέπειες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την καταστροφή της Νάουσας, η επανάσταση στη Μακεδονία ουσιαστικά έσβησε, αν και συνεχίστηκαν κάποιες εχθροπραξίες στα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας. Υπολογίζεται ότι 50 ή, κατ' άλλο υπολογισμό, 120 χωριά και κωμοπόλεις της Δ. Μακεδονίας καταστράφηκαν από τους Τούρκους, οι οποίοι σκότωσαν πολλούς Έλληνες, ενώ στην περίπτωση της Νάουσας με σουλτανικό φιρμάνι αποδόθηκαν στο οθωμανικό δημόσιο όλες οι αγροτικές ιδιοκτησίες και τα τσιφλίκια που ανήκαν στους σκοτωμένους επαναστάτες [21]. Σύμφωνα με τον επίσημο κατάλογο της τελικής εκκαθάρισης των περιουσιών των Ναουσαίων, οι οποίες δημεύθηκαν, στο οθωμανικό κράτος περιήλθαν τα εξής ακίνητα:

Ακίνητη περιουσία που ανήκε στους επαναστατημένους ραγιάδες της Νάουσας οι οποίοι σκοτώθηκαν, εκτελέστηκαν ή διέφυγαν[48]
Είδη Ακινήτων: Βοσκοτόπια

στρεμ.

Αγροί

στρεμ.

Γρασιδότοποι

στρεμ.

Μωρεόκηποι

στρεμ.

Αμπελώνες

στρεμ.

Οικόπεδα

Εργαστηρίων

Οικόπεδα

Αποθηκών

Βαφεία Οικόπεδα

Μύλων

Αχυρώνες Οικόπεδα

Οικιών

Γενικά των κατοίκων της Νάουσας: 431½ 23½ 225½ 644½ 14 8 3 26 419
Ειδικά του Ζαφειράκη Λογοθέτη στοΤσιφλίκι της Γκολισιάνης: 1 1.200 1 7 7
Άθροισμα: 1 1.631½ 23½ 225½ 644½ 14 8 3 27 7 426
Γράφημα το οποίο απεικονίζει τις περιουσίες των Ναουσαίων που δημέυθηκαν στο Οθωμανικό κράτος έπειτα από την καταστροφή της πόλης.

Επίσης κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων των Τούρκων τόσο στη Χαλκιδική όσο και στην περιοχή της Νάουσας κατασχέθηκε ο παρακάτω οπλισμός:

Όπλα που κατασχέθηκαν στην Κασσάνδρα, το ‘Αγιο Όρος, τη Συκιά, τη Νάουσα και αλλού[49] αριθμός
Τουφέκια καλά 756
Τουφέκια μέτρια 785
Σωλήνες τουφεκιών 420
Καραμπίνες 7
Ζεμπερέκια αρκετά μεγάλα 7
Πιστόλια 970
Σωλήνες πιστολιών 75
Ελληνικά ξίφη 195
Μαχαίρια
Το εξώφυλλο της παράστασης "Το Κοντσέρτο της Νάουσας" για κιθάρα και Συμφωνική Ορχήστρα του συνθέτη Sergio Assad με σολίστα τον Θάνο Μήτσαλα

Πρόσληψη και Αποτίμηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το άγαλμα αυτό κατασκευάστηκε προς τιμή των Ναουσαίων γυναικών που έπεσαν μαζί με τα παιδιά τους για να μην πέσουν θύματα των Τούρκων. Έργο της Κατερίνας Χαλεπά-Κατσάτου.
Σελίδα από το πρόγραμμα της παράστασης "Το Κοντσέρτο της Νάουσας" με αναλυτική περιγραφή του Β' μέρους, αφιερωμένο στην επανάσταση της Νάουσας

Το τραγικό γεγονός της καταστροφής της Νάουσας, προκάλεσε μεγάλη εντύπωση τόσο στους σύγχρονους όσο και στους μεταγενέστερους. Ήδη από τον 19ο αιώνα είναι γνωστά δημοτικά τραγούδια με αυτό το θέμα[50]. Σαφώς το πιο δημοφιλές είναι η «Μακρυνίτσα» που ξεκινά με τον στίχο «Τρία πουλάκια κάθονταν στης Νάουσας το κάστρο» και έχει καταγραφεί σε αρκετές διαφορετικές παραλλαγές[51]. Την καταστροφή της Νάουσας θρηνούν επίσης τα εξής τραγούδια: 1.«Ανάθεμα στους Αίτιους»[52], 2.«Της Κρινιώς»[53], και 3. «Το κρίμα να 'χει η Ρούμελη»[54]. Επιπλέον αρκετά λογοτεχνικά έργα γράφτηκαν για το χαλασμό της Νάουσας, όπως τα μυθιστορήματα «... και Αλέκτωρ δεν ελάλησε» της Θάλειας Χ. Σαμαρά (Αθήνα 1971) και «Ένας γέρων αγωνιστής Νιαουστεύς θυμάται...» του Κων. Κούλη (εκδόσεις αντίδοτο, Αθήνα 2007), καθώς και το επικό ποίημα «Νιάουστα» του Νικολάου Κων. Ταούλα (Θεσσαλονίκη 2008, University Studio Press). Από το τραγικό ιστορικό γεγονός του Ολοκαυτώματος της Νάουσας και της ηρωϊκής θυσίας των Ναουσαίων, το 2009 ο ποιητής Δημήτρης Ι. Μπρούχος εμπνεύστηκε και έγραψε το έργο του με τίτλο: «Ο Χαλασμός της Νάουσας - 1822 μ.Χ. - Ελληνική ραψωδία»,το οποίο μελοποίησε ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου. Το έργο παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρώτη το 2010, ανήμερα της 188ης Επετείου, στο Δημοτικό Θέατρο της Νάουσα[55]. Γύρω από το ίδιο θέμα κινείται η υπόθεση του θεατρικού έργου του Χρήστου Μπατατζή «Εκείνος ο σκληρός Απρίλης» που ανέβηκε για πρώτη φορά το 1971 και έκτοτε έχει παρουσιαστεί σε επετειακές εκδηλώσεις για το Ολοκαύτωμα [56], καθώς και το έργο θεάτρου σκιών του Γιάννη Χατζή, «Ο χαλασμός της Νάουσας».

Επιπλέον το συγκεκριμένο αυτό γεγονός έδωσε την αφορμή για τη δημιουργία γλυπτικών έργων. Ένα από αυτά το οποίο δημιουργήθηκε ως σύμβολο τιμής και μνήμης των γυναικών της Νάουσας είναι το μνημείο της Ναουσαίας με τα παιδιά της που στήθηκε στην τοποθεσία Στουμπάνοι το 1973. Κατασκευάστηκε από την Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου από μπρούντζο. To άγαλμα απεικονίζει μια νεαρή Ναουσαία μάνα με τα δύο παιδιά της, εκ των οποίων η κόρη της βρίσκεται στην ποδιά της και ακολουθεί τη μαμά της προς την Αράπιτσα, ενώ το μωρό κοιμάται στο στήθος της μητέρας του [57]. Επίσης την επανάσταση και καταστροφή της Νάουσας απαθανατίζει το μαρμάρινο Μνημείο των Ηρώων του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2010 από τον γλύπτη Αντώνη Μυρωδιά ενώ τα αποκαλυπτήρια έγιναν την Κυριακή 1η Μαΐου του 2011 στο πλακόστρωτο του Δημοτικού Πάρκου της πόλης[58].

Για τη συνεισφορά της στον Αγώνα για την απελευθέρωση από τους Τούρκους, και μετά από ενέργειες του τότε βουλευτή Κωνσταντίνου Χατζηγρηγοριάδη[59], η Νάουσα ανακηρύχθηκε «Ηρωική Πόλη» με Βασιλικό Διάταγμα του 1955[60]. Μάλιστα, είναι η μόνη πόλη που φέρει τον συγκεκριμένο τίτλο. Κάθε χρόνο η επέτειος του Ολοκαυτώματος της πόλης τιμάται με εκδηλώσεις μνήμης, παρελάσεις και δοξολογίες, την Κυριακή του Θωμά.

Ακόμη προς τιμήν των 200 χρόνων από την Επανάσταση και το Ολοκαύτωμα της Νάουσας, την 30η Απριλίου του 2022 παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα το έργο «Το Κοντσέρτο της Νάουσας», για κιθάρα και Συμφωνική Ορχήστρα του συνθέτη Sergio Assad με την επιμέλεια του Θάνου Μήτσαλα που ερμήνευσε και η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης στο Δημοτικό Θέατρο της πόλης, υπό την αιγίδα της Α.Ε Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου[61].

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Για μια συνοπτική παρουσίαση σχετικά με τα γεγονότα αυτά βλ. Πρασσά Αννίτα, “Η επανάσταση και η καταστροφή της πόλης”, Ε Ιστορικά, τεύχος 234 (29 Απριλίου 2004) σελ.18-25
  2. Βαλσαμίδης 2009, σελ. 46-48
  3. Για τη θέση της Νάουσας και τα προνόμια τα οποία απολάμβανε βλ. Στουγιαννάκης 1993, σελ.48-49, Βαλσαμίδης 2009, σελ. 52-55, και Μπλιάτκας 2009, σελ.30-31
  4. Μπλιάτκας 2009, σελ.52-103. Ο συγγραφέας χρονολογεί την πλήρη υποταγή της Νάουσας στον Αλή Πασσά το 1804. Νεότερες όμως έρευνες έχουν δείξει ότι το γεγονός αυτό έγινε το 1806: Βαλσαμίδης 2013 σελ. 131 & 135
  5. Στουγιαννάκης 1993, σελ. 97-99
  6. Παπαγεωργίου Γεώργιος, "Στα χέρια του Αλή Πασά", Ε Ιστορικά τεύχος 234, (29 Απριλίου 2004), σελ.17. Επίσης Μπλιάτκας 2009, σελ.115-116. Αντίθετα ο Στουγιαννάκης 1993, σελ.113-114 χρονολογεί την επιστροφή του Ζαφειράκη το 1812.
  7. Μπλιάτκας 2009, σελ. 116-117
  8. Μάλλιος Γεώργιος, Περιοδικό “Ο φιλογενέστατος κ. Δημήτριος Ίπατρος...είκοσι χρόνια μετά”, Νιάουστα 150-151 (2015), σελ. 58-60.
  9. Βασδραβέλλης 1950, σελ.114. Τζαφερόπουλος 1991, σελ. 30-31.
  10. Ξανθοπούλου Κυριακού Άρτεμη, «Η επανάσταση του 1821 και η Μακεδονία», στο: Κολιόπουλος Ιωάννης και Χασιώτης Ιωάννης (επιμ.), Η Νεότερη και Σύγχρονη Μακεδονία, Α’ Τόμος, Θεσσαλονίκη 1997, σελ. 458-477.
  11. Βασδραβέλλης 1950, σελ. 89-91.
  12. Χιονίδης 1980, σελ.107 & 112-113. Και ο ίδιος ο Δημήτριος Υψηλάντης αναφέρει σε ομιλία του στη Βουλή το 1822 ότι η επανάσταση της Μακεδονίας οργανώθηκε σε συνεννόηση με τον ίδιο: Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τόμος 1, Πρακτικά του Βουλευτικού και Προβουλεύματα της Α΄ Βουλευτικής Περιόδου (1822-1823) και λοιπά δημόσια έγγραφα των ετών 1821, 1822, 1823, σελ. 213.
  13. Κολτσίδας 2010, σελ. 57-59.
  14. Χιονίδης 1968, σελ.213.
  15. Κολτσίδας 2010, σελ. 67.
  16. Αναφορά του Γρηγορίου Κωνσταντά προς τον Καποδίστρια, το 1828: "... περί τα τέλη Απριλίου επανέστη η Νάουσα με τα πέριξ χωρία, περίπου 80, όλα χριστιανικά. Εκράτησεν η επανάστασις έως τα μέσα Μαϊου". Δημοσιεύεται στο Χιονίδης Χ. Γεώργιος, Άγνωστες πληροφορίες του δασκάλου Κωνσταντά για την Επανάσταση της Νάουσας το 1822, Αθήνα, 1984. Αρχειοθετήθηκε 2010-07-04 στο Wayback Machine.
  17. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΒ΄, σελ. 234.
  18. Φιλιππίδης Νικόλαος (1881) Ο ιερός του 1821 ελληνικός αγών :Η επανάστασις και καταστροφή της Ναούσης, Αθήνησι: Τύποις Αδελφών Βαρβαρρήγου, σελ. 44. Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine..:
    "Τούτων γενομένων την πρωίαν της 22 Φεβρ. του 1822 έτους οι αρχηγοί μεθ' απάντων των στρατιωτών και του πλήθους διηυθύνθησαν εις τον ... Μητροπολιτικόν ναόν του αγ. Δημητρίου, ένθα πάντες ... ηκροάσθησαν της θείας λειτουργίας και εκοινώνησαν των αχράντων μυστηρίων, μετά δε ταύτα εγένετο και μεγάλη υπέρ του αρξαμένου έργου και της επιτυχίας των όπλων δοξολογία. Ο Πρωτοσύγκελος του αγίου Βερροίας Γρηγόριος ... εξήψε μεγάλως το φρόνημα των επαναστατών ... Μετά το τέλος της δοξολογίας εγένετο δι' εκκλησιαστικής ιεροπραξίας η ορκωμοσία (τα ορκωμόσια), μεθ' ήν άπαντες οι πολίται εν παρατάξει ανήλθον εις τον Πύργον του Ζαφειράκη άδοντες τον εξής όρκον του Φερραίου ... Εν τω μέσω δε της βαθυτάτης ταύτης συγκινήσεως ... ανυψώθη επί τε του πύργου ... και επί των επτά πυλών της πόλεως, αυθωρεί η ελληνική σημαία φέρουσα τον αναγεννώμενον φοίνικα"
  19. Μπλιάτκας 2009, σελ.135.
  20. Κολτσίδας 2010, σελ. 73-76.
  21. 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΒ΄, σελ. 235.
  22. Στουγιαννάκης 1993, σελ. 160-164
  23. Τα στρατιωτικά γεγονότα γύρω από τη Νάουσα παρουσιάζονται με λεπτομέρεια στον Στουγιαννάκη 1993, σελ. 167-195. Κολτσίδας 2010, σελ. 87-91
  24. Κολτσίδας 2010, σελ. 91. Βλ. επίσης Βασδραβέλλης (1956), σελ. 138.
  25. Στουγιαννάκης 1993, σελ. 195-200. Την εκδοχή της προδοσίας δέχεται και το χειρόγραφο που δημοσιεύει ο Βασδραβέλλης 1956, σελ. 138. Βλ, επίσης Βακαλόπουλος 1988, σελ. 593-594.
  26. Αποστόλου 2016, σελ. 69-73. Επίσης Μπλιάτκας 2009, σελ. 243-254, όπου τεκμηριώνεται η άποψή του ότι η Νάουσα δεν καταλήφθηκε με προδοσία. Βλ. ακόμη Βαλσαμίδης 2017, σελ. 280-281.
  27. Στουγιαννάκης 1993, σελ. 196.
  28. Χιονίδης 1968, σελ. 216.
  29. 29,0 29,1 Χιονίδης 1968, σελ. 217-220.
  30. Πρασσά Αννίτα, “Η επανάσταση και η καταστροφή της πόλης”, Ε Ιστορικά, τεύχος 234 (29 Απριλίου 2004) σελ. 24
  31. Βακαλόπουλος 1969, σελ.594-595.
  32. Στουγιαννάκης 1993, σελ. 223.
  33. Ντινόπουλος 1980, σελ. 24.
  34. Στουγιαννάκης 1993, σελ. 202.
  35. Κουτσονίκας Λάμπρος, Η γενική ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τόμος Β, Αθήνα 1864, σελ. 97
  36. Στουγιαννάκης 1993, σελ.221-222.
  37. Κολτσίδας 2010, σελ.117.
  38. Χατζηιωάννου 2010, σελ. 108-109.
  39. Στουγιαννάκης 1993, σελίδα 220-221.
  40. Τις σχετικές απόψεις συγκεντρώνει ο Κολτσίδας 2010, σελ. 125.
  41. Βασδραβέλλης 1950, σελ.131.
  42. Κολτσίδας 2010, σελ.157.
  43. Κολτσίδας 2010, σελ.155.
  44. Παρόλο που όλες οι πηγές συμφωνούν ως προς τον μαρτυρικό θάνατο των δύο γυναικών, διίστανται ως προς τον ακριβή τρόπο των μαρτυρίων τους. Τις διάφορες εκδοχές συγκεντρώνει ο Κολτσίδας, 2010, σελ.166-184.
  45. 45,0 45,1 Κολτσίδας 2010, σελ. 201.
  46. Κολτσίδας 2010, σελ. 204.
  47. Κολτσίδας 2010, σελ. 206.
  48. Βασδραβέλλης 1950, σελ. 283-297, αριθμός εγγράφου: 89 (ημερομ.20 Μουχαρέμ 1238=7 Οκτωβρίου 1822)
  49. Βασδραβέλλης, 1950, σελ.100.
  50. Φιλιππίδης 1881, σελ. 76-77.
  51. Γαβριηλίδης 2004, σελ. 10-16.
  52. Μπάιτσης 2003, σελ. 61.
  53. Μπάιτσης 2003, σελ. 62.
  54. Μέγας 1962, σελ. 159 β'.
  55. Βλέπε το επίσημο δελτίο τύπου του Δήμου Νάουσας: https://www.naoussa.gr/news/1125-me-lamprotita-giortastike-i-188i-epeteios-tou-olokaytomatos-tis-naousas
  56. Μπατατζής 2021, σελ.24-38.
  57. Γαβριηλίδης 2004, σελ. 45-49. Βλέπε επίσης Βαλσαμίδης 2017, σελ. 19-24.
  58. Λόγος του Δημάρχου της Νάουσας Αναστάσιου Καραμπατζού στην 188η επέτειο του Ολοκαυτώματος 01/05/2011, δημοσιευμένος στην επίσημη ιστοσελίδα του δήμου Νάουσας:https://www.naoussa.gr/news/1338-me-lamprotita-giortastike-i-189i-epeteios-tou-olokaytomatos-tis-naousas
  59. Μπάιτσης 2016, σελ.34-37
  60. [ΒΔ.17/8./1955 ΦΕΚ 240/Α/3-9-1955].
  61. Δελτίο Τύπου του Δήμου Ηρωικής Πόλης Νάουσας (Τρίτη 3 Μαΐου 2022) https://www.naoussa.gr/news/press/naousa-concert-5025

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Αποστόλου Στέργιος, Σύμμεικτα (Διάφορα άρθρα και μελέτες για τη Νάουσα και τον λοιπό Ελλαδικό Χώρο), Β' Τόμος, Εκδότης Πολιτιστική Εταιρεία Νάουσας, Νάουσα 2016.
  • Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τόμος 1, Πρακτικά του Βουλευτικού και Προβουλεύματα της Α΄ Βουλευτικής Περιόδου (1822-1823) και λοιπά δημόσια έγγραφα των ετών 1821, 1822, 1823, Αθήνα 1971 (επανέκδοση).
  • Βαλσαμίδης Μανώλης, Ψηφίδες (Ιστορικά Τοπικά), τόμος 3ος, Νάουσα 2009.
  • Βαλσμαμίδης Μανώλης, Η πάλη της Νάουσας με τον Αλή Πασά και οι ξένες δυνάμεις, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Νάουσα 2013.
  • Βαλσαμίδης Μανώλης, Ψηφίδες (Ιστορικά Τοπικά), τόμος 6ος, Νάουσα 2017.
  • Βασδραβέλλης Ιωάννης, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας 1796-1832, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1950.
  • Βασδραβέλλης Ιωάννης, «Ιστορικά περί Ναούσης εξ ανεκδότου χειρογράφου», Μακεδονικά 3 (1956) σελ. 126-141.
  • Γαβριηλίδης Θωμάς, Τα αγάλματα της Βέροιας και της Νάουσας, Βέροια 2004.
  • Γαβριηλίδης Θωμάς, Τα πάθη της Νάουσας στο Δημοτικό τραγούδι και η Μακρυνίτσα, Βέροια 2004.
  • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΒ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. 1975. 
  • Κολτσίδας Αντώνης, Η επανάσταση και η καταστροφή της Νάουσας κατά το 1822, Εκδόσεις Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας, Βέροια 2010.
  • Κουτσονίκας Λάμπρος, Η γενική ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τόμος Β', Αθήνα 1864.
  • Μάλλιος Γεώργιος, Περιοδικό “Ο φιλογενέστατος κ. Δημήτριος Ίπατρος...είκοσι χρόνια μετά”, Νιάουστα 150-151 (2015).
  • Μέγας Γεώργιος, Ιστορικά Άσματα, Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια (Εκλογή), Τομ Α’, (ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ, ΑΡΙΘΜ. 7), Αθήνα 1962.
  • Μπάιτσης Τάκης, Ο κύκλος της ζωής και το δημοτικό τραγούδι της Νάουσας, Νάουσα 2003.
  • Μπάιτσης Τάκης, «Ο γιατρός Κωνσταντίνος Χατζηγρηγοριάδης», Νιάουστα 155 (2016).
  • Μπατατζής Χρήστος, Το δικό μου θέατρο – Απομνημονεύματα, εκδόσεις Ανάλεκτο, Νάουσα 2021.
  • Μπλιάτκας Θωμάς, Νάουσα Νιάουστα (Από την ίδρυση μέχρι και το ολοκαύτωμά της), Ιούλιος 2009.
  • Ντινόπουλος Οδυσσέας, «Ημερολόγιο των κυριότερων γεγονότων της επανάστασης των Ναουσαίων το 1822», Νιάουστα 3 (1978), σελ. 51-53, 6 (1979) σελ. 10-11, 8 (1979) σελ. 97-98 και 101, 10 (1980) σελ. 22-24, 13 (1980) σελ. 144-146.
  • Ξανθοπούλου Κυριακού Άρτεμη, «Η επανάσταση του 1821 και η Μακεδονία», στο: Κολιόπουλος Ιωάννης και Χασιώτης Ιωάννης (επιμ.), Η Νεότερη και Σύγχρονη Μακεδονία, Α’ Τόμος, Θεσσαλονίκη 1997.
  • Παπαγεωργίου Γεώργιος, "Στα χέρια του Αλή Πασά", Ε Ιστορικά τεύχος 234, (29 Απριλίου 2004).
  • Πρασσά Αννίτα, “Η επανάσταση και η καταστροφή της πόλης”, Ε Ιστορικά, τεύχος 234, 29 Απριλίου 2004.
  • Στουγιαννάκης Ευστάθιος, Ιστορία της πόλεως Ναούσης, (Από της ιδρύσεως μέχρι της καταστροφής του 1822), Γ’ Έκδοση, Σύλλογος αποφοίτων Γυμνασίου Ναούσης, Θεσσαλονίκη 1993.
  • Τζαφερόπουλος Απόστολος, Οι Καρατασαίοι, Α’ Μέρος: ο γερο-Καρατάσος, Νομαρχία Ημαθίας, Βέροια 1991.
  • Τρικούπης Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμος Β', εκδ. Παναγιώτης Ασλάνης, Αθήνα 1888.
  • Φιλιππίδης Νικόλαος, Η επανάστασις και καταστροφή της Ναούσης, Αθήνα 1881.
  • Χατζηιωάννου Νικόλαος, Οι μαρτυρίες του χαλασμού της Νάουσας, Εκδόσεις Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας, Νάουσα 2010.
  • Χιονίδης Γεώργιος, "Τα γεγονότα εις την περιοχή της Ναούσης-Βεροίας κατά την Επανάσταση του 1822", Μακεδονικά 8 (1968) σελ. 211-221. Αρχειοθετήθηκε 2022-04-24 στο Wayback Machine.
  • Χιονίδης Γεώργιος, "Ανέκδοτα και άγνωστα στοιχεία για κλεφταρματολούς και για την Επανάσταση στη Μακεδονία και ιδιαίτερα στον Όλυμπο", Μακεδονικά 20 (1980) σελ. 103-166. Αρχειοθετήθηκε 2022-02-18 στο Wayback Machine.
  • Χιονίδης Γιώργος, Η συμβολή της Βέροιας στην Επανάσταση του 1821, Βέροια, 1985.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]